RADIODIAGNOSTYKA – ŚRODKI KONTRASTOWE

Środek kontrastowy –to substancja pochłaniająca promieniowanie X w stopniu mocniejszym lub słabszym niż tkanki ciała

Środki kontrastowe negatywne – pochłanianie promieniowania X < wody, charakteryzują się małym współczynnikiem pochłaniania, a co za tym idzie na obrazie jest czarny (powietrze, tlen, dwutlenek węgla, gazy szlachetne, metyloceluloza)

Środki kontrastowe pozytywne – pochłanianie promieniowania X > wody, współczynnik pochłaniania wysoki, na obrazie widzimy jako biały, pochłanianie od 50-1000 razy większe niż tkanki miękkie (Bar, Jod) wyróżniamy:

nierozpuszczalne w wodzie –tworzą zawiesiny(baryt), wyglądają i smakują jak kreda, podawane tylko wtedy gdy pacjent nie trafi na stół operacyjny, olejowe stosowane przy układzie płodnym (zawierają związki jodu)

i rozpuszczalne w wodzie – jonowe i niejonowe (pochodne kwasu 3-J-benzoesowego)

Nowoczesne środki kontrastujące rozpuszczalne w wodzie jodowe niejonowe muszą mieć ja najmniej środków ubocznych:

osmolalność krwi i płynu wewnątrz komórkowego 270-320 mOsm/kg (jonowe: 1800mOsm/kg, niejonowe monomery: 600, niejonowe dimery 300). Wysoka osmolalność jest przyczyną występowania bólu u pacjenta podczas wstrzykiwania w okolicach 600mOsm, obniżają ciśnienie tętnicze krwi, uszkadzają śródbłonek co może powodować powstawanie skrzepliny (mikrokatory)

hydrofilność i lipofilność- im bardziej hydrofilny tym mniej działań ubocznych, pozostaje w osoczu i nie wpływa na narządy, im bardziej lipofilny tym więcej działań ubocznych – łatwiej przechodzi przez błonę komórkową i wchłania się do komórek. Obecne środki kontrastowe nierozpuszczalne w wodzie są silnie hydrofilne i nie wchodzą w reakcje z tłuszczem tzn. są mało lipofilne.

lepkość mierzona w mPa/s – im niższa lepkość tym lepiej, ma to wpływ na mikrokrążenie. Związki dimeryczne mają największą lepkość. Środki niejonowe mają wyższą lepkość od jonowych. Temperatura środka kontrastowego wpływa na lepkość, im ona niższa tym środek bardziej lepki.

hemotoksyczność –możliwość wiązania z białkiem surowicy krwi, objawy uboczne: efekt cholinergiczny (zaczerwienienie twarzy, powłok skórnych), zwolnienie czynności serca, wymioty, przyspieszona perystaltyka.

Farmakologia środków cieniujących: 99,5% zostaje wydalone w postaci niezmienionej (ściana jelita nie może być uszkodzona inaczej mogą się wchłonąć), podane podpajęczynówkowo –całkowicie przechodzą do krwioobiegu i wydalane są przez nerki, podane do naczyniowo lub podpajęczynówkowo nie ulegają metabolizmowi i w postaci niezmienionej wydalane są przez nerki. Po ok. 2h 50%wydalone, 4h 80%, 24h 90%, 72h 97-98%. Gdy podamy 50-150ml przemieszczenie płynów do krwioobiegu, spadek hematokrytu oraz wzrost hemoglobiny w krwinkach czerwonych, wzrost objętości krwi krążącej, zwiększony przepływ obwodowy na skutek spadku oporu obwodowego, spadek ciśnienia krwi erytrocytów, wzrost lepkości krwi, wzrost agregacji erytrocytów, spadek aktywności enzymu surowicy krwi, spadek agregacji płytek krwi (spadek krzepliwości).

Wpływ śr kontrastujących na serce: zwiększają: opór płucny, ciśnienie płucne, objętość krwi, zmniejszają: ciśnienie w lewej komorze, ciśnienie w aorcie, reakcje wyrzutową, opór obwodowy, ciśnienie żylne i krzepliwość w naczyniach krwionośnych

Działanie hemotoksyczne na serce: zaburzenia rytmu serca, na początku krótkotrwała bradykardia następnie tachykardia, możliwe migotanie przedsionków, wydłużenie odstępu PQ lub może wystąpić pełny blok przedsionkowo0komorowy, obniżenie odcinka ST i wysłużenie czasu QT

Działanie osmotyczne: zmniejszenie objętości i elastyczności krwinki czerwonej, najlepiej widoczne przy podaniu dużej ilości środka kontrastowego w tzw. Bulusie (duża objętość w krótkim czasie)

Wpływ śr cieniujących na OUN: działanie hemotoksyczne oraz wysoka os molalność środka cieniującego uszkadza komórki śródbłonka naczyniowego upośledzając barierę krwi w mózgu (areaostenne, podwzgórze, przysadka, zwoje rdzeniowe). Objawy: nudności, wymioty, zaburzenia czynności ośrodka oddechowego, zastoje krążenia w płucach, zaburzone czynności ośrodka krążenia, migotanie komór lub zatrzymanie krążenia, reakcje drgawkowe.

Reakcje immunologiczne: przy jednorazowym (pierwszym) podaniu środka cieniującego może wystąpić tylko reakcja krzyżowa, to że za 1 razem nic się nie działo to nie znaczy, że za 2,3, 10 razem nie będzie uczulać.

Wpływ na tarczyce: w każdym środku cieniującym występują wolne cząsteczki jodu –wpływają one na tarczyce: prawidłowo (hamująco na syntezę hormonu tarczycy), wolu guzowatym/nadczynność tarczycy (komórki autonomiczne po otrzymaniu jodu zaczynają produkować hormony tarczycy w sposób niekontrolowany)

Środki kontrastowe w USG: I generacji: środki jednego przejścia –wzmocnienie kilkadziesiąt sekund, albumeks, echowist, diagnostyka wad serca II generacji: wzmocnienie trwa kilka minut, lebowist, echogen, objawy uboczne: zawroty głowy, zmiany w EKG, zmiany hemodynamiki serca III generacji: długi okres półtrwania, pęcherzyki gazu otoczone fosfolipidami, użycie uzależnione od perfuzji narządu

Środki kontrastowe w rezonansie magnetycznym: zmieniają czas relaksacji (w sekwencji T1 skracają czas, co powoduje że sygnał jest silniejszy a obraz jasny/biały, w T2 wydłużają, sygnał jest słabszy, a obraz ciemniejszy/czarny; środki paramagnetyczne lub superparamagnetyczne są to najczęściej związki gadoliny pierwiastków ziemrzatki, magnetis, obnisan), większa poprawa możliwości diagnostycznych, większa czułość i specyficzność metody, lepsza charakterystyka tkanek, większa redukcja artefaktów. Wyróżniamy jonowe (można stosować w MRI, mniej uczulają) i niejonowe.