Leszczyna (Corylus). Cel uprawy leszczyny *wyższe walory smakowe i dietetyczne orzechów z naszego chłodniejszego klimatu niż orzechów sprowadzonych z krajów o cieplejszym klimacie *cena orzechów krajowych jest konkurencyjna w stosunku do ceny orzechów importowanych *cenny surowiec do przemysłu cukierniczego, piekarniczego i farmaceutycznego- nie do zastąpienia przez inne owoce (duże zapotrzebowanie) *nie potrzebuje owadów do zapylenia *bardzo wartościowa pasza *osłony przeciwwietrzne, zabezpiecza glebę przed erozją *roślina o walorach estetycznych *owoce zawierają duże ilości składników pokarmowych. Gdzie odbywa się uprawa i jej zainteresowanie: *najwięcej plantacji leszczyny szlachetnej zlokalizowanych jest w woj. Lubelskim *przez długie lata gatunek postrzegany bardziej jako roślina amatorska *dopiero w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia zaczęto zakładać większe plantacje towarowe w Polsce. Najważniejsze gatunki: leszczyna pospolita (rosnie naturalnie w formie krzewu do 5m o szerokiej wzniesionej koronie, tworzy duzo odrostów korzeniowych), leszczyna pontyjska dała początek wielu odmianom), leszczyna długookrywowa, leszczyna mandżurska, leszczyna kaukaska. kwiaty męskie zebrane w kotki zgrupowane po 2-4, kwiaty żeńskie rozwijają się na krótkopędach w pąkach, tak, że w czasie kwitnienia na zewnątrz widoczne są tylko czerwone znamiona. Kwitnie bardzo wcześnie (od lutego do kwietnia) w zależności od warunków atmosferycznych. Kwiaty męskie pylą bardzo obficie na żółto.Owoc jednonasienny bezbielmowy orzech otoczony okrywą ; zdrewniała owocnia (potocznie „skorupka”)ma jasnobrązowy kolor. Orzechy sa wybitnie odżywcze i dobrze strawne; Cechy rozpoznawcze: *długość okrywy owocowej w stosunku do długości orzecha, postrzępienie i rozchylenie ich brzegów *sposób zrośnięcia z orzechem *tarczka (kształt i wielkość) *skorupka, %wypełnienia orzecha Właściwości biologiczne leszczyn *długowieczność drzew *pora rozpoczęcia wegetacji i kwitnienia (gatunek najczęściej rozpoczyna wegetację) *zapylenie (wiatropylne, obcopylne) *pora wchodzenia w okres owocowania. Plonowanie: rozpoczyna owocowanie w 3-4 roku po posadzeniu (8-10 rok) czynniki plonotwórcze. Średni plon 4-10 kg z drzewa. Szkodniki leszczyn:monilioza leszczyny *słonkowiec orzechowiec ( pestycydy kontaktowe, zagrabianie liści) *wielkopąkowiec leszczynowy (usuwanie chorych pąków) *ogrodnica niszczylistka *mszyce *misecznik śliwowy *przędziorki. Zakładanie plantacji: *zapylacze od strony zachodniej (z zachodu wieją najczęściej wiatry) *analiza gleby 6,8-7,2pH przy niskim pH gleby skorupki pękają w czasie przechowywania, stanowiska równinne, gleby żyzne, ciepłe o uregulowanych stosunkach wodnych i powietrznych, zasobne w próchnicę i wapń; niewielkie wymagania poza glebami lekkimi. Sadzenie *jesień/ wiosna *późnowiosenne sadzenie daje dobre wyniki pod warunkiem dobrego przechowywania przez okres zimowy do momentu sadzenia, najlepiej w dłoni, polewanie *rozstawa –zależy od żyzności gleby –siła wzrostu danej odmiany *po posadzeniu przycinamy –forma krzaczasta pędy skraca się o 1/3 długości z czasem pędy wyrastające z szyjki korzeniowej pozwolą uformować krzew o pożądanej liczbie stałych konarów – forma niskopienna drzewka, pędy boczne skracamy na 3-4 oczka, główny pęd przycina się na wysokości ok. 50 cm nad najwyższym pędem bocznym *rozstawa drzew 4x2 *wskazane malowanie pni. Odmiany- leszczyna pospolita *Barceloński- średnie do 5m wysokości *Kataloński- odmiana pochodzenia hiszpańskiego *Halle *Cosford *Webba.
Orzech włoski(Juglansregia L.). Znaczenie *surowiec dla przemysłu *cenne wysłodki *zielona okrywa, kora drewno *owoce- wysoka wartość odżywcza *największy zasięg występowania. Cechy morfologiczne: typy pąków, kwiatostany.Właściwości biologiczne *długowieczność drzew *pora rozpoczynania wegetacji *kwitnienie- wiatropylny, pozorna dwupienność owocowanie *rozmnażanie z siewu 10-12 roku po posadzeniu stosunkowo wytrzymały na mróz (-30), szczepienia 4-5 rok po posadzeniu,najwyższe plony z drzew wieku 30-50 lat, choroby: antraktoza, zgorzel bakteryjna; szkodniki: przędziorki, szpeciel; poziom wody gruntowej: 180-200cm Odmiany orzecha włoskiego: *Albi, Dodo, Resovia, Silesia, Torgo, Tryumf, Leopold. Rozstawa *najsilniej rosnąca roślina *zależy od gleby *rozstawa -6x8 lub 8x8 słabo rosnące -8x10 lub 8x12 średnio silnie rosnące -10x10 silnie rosnące. Owocuje na pędach młodych. ŚLIWA ś.domowa, lubaszka, Ałycza, tarnina, japońska; Renklody:2 letnie i wieloletnie rozgałęzione krótkopędy ; Węgierki- 1roczne i krótkopędy; Odchodzenie od pestki miąższu zależy od stopnia dojrzałości, stanowiska, gleby, pielęgnacji drzew. Odchodzące od pestki: Cacańska Leopotica, C.Najbolia, Węgierka Dąbrowicka, Amers, Katinka. Trudno odchodzące: Bluefree, Valor. Cechy odmianowe: pora dojrzewania, siła wzrostu drzew, plenność, masa 1 owocu, odporność na szarkę, odchodzenie pestki od miąższu, wytrzymałość drzew na mróz. Kwitnienie – wchodzą w okres owocowania od 2 do 6 roku po posadzeniu. Zapylanie – owady, odm.samopylne, częściowo samopylne i obcopylne. Najlepsze zapylacze: Cacańska Leopotica, Katinka. Samopylne: Car, Bluefree, Iroqouis, Czar, Elena, Stanley, Hamita, Valjewka. Zbiór: lipiec 2 dek. Do październik 2 dek. Owocujące przemiennie: Królowa Wiktoria, Kirka, Węgierka Wangenheima. Straty plonów: pękanie owoców, przedwczesne ich opadanie. Wytrzymałe na mróz: Renkloda Zielona, Królowa Wiktoria, W.Wangenheima. Wrażliwe na mróz: Kirka, Stanley, Renkloda Althana, Ruth Gertstetter. Odporność na choroby i szkodniki: Szarka ( ospowatość) śliw (odporna – Jojo), brunatna zgnilizna drzew pestkowych, torbiel śliwy, dziurkowatość liści, srebrzystość liści; owocnica żółtoroga, misecznik śliwowy, mszyca, przędziorki. Poziom wód gruntowych pon.100cm. pH 6,7 – 7,1, Wymagania glebowe: korzenią się dość płytko, gleby ciężkie, wilgotne, o dużej zawartości próchnicy i części spławianych w warstwie ornej; duże plonowanie przy dużej wilgotności powierzchni. Podkładki: Siewka Ałyczy – rosną silnie i na ogół dość późno wchodzą w okres owocowania, dobrze rozwiniety system korzeniowy, dobra do sadow na lekkich glebach i dla slabo rosnących odmian. Siewka Węgierki Wengenheima- na lepsze gleby, rosną słabiej o 25-50% od Ałyczy ; Podkładki Ishtara, Jospi. Wczesne: Cacanska rana, Herman, Katinka; średniowczesne: Cacanska Lepotica, Hanika, Węgierka Dąbrowicka ;późne: Amers, Bluefree, Elena, Jojo, Valor, Węgierka Zwykła, Brzoskwiniowa; japońskie: Kometa, Najdienna, Shiro, Vanier, Żółta Alaska; Zakładając sad śliwowy na co zwrócić uwagę: dobór odmian, sadzć odmiany o różnej porze dojrzewania owoców, plenne, wytrzymałe na mróz, mało podatne na choroby.
BRZOSKWINIA – b.zwyczajna; Typy koron brzoskwini: korona roczna, forma V,A, korona przewodnikowa; Cechy odmianowe: rodzaj kwiatów, kształt pestki, zabarwienie dna kwiatowego, barwa miąższu, termin dojrzewania, omszenie owoców i zalążni, urzeźbienie pestki, jędrność miąższu, stopień przylegania miąższu do pestki; Plenność 8-20t/ha; Owocowanie po posadzeniu: 2 rok –szczepienie, 4-5 rok siewki i owocują; liczne choroby: kędzierzawość liści, czarna plamistość owoców, rak, brunatna zgnilizna; Wymagania glebowe nie są duże: ciepłe, przepuszczalne gleby; Podkładki: Siewka jerzykowska, rakoniewicka, śliwka kaukaska, Ałycza; odmiany wczesne: Harnaś; odmiany późne: Veteran; odmiany średniowczesne: Harko, Inka, Redhaven, Reliance, Vigril, Vulcan (twardki obie); Twardki – do mrożenia, jogurtów, kompotów.
MORELA – Drzewo lub krzew o wysokości nawet do 15 m. Pąki kwiatowe powstają zarówno na krótkopędach, jak i na długopędach. Owoc: Kulisty i nieco spłaszczony pestkowiec o skórce pomarańczowej z niewielkim rumieńcem i pomarańczowym lub żółtym miąższem. Ma masę 30-70 g. Wymaga dużej ilości światła i ciepła, źle znosi długotrwałe opady, owoce wówczas masowo pękają i gniją. W zimie wytrzymuje mrozy do -30 °C, jednak rozwija się bardzo wcześnie na wiosnę i dlatego w Polsce jej kwiaty często przemarzają. W okres owocowania wchodzi w 4-5 roku po posadzeniu. Koronę prowadzi się w formie kulistej, lub szpalerowej, gdy morela uprawiana jest przy ścianie domu. Cięcie ogranicza się tylko do usuwania gałęzi chorych. odmiany: Somo, LS5, LS6 (obie na mróz odporne), Goldrich, Harogen. Porzeczka czarna: *osiąga wysokość 1-2m *młode pędy omszone lub nagie, pokryte żółtymi gruczołami *liście duże o tępych wierzchołkach 3-5 klapowe *kwiaty głęboko miseczkowate z czerwono-fioletowym odcieniem , gruczołowate, płatki korony białawe, dość duże Produkcja i przeznaczenie koszt produkcji porzeczek *koszt produkcji 10-12 tys zł/ha *ceny skupu owoców –przemysłowe 3,5- 4,5 zł/kg *potrzebny plon 3,5-4 t/ha. Co decyduje o opłacalności: *odpowiednia odmiana dobrana do wymagań glebowych i klimatycznych *plonowanie na poziomie ok. 10t/ha *kontraktacje gwarantujące stały odbiór towaru (zwłaszcza w przypadku wystąpienia nadpodaży przy produkcji przekraczającej 100-120tys. t). Cechy morfologiczne *siła wzrostu i przekrój drzewa *typowe cechy odmianowe *większość odmian kulistych i spłaszczonych *kwiaty obupłciowe *kwiatostan: podłużne grono *owoc: jagoda. Właściwości biologiczne: wegetacja-porzeczki czarne rozpoczynają wegetacje wcześniej niż porzeczki czerwone i białe kwitnienie *porzeczki czerwone kwitną nieco wcześniej niż czarne *pełnia kwitnienia przypada zwykle na koniec kwietnia- pierwsza połowę maja *w obrębie odmian występuje duże zróżnicowanie owocowanie *zaczynają owocować w drugim roku po posadzeniu i często już w drugim roku dają wysokie plony *porzeczki czerwone i białe zaczynają owocowanie w trzecim roku po posadzeniu i plon niektórych odmian jest na poziomie produkcyjnym *dojrzewanie owoców- charakterystyczna cecha odmianowa porzeczek: porzeczki dojrzewają od końca czerwca do początku sierpnia *z jednego krzewu w pełni owocowania można zebrać do 10kg *porzeczka czarna owocuje najmocniej na pędach jedno i dwuletnich. mrozoodporność- może być uszkadzana na skutek niskich temp. Odporność na choroby i szkodniki *ulegają najczęściej opadzinie liści *szkodniki: mszyce, wielkopąkowiec porzeczkowy, pryszczarek porzeczkowiak, przędziorek chmielowiec *odmiany odporne lub mało wrażliwe na wielkopąkowca: Ben Hope; Ben Gairn; KipjanaWarunki klimatyczne *klimat umiarkowany *można uprawiać na terenie całego kraju *średnia roczna temp. sprzyjająca uprawie porzeczki czarnej ok.70C Warunki glebowe *pH 5,5-6,2, lekko kwaśny *gleby kompleksu żytnio-ziemniaczanego III i IV klasy bonitacyjnej *gleby żyzne zasobne w próchnice i dostatecznie wilgotne, bogate w związki organiczne *porzeczka czerwona i biała może być uprawiana na glebach lżejszych. Rozstawa porzeczek przy zbiorze mechanicznym gęsta.Sadzenie *jesień- październik *sadzić 5-7cm głębiej niż rosły w szkółce tak aby miejsce rozgałęzienia znalazło się w ziemi *przycinamy wiosnąCięcie krzewów *pierwsze cięcie po posadzeniu *porzeczka czerwona i biała w pierwszym roku po posadzeniu do połowy czerwca, wierzchołki silnie rosnących pędów warto uszczypywać na wysokości 60-80 *w pełni owocowania- właściwe cięcie plantacji należy wykonywać corocznie na przedwiośniu. Ma ono charakter odmładzający, prześwietlający i sanitarny *najpierw usuwa się pędy suche, połamane, silnie uszkodzone .przykładowe odmianyporzeczki czarnej: *Bona *Ben Connan *Ojebyn *Tines *Tisel *Ben Lomond *Ceres *Ores *Ruben: *Ben Alder *Ben Tirran *Tiben *Titania *Ben Grain. Odmiany porzeczki czerwonej: *Gąbińska *Jonkheer van Tets*Detvan *Rondom *Rosetta *Rovanda *Augustus *Roodneus Odmianyodmiany porzeczki białej: *Blanka *Biała z Juterbog. Agrest pospolity: *rośnie dość silnie *pędy pokryte kolcami *liście duże błyszczące *liście mniejsze pięcioklapowe *owoc nibyjagoda Właściwości biologiczne: wegetacja- agrest bardzo wcześnie rozpoczyna wegetacje (koniec marca/początek kwietnia)owocowanie *w drugim roku po posadzeniu *pąki kwiatowe na długopędach i krótkopędach *wytrzymałe na mróz *odmiany różnią się porą dojrzewania owoców plenność *cecha odmianowa (warunki przyrodnicze, agrotechniczne) *gleby żyzne o dużej ilości opadów plonuje znacznie lepiej Warunki glebowe i klimatyczne *klimat umiarkowany *II-III klasa bonitacyjna *pH 6,0-6,7 *woda gruntowa ok. 100mm sadzenie: *2,5m między rzędami x 1,0- 1,5m na małych plantacjach *na większych plantacjach sadzimy więcej i gęściej *po posadzeniu wykonujemy cięcie (tak samo jak w przypadku porzeczki czerwonej i białej) *cięcie krzewów w pełni owocowania *ochrona przed mączniakiem agrestu. Odmiany agrestu: *Biały triumf *Czerwony triumf *Hinsel *Invicta *Kati *PAX *Rokula *Rolanda Odmiany agrestu odporne na mączniaka *Rochus*Pax *Rocula *Rolado *Germania *Oregon *Roi *Martlet ; ODMIANY: ORZECH – Albi - Odmiana odporna na mróz i choroby, bardzo plenna; orzechy średniej wielkości o wydłużonym kształcie i cienkiej skorupie, smaczne. Zbiór pod koniec września. O słabej sile wzrostu i koronie rozłożystej. LESZCZYNA – Barcelońska – wysokość do 5m, wytrzymała na wysokie temperatury, bardzo duże orzechy, bardzo plenna. Jest dość odporna na niskie temperatury. Krzew rośnie dość silnie tworząc rozłożysta koronę. ŚLIWA: wczesna – Herman - Drzewo rośnie średnio silnie, tworzy dość luźną, prawie kulistą koronę. Skórka owoców fioletowo-niebieska, pokryta gęstym, niebieskim nalotem. Owoce niezbyt duże, o żółtym, smacznym, lekko kwaskowatym miąższu. Dobrze odchodzi od pestki. Odmiana samopylna. Odporna na mróz i choroby średnia. Średniowczesna- Węgierka dąbrowicka – odmiana polska, drzewo rośnie niezbyt silnie, dość wrażliwe na mróz, w owocowanie wchodzi wcześnie, Korona średnio zagęszczona. Plonuje bardzo obficie, prawie corocznie (na słabszych glebach przemiennie).Owoce średniej wielkości, owalne, ciemnogranatowe, miąższ ścisły, dojrzewają koniec VIII i na początku IX. Odmiana samopylna, może być stosowana w sadach amatorskich i produkcyjnych. Średnio odporna na szarkę. Późna – Brzoskwiniowa – drzewo rośnie silnie, tworzy wyniosłą koronę, później rozłożystą, wrażliwe na mróz, wchodzi w owocowanie wcześnie, ale plonuje przemiennie. Owoce duże, prawie kuliste ze skórką żółtoróżową, miąższ żółty, pestka owalna, źle odchodzi od miąższu, zbiór w pierwszej połowie VIII, dość odporna na choroby. BRZOSKWINIA: wczesna – Harnaś - rośnie silnie i owocuje obficie. Dojrzałe owoce zbieramy w pierwszej połowie sierpnia. Owoce kuliste, czerwone, miąższ żółty, zwięzły, soczysty, dobrze odchodzący od pestki, smaczny. Odporna na mróz, średnio podatna na choroby. Skórka średnio omszona. Średniowczesna – Redhaven – wzrost drzew duży, dość odporne na przemarzanie, duża plenność, duże owoce, owoce dojrzewają w połowie VIII, obficie owocuje, dobrze odchodzący od pestki miąższ, owoce duże, kuliste, regularne, skórka złocistożółta z jasnoczerwonym rumieńcem, samopylna, wymaga żyznych gleb. Póżna – Veteran – wzrost drzew duży, dość odporne na przemarzanie, bardzo duża plenność, średnia wielkość owoców, dojrzewanie owoców początek IX, miąższ żółty, skórka średnio omszona, miąższ półprzylegający do pestki. MORELA: wczesna – Early Orange – wzrost drzew bardzo duży, średnio odporne na przemarzanie, bardzo duża plenność, owoce duże, dojrzewają w połowie VII, owoce o kulistym lub owalnym kształcie, miąższ soczysty, dobrze odchodzący od pestki, mało podatna na choroby, obficie owocuje. Późna – Somo – wzrost drzew średni, mała odporność na przemarzanie, duża plenność, mała wielkość owoców, dojrzewanie owoców koniec VIII, owoce kuliste, pomarańczowe z ciemnoczerwonym rumieńcem, miąższ świetnie odchodzi od pestki, miąższ żółtopomarańczowy, soczysty, zwięzły. PORZECZKA: czerwona – Jonkheer van Tets – holenderska, dość plenna, krzew rośnie bardzo silnie, wydaje z szyjki korzeniowej bardzo dużo pędów, pokrój kulisty w starszym wieku rozłożysty, dość odporna na mróz i na opadzinę liści, grona długie o gęsto rozmieszczonych jagodach, dużych, nieco zmniejszających się ku wierzchołkowi. Biała- z Juterbog – krzew rośnie słabo, wydaje dużo pędów z szyjki korzeniowej, pokrój kulisty, zwarty, odporna na przemarzanie i opadzinę liści, grona dość długie, zwarte, owoce wyrównane, duże, miąższ słodko kwaśny, skórka żółta, słodsze od porzeczek czerwonych, Owoce duże, kuliste, z nasionami silnie prześwitującymi przez skórkę. Dojrzewają w połowie VII. Owocuje bardzo obficie. Jedna z najcenniejszych odmian porzeczki białej, szczególnie polecana do nasadzeń amatorskich. Odporna na choroby. Czarna: wczesna – Bona - Charakteryzuje się dość silnym wzrostem, tworzy rozłożyste krzewy o pokładających się pędach. Może plonować obficie lub średnio obficie. Daje duże, jędrne, słodkie i smaczne owoce, zebrane w krótkie, przylegające do pędów grona. Jagody dojrzewają równomiernie w gonach i nie obsypują się. Odmiana bardzo wczesna. Zbiór na początku lipca lub nawet na przełomie czerwca i lipca. Owoce deserowe o wszechstronnym zastosowaniu. Średniowczesna – Ruben - Krzew o średniej sile wzrostu, pokroju kulistym z tendencją do rozchylania się pod ciężarem owoców. Odmiana o średniej porze dojrzewania. Plenność wysoka. Owoce średniej wielkości do dużych i wysokiej wartości przetwórczej. Rośliny są odporne na mróz, amerykańskiego mączniaka agrestu i rdzę wejmutkowo-porzeczkową, w stopniu średnim podatne są na opadzinę liści. Wykazuje wysoką przydatność do zbioru mechanicznego. Późna – Tiben - rośnie dość silnie, ma pokrój szeroki z tendencją do rozchylania się pod ciężarem owoców. Pędy jednoroczne, średniej długości i średnio liczne. Pąki średniej wielkości, lekko odstają od pędów. Owoce - grona są krótkie i średniej długości, owoce średniej wielkości. odmiana średniowczesna, owoce dojrzewają w połowie lipca, krzewy plonują obficie i regularnie, owoce mają wysoką wartość przetwórczą i przerobową, odporne na amerykańskiego mączniaka agrestu, średnio odporne na opadzinę liści porzeczek i rdzę wejmutkowo-porzeczkową. Rośliny są wytrzymałe na mróz. AGREST – Biały triumf – duże, gładkie owoce, bardzo dobrze można zbierać je kombajnem, krzew rośnie silnie, pokrój ma zwarty, pędy długie, prawie pionowe, kolczaste. Jest odporny ma przemarzanie i mniej podatne na amerykański mączniak agrestu, w owocowanie wchodzi wcześnie, owocuje bardzo obficie, regularnie. Owoce duże, kuliste, o skórce jasnozielonej, miąższ smaczny, aromatyczny, łagodnie kwaśny. Owoce dojrzewają równomiernie, najczęściej w pierwszej dekadzie lipca i przed zbiorem nie opadają.