Edukacja polonistyczna zajmuje centralne miejsce w nauczaniu elementarnym. Wynika to z roli języka w rozwoju umysłowym, funkcji komunikacyjnej języka w życiu społecznym oraz funkcji ogólno-kulturalnej i wychowawczej.

Celem edukacji polonistycznej w klasach 1 – 3 jest proces poznawania języka mówionego i pisanego w kontekście kontaktów dziecka ze światem zewnętrznym i otoczeniem społeczno- przyrodniczym. Realizacja tego celu opiera się na integralnie powiązanych ze sobą rodzajach ćwiczeń :

• w czytaniu

• w opracowywaniu tekstów

• w mówieniu i pisaniu

• ćwiczeniach gramatyczno-ortograficznych z elementami wiedzy o języku

• ćwiczeniach słownikowo-frazeologicznych i syntaktycznych

W klasach 1 -3 realizujemy następujące zadania polonistyczne :

1. wdrażanie do swobodnego posługiwania się językiem ojczystym

2. kształcenie umiejętności poprawnego, płynnego, wyrazistego czytanie

3. kształcenie umiejętności rozumienia czytanych tekstów na podstawie stosowanych na zajęciach technik analizy utworów literackich

4. kształcenie umiejętności posługiwania się różnymi formami wypowiedzi pisemnej

5. rozwijanie umiejętności pisania z wykorzystaniem znajomości elementarnych zasad pisowni

6. rozwijanie umiejętności rozpoznawania części mowy, rodzajów zdań, budowanie pop0rawnych związków frazeologicznych

7. rozwijanie potrzeby obcowania z różnymi dziedzinami sztuki

8. wdrażanie do systematycznego korzystania z biblioteki.

PSYCHOLOGICZNE I FIZJOLOGICZNE PODSTAWY POCZATKOWEJ NAUKI CZYTANIA I PISANIA

Podczas czytania oko nie porusza się równomiernie wzdłuż wiersza, ale wykonuje ruchy skokowe między którymi występują tzw. spoczynkowe . Proces odczytywania od poznawania wzrokowo znaków graficznych odbywa się podczas przerw spoczynkowych. Liczba skoków do przerwy spoczynkowej jest zmienna i zależy od stopnia umiejętności czytania tekstów. W zależności od tego jaka liczbę znaków graficznych obejmuje oko podczas jednorazowego skoku do przerwy spoczynkowej dziecko czyta po literze, sylabami czy wyrazami.

Podstawowym zadaniem w zakresie kształtowania technik czytania i rozumienia czytanego tekstu jest wdrażania oka dziecka do ujmowania podczas jednego skoku coraz większej liczby znaków graficznych. Zakres ruchów skokowych oka określa się jako pole czytania. Oprócz skoków postępujących oko czytającego wykonuje szereg ruchów wstecznych, które pomagają w ujmowaniu poszczególnych elementów a więc liter i sylab w całości wyrazów, w rozpoznawaniu trudniejszych elementów wyrazowych czy też w znalezieniu zagubionego wątku myśli. Oko wykonuje także ruchy zwrotne, które występują przy przechodzeniu z jednego wiersza do drugiego.

Na fizjologiczno-psychologiczny proces czytania składają się następujące elementy :

CZYTANIE CICHE

1. objęcie okiem pola spostrzeżeń,

2. odbiór wrażenia tekstu na siatkówce oka

3. ruch oczu – postępowy, wsteczny, zwrotny

4. transmisja impulsów z siatkówki do wzrokowych ośrodków mózgowych

5. pobudzenie procesów kojarzenia i interpretacja impulsów wzrokowych

CZYTANIE GŁOŚNE WYMAGA JESZCZE 2 ELEMENTÓW:

1. przenoszenie impulsów z ośrodków wzrokowych w mózgu do ośrodków motorycznych mowy

2. transmisja impulsów z ośrodków motorycznych mowy do odpowiednich miejsc narządów artykulacyjnych i wykonywanie ruchów artykulacyjnych przez narządy mowy w chwili wymawiania

ETAPY NAUKI CZYTANIA

1. głoskowanie – główny nacisk ucznia skupia się na rozpoznawaniu znaków graficznych, kojarzenie ich z dźwiękami i artykulacji czyli wymawianiu

2. czytanie sylabowe – następuje proces automatyzacji wymienionych czynności, punkt ciężkości przesuwa się na znaczeniową stronę słowa, ale wyrazy ujmowane są oddzielnie

3. bezpośrednie czytanie wyrazów – czytanie ulega scaleniu co oznacza, że ogniwa pośrednie tj. litero-głoska oraz sylaba ulegają stopniowej redukcji

Umiejętność czytania integralnie połączona jest z umiejętnością pisania. Wg Ryszarda Więckowskiego dziecko najpierw zdobywa umiejętność czytania a umiejętność pisania rozwija się na śladzie czytania. Umiejętnością czytania nazywa zdolność przekładania znaków języka mówionego na język pisany.

CECHY CZYTANIA

• PŁYNNE – dziecko czyta całymi wyrazami, ale wolno, nie zatrzymuje się zbyt długo nad poszczególnymi wyrazami, nie bierze oddechu między wyrazami. Jest to czytanie równomierne, monotonne

• POPRAWNE – polega na prawidłowym odczytywaniu wyrazów zgodnie z ich brzmieniem, na prawidłowym wymawianiu wszystkich głosek, dziecko nie opuszcza liter i sylab, nie przestawia ich

• BIEGŁE – czytanie poprawne płynne, ale w dobrym tempie. Przestrzegane są akcenty logiczne, respektowanie znaków przystankowych, akcentowanie wyrazów , które są ważne dla oddania sensu treści

• WYRAZISTE – czytanie biegłe wzbogacone o występowanie akcentu psychologicznego, następuje wczucie się w tekst, zaangażowanie emocjonalne czytelnika, następuje próba wywołania podobnych emocji u słuchacza. Stosuje się odpowiednią intonację, zmianę tempa, ważna jest barwa głosu, mimika a nawet gesty, które powodują, że emocje możemy zaakcentować

FORMY CZYTANIA

• Głośne – może obejmować : czytanie nauczyciela, czytanie poszczególnych uczniów, czytanie zbiorowe uczniów, czytanie z podziałem na role. Nauczyciel czyta zawsze teksty nowe i teksty trudne. Czytanie uczniów jako sprawdzenie oraz ćwiczenie techniki czytania

• Ciche –pojawia się pod koniec klasy 1. początek klasy 2. rozwija się na bazie czytania głośnego. Spełnia ważną role w dalszej pracy umysłowej dziecka. Umiejętność czytania ze zrozumieniem następuje stopniowo. W przechodzeniu z czytania głośnego do cichego może wystąpić czytanie półszeptem, szeptem, wargowe, czytanie wzrokiem

Przykłady ćwiczeń na rozwijanie cichego czytania ze zrozumieniem :

• szukanie wśród wyrazów określonej nazwy

• łączenie wyrazów w pary

• układanie zdania z rozsypani wyrazowej

• szukanie odpowiedzi na pytania

• łączenie zdań w pary

• układanie pytań do tekstu

• układanie wielozdaniowej wypowiedzi z rozsypani zdaniowej

• wyszukiwanie fragmentu tekstu na dany temat

• zdawanie sprawy (?) z treści czytanego tekstu

Analizując tekst w klasach 1 – 3 należy zwrócić uwagę na stronę treściowa i formalną. Praca nad treścią(budowa, język, środki stylistyczne itp.) dominuje nad formą.

Ryszard Więckowski sugeruje sposoby omawiania w klasach I – III :

1. swobodne wypowiedzi na temat tekstu- są to kilkuzdaniowe wypowiedzi, zupełnie dowolne, dotyczą własnych doznań , wrażeń, mogą być próba oceny bohatera, mogą wychodzić poza tekst, nie należy w dużym stopniu ingerować w treść i formę wypowiedzi. wypowiedzi

swobodne są zainspirowane przez nauczyciela bądź gościa, natomiast wypowiedzi samorzutne są niesprowokowane przez nauczyciela

1. sposoby, które mają na celu omówienie poszczególnych elementów utworu : wyodrębnienie w tekstach zdarzeń, ustalenie kolejności zdarzeń, wyodrębnienie postaci 1 . i 2. Planowych, ocena bohatera, ustalenie myśli przewodniej, wyodrębnione obrazy w tekście, odniesienie treści do doświadczeń dziecka

2. na celu skrótowe przedstawienie treści tekstu: plan, streszczenie

3. które polegają na swobodnym odtwarzaniu toku myśli autora : ilustracja, inscenizacja , ćwiczenia dramowe, układanie innego zakończenia, rozbudowywanie treści, co by było gdyby nie zabrakło 1 bohatera

poza tym sugeruje się aby tekst wykorzystać do ćwiczeń w swobodnym mówieniu i czytaniu, ortograficznych, słownikowych, stylistycznych.

Sposoby wprowadzenia dziecka w świat poezji :

• pogadanka – polega na stawianiu pytań i udzielaniu odpowiedzi, należy wdrażać dziecko aby podczas wypowiedzi korzystało z tekstu

• metoda problemowa – bez hipotezy – sformułowanie problemu – pyta tania, analiza tekstu celu poszukiwania odpowiedzi na to pytanie, sformułowanie wniosku i odniesienie go do doświadczeń dziecka; z hipotezą –problem – hipoteza – przypuszczalna odpowiedź weryfikacja słuszności wypowiedzi . Często metodę problemową łączymy z dyskusją i praca w grupach

• metoda strukturalna – podzielenie tekstu na logiczne części i omawianie po kolei tych fragmentów

• przekład intersemiotyczny – treść wiersza wyrażamy za pomocą innych znaków niż słowo: rysunek, muzyka, ruch, inscenizacja, rzeźba

• metoda analogii – zestawienie treści wiersza z innym dziełem o podobnej tematyce np. obraz, album, film, muzyka

• słowa- klucze – szukanie w wierszu miejsc najbardziej znaczących, słów które wyznaczają kierunek interpretacji wiersza

• recytacja – staje się interpretacją

• słuchanie poezji

• konkurs recytatorski

• dyskusja- najbardziej kształcąca jeśli rodzi się spontanicznie z inicjatywy dzieci

• mini referat

ETAPY PRACY Z CZYTANKĄ :

1. przygotowanie dziecka do odbioru tekstu: pogadanka , krzyżówka, zagadki, piosenka, przeglądanie ilustracji, wycieczka , spotkanie z jakąś osobą

2. pierwsze czytanie tekstu – czyta nauczyciel lub korzystamy z nagrania ewentualnie dobrze przygotowany uczeń

3. swobodne wypowiedzi na temat tekstu

4. ćwiczenia słownikowe- wyjaśnienie niezrozumiałych wyrazów

5. drugie czytanie bądź przejrzenie tekstu, postawienie konkretnego pytania

6. sporządzenie notatki- „ślad po spotkaniu z tekstem” np. obrazek, pojedyncze wyrazy, zagadka, rebus, krzyżówka, zdania

7. inne sposoby wykorzystania tekstów: twórcze podejście do tekstu, ćwiczenia ortograficzne,

NA CZYNNOŚCI PISANIA SKŁADAJĄ SIĘ 3 ELEMENTY :

• PSYCHOLOGICZNY – nabywanie podstaw umiejętności czytania i pisania. Polega na wytwarzaniu i utrwalaniu w strukturach poznawczych uczucia szeregu dwustronnych związków pomiędzy graficznymi kształtami liter czy wyrazów a odpowiadającymi im dźwiękami i odwrotnie

• FIZJOLOGICZNY – skomplikowane pobudzenie nerwowe, ich ingerencja w korze mózgowej i w aparacie ruchowym ręki. Czynności pisania angażowane są w różnym stopniu w zależności od etapu nauki pisania i formy pisania następujące analizatory : słuchowy, wzrokowy , kinestetyczno- ruchowy

• MOTORYCZNY – pisanie to zintegrowana całość, która polega na słuchowym wyodrębnieniu głoski, odszukanie jej odpowiednika literowego, zapamiętania jej kształtu oraz rozmieszczania kolejnych liter w wyrazie, napisaniu liter a więc wykonaniu przez aparat ruchowy ręki szeregu ruchów.

Czynność pisania pod wpływem ćwiczeń przechodzi w nawyk. Nawyk to mniej lub bardziej skomplikowana czynność, która przebiega w sposób zautomatyzowany nie wymaga koncentracji

3 WYMIARY UMIEJĘTNOŚCI PISANIA:

1. Wymiar techniczny odpowiadający odpowiadający technice pisania i czytania

2. Wymiar semantyczny odpowiada pisaniu i czytaniu ze zrozumieniem

3. Wymiar krytyczno-twórczy polega w przypadku pisania na umiejętności doboru takich środków językowych do wyrażania własnych myśli aby forma przekazu była zgodna z intencja piszącego

STADIA ROZWOJU UMIEJETNOSCI PISANIA WG TADEUSZA WRÓBLA :

1. Stadium opanowania schematów liter i ich połączeń (kształt litery i sposób wykonywania)

2. Modyfikacja w piśmie- mogą dotyczyć :

-niektórych szczegółów w pierwotnych wzorach

-łączenie elementów w obrębie litery i w wyrazach

-zmiany kierunku wykonywania ruchu

-zmiany pochylenia pisania

- zmniejszenie wysokości wiersza

3. Stadium pisania zindywidualizowanego.

Kryteria dojrzałości do nauki pisania oscylują wokół właściwości umysłowych, motorycznych i emocjonalno – społecznych dziecka. M. Dmochowska określiła kryteria dojrzałości do nauki pisania w obrębie:

• Rozwoju intelektualno – motorycznego i tu wyróżniła : umiejętność spostrzegania analityczno – reprodukcyjnego, umiejętność powtarzania obrazu graficznego na obraz ruchu dynamicznego , odpowiedni stopień orientacji w przestrzeni

• Rozwoju fizycznego (motorycznego) – koordynacja ruchów ramienia i przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców, szybkość odtwarzania

• Rozwoju społeczno- emocjonalnego – wrażliwość na polecenia nauczyciela, wytrwałość w wykonywaniu zadań, zdolność do samokontroli i krytycznej oceny własnego wytworu