Konspekt lekcji języka polskiego dla klasy VI szkoły podstawowej: Ortograficzna podróż – utrwalenie zasad ó, u, rz, ż
Cele lekcji :
Uczeń:
- zna zasady pisowni wyrazów z: „ó-u; rz-ż
- zaznajamia się z zasadami i regułami ortograficznymi
- utrwala zasady ortograficzne
- potrafi zastosować w praktyce posiadaną wiedzę
- wie, z jakiego słownika należy korzystać sprawdzając pisownię wyrazów
Metody nauczania : ćwiczenia praktyczne, praca z tekstem, rozmowa nauczająca
Formy pracy : praca z całą klasą
Pomoce naukowe : karty pracy, słownik ortograficzny, zeszyt ćwiczeń dla klasy VI „Jutro pójdę w świat”
Plan pracy :
1. czynności organizacyjne – powitanie uczniów, starcie tablicy, zapisanie tematu lekcji
2. uświadomienie celów lekcji
3. temat lekcji
4. opracowanie
5. powtórzenie, uogólnienie, wnioski
6. podanie i wyjaśnienie pracy domowej
7. ocena pracy uczniów.
Przebieg lekcji :
1. Nauczyciel przypomina z jakiego słownika należy korzystać w razie trudności z pisownią
danego wyrazu. Przypomina zasady jak należy korzystać ze słownika.
( Wielki słownik ortograficzny PWN). Poszukując hasła w słowniku kierujemy się kolejnością alfabetyczną.
2. Powtórzenie zasad pisowni ó, u, rz, ż
Ó piszemy,
1. gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: o, e, a
np.:
stół – stoły
przyjaciółka - przyjaciel
skrót - skracać
2. Przykłady Ó niewymiennego
chór, porównanie, skóra,
3. w wyrazach zakończonych na: - ów, np.:
w końcówce D. lm rzeczowników rodzaju męskiego, np.chłopców, rodziców
4. w wyrazach zakończonych na: - ówka, np.: pocztówka, złotówka
Wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka, bo to rzeczowniki utworzone od czasowników: skuwać, wsuwać, zasuwać.
5. Ó występuje też w zakończeniach -ówa (=zgrubienie od -ówka), np.
grochówa, stówa, harówa
6. w wyrazach zakończonych na: - ówna.
W przyrostku wskazującym na nazwisko panieńskie, np. Nowakówna, Kucówna, Radziwiłłówna
7. w zakończeniach: - ówek, np.:
półgłówek, ołówek, nagłówek
8. na początku wyrazów: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie.
9. Na początku w sylabie:
współ-, np. współlokator, współczucie, współudział
wspól-, np. wspólnik, wspólnorynkowy, wspólnota
U piszemy:
1. prawie zawsze na początku wyrazów, np. ubiór, ulgowy, ukryć,
Wyjątki: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie,
2. zawsze na końcu wyrazów, np. : tabu, menu, pomału, w końcu,
3. w zakończeniach rzeczowników:
•· -uch, np.: duch, puch, leniuch, maluch, chuch, zaduch,·
•· -uś, np.: Jędruś, kiciuś, pracuś, laluś
•· -usia, np.: kawusia, paczusia, mamusia, gębusia
4. w czasownikach zakończonych na:
-uję, np.: maluję
-ujesz, np.: malujesz
-ujmy, np.: malujmy
-uwać, np.: fruwać, czuwać, opluwać, przeżuwać, wykłuwać.
5. w przymiotnikach zakończonych na:
•· -utki, np.: malutki, słabiutki, głupiutki, nowiutki
•· -uśki, np.: cichuśki, goluśki, bledziuśki, miluśki.
•· -uchny, np.: złociuchny, tłuściuchny, leciuchny
6. zawsze na początku wyrazów rozpoczynających się na:
fu-, np.: fujarka, funt, fundusz, furia, futerał
hu-, np.: humor, hultaj, huknąć, humanista
tu-, np.: tuzin, turysta, tupnąć, tuszować
zu-, np.: zuch, Zuzanna, zubożeć, zużytkować
Rz piszemy:
1. gdy wymienia się na r w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach pokrewnych, np.
dworzec - dworca
w futrze - futro
rowerzysta - rower
2. gdy występuje po b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.
brzoza, przyroda, drzewo, trzask, grzyb, krzew, chrzan, wejrzeć, wrzask
Wyjątki:
•a) gżegżółka (ptak), piegża (ptak), gżenie się (od: gzić się);
•b) pszczółka (i pochodne, np. pszczelarstwo, pszczołojad), pszenica (i pochodne, np. pszenny, pszenżyto), pszonak,Pszczyna (i pochodne, np. pszczyński), Pszów;
•c) kształt (i pochodne, np. kształtny, kształcić, wykształcenie, przekształcić, ukształtować), kszyk (ptak), bukszpan (krzew),bukszpryt (część omasztowania), upiększać;
•d) Mojżesz, dawne wżdy (=przecież, jednak), zawżdy (=zawsze);
•e) wszystko, wszędzie, wszelki, wszędy, wszędobylski, zawsze;
•f) wszech- (wszechnica, wszechmoc, powszechny, itp.);
•g) wszak, wszakże, wszakoż;
•h) wszcząć, wszczęcie, wszczynać;
•i) wszy, wszawy, wszawica, zawszony;
•j) wyrazy złożone typu wszczepić (w + szczepić), wszyć (w + szyć), wszerz (w + szeroko).
3. w zakończeniu -arz , gdy:
a) zakończenie - arz wskazuje na osobę wykonawcy jakiejś czynności, np.:
drukarz, księgarz, gospodarz, łgarz, mocarz, zbrodniarz
b) występuje w wyrazach łacińskiego pochodzenia, np.;
elementarz (łac. elementarius)
komentarz (łac. commentarius)
4. w zakończeniu - erz, gdy:
a) zakończenie - erz wskazuje na osobę wykonawcy jakiejś czynności, np.:
harcerz, pasterz, fałszerz, kanclerz, żołnierz
b) występuje w rzeczowniku konkretnym rodz. męskiego, np.:
(ten) nietoperz, zwierz, moździerz, spichlerz, pręgierz
Wyjątki: jeż, rybojeż, łupież, papież, antypapież
5. Zakończenia - mistrz, - mierz
| - mistrz | - mierz |
|---|---|
arcymistrz kapelmistrz kwatermistrz burmistrz zegarmistrz kwatermistrz |
ciśnieniomierz kątomierz Kazimierz kroplomierz szybkościomierz Sandomierz |
Ż piszemy, gdy:
1. w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach pokrewnych wymienia się na g, z, ź, s, dz, d, h, np.:
dróżka - droga
służąca - usługiwać
wożę- wozić - wóz
zwyciężyć - zwycięzca
wyobrażnia - wyobraźnia
cudzołożyć - cudzołóstwo
księża - ksiądz
2. występuje po l, ł, n, r, np.:
lżej, , łże, rewanż, rżeć
3. wystepuje przed l, ł, n, r, w, o ile nie pozostaje ta pisownia w sprzeczności z innymi zasadami, np.:
żleb, żłopać, księżna, żwir, łyżwy
4. wystepuje w zakonczeniu - aż wskazującym na rzeczownik rodzaju żeńskiego
a) w rzeczownikach rodzimych r. żeńskiego, np.:
straż, podaż
b) spójnikach zakonczonych na - aż, np.:
aż, chociaż, ponieważ
c) wyrazach francuskiego pochodzenia, np.:
drenaż, kilometraż
6. w zakonczeniach - yż, - iż, - ąż, - ęż, np.:
Paryż, paraliż, mąż, oręż,
7. w zakończeniach - żka, - żca, - żnica, np.:
nadwyżka, drapieżca, nałożnica,
8. w zakończeniu: samogłoska + -żny, np.
odważny, okrężny, próżny, nabożny, pobożny, obłożny, ostrożny
9. występuje w partykule wzmacniające - że, - ż, np.:
bodajże, mówże
stójcież, cóż
10. żo - . żó - występuje na początku wyrazów przed o i ó,np. :
żona, żonaty żołądek
żółty, żółcień, żółw
Wyjątek: rzodkiew i pochodne.
3. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie przystępują do pracy.
Zadanie 1. Uzupełnij wyrazy „ó –u” oraz wyjaśnij ich pisownię
| Wyrazy ó-u | Zasada pisowni |
|---|---|
| dł…..ga | |
| wędr….wka | |
| wzdł….ż. | |
| p….łnocny | |
| poł….dniowy | |
| wsch…..d | |
| zach……d | |
| przyg…..d | |
| podr……ż | |
| g….rski | |
| g……ra | |
| m….chomor | |
| gr….sza | |
| sł…..j | |
| wiewi…..rka | |
| dzi…..pla | |
| jask….łka | |
| wr…..bel | |
| gł….d | |
| chł…..d | |
| wiecz….r | |
| poż….łkły |
Zadanie 2. Uzupełnij wyrazy „rz - ż” oraz wyjaśnij ich pisownię
| Wyrazy rz- ż | Zasada pisowni |
|---|---|
| wyb…e….e | |
| wzbu…..one | |
| mo…..e | |
| du….y | |
| baga….. | |
| …..ądny | |
| p….ygód | |
| ma….enia | |
| najwy…..sza | |
| ka…dy maryna….. | |
niep….yjemne zda…..enie |
|
| doj…..eć w pobli…..u | |
| wra….enia | |
| …..eglować |
4. Następnie nauczyciel prosi uczniów o otworzenie zeszytów ćwiczeń. Uczniowie przystępują do pracy nad zleconymi przez polonistę ćwiczeniami.
Ćwiczenie 319, 320, 321 s. 138
Ćwiczenie 333 s. 142
Ćwiczenie 336 s. 143
5. Praca domowa
Ćwiczenie 324 s. 139
Ćwiczenie 334 s. 142
Ćwiczenie 335 s. 143