TEORIA LITERATURY 05.06.2011

FEMINIZM, QUEER, GENDER STUDIES, HOMOSEKSUALIZM

FEMINIZM

Sięga początków XIX wieku. Autorem określenia był mężczyzna Charles Fourier, w 1830. Postrzegał emancypację kobiet jako podstawowy element emancypacji społeczeństwa w ogóle, równości wobec prawa wszystkich ludzi.

Rozróżniamy feminizm akademicki – związany z „gadaniem”, teoretyzowaniem i socjopolityczny – łączy się z działalnością. Również: radykalny oraz liberalny. Na gruncie feminizmu radykalnego – tzw. kulturowy oraz feminizm lesbijski. Ten socjopolityczny jest najwcześniejszy, od XVIII wieku, co łączy się z ruchem oświeceniowym. Arystokratki francuskie prowadzące życie salonowe, miały spore wpływy. Feminizm socjopolityczny walczył z dyskryminacją kobiet. Feminizm akademicki – o charakterze przede wszystkim intelektualnym. Miał na celu interpretację zjawisk dotyczących kobiet. Nazwę zawdzięcza uniwersytetom amerykańskim i ich akademikom (tzw. badania kobiece). W jej dziedzinie znajduje się krytyka feministyczna i genderowa, ma charakter interdyscyplinarny, obejmując m.in. wiedzę o literaturze, antropologię, socjologię historię, historię kultury, nawet muzykologię. Feminizm akademicki rozgałęzia się też na feminologię, ginokrytykę i studia kobiece.

Periodyzację f. socjopolitycznego dzielimy na 3 fale:

1. Przełom XIX i XX wieku, aż do lat ’60 XX w. (rewolucja seksualna), równość płciowa wobec prawa.

   Ta fala łączy się z osobą Simone Beauvoir. 1908 – 1986. Zajmowała się społecznym konstruowaniem kobiecości. W jej mniemaniu kobieta była rewersem mężczyzny, która za wszelką cenę chce mu dorównać. „Nie rodzimy się kobietami, tylko stajemy się nimi”. Walczyła ze stereotypem kobiety wtłoczonej w role społecznej gospodyni, matki itd.

2. Lata ’60, ’70 i ’80 XX wieku, kiedy zaczęto podkreślać różnice między płciami i prawa im przysługujące.

   Wzięto na tapetę psychoanalizę Freuda i Lacana. Freud był trochę sfrustrowanym maminsynkiem i był mizoginem, nie przepadał za kobietami (stąd neuroza u niego była przypadłością kobiet). Feministki zaczęły walczyć z takim mizoginicznym obrazem kobiety. Zwracały uwagę na potrzebę aktywności społecznej i politycznej kobiet. Krytykowały procesy wychowawcze: od dziecka dziewczynkom są wtykane zabawki typu lalki, napiętnowanie stereotypów wychowawczych. Doszukiwano się źródeł dyskryminacji kobiet, wielotysięczna historia społeczeństw patriarchalnych, w których uprzywilejowani byli mężczyźni.

   Betty Friedel „Mistyczna kobiecość” – krytykuje Freuda i Lacana.

   Kate Millet „Sexual politics”.

3. Lata ’90 XX wieku aż do czasów współczesnych – różnorodność problemów współczesnych (na gruncie pracy, rodziny, tożsamości itd.).

   Trzecia fala nazywana jest falą postfeminizmu, albo krytyką genderową, gdzie bierze się pod uwagę nie kobieta jako jednostka, ale grupy kobiet, np. w różnych częściach świata. Widoczny jest trend zwany krytyką feministyczną, która łączy się ściśle z odbiorem dzieła literackiego, gdzie utwór literacki jest rozumiany i analizowany z punktu widzenia kobiecego. Za prorokinię uważa się tu Virginię Wolf.

   Florance Howe, nauczycielka z Missisipi, w 1964 wzięła na warsztat krytyki programy nauczania i podręczniki, gdzie dowiodła, że od początków (od programów przedszkolnych) wtłacza się dzieciom różne stereotypy.

   Z tych feministek trzeciej fali można tu wymienić też Barbarę Johnson 1947 oraz Elaine Showalter 1941.

   Owocem trzeciej fali feminizmu są badania kobiece, gromadzenie wszelkiej dostępnej wiedzy z różnych dyscyplin dot. sytuacji kobiet w historii, przemienianie kobiecości i jej przejawianie się w różnych jej aspektach.

   Ginokrytyka – termin wprowadzony przez Showalter, odmiana krytyki feministycznej bardzo ugodowa, pokojowa, rezygnująca z radykalizmu, bardziej afirmacyjne podejście do historii kobiet, zwłaszcza jeśli chodzi o kobiece pisarstwo. Odłamem ginokrytyki jest archanologia, wprowadzone przez Nancy Miller, stworzone w opozycji hyfologii, analizie procesu twórczego mężczyzn, w trakcie aktu tworzenia.

   (Arachne była tkaczką i stworzyła tak piękną tkaninę, że Atena zemściła się na niej i porwała jej te tkaniny, a Arachne się powiesiła z rozpaczy. Atena, powodowana wyrzutami sumienia, zamieniła Arachnę w pająka.)

   Archanologia stworzyła wizję tworzenia tekstu jako sieci pajęczej naznaczonej ręką pisarki, kobieta widziana jako tkająca pajęczyca. Nancy Miller zwróciła uwagę, że wbrew platońskiej wizji człowieczeństwa, w której świat jest dualistyczny, że twórczości kobiecej właściwe jest zacieranie dystansu pomiędzy życiem codziennym a twórczością, pomiędzy powszedniością a ekscentrycznością aktu twórczego.

   Pisarstwo kobiece łączone z francuskim feminizmem, gdzie twórczość kobieca jest rodzajem specyficznego dyskursu emocjonalnego, bo kobiety mają lepszy kontakt z własnymi emocjami. Ten dyskurs ma charakter zmysłowy, emocjonalny, ściśle związany z ciałem, z erotyką. „Pisz siebie, twoje ciało musi stać się słyszalne”.

   Jeszcze jeden trend – rewizjonistyczna krytyka feminizmu. Jest przede wszystkim nastawiona na badanie wątków mizoginicznych w literaturze, wiedzy o literaturze, które rozpowszechniają utrwalenie w literaturze płciowe stereotypy.

GENDER

Ostatnia fala feminizmu zaowocowała badaniami nad gender i queer.

Gender – płeć kulturowa (z gramatyki – rodzaj gramatyczny). Płeć biologiczna określana rodzajem „sex”, kulturowa „gender”.

Gender studies – mają wzbudzić w społeczeństwie wrażliwość na inność, wrażliwość genderową. Płeć kulturowa niekoniecznie musi się pokrywać z płcią biologiczną. Badania genderowe są interdyscyplinarne. Ważna jest postać krytyka uduchowionego – słuchającego, obserwującego.

Prekursorką badań gender jest antropolog Margaret Mead. W 1935 napisała „Płeć i charakter w trzech społeczeństwach pierwotnych”, gdzie płeć jest efektem praktyk społecznych, a kształtuje ją kultura, co zaczyna się od momentu nadania dziecku imienia.

Psychoanalityk James Stoller, stworzył koncepcję tożsamości genderowej po licznych badaniach psychoanalitycznych. Stworzył koncepcję indywidualnej tożsamości płciowej.

Najbardziej intensywne badania gender dopiero od lat ’70 ubiegłego stulecia.

Literacka krytyka genderowa – polega na badaniu literatury pod kątem nacechowania płciowego w narracji, konstrukcjach postaci. Polskie badania Genderowe wzięły pod uwagę twórczość Adrzejewicza, Iwaszkiewicza, ich literacki gender kształtuje się inaczej.

W kręgi badań Genderowych wpisuje się też:

Esencjalizm – przekonanie o „esencji” kobiecości i jedynym w swoim rodzaju postrzeganiu świata przez kobiety.

Konstrukcjonizm – przeciwstawne, płeć jest konstruktem kulturowym, jesteśmy wtłaczani w konstrukcje, co niesie za sobą szereg konsekwencji. Judith Butler.

Z badaniami Genderowymi łączymy Nancy Chodorow, która wzięła pod uwagę przede wszystkim relacje z matką w dzieciństwie, nawiązała trochę do psychoanalizy. Proces dojrzewania dziewczynek nazwała „przedłużoną symbiozą”. W którymś momencie życia dziewczynka nie doświadcza tego szoku, że jest inna od mamy (a chłopcom tak: nie płacz, zachowujesz się jak baba). Zwróciła uwagę na potrzebę pielęgnowania wrażliwości męskiej. Pojawił się nowy aspekt badań gender – o mężczyznach i ich rolach w społeczeństwie i kulturze.

Elizabeth Badiner „XY tożsamość mężczyzny”

Robert Bly „Żelazny Jan. Rzecz o mężczyznach”. Pisze o opresywności kultury patriarchalnej w stosunku do mężczyzn. Męskie badania Genderowe obalają mit macho, prawdziwej męskości i stereotypów.

QUEER

Badania gejowsko-lesbijskie.

Queer – dziwaczny, podejrzany. W kulturze anglosaskiej pejoratywne określenie geja.

Queer jest nurtem interdyscyplinarnym. Zajmuje się tożsamością nie tylko osób homoseksualnych. Skupiają się na formach represjonowania osób homoseksualnym i ich podporządkowywaniu na siłę określonym rolom społecznym.

Michel Foulcaut Ee Kosovsky Sedgwick zajmują się badaniami Queer.

ANALIZA WIERSZA

- kto

- do kogo

- sytuacja liryczna (erotyczne, egzystencjonalne, społeczne)

- środki stylistyczne

- konstrukcja (rymy, struktura)

- interpretacja