GEOGRAFIA- ATMOSFERA

POWIETRZE:

1.Skład powietrza:

ok. 78% azot
ok. 21% tlen

ok. 1% inne gazy (szlachetne,CO₂,para wodna, hel itp.)
2.Są trzy gazy cieplarniane:
- CO₂
-CH₄(metan)
-para wodna

3. Granica z kosmosem znajduje się między 1000, a 1500km od Ziemi.
4. Troposfera:
- ok.12km(max.18km,min.9km)
-skupia 85% masy całej atmosfery
-tu zachodzą wszystkie procesy pogodotwórcze
- im wyżej jesteśmy, tym jest zimniej(0.6ᶿC na 100m)
- im wyżej jesteśmy, tym ciśnienie jest mniejsze(spada 1,33hPa na 11m)
- najwyższe ciśnienie w Zakopanem może wynosić ok. 930hPa
- opady rosną, ale tylko do pewnego momentu, następnie spadają
4.Typy baryczne:
-wyż baryczny(+1013hPa n.p.m.)
-niż baryczny(-1013hPa n.p.m.)
5.Cechy wyżu:
-mało chmur
-dużo słońca latem
-zimą mniej słońca
-wyże zimowe są mgliste
-dobre samopoczucie ludzi

-brak opadów, gdyż powietrze opada w dół(prądy zstępujące)
-wiatry słabe lub ich brak( w centrum niżu jest cisza, a na obrzeżach lekki wiatr)
-morze jest spokojne
-latem dni są ciepłe, a noce chłodne
- widzimy gwiazdy
CHMURNA NOC JEST DESZCZOWA, ALE CIEPŁA

- wyżowi w dużych miastach towarzyszy SMOG(2-3m nad ziemią). Smog nie może się rozejść, gdyż z góry jest przygniatany przez wyż, a wiatr nie wieje.

6.Cechy niżu:
-utrudnia myślenie
-wiatr wieje DO centrum niżu
-chmury i opady
-prądy wstępujące(konwekcja)
-mała amplituda temperatury między dniem, a nocą
-nie występuję smog
7.Pogoda- chwilowy stan w danym miejscu i danym czasie.
8.Pomiary temperatury powietrza:
-ᶿC
-dokładność do $\frac{1}{10}$ᶿ
-termometry elektroniczne
-mierzymy w cieniu
-mierzymy na wysokości 2m
-zimą mierzymy temperaturę 5cm nad ziemia. W ten sposób można przewidzieć gołoledź(termometr przygruntowy)Odczytuje się temperaturę raz na godzinę
9.Opady atmosferyczne:
-mierzy się je przy pomocy deszczomierza
-średni roczny opad w Polsce wynosi 600mm
-opad dzielimy:
a)wg stanu skupienia
b) czasu trwania
-rozlewne(długotrwały, mało intensywny, na dużym obszarze, nie występuje burza)
-nawalne(krótkotrwałe, bardzo intensywne, opad na mały obszar, mogą być burze)
-śnieg może zawierać od 10% do 90% wody.
10.Wiatr:
-poziomy ruch powietrza(przy ziemi) wywołany różnicą ciśnienia
-wiatr wieje z wyżu do niżu
-wiatr ulega sile Coriolisa:
Polska RPA

-wiatr wyrażamy w m/s
-anemometr
-kierunek wiatru mówi SKĄD wieje wiatr
-wiatromierz określa kierunek wiatru
11.Ciśnienie atmosferyczne:
-ciśnienie-nacisk powietrza na wszystkie przedmioty
-ciśnienie normalne 1013hPa na poziomie morza
-dokładność do $\frac{1}{10}$hPa
-ciśnienia:
1- na poziomie rzeczywistym
2-zredukowane do poziomu morza
12.Osady atmosferyczne:
Szron – osad atmosferyczny, tworzący drobne lodowe kryształki w postaci igieł powstające na dowolnym podłożu hydrofilowym. Szron powstaje w wyniku kontaktu wilgotnego powietrza z podłożem o temperaturze poniżej 0 °C, zachodzi wówczas resublimacja pary wodnej, czyli jej bezpośrednia przemiana w ciało stałe.

Szadź – osad lodu powstający przy zamarzaniu małych, przechłodzonych kropelek wody (mgły lub chmury) w momencie zetknięcia kropelki z powierzchnią przedmiotu lub już narosłej szadzi. Składa się ze zlepionych kryształków lodu narastając niekiedy do stosunkowo znacznych grubości, powodując łamanie się pod jej ciężarem gałęzi drzew. Na gruncie i w pobliżu gruntu szadź osadza się na przedmiotach po stronie nawietrznej – na ich krawędziach i miejscach ostro zakończonych. W atmosferze swobodnej szadź może występować na nawietrznych częściach samolotu. Rozróżnia się szadź miękką i szadź twardą. Szadź miękka powstaje, gdy podczas mgły składającej się z przechłodzonej wody jej cząsteczki zetkną się z ciałem stałym i zanim zamarzną zdążą w większości rozpłynąć się. Szadź ta zawiera pewną ilość lodu bezpostaciowego. Szadź twarda powstaje, gdy krople dotykające już utworzonej szadzi lub szronu nie zdążą rozpłynąć się przed zamarznięciem. Szadź ta zawiera w swojej strukturze miejsca wypełnione powietrzem. Szadź jest często mylona ze szronem. Różnica polega na tym, że szron składa się z igiełek lodu, które mogą być rozgałęzione, ale nie tworzą zwartej bryły. Szadź zawiera kryształki lodu pozlepiane (igiełek nie ma lub jest ich niewiele).

Gołoledź – osad w postaci gładkiej, równej, przezroczystej warstwy lodu, pokrywającej podłoże. Powstaje wtedy, gdy deszcz (lub mgła) opada na podłoże o temperaturze niższej od zera. Spadające kropelki rozpływają się i zamarzają. Do gołoledzi najczęściej dochodzi wtedy, gdy po mroźnej i suchej pogodzie przychodzi ocieplenie, przynoszące również opady lub zamarzania cienkiej warstwy wody pokrywającej powierzchnię. Jest to zjawisko bardzo groźne, zwłaszcza dla użytkowników dróg i chodników. Gołoledź bywa nazywana czasem czarnym lodem, szczególnie gdy dotyczy ona ciemnej asfaltowej nawierzchni.

Mgła – krople wody (lub kryształy lodu) zawieszone w powietrzu, których dolna podstawa styka się z powierzchnią ziemi. Mgła powoduje ograniczenie widzialności poniżej 1 km.Potocznie o mgle mówimy, gdy widzialność przy gruncie jest znacznie ograniczona, w przeciwnym razie mamy do czynienia z zamgleniem. We mgle koncentracja kropel (wodność) jest większa niż w zamgleniu. Gdy kropelki mgły rosną, mgła może przekształcić się w mżawkę. Mgły różnią się od chmur (stratus) tym, że ich dolna podstawa styka się z powierzchnią ziemi, podczas gdy podstawa chmur jest ponad powierzchnią ziemi. Woda zawarta we mgle może osiadać na różnych przedmiotach, mówimy wówczas, że występuje osad atmosferyczny.

Rosa – osad atmosferyczny w postaci kropel wody powstających na powierzchni skał, roślin i innych przedmiotów w wyniku skraplania się pary wodnej zawartej w powietrzu. Powstaje w warunkach bezdeszczowej pogody, szczególnie gdy jest ona także bezwietrzna, gdy następuje intensywne wypromieniowanie ciepła z powierzchni ziemi (najczęściej jest to wieczorem). Jeżeli wówczas temperatura przedmiotów spadnie poniżej punktu rosy to na tych przedmiotach będzie tworzyć się rosa, czyli dojdzie do kondensacji pary wodnej. Takie intensywne różnice temperatur pomiędzy powietrzem, a powierzchnią przedmiotów występują przy bezchmurnej pogodzie, gdy przedmioty wypromieniowują do atmosfery ciepło w postaci promieniowania podczerwonego. Chmury odbijają to promieniowanie i nie dochodzi do oziębiania przedmiotów. Miejscami, które najszybciej tracą temperaturę są powierzchnie przedmiotów oddalonych od powierzchni ziemi, drobnych lub cienkich (o niewielkiej pojemności cieplnej) lub łatwo oddających ciepło (o dużym przewodnictwie cieplnym), natomiast w przypadku dużych obiektów najłatwiej ochładzają się powierzchnie dobrych izolatorów cieplnych. Stąd najpierw rosa pojawia się na roślinach, konstrukcjach metalowych, drutach energetycznych i telefonicznych, ogrodzeniach, poręczach itp. oraz na drewnianych domach, a dopiero później na budynkach murowanych i na odkrytym podłożu (drogi, grunty). Rosa występuje też, gdy zimne przedmioty zostaną przyniesione do cieplejszych pomieszczeń lub gdy ciepłe i wilgotne powietrze przepływa w stronę zimniejszych przedmiotów (np. w izolacjach cieplnych ścian), powodując ich zawilgocenie. Rosa nie występuje na powierzchni przedmiotów wchłaniających wodę, a na przedmiotach o bardzo małym napięciu powierzchniowym nie obserwujemy kropelek, lecz jednorodną warstwę wody.

13.Chmury:
-zachmurzenie to stopień pokrycia nieba chmurami
-zachmurzenie mierzy się na oko
-$\ \frac{8}{8}$ zachmurzenie całkowite
- $\frac{0}{8}$ brak chmur
- wysokość podstawy chmur mierzymy echosondą
-zbyt niska podstawa chmur uniemożliwia lądowanie samolotu
14.Rodzaje chmur:
1. Cirrus (Ci) - pierzaste;
2. Cirrocumulus (Cc) - kłębiasto - pierzaste;
3. Cirrostratus (Cs) - warstwowo - pierzaste;
4. Altocumulus (Ac) - średnie kłębiaste;
5. Altostratus (As) - średnie warstwowe;
6. Nimbostratus (Ns) - warstwowe deszczowe;
7. Stratocumulus (Sc) - kłębiasto - warstwowe;
8. Stratus (St) - niskie warstwowe;
9. Cumulus (Cu) - kłębiaste;
10. Cumulonimbus (Cb) - kłębiaste deszczowe.
15.Usłonecznienie:
- mierzone w godzinach świecenia
- przyrząd-heliograf
-zależy od pory roku
- w niżu słońca jest mniej
16.Wilgotność:
-względna- stopień nasycenia powietrza para wodną
- wilgotność możemy mierzyć higrometrem włosowym stworzonym z końskiego włosia(jest niedokładny)
-duża wilgotność+ wysoka temperatura osłabia wydolność organizmu człowieka
-wilgotne powietrze(ok.95%) w połączeniu niską temperaturą potęguje uczucie zimna
- dla człowieka najlepsza jest wilgotność 50%-65%
17.Cyrkulacja:
-ciągły ruch powietrza
-rozkład ciśnienia na ziemi
-wiatry stałe
strzałki żółte krótkie- prądy strumieniowe

Strzałki żółte długie- prądy zstępujące
Wd- wyż dynamiczny (sprężone powietrze spręża się i opada)
strzałki pomarańczowe i fioletowe- siła Coriolisa
-na ziemi jest 6 komórek cyrkulacyjnych złożonych z wiatru, prądu zstępującego, konwekcji i prądu strumieniowego

18.Wiatry okresowe:
-bryzy
-monsuny(Azja SE)
-wiatry zboczowe
-Monsuny
a)letnie

<= Monsun letni(OD wody)

b)zimowe

<= Monsun zimowy ( OD lądu)

-Dzięki ruchom wody ogrzewa się gruba warstwa, lecz nagrzewa się wolno.
Piasek nagrzewa się szybko, lecz tylko powierzchownie.
-Monsun letni przynosi nad Azję opady monsunowe(pożyteczny)
-Monsun zimowy(szkodnik) wynosi zimne powietrze z centrum Azji na obrzeża, gdzie roślinność jest prawie tropikalna. Gdy monsun zimowy powieje zimnem niszczy większość roślin.
-Rekordowy opad 12 000mm- średni opad w ciągu 6m-cy w najbardziej mokrym miejscu na ziemi.
Bryza-miniaturowy monsun
a) noc:

b)dzień:

19.Wiatry zboczowe:
a) dzień:

b)noc:

20.Wiatry nieokresowe:
-Wiatr halny(Fem)Wiosna, lato, jesień, zima
-Cyklon tropikalny(lato)
-Tornado/Trąba powietrzna(lato)
a)pojawiają się niespodziewanie
b)nie jesteśmy w stanie ich przewidzieć

21.Chmury- dowód na istnienie pary wodnej. Dochodzi tu do ogromnego nagromadzenia produktów kondensacji pary wodnej.
CHMURY:
a) wodne
b)lodowe
c)mieszane:
-lodowowodne
-wodnolodowe
22.Trzy warunki zamarzania wody w temperaturze 0ᶿC:
-1013hPa
-woda musi być stojąca
-woda musi być słodka
Im niższe ciśnienie, w tym niższej temperaturze zamarza woda.
23.Podział chmur wg wysokości:
-niskie(do 2km)
-średnie(4-8km)
-wysokie(powyżej 4-8km)

Chmury pionowe- przechodzą przez wszystkie piętra RÓWNOCZEŚNIE(chmury konwekcyjne)

Rodzaj chmury	Opis chmury
Cirrus Ci (pierzasta)	cienka, delikatna, barwy białej, bez cieni, często o jedwabistym połysku, o strukturze włóknistej lub nitkowatej; ma postać kłaczków, nitek, włókien, piórek itp.
Cirrocumulus Cc (kłębiasto- -pierzasta)	cienka warstwa lub ławica chmur barwy białej, bez cieni, składająca się z elementów w kształcie płatków, kulek itp., ułożonych w grupy lub szeregi, często przypominające drobne fale lub rybią łuskę
Cirrostratus Cs (warstwowo- -pierzasta)	cienka, delikatna, mająca postać białawej zasłony o strukturze gładkiej lub włóknistej, pokrywająca niebo częściowo lub całkowicie, często przezroczysta i nadająca mu tylko mleczną barwę; nie zaciera zarysów Słońca i Księżyca; jest przyczyną występowania zjawiska halo
Altocumulus Ac (średnia kłębiasta)	warstwa lub ławica chmur, barwy białej, wykazująca cienie, składająca się z płatów w kształcie zaokrąglonych brył na ogół regularnie ułożonych (w grupy, pasma itp.); często jest przyczyną takich zjawisk jak wieńce, iryzacja
Altostratus As (średnia warstwowa)	ma postać zasłony barwy szarej lub niebieskawej, o strukturze jednolitej, włóknistej lub prążkowej; często pokrywa całe niebo, a Słońce lub Księżyc przeświecają przez nią jak przez matowe szkło lub całkowicie za nią znikają
Nimbostratus Ns (warstwowa deszczowa)	pozbawiona struktury, jednolita, barwy ciemnoszarej, od wewnątrz jakby słabo oświetlona, całkowicie zasłaniająca Słońce lub Księżyc; podstawa Ns jest często rozmyta i zwisają z niej smugi, tzw. virga
Stratocumulus Sc (kłębiasto- -warstwowa)	warstwa lub ławica chmur, barwy szarej z ciemniejszymi miejscami, składająca się z płatów w kształcie zaokrąglonych brył lub ułożonych dość regularnie (w grupy, pasma itp.) i przeważnie tak ciasno, że niebo wygląda jak sfalowane
Stratus St (niska warstwowa)	równomierna warstwa chmur; jeśli znajduje się bardzo nisko i ma postać pojedynczych nieregularnych strzępów, nosi nazwę Fractostratus
Cumulus Cu (kłębiasta)	pojedyncza, gęsta, mająca kształt kopuły o podstawie prawie poziomej; oświetlone przez Słońce części Cu są na ogół lśniąco białe, a podstawa ciemna; chmury podobne do Cu, lecz postrzępione, noszą nazwę Fractocumulus
Cumulonimbus Cb (kłębiasta deszczowa)	pojedyncza, potężna, gęsta, ciemna, przybierająca postać gór lub wież; górna część Cb wykazuje strukturę włóknistą i często przybiera charakterystyczny kształt kowadła

24. Główne klimaty strefowe świata:
1) RÓWNIKOWY- zielony kolor na mapie Amazonia, zat. Gwinejska, Kotlina Kongo. Temperatura stała przez cały rok(27-28ᶿC). Duża ilość opadów(2500mm). Parowanie 1300mm- strefa nadmiaru wody(deszcze nawalne).
Rośnie tu dżungla tropikalna, mieszane, zielone, wilgotne lasy równikowe.
2)PODRÓWNIKOWY- temperatura wysoka. Występuje pora roku deszczowa i sucha. Opady ok.2000mm. Parowanie ok.1300mm.
Sawanna- trawiasta formacja roślinna strefy międzyzwrotnikowej o klimacie gorącym z wyraźnie oznaczoną porą suchą trwającą 3 do 9m-cy.
Pora sucha-gorąca
Pora deszczowa-chłodno
3)Strefa ZWROTNIKOWA- temp. Max. 30ᶿC; min. 15ᶿC. Brak chmur, roślinność tylko w oazach.
TYPY PUSTYŃ:
a) żwirowa(SERID)
b) piaskowa(ERG)
c)kamienna(HAMODA)
4)PODZWROTNIKOWY(ŚRÓDZIEMNOMORSKI)- gorące lato (ponad 25ᶿC), mokra i ciepła zima.
Makia-to wtórna formacja roślinna występująca w wilgotniejszych siedliskach w rejonie śródziemnomorskim. Powstała w miejscu zniszczonych przez Rzymian twardolistnych, głównie dębowych lasów. Tworzą ją wiecznie zielone, sucholubne, twardolistne zarośla, składające się ze skarlałych drzew takich jak dąb ciernisty i ostrolistny cedr atlaski , drzewo poziomkowe , dzikie odmiany oliwek czy pistacja kleista , drobnolistnych krzewów i krzewinek (dominują rodzaje: mirt i wrzosiec) oraz licznych gatunków aromatycznych roślin zielnych.

5)UMIARKOWANY:
a) morski-nad morzem, brak gór, wiatry od morza do lądu(ocean lub morze musi być na zachodzie). Występuje np. w Kanadzie, Nowej Funlandii. Zimne lato, brak zimy(lato do 15ᶿC, zima do 0ᶿC). Mała amplituda roczna, opad ok.1000mm, parowanie ok.500mm. Opady są regularne, niewielka kumulacja zimą.
b)kontynentalny- wiatr nie wieje od morza, od morza oddzielone górami. Długie, ciepłe lato, duże amplitudy temperatur( nawet do 60ᶿ). Opady są małe(<500mm) parowanie ok.500mm. 80-90% opadów przypada latem.
6) SUBPOLARNY-dzień i noc polarna, polarne lato(temp.>0 3-4m-cy w roku) i zima (8-9m-cy). Temperatury wyższe niż na Syberii, ponieważ wszystkie obszary subpolarne są w okolicy mórz i oceanów. Roczna amplituda to ok. 30ᶿ. Opady są małe 200-300mm, prawie wyłącznie latem, gdyż zimą pojawia się wyż z bieguna. Występują bardzo silne wiatry.
TUNDRA
7)POLARNY- jedna pora roku-zima, która trwa 12m-cy. Najcieplejsze miesiące to -3,-4ᶿC, a najzimniejsze około -30ᶿC. Opady bardzo małe >100mm(wyłącznie śnieg)
CIELENIE SIĘ LĄDOLODU- Odłamywanie się od lądolodu gór lodowych i ich odpływanie.Rekordowe minimum temperatury wynosi -89ᶿC.
PUSTYNIA LODOWA

25. Czynniki klimatotwórcze:
-szerokość geograficzna
-typ podłoża ( ląd czy morze)
-wysokość (m.n.p.m)
-GÓRY:
a) jako przeszkoda terenowa, która zatrzymuje masy powietrza
b) jako miejsce wewnątrz którego znajduje się klimat astrefowy górski zależny od wysokości.
KLIMATY ASTREFOWE:
a) monsunowy
b) górski- wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z terenami położonymi wysoko

STEP

Równina pozbawiona drzew, rzek i jezior. Występuje w warunkach klimatu umiarkowanego z gorącym suchym latem. W krajobrazie stepowym dominują trawy. Na wilgotniejszych terenach są wysokie-nawet do 2 metrów. Na terenach bardziej suchych są niższe i rosną kępami. Poza trawami występują także:
-sasanka
-niezapominajka
-miłek wiosenny
Okres roku, w którym rozwijają się rośliny stepowe nie jest długi. W kwietniu i w maju rośliny zakwitają. W czerwcu rośliny wysychają i żółkną. Jesienią step brunatnieje i zamiera.
Fauna:
-pasikonik
-mszyce
-mrówki
-termity
-pieski preriowe
-świstaki
-susły
-norniki
-chomiki
-wilki
-orzeł
-sowa

TUNDRA:
Bezleśne zbiorowisko roślinności w zimnym klimacie strefy subarktycznej. Porastają ją głównie mchy i porosty(Chrobotek Reniferowy). Latem temperatura nie przekracza 15ᶿC, trwa dzień polarny. Zima jest mroźna i śnieżna (do -48ᶿC). Występuje zjawisko zorzy polarnej.
Flora:
Mchy, porosty, karłowate brzozy i wierzby, borówki.

Fauna:
-lemingi
-gronostaje
-lisy polarne
-renifery
-susły
-karibu
-wilki
-woły piżmowe

TAJGA:
Lasy szpilkowe. Rozciąga się na 9000km.
Wyróżnia się dwa typy tajgi:
1)Tajga ciemna- budowana przez roślinność wyższą, rosnącą gęściej.
2) Tajga jasna- roślinność rośnie rzadziej, jest uboższa

Flora:
-grzyby
-mszaki, mchy
-borówki
-żórawina błotna
Fauna:
-komary
-jemiołuszki
-głuszce
-jastrzębie
-lisy
-renifery
-łosie
-rysie
-wilki
GRĄD:

Wielogatunkowy las liściasty lub mieszany z przewagą grabu i dębu.
Grąd wysoki- suchy i umiarkowanie żyzny
Grąd typowy- przewaga grabu
Grąd niski- na glebach wilgotnych i żyznych. Grab, świerk, dąb.