PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ.
Począwszy od noweli konstytucyjnej z 27 września 1990 r. Prezydent RP jest wybierany przez Naród.
Art. 126 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji stanowi, że:
1.Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej.
2. Prezydent RP czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
3. Prezydent RP wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.
Z ust. 1 powyższego artykułu wynika, że Prezydent RP reprezentuje Państwo a nie Naród, nie jest więc organem przedstawicielskim, choć pochodzi z wyborów powszechnych i bezpośrednich. Nazwanie Prezydenta gwarantem ciągłości władzy państwowej pozwala widzieć w nim swoistą siłę stałą państwa, stojącą ponad zmieniającymi się układami politycznymi (głównie w takich organach jak parlament czy rząd). Ust. 3 daje informację o tym, że kompetencje Prezydenta są rozwinięte zarówno w przepisach Konstytucji jak i na drodze ustawowej.
Wybieranie Prezydenta przez naród, w wyborach bezpośrednich posiada określone zalety, ale także wady. Do zalet możemy zaliczyć:
- wzmocnienie legitymacji prezydenta, podniesienie jego autorytetu oraz nadanie mu stosunkowo silnej pozycji w systemie władzy, niezależnie od uregulowań konstytucyjnych;
- powszechne wybory prezydenckie sprzyjają wytworzeniu się dwóch dużych bloków politycznych o dominującej w skali kraju roli. Zmuszają także elity partyjne do wystawienia kandydatów popularnych w społeczeństwie;
- wybór prezydenta przez parlament bądź specjalnie powołany w tym celu organ mógłby, zwłaszcza w niesprzyjającej sytuacji politycznej stanowić zagrożenie dla stabilności systemu politycznego (Przykładem mogą być doświadczenia związane z wyborem w 1922 r. na Prezydenta RP Gabriela Narutowicza).
Bezpośrednie i powszechne wybory prezydenckie posiadają następujące wady:
- konieczność przedstawienia przez kandydatów programów, w których często znajdują się obietnice bez pokrycia. Rzecz w tym, że realizacja programu wyborczego prezydenta nie jest możliwa bez udziału większości parlamentarnej;
- możliwość zaistnienia konfliktów pomiędzy prezydentem a rządem, zwłaszcza gdy prezydent jest z innej opcji niż rządząca większość parlamentarna;
- powszechna elekcja umożliwia włączenie się do walki o prezydenturę przypadkowych osób, wykorzystujących bezpłatny dostęp do mediów;
- niekorzystne zjawiska na scenie politycznej: tam gdzie scena polityczna jest spolaryzowana, powszechny wybór prezydenta sprzyja pogłębianiu tej polaryzacji ( ze względu na niepodzielność „wygranej” kandydaci nie są zainteresowani tworzeniem koalicji i wycofywaniem się na rzecz innych);
- reprezentowanie się kandydatów jako ponadpartyjnych, co osłabia ich więzi z własną partią. Partie mają często dylemat czy poprzeć swojego kandydata czy ponadpartyjnego, który ma szansę na zwycięstwo. Nie wpływa to na stabilność struktur partyjnych.
ZARZĄDZANIE WYBORÓW.
Wybory Prezydenta RP zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta. W razie opróżnienia urzędu -
nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. (Art. 128 ust.2 Konstytucji).
Ustawa określa, że wybory zarządzane są przez Marszałka Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Postanowienie Marszałka oraz kalendarz wyborczy zostają opublikowane w Dzienniku Ustaw najpóźniej w 3 dniu od dnia zarządzenia wyborów. Z tym dniem rozpoczyna się kampania wyborcza.
PRAWNE WARUNKI WYBIERALNOŚCI NA URZĄD PREZYDENTA RP.
Zgodnie z art. 127 ust.3 Konstytucji Prezydentem RP może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Do kandydatów odnosi się także ograniczenie zawarte w art. 99 ust. 3 Konstytucji – kandydatami nie mogą być osoby skazane prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.
Prezydent jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Może więc sprawować swój urząd nie więcej niż przez 10 lat, w sposób ciągły lub też z przerwą między kadencjami.
TRYB ZGŁASZANIA KANDYDATÓW NA URZĄD PREZYDENTA RP.
Wg art. 127 ust. 3 Konstytucji, prawo do zgłaszania kandydatów na urząd Prezydenta RP posiada grupa co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów regulują przepisy ustawy o wyborze Prezydenta. Wynika z nich, że zgłoszenie obejmuje wieloetapową procedurę; dwa pierwsze etapy dotyczą konstytuowania się komitetu wyborczego.
ETAP I.
Obywatele w liczbie co najmniej 15 tworzą komitet wyborczy. Jego utworzenie wymaga pisemnej zgody kandydata na kandydowanie w wyborach oraz pisemnej zgody na utworzenie jego komitetu. Kandydat urodzony przed 1 sierpnia 1972 r. składa do Państwowej Komisji Lustracyjnej oświadczenie dotyczące pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi służbami w okresie od 22 lipca 1944 do 31 lipca 1990. Oświadczenie to bada sąd okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania kandydata. W razie prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzającego fakt, że oświadczenie lustracyjne nie jest zgodne z prawdą, kandydat zostaje pozbawiony na 10 lat biernego prawa wyborczego na Prezydenta RP.
Obywatele, którzy utworzyli komitet wyborczy muszą potwierdzić ten fakt na piśmie, podając swoje dane osobowe. Muszą także wybrać – działającego na rzecz i w imieniu komitetu – pełnomocnika, a także pełnomocnika finansowego.
Etap I kończy się zebraniem przez komitet co najmniej tysiąca podpisów obywateli mających prawo wybierania do Sejmu, którzy popierają danego kandydata. Ważne: jeden wyborca może udzielić poparcia dowolnej liczbie kandydatów na urząd Prezydenta RP.
ETAP II.
Sprowadza się do zgłoszenia przez pełnomocnika zawiadomienia Państwowej Komisji Wyborczej o utworzeniu komitetu. Zgłoszenie to (zawierające stosowne dokumenty) może być dokonane najpóźniej w 55 dniu przed dniem wyborów. Jeśli zgłoszenie nie posiada wad, PKW ogłasza informację o utworzonym komitecie w „Monitorze Polskim” oraz podaje do publicznej wiadomości w prasie o zasięgu ogólnopolskim. Zgłoszenie kandydata na Prezydenta RP dokonywane jest osobiście przez pełnomocnika komitetu najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów. Zgłoszenie to musi zawierać wykaz co najmniej 100 tys. obywateli popierających kandydata, z ich własnoręcznymi podpisami. Po upływie 45 dnia przed dniem wyborów PKW sporządza listę kandydatów zawierającą różne dotyczące ich informacje, np. wiek, wykształcenie, wykonywany zawód, itp. Najpóźniej w 20 dniu przed dniem wyborów PKW podaje powyższe dane do wiadomości wyborców przez rozplakatowanie obwieszczeń.
ZASADY WYBORU PREZYDENTA RP.
Art. 127 Konstytucji mówi m.in., że: 1.Prezydent wybierany jest przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym (…) 4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. 5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Drugą turę wygrywa kandydat, który otrzymał więcej głosów.
Jeśli przed druga turą jeden z kandydatów wycofa się z walki o fotel, umrze, itd. do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kolejnego kandydata, który otrzymał największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę głosowania odracza się o kolejne 14 dni. Gdyby w pierwsze lub drugiej turze wyborów głosowanie miało być przeprowadzone tylko na jednego kandydata bądź w ogóle nie byłoby kandydatów, PKW stwierdza ów fakt w drodze uchwały, którą przekazuje Marszałkowi Sejmu, i którą podaje do publicznej wiadomości i ogłasza w Dzienniku Ustaw RP. Marszałek zarządza kolejne wybory nie później niż w 14 dniu od dnia ogłoszenia uchwały w Dzienniku Ustaw.
Zgodnie z Konstytucją ważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sąd Najwyższy.
O ważności tej rozstrzyga on w formie uchwały, nie później niż w 30 dniu po podaniu wyników wyborów do wiadomości publicznej przez PKW.
OBJĘCIE URZĘDU I WYGAŚNIĘCIE MANDATU PREZYDENTA RP.
Prezydent RP obejmuje swój urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego. Przysięgę tę składa w ostatnim dniu urzędowania ustępującego prezydenta. Ustępujący Prezydent RP kończy urzędowanie z chwilą złożenia przysięgi przez nowo wybranego prezydenta. W przypadku gdy wybory odbyły się wskutek opróżnienia urzędu, nowo wybrany prezydent składa przysięgę w terminie do 7. dnia od dnia stwierdzenia przez Sąd Najwyższy ważności wyborów.
Kadencja prezydencka może ulec przedłużeniu tylko w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, gdyż w czasie jego trwania oraz przez 90 dni po jego zniesieniu, nie można przeprowadzać wyborów.
Wygaśnięcie mandatu prezydenta przed upływem kadencji może nastąpić w wyniku opróżnienia urzędu z powodu:
1.) śmierci Prezydenta RP,
2.) zrzeczenia się przez niego urzędu,
3.) stwierdzenia nieważności wyboru prezydenta lub innych przyczyn, które uniemożliwiają objęcie urzędu (np. odmowa złożenia przysięgi),
4.) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (uchwała musi zostać podjęta większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN),
5.) złożenia Prezydenta RP z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.
W razie zaistnienia powyższych sytuacji, obowiązki głowy państwa – aż do wyboru nowego prezydenta – sprawuje Marszałek Sejmu. Obowiązki te Marszałek sprawuje także w sytuacji przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez prezydenta (np. kiedy prezydent został postawiony przed Trybunałem Stanu do momentu wydania orzeczenia uniewinniającego).
OPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA RP.
Art. 145 ust. 1 Konstytucji mówi, że „Prezydent za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu”.
Odpowiedzialność ta występuje w postaci:
- odpowiedzialności za delikt konstytucyjny, czyli za zawinione naruszenie Konstytucji bądź ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem, nie mające charakteru przestępstwa,
- odpowiedzialności karnej za jakiekolwiek przestępstwo.
Prawo postawienia prezydenta w stan oskarżenia przysługuje Zgromadzeniu Narodowemu. Wstępny wniosek może być złożony do Marszałka Sejmu przez 140 członków Zgromadzenia.
Prezydent RP nie ponosi natomiast odpowiedzialności politycznej przed Sejmem. Akty urzędowe prezydenta dla swej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów, który kontrasygnując je ponosi za nie odpowiedzialność przed Sejmem.
Niektóre akty urzędowe głowy państwa nie wymagają kontrasygnaty. Nazywamy je prerogatywami. (Wszystkie prerogatywy wymienione są w podręczniku na stronie 274, natomiast na stronach 276-282 wymienione są jego kompetencje. Uznałem, że bez sensu byłoby przepisywać je tutaj, skoro są dokładnie wymienione w podręczniku. Trzeba sobie wybrać kilka przykładów do zapamietania).
KANCELARIA PREZYDENTA RP.
Jest organem pomocniczym, wykonującym zadania wynikające z kompetencji Prezydenta RP. Na jej czele stoi Szef Kancelarii, którego powołuje prezydent. W skład kancelarii wchodzą następujące komórki organizacyjne: Gabinet Prezydenta, Gabinet Szefa Kancelarii Prezydenta, Biura oraz Zespół Analiz Bieżących.