TRZECI GŁOS , ODWRÓCONE SPOJRZENIE

*** (moje bardzo luźne myśli na ten temat)

Owe pojęcie wiąże się ze sposobem spoglądania antropologa/fotografa na rzeczywistość, kategorii na podstawie których badacz opiera się w trakcie badania.

Od lat w antropologii funkcjonuje przekonanie, iż celem antropologa jest uchwycenie tubylczego punktu widzenia, zrozumienie i spoglądanie na świat oczami badanego.

Takie stwierdzenie znalazło swoje odzwierciedlenie już na początku XX wieku w słowach

Bronisława Malinowskiego, który stwierdził iż : celem etnografa/ antropologa jest : uchwycenie tubylczego punktu widzenia, stosunku krajowca do życia, zrozumienie jego poglądu na jego świat

Jest to bardzo ważne, ponieważ antropologia i etnologia przede wszystkim opiera się na

-wejściu w temat głębiej,

-poznaniu szczegółów i detali często niezauważanych na pierwszy rzut oka,

-zestawieniu ze sobą różnic,

-skonfrontowania kategorii funkcjonujących w naszej i badanej kulturze.

Podstawową cechą antropologii kultury jest to, iż kwestionuje ona nadrzędność własnego spojrzenia.

Antropolog musi wyrzekać się pewnego widzenia perspektywicznego.

Stąd metoda „odwróconego spojrzenia” jest tak popularna w antropologii. Istnieje wiele przykładów próby zastosowania owej metody za pośrednictwem kamery wideo lub aparatu fotograficznego.

Jednym z bardziej znaczących przykładów w historii filmu antropologicznego jest „projekt Nawajo”, którego podjęli się antropolodzy Sola Worth oraz John Adaira. Polegał on na oddaniu kamery w ręce Indianom z wioski Nawajo i zaproponowanie zrobienie filmu. Antropolodzy udzielili badanym jedynie kilka informacji technicznych, niezbędnych przy obsłudze sprzętu, starali się unikać wszelkich instruktaży czym jest film i jak powinien wyglądać. Celem badaczy było zbadanie mechanizmów funkcjonujących w procesie twórczym oraz nieświadomego wpływu kontekstu kulturowego na obraz. Cały eksperyment wyjawił wiele ciekawych spostrzeżeń( np. to, że uczestnicy badania bardzo szybko znajdywali temat swoich filmów oraz to, że są świetnymi montażystami - mają umiejętności podobne do tych, wypracowywanych przez lata naszej kulturze) i przede wszystkim potwierdził tezę twórców, iż wszelkie materiały wizualne należy postrzegać przez pryzmat wartości kulturowych reprezentowanych przez twórcę.

Przykład, który podałam moim zdaniem bardzo dobrze obrazuje czym jest tzw. Metoda odwróconego spojrzenia.

Pogląd iż taki sposób badania powinien być stosowany przez każdego antropologa spotkał się zarówno z dużym poparciem, jak i wieloma sprzeciwami antropologów związanych z trudem schizofrenicznego rozdwojenia kulturowego. Niebezpieczeństwem stania się jednym z tubylców, zagrożeniem krytycznej, spójnej oceny.

W związku z dylematem związanym z „odpowiednim” widzeniem badacza już wcześniej zostały wyodrębnione dwa wzory percepcji i odczuwania przestrzeni:

Pierwszy - Emic – wzór postrzegania świata na podstawie kategorii funkcjonujących w opisywanej kulturze (by to umożliwić badacz powinien zamieszkać w badanej społeczności, nabyć umiejętności posługiwania się ich językiem itd.)

Drugi Etick – opiera się na kategoriach funkcjonujących w kulturze badacza

Taki silny podział został jednak odrzucony, gdyż stwierdzono, iż prawdopodobnie

prawda leży pośrodku, czyli w przestrzeni nazywanej :

Trzecim głosem (Barbara Meyrhoff, Marc Kaminsky)

lub

Trzecią przestrzenią (Homi Bhabha)

Jest to osobliwa przestrzeń, głos pomiędzy dwoma kategoriami wyżej wymienionymi , czyli sposobem percepcji rzeczywistości na podstawie kategorii funkcjonujących we własnej kulturze jak i tej obcej.

Takie podejście „pomiędzy” charakteryzuje się większą elastycznością, odchodzeniem od stabilnego, logicznego podejścia „albo to, albo tamto”.

Trzeci głos stanowi hybrydę dwóch rodzajów percepcji.

Może właśnie dzięki temu stanowi najbardziej realny sposób na dotarcie do prawdy .

Badacz by dotrzeć do prawdy musi sięgnąć głębiej.

Z takich jeszcze dodatkowych rzeczy, które mi się nasuwają w związku z tym tematem jest ciekawostka, iż filmom bazującym na rejestracji obrazu za pomocą odwróconego spojrzenia antropolodzy związani z projektem Nawajo nadali nazwę Bio Dokumenów. Ich głównym celem jest zarejestrowanie świata w taki sposób w jaki widzi je dana jednostka. Czyli osoba z danej wioski dostaje kamerę i rejestruje rzeczywistość w taki sposób, w jaki widzi ją na co dzień. Dzięki temu powstaje subiektywny obraz danej społeczności widziany oczami rdzennego mieszkańca – oczywiście nie jest to obraz obiektywny, ale pozwala na zobaczenie świata z perspektywy obcego.

Nazwa ta chyba do końca się nie przyjęła ale współcześnie oczywiście nadal wiele filmów bazuje na konwencji odwróconego spojrzenia.

Takim przykładem we współczesnym filmie może być np. dokument pt. „Przeznaczone do burdelu”, nagrodzony m.in Oskarem. Oczywiście owy dokument odbiega znacznie od klasycznych, starszych dokumentów antropologicznych. Jawnie fabularny film, ukazuje rzeczywistość jedynie w małych fragmentach. Ale nie zwracając uwagi na estetyzacje i emocjonalność filmy. Chciałabym zwrócić jedynie na formę jaką postanowiły użyć artystki do stworzenia filmu. Z racji tego, iż fotografowanie dzielnicy czerwonych latarni, pracy prostytutek jest znacznie utrudnione. Artystki postanowiły oddać aparaty dzieciom z propozycją stworzenia dokumentacji ich codziennej rzeczywistości, pod pretekstem nauki fotografowania oraz pokazania możliwość zmiany ich przyszłości. Dzieciaki fotografują okolicę oraz swoje instruktorki według własnych kryteria i upodobań. Jest w pewnym sensie także przykład odwróconego spojrzenia. Takich przykładów oczywiście jest bardzo wiele, szczególnie bazują na tym dokumenty i reklamy społeczne.

Narzędzie fotografii także powinno być pojmowane jako część owej trzeciej przestrzeni , gdyż jest to raczej część przestrzeni a nie jedynie jej replika. Jednostka spoglądając na obraz wcale nie musi doszukiwać się zakodowanych znaczeń. Odbiorca sam nadaje znaczenie zdjęciu, nadając jej formę hybrydy – która łączy spojrzenie fotografa i odbiorcy.