PRZEDMIOT DOWODU- są to fakty, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Faktów nie można dowodzić, ale najwyżej ustalić. Zgodnie z zasadą iura novit curia ( sąd zna prawo) przedmiotem dowodu nie może byc prawo- np. to, jaka jest treść norm prawnych, jak je należy interpretować i czy dane normy obowiązują, wyjątki: przedmiotem dowodu może być treść obcego prawa oraz ustalenie praktyki stosowania tego prawa. Sąd może skorzystać z opinii biegłego, jeśli chce ustalić treść wysoce specjalistycznych dziedzin prawa wewnętrznego (np. medycznego czy budowlanego).

DOWODY PRAWNICZE W SENSIE METODOLOGICZNYM- nie są nigdy procedurami niezawodnymi, nigdy nie gwarantują pewności osiągniętych rezultatów. Prawnicy nie dowodzą , ale uzasadniają twierdzenia o faktach sprawy.

DOWODY PRAWNICZE W SENSIE PRAKTYCZNYM- mogą dawać wysoki stopień pewności i niepodważalności.

UZASADNIANIE- niezbędne jest w nim korzystanie z wiedzy empirycznej i z tego powodu uzasadnienia nie mogą dawać tego stopnia niezawodności co NAUKI FORMALNE.

WNIOSKOWANIA DEDUKCYJNE- gwarantują pewność osiągniętych rezultatów.

FAKTY NIE WYMAGAJĄCE DOWODU:

*FAKTY POWSZECHNIE ZNANE / NOTORYJNE- np. wydarzenia historyczne, niekontrowersyjne fakty geograficzne, czy polityczne, ale także okoliczności znane wszystkim rozsądnym ludziom w danej okolicy itd.

* FAKTY ZNANE Z URZĘDU- np. to, kiedy wszczęto postępowanie, kiedy je zawieszono itd.

*FAKTY PRZYZNANE- przyznane przez jedną ze stron, jeśli oczywiście przyznanie to nie budzi wątpliwości.

CIĘŻAR DOWODU (ONUS PROBANDI)- obowiązek udowodnienia stawianej tezy, odgrywa ważną rolę w prawie procesowym. Określa dwie kwestie: kto powinien przestawić dowody oraz kto poniesie ryzyko niepowodzenia (non liquet- rzecz niejasna, nie do końca sprecyzowana) określonych twierdzeń.

CIĘŻAR DOWODU W SENSIE OBIEKTYWNYM, MATERIALNYM- kto poniesie ryzyko nieudowodnienia (non liquet) określonych twierdzeń.

CIĘŻAR DOWODU W SENSIE SUBIEKTYWNYM, FORMALNYM- kto powinien przedstawić dowody. Spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi sztuki prawne. Jeśli strona wywodzi określone skutki prawne (np. roszczenia) z określonej normy prawnej, to powinna udowodnić fakty, od których ta norma uzależnia nastąpienie tych skutków prawnych. Strona nie związana ciężarem dowodu nie musi dowodzić ani faktu, ani swojej niewinności, ponieważ zgodnie z zasadą in dubio pro reo wszystkie wątpliwości związane z twierdzeniami o faktach sprawy rozstrzyga się na jej korzyść.

IN DUBIO PRO REO- wszystkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść strony nieobciążonej ciężarem dowodu.

BUDOWA DOMNIEMANIA: Wszystkie domniemania są budowane wg schematu: "Jeżeli zaszedł fakt A ( poprzednik/podstawa domniemania), to domniemywa się zajście faktu B (następnik/wniosek)." (Jeśli podczas twania małżeństwa urodziło się dziecko, to domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki.).

DOMNIEMANIE PRAWNE / PRAESUMPTIONES IURIS- Z domniemaniem prawnym mamy do czynienia wtedy, gdy prawo nakazuje podmiotowi stosującemu prawo uznać za istniejący jakiś fakt, jeśli został udowodniony inny fakt, mimo iż nie ma pewności co do tego, czy rzeczywiście on zaistniał (np. domniemanie ojcostwa, czyli uznanie, że ojcem dziecka jest mąż matki). Osoba powołująca się na te fakty nie musi ich dowodzić, natomiast ten, kto je kwestionuje, musi wykluczyć ich istnienie, a zatem wykazać, że dana osoba była w złej wierze lub wykluczyć ojcostwo męża matki, czyli przeprowadzić dowód przeciwieństwa.

*DOMNIEMANIA PRAWNE NIEWZRUSZALNE / praesumptiones iuris tantum- mogą być obalone dowodem przeciwieństwa. Powszechnie uważa się, że zmieniają ciężar dowodu.

*DOMNIEMANIA PRAWNE NIEWZRUSZALNE / praesumptiones iuris ac de iure- nie można ich obalić, stanowią rzadkość we współczesnych systemach prawnych.

*DOMNIEMANIA MATERIALNE- takie, których podstawa wymaga udowodnienia.

*DOMNIEMANIA FORMALNE- takie, w których akceptacja podstawy domniemania, a w konsekwencji i jego wniosku, nie wymaga podjęcia żadnych czynności dowodowych (np. domniemanie niewinności w post. karnym).

DOWÓD PRZECIWIEŃSTWA- osoba kwestionująca dany fakt musi wykazać jego nieistnienie.

REGUŁY DOWODU PRIMA FACIE- są to reguły ustanowione przez sąd, które pozwalają wnioskować z faktu, iż nastąpiła szkoda o tym, że szkoda nastąpiła z winy tego, kto ją wyrządził , dlatego że wniosek taki nasuwa się z oczywistością 'na pierwszy rzut oka'.

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI OSKARŻONEGO- jedna z najbardziej elementarnych zasad demokratycznego prowadzenia postępowania karnego. Oskarżonego poczytuje się za niewinnego tak długo, jak długo nie zostanie udowodniona mu wina. Ciężar dowodu winy oskarżonego spoczywa na oskarżycielu i nie może być przerzucony na oskarżonego. Jeżeli jest wątpliwe, czy oskarżony popełnił czyn bardziej surowo karany, czy łagodniej, należy uznać, że był to ten drugi, itd.

DOMNIEMANIE FAKTYCZNE / PRAESUMPTIONES HOMINIS- w oparciu o zasady doświadczenia przyjął sam sąd lub inny organ stosujący prawo.

DOWÓD PRAWNICZY:

1. uzasadnienie określonego twierdzenia- zespół twierdzeń dowodowych, z których przy pomocy określonych reguł dowodowych wyprowadza się twierdzenie o fakcie sprawy (tezę dowodu), np.: podanie twierdzeń, z których zdaniem sędziego, wynika prawdziwość określonych twierdzeń przy sporządzeniu uzasadnienia wyroku.

DOWÓD BEZPOŚREDNI- dowód, w którym sędzia lub inny organ procesowy wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy, opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu, który był obserwatorem danego zdarzenia czy rzeczy, okazał się wiarygodny, np.: naoczni świadkowie wypadku.

DOWÓD POŚREDNI- do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero po w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wywnioskować, np.: ślady hamowania lub lakieru.

DOWÓD POSZLAKOWY- dowód, w którym poszczególne fakty dowodowe wzięte z izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy (w tym sensie są one tylko poszlakami). Uważa się go za przeprowadzony dopiero wtedy, gdy istnieje zespół zgodnych, potwierdzających się poszlak, a zarazem, gdy wykluczono, iż przebieg zdarzenia mógł być inny niż to sugerują poszlaki.

DOWÓD ZE SŁYSZENIA / HEARSAY- odmiana dowodu pośredniego; mówimy o nim wówczas, gdy brak jest naocznego świadka, ale istnieją świadkowie, którym świadek naoczny przekazał informację o danym zdarzeniu (świadkowie ze słyszenia). W prawie anglosaskim dowód ze słyszenia jest niedopuszczalny, w pawie kontynentalnym jest on zasadniczo dopuszczalny, w szczególności dopuszczalna jest instytucja świadków pochodnych.

*DOWÓD PIERWOTNY- oryginalny dokument.

*DOWÓD WTÓRNY- dowód, w którym brak jest oryginalnego dokumentu.

*DOWODY POCHODNE- świadkowie lub notatki, czy nieautoryzowane odpisy dokumentu, na których podstawie można ustalić treść oryginału.

2. dowód w sensie czynnościowym- zespół czynności, które przeprowadza organ procesowy po to, by uzyskać informację o faktach sprawy; podstawowe kategorie:

*zeznania świadków,

*opinie biegłych,

*przesłuchania stron,

*dokonywanie oględzin,

*dokumenty.

*DOWODY OSOBOWE- świadkowie, strony.

*DOWÓD RZECZOWY- dokumenty, oględziny.

ZASADY OCENY DOWODÓW- wszystkie zasady, które określają kryteria, jakie muszą być spełnione, by organ stosujący prawo mógł uznać dane twierdzenie za udowodnione. Historycznie rzecz biorąc, można wyróżnić 2. podstawowe zasady oceny dowodów:

***ZASADA LEGALNEJ OCENY DOWODÓW- jej istota sprowadza się do tego, iż w systemie prawnym istnieją normy prawne, które określają w sposób wiążący, jakie warunki muszą być spełnione, by dowód mógł być uznany za przeprowadzony (tzw. legalne dyrektywy dowodowe).

TESTIS UNUS TESTIS NULLUS- reguła, iż dopiero zeznania dwóch pełnowartościowych świadków stanowią pełen dowód.

ORDALIA- 'sądy boże'. Wynik określonej metafizycznej próby, takiej jak próba ognia, wody, czy rezultat pojedynku sądowego jest uznawany za dowód winy lub niewinności oskarżonego.

DOWODY ARYTMETYCZNE- prawo dzieli dowody na określone kategorie i określa ich arytmetyczną wartość (np. 1/2, 1/4 dowodu). Wartość dowodu zależy nie tylko od jego mocy uzasadniającej, ale przeważnie też od stanu społecznego i płci danej osoby.

***ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW: została wprowadzona przede wszystkim, żeby dać organom procesowym jak największe możliwości poszukiwania prawdy w procesie, korzystania ze wszystkich środków jej ustalenia. 1. system swobodnej i niekontrolowanej oceny dowodów- funkcjonuje tam, gdzie ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji nie podlegają kontroli przez sąd odwoławczy (system kasacyjny) oraz tam, gdzie werdykt w kwestii faktów jest zastrzeżony dla ławy przysięgłych i jest uważany za ostateczny. Ława przysięgłych nie musi uzasadniać swojej decyzji. 2. system swobodnej i kontrolowanej oceny dowodów- spotykamy się z nim w tych systemach prawnych, które przewidują kontrolę ustaleń faktycznych przez sądy wyższe oraz nakładają na sąd obowiązek uzasadnienia swojej decyzji w kwestiach faktycznych. Prawo do swobodnej oceny dowodów nie oznacza prawa do dowolnej oceny dowodów, powinno respektować się: zasady logiki, zasady nauki i techniki oraz zasady doświadczenia życiowego.

CONFESSIO EST REGINA PROBATIONUM- uznanie za koronny dowód winy przyznanie się do niej oskarżonego.