Wyjść od języka...

Wykład 2, dr Maciej Dybowski

Po co nam język?

✤

Problemy z definicjami: czego nas uczą?

✤

Językowy obraz świata

✤

Wszelkie znaczenie jest znaczeniem w ramach

określonego języka - nie ma czystych, ogólnoludzkich

znaczeń

✤

Konkretnym językom nie da się przeciwstawić świata

bezjęzykowego samego w sobie

✤

Świat, w którym żyjemy jest udostępniony przez język -

dlatego poznajemy różne językowe obrazy świata, w tym

tego wycinka rzeczywistości, jaki wiąże się z prawem

„Cud języka”

(W.v.Humboldt)

✤

Aspekt transcendentalny języka

✤

podmiot transcendentalny (Kant) jako świadomość, która

dokonuje poznania jest ostatecznym punktem odniesienia.

Nie można go pomyśleć jako przedmiotu.

Transcendentalny sens „językowości” nie da się rozpoznać

jako język. Poznanie jest absolutne.

✤

Aspekt hermeneutyczny języka

✤

Heidegger i Gadamer: wszelkie doświadczanie i

poznawanie zależy od dziejowego przedrozumienia; język

jest zdeterminowany społecznie i dziejowo. Poznanie jest

względne.

Semiotyka

✤

Filozofia języka pojmowana jest przeważnie jako semiotyka

✤

gr. semeion - znak

✤

semiotyka - teoria znaków

✤

Znaki językowe pozostają w 3 relacjach (stąd podział

semiotyki):

✤

do innych znaków językowych: syntaktyka

✤

do tego, co znak znaczy: semantyka

✤

do osób, które używają znaku: pragmatyka

Syntaktyka

✤

nauka o znakach jako takich (np. kształt) oraz o relacjach

między nimi

✤

znaki są w syntaktyce ujmowane operacyjnie - według jakich

reguł należy łączyć znaki w sensowne składniowo całości w

danym języku

✤

logika formalna funkcjonuje syntaktycznie

Semantyka

✤

Teoria odniesień znaków do tego, co one znaczą

✤

Jak język ma się do świata?

✤

Problem znaczenia - treść pojęciowa danego wyrażenia

(intensja)

✤

jakie właściwości musi mieć desygnat (przedmiot, którego

nazwa jest znakiem), żeby określał go znak

✤

Problem odniesienia - dane wyrażenie odnosi się do

przedmiotów (ekstensja)

✤

jakie byty wchodzą w zakres danego pojęcia

Pragmatyka

✤

Teoria relacji między znakami a ich użytkownikami - bo w języku

się nie tylko stwierdza

✤

zajmuje się aktami mowy i kontekstami tego, co jest mówione

✤

John L. Austin (1911-1960): w każdym akcie mowy

✤

aspekt lokucyjny - mówienie czegoś o czymś: „Drzwi są

otwarte”

✤

aspekt illokucyjny - spełnianie pewnej czynności: „Drzwi są

otwarte”

✤

performatyw - wypowiedź, która sama jest czynem: „Tak”

(podczas ceremonii ślubnej)

Wniosek dla prawoznawstwa

✤

Prawo poznajemy poprzez język

✤

Nie twierdzimy przez to, że „prawo jest językiem”

✤

Oprócz aspektu językowego prawo ma też aspekt realny

(socjologiczny, psychologiczny)

✤

Metody językowe odgrywają w prawoznawstwie rolę

wiodącą - wyjaśnianie pojęć, interpretowanie i

porządkowanie przepisów

Pragmatyczny aspekt języka jest

najważniejszy dla prawoznawstwa,

ponieważ...

✤

pozwala nam zastanowić się, do czego - poza opisywaniem i

wyrażaniem - służy język

✤

wskazuje na znaczenie komunikacji i społeczny wymiar

rzeczywistości - na czym polega komunikacja w różnych

zbiorowościach (rodzina, przyjaciele, duże grupy...)

✤

szczególny rodzaj komunikacji wiąże się z tym, że przy

pomocy wypowiedzi możemy wpływać na zachowanie innych

ludzi (funkcja sugestywna języka)

Norma postępowania

✤

Wypowiedź, która określonym podmiotom (adresatom) wyznacza

w określonych okolicznościach, jak mają postąpić lub

postępować

✤

Są też inne wypowiedzi dyrektywalne (np. dyrektywa

celowościowa)

✤

Normy postępowania nie należy utożsamiać z określoną postacią

słowną

adresat

okoliczności

postępowani

e

możliwe postacie słowne

normy postępowania

✤

„Naucz się dzisiejszego wykładu na pamięć!”

(rozkaz)

✤

„Jeżeli ktoś jest studentem i chce zdać egzamin, powinien

nauczyć się dzisiejszego wykładu na pamięć”

(postać

hipotetyczna)

✤

„Każdemu, kto jest studentem i chce zdać egzamin nakazuje się

niech się nauczy dzisiejszego wykładu na pamięć"

(postać

kategoryczna)

✤

Nie patrzmy na słowa - szukajmy struktury: określenia

adresata, okoliczności i postępowania.

✤

Nie utożsamiajmy normy postępowania z normą prawną - świat

norm jest bogatszy

normy postępowania

normy

prawn

e

Adresat

✤

Komu można wyznaczyć jak ma postępować? - to zależy od

rozumienia postępowania

✤

Jak można scharakteryzować adresata normy od strony technicznej?

✤

nazwą indywidualną - norma indywidualna - np. „Maciej

Dybowski”

✤

przez cechy - norma generalna - np. „student”, np. „każdy kto

nazywa się Maciej Dybowski”

✤

jako kogoś, dla kogo norma jest stanowiona - norma

heteronomiczna

✤

jako kogoś, kto stanowi normę dla siebie - norma autonomiczna

Okoliczności

✤

Sytuacje, w których należy realizować postępowanie

wyznaczone w normie

✤

Ze względu na sposób określenia okoliczności normy mogą

być:

✤

indywidualne (np. 12 października 2011)

✤

generalne (np. w przypadku alarmu pożarowego, np.

podczas tornado)

Postępowanie

✤

To, co normuje „norma postępowania”

✤

Nie każde zachowanie jest postępowaniem, tzn.

zachowaniem zależnym od woli człowieka

✤

czynności psychofizyczne

✤

czynności konwencjonalne

✤

Racjonalność, wolność, wolna wola... (założenia

antropologiczne)

✤

Nakaz czy zakaz to tylko akcydentalne, redakcyjne sposoby

ujęcia wyznaczonego postępowania

Postępowanie: nakaz czy

zakaz?

✤

Zachowanie jest przedmiotem obowiązku, gdy jest przez

normę nakazane albo zakazane

✤

Nakaz i zakaz są wzajemnie sprowadzalne - decydują

względy redakcyjne tego, kto wysłowia normę.

✤

Nakazuje się Markowi, by uczył się do egzaminu.

✤

Zakazuje się Markowi, by nie uczył się do egzaminu.

Postępowanie: rodzaj

czynności

✤

Zachowanie zależne od woli człowieka może polegać na

działaniu albo na powstrzymaniu się od działania (nie

koniecznie jest to „zaniechanie”)

✤

Zachowanie zależne od woli człowieka może polegać na

dokonaniu jakichś ruchów ciała lub spowodowaniu

określonych stanów rzeczy

✤

Zachowanie zależne od woli człowieka może polegać na

dokonaniu czynności psychofizycznej albo na dokonaniu

czynności konwencjonalnej

Czynność konwencjonalna

✤

Czynność psychofizyczna albo czynność konwencjonalna

niższego stopnia, której reguły sensu nakazują przypisywać

określony sens kulturowy

✤

Reguła sensu wskazuje kto i jak może dokonać ważnej

czynności konwencjonalnej. Może być ukształtowana

spontanicznie albo ustanowiona

Czynność konwencjonalna.

Przykład 1

Czynność psychofizyczna:

zdjęcie przez mężczyznę nakrycia głowy

Reguła sensu

(spontaniczna)

„Jeżeli mężczyzna

zdejmuje

nakrycie głowy przy

spotkaniu,

to się wita”

Czynność konwencjonalna:

powitanie

Czynność konwencjonalna.

Przykład 2

Czynność konwencjonalna niższego rzędu:

napisanie, jak rozrządzić majątkiem

piszącego na wypadek śmierci

Reguła sensu

(ustanowiona)

„Jeżeli ktoś rozrządzi

majątkiem na wypadek

śmierci, pisząc w całości

odręcznie, opatrując pismo

własnoręcznym podpisem i

datą, to sporządzi

testament”

Czynność konwencjonalna:

sporządzenie testamentu holograficznego

Postępowanie: w przyszłości

czy w przeszłości?

✤

Normy postępowania sensownie sformułowane odnoszą się

do czyichś przyszłych zachowań, które będą przedmiotem

wyboru (tzn. nie będą wykonane i tak, niezależnie od normy)

✤

Nakazywanie albo zakazywanie zachowania w przeszłości

jest nieracjonalne - czym innym jest natomiast wiązanie

jakichś przyszłych konsekwencji z zachowaniami z

przeszłości, które mogą stanowić element charakterystyki

adresata lub okoliczności normy postępowania

Rodzaje norm ze względu na

charakter wyznaczonego

postępowania

✤

Norma konkretna: wyznacza do spełnienia czyn

niepowtarzalny (np. zapłacenie czynszu za wynajem

mieszkania w październiku 2011)

✤

Norma abstrakcyjna: wyznacza zachowanie określonego

rodzaju, powtarzalne (np. płacenie czynszu do 10 dnia

miesiąca, za który czynsz się uiszcza)

Możliwe kombinacje rodzajów

norm postępowania

✤

1. Norma indywidualna, konkretna, autonomiczna

✤

2. Norma indywidualna, konkretna, heteronomiczna

✤

3. Norma indywidualna, abstrakcyjna, autonomicza

✤

4. Norma indywidualna, abstrakcyjna, heteronomiczna

✤

5. Norma generalna, konkretna, autonomiczna

✤

6. Norma generalna, konkretna, heteronomiczna

✤

7. Norma generalna, abstrakcyjna, autonomiczna

✤

8. Norma generalna, abstrakcyjna, heteronomiczna