Sytuacje prawne

wykład 12, dr Maciej Dybowski

Sytuacja prawna

powstaje dla określonych podmiotów ze
względu na normy prawne.

Jedne z nich powstają dla adresata
normy, inne dla recypientów
(podmiotów, które nie są adresatami
norm, ale do których odnosi się
zachowanie adresata normy – jest na
nich lub ich sprawy nakierowane).

Rodzaje sytuacji

prawnych

PODSTAWOWE: jakieś zachowanie jest
podmiotowi nakazane, zakazane
(obowiązek) czy też jest dla niego
dozwolone, fakultatywne czy indyferentne

POCHODNE:powstają dla jakiegoś podmiotu
ze względu na ciążące na adresacie normy
obowiązki zachowania się skierowanego
właśnie ku sprawom tego podmiotu; m. in.
uprawnienie i kompetencja.

Sytuacje podstawowe

Obowiązek – zachowanie jakiemuś
podmiotowi nakazane albo zakazane
przez daną normę.

formalny – polega na zrealizowaniu czynu
wskazanego w normie;

Np. zanim dojdzie do podpisania
umowy o pracę, przyszły pracodawca
obowiązany jest skierować pracownika
na wstępne badania lekarskie.

Obowiązki c.d.

materialny – polega na tym, że swoim
postępowaniem adresat normy
doprowadza do powstania lub utrzymania
wyznaczonego w normie stanu rzeczy;

Np. gmina musi zapewnić lokale zastępcze
i socjalne, gdy w gospodarstwach
domowych są niskie dochody. Lokale
socjalne muszą nadawać się do
zamieszkania pod względem wyposażenia i
stanu technicznego.

Obowiązki c.d

warunkowy – adresat normy ma
zrealizować czyn przez nią nakazywany,
jeżeli wystąpi jakieś zdarzenie przyszłe,
przy czym on sam musi rozstrzygnąć,
czy to zdarzenie nastąpiło;

Np. Odsetki karne mają charakter
warunkowy - obowiązek ich zapłaty
powstanie jedynie wówczas, gdy
wierzyciel zgłosi żądanie ich zapłaty.

Czyn dozwolony

dozwolony – czyn, który nie jest danemu
podmiotowi przez określoną normę
zakazany. Mamy tu do czynienia z
wolnością jednostronną.

Np. prowadzenie cudzych spraw bez
zlecenia

Czyn fakultatywny

czyn, który nie jest danemu podmiotowi
przez określoną normę nakazany.

Np. egzaminator nie ma obowiązku
podawania szczegółowych zagadnień do
egzaminu

Czyn indyferentny

czyn, który – ze względu na rozważane normy – nie
jest ani nakazany, ani zakazany danemu podmiotowi
przez normy prawne. Może być:

czynem obojętnym prawnie – takim, z którym
obowiązujące normy nie wiążą żadnych prawnych
konsekwencji

np. granie na gitarze

czynem, z którym normy prawne wiążą jakieś
konsekwencje;

np. głośne granie na gitarze

Pochodne sytuacje

prawne

powstają dla jakiegoś podmiotu ze
względu na obowiązki adresata normy
zachowania się skierowanego właśnie ku
sprawom tego podmiotu;

uprawnienie, kompetencja, wolność
prawnie chroniona

Uprawnienie

sytuacja prawna podmiotu B, która polega na
tym, że jakiemuś podmiotowi A nakazane jest
wykonać “na rzecz” B odpowiednie świadczenie.

świadczenie: zachowanie się w określony –
korzystny – sposób wobec podmiotu B; może
polegać na działaniu albo powstrzymaniu się
od działania.

np.właścicielom książeczek mieszkaniowych
przysługuje premia gwarancyjna na remont
mieszkania.

Kompetencja

jeżeli podmiot wyposażony w kompetencję
(upoważniony) dokona danej czynności
konwencjonalnej, to inne podmioty będą miały
obowiązek na tę czynność zareagować, poprzez tę
czynność bowiem dla tych podmiotów powstanie albo
zaktualizuje się obowiązek danego zachowania.

Np. jeżeli osoba o nieokreślonym obywatelstwie lub nie
mająca żadnego obywatelstwa (bezpaństwowiec), która
legalnie zamieszkuje w Polsce złoży wniosek o
przyznanie obywatelstwa polskiego do wojewody
właściwego ze względu na miejsce zamieszkania
wnioskodawcy, to dla wojewody zaktualizuje się
obowiązek rozpatrzenia takiego wniosku.

Prawo podmiotowe

prawo podmiotowe a przedmiotowe

złożona sytuacja prawna (kombinacja
sytuacji pochodnych lub podstawowych
lub podstawowych i pochodnych)

wieloznaczność: przywilej, immunitet,
roszczenie

Przywilej

obowiązujące normy nakazują na rzecz
uprzywilejowanego świadczyć więcej niż
na rzecz innych lub zwalniają go od
pewnych obowiązków czy świadczeń,
podczas gdy inni z takiego zwolnienia
nie korzystają.

np. możliwość wspólnego opodatkowania
dochodów osobistych przez małżonków

Immunitet

podmiot objęty immunitetem jest zwolniony od
podlegania kompetencji podmiotu A, podczas
gdy inne podmioty tej kompetencji podlegają

np. uwierzytelniony w RP szef misji
dyplomatycznej nie może być pociągnięty do
odpowiedzialności karnej za jakiekolwiek
przestępstwo, bez względu na wagę
popełnionego czynu oraz czy został popełniony
w czasie urzędowania czy też poza nim