Gramatyka

fleksja i składnia

wykład 12:

Składnia zdania złożonego (tradycyjna)

Wypowiedzenia pojedyncze

przykłady analizy

Przykłady analizy

Zdziczały kot podrapał dziecko dotkliwie.

kot

podrapał

zdziczały

dziecko

dotkliwie

Przykłady analizy

Zdziczały kot podrapał dziecko dotkliwie.

1. zdziczały = przydawka właściwościowa

charakteryzująca (imiesłowowa)

2. kot = podmiot gramatyczny
3. podrapał = orzeczenie proste czasownikowe, czynne
4. dziecko = dopełnienie przedmiotowe bliższe
5. dotkliwie = okolicznik skutku

Przykłady analizy

Zmęczonemu już nieco Piotrowi hałas na podwórku

skutecznie przeszkadzał pracować.

hałas

przeszkadzał

na podwórku

pracować skutecznie

Piotrowi

zmęczonemu

nieco

Przykłady analizy

Zmęczonemu już nieco Piotrowi hałas na podwórku

skutecznie przeszkadzał pracować.

1. zmęczonemu = przydawka właściwościowa

charakteryzująca (imiesłowowa)

2. już = nie-składnik (wyraz sytuujący się poza

związkami w zdaniu)

3. nieco = okolicznik miary
4. Piotrowi = dopełnienie przedmiotowe dalsze
5. hałas = podmiot gramatyczny
6. na podwórku = przydawka okolicznościowa
7. skutecznie = okolicznik skutku/sposobu
8. przeszkadzał (pracować) = orzeczenie proste

czasownikowe, czynne

9. pracować = dopełnienie bezokolicznikowe

Przykłady analizy

W kilka dni później książę Ramzes został wezwany przed oblicze

najczcigodniejszej matki swojej.

książę

został wezwany

Ramzes

w kilka dni później

przed

oblicze

matki

najczcigodniejszej

swojej

Przykłady analizy

W kilka dni później książę Ramzes został wezwany przed oblicze

najczcigodniejszej matki swojej.

1. w kilka dni później = okolicznik czasu
2. książę = podmiot gramatyczny
3. Ramzes = przydawka rzeczowna
4. został wezwany = orzeczenie złożone imienne, bierne
5. przed oblicze = okolicznik miejsca
6. najczcigodniejszej = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

7. matki = przydawka dopełniaczowa
8. swojej = przydawka właściwościowa

przynależnościowa

Przykłady analizy

Po obiedzie pozwolono nam poruszać się już swobodniej

po obozie.

[0]

pozwolono

po obiedzie

nam poruszać się

swobodniej

po obozie

Przykłady analizy

Po obiedzie pozwolono nam poruszać się już swobodniej

po obozie.

1. po obiedzie = okolicznik czasu
2. pozwolono (poruszać się) = orzeczenie (?)
3. nam = dopełnienie przedmiotowe dalsze
4. poruszać się = dopełnienie bezokolicznikowe (?)
5. już = nie-składnik (wyraz sytuujący się poza

związkami w zdaniu)

6. swobodniej = okolicznik sposobu
7. po obozie = okolicznik miejsca

Przykłady analizy

Dzisiejszy wschód słońca na pustyni oczarował

wszystkich turystów z naszej grupy.

wschód

oczarował

słońca

dzisiejszy na pustyni

turystów

wszystkich z grupy

naszej

Przykłady analizy

Dzisiejszy wschód słońca na pustyni oczarował

wszystkich turystów z naszej grupy.

1. dzisiejszy = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

2. wschód = podmiot gramatyczny
3. słońca = przydawka podmiotowa
4. na pustyni = przydawka okolicznościowa
5. oczarował = orzeczenie proste czasownikowe, czynne
6. wszystkich = przydawka właściwościowa

ilościowa/wyodrębniająca

7. turystów = dopełnienie przedmiotowe bliższe
8. z grupy = przydawka okolicznościowa
9. naszej = przydawka właściwościowa

przynależnościowa

Przykłady analizy

Ona wolała szczerego gbura niż obłudnego wykwintnisia.

ona

wolała

gbura

niż

wykwintnisia

szczerego

obłudnego

Przykłady analizy

Ona wolała szczerego gbura niż obłudnego wykwintnisia.

1. ona = podmiot gramatyczny
2. wolała = orzeczenie proste czasownikowe
3. szczerego = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

4. gbura = dopełnienie przedmiotowe dalsze
5. niż wykwintnisia = dopełnienie porównawcze
6. obłudnego = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

Przykłady analizy

Dowiesz się o tym wszystkim z książek w swoim czasie.

[ty]

dowiesz się

o wszystkim

z książek

w swoim

czasie

tym

Przykłady analizy

Dowiesz się o tym wszystkim z książek w swoim czasie.

1. (ty) = podmiot ukryty
2. dowiesz się = orzeczenie proste czasownikowe,

stanowe

3. o wszystkim = dopełnienie przedmiotowe dalsze
4. tym = przydawka właściwościowa wyodrębniająca
5. z książek = okolicznik miejsca/dopełnienie

przedmiotowe dalsze

6. w swoim czasie = okolicznik czasu

Przykłady analizy

Córka zawiadowcy stacji wyszła za mąż za starszego sierżanta Wojska

Polskiego akurat w dniu swoich imienin.

córka

wyszła za mąż

zawiadowcy

za sierżanta

w dniu

stacji

starszego Wojska Polskiego imienin

swoich

Przykłady analizy

Córka zawiadowcy stacji wyszła za mąż za starszego sierżanta Wojska

Polskiego akurat w dniu swoich imienin.

1. córka = podmiot gramatyczny
2. zawiadowcy = przydawka dopełniaczowa
3. stacji = przydawka dopełniająca
4. wyszła za mąż = orzeczenie złożone inne niż imienne,

opisowe

5. za (starszego) sierżanta = dopełnienie przedmiotowe

dalsze

6. starszego = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

7. Wojska Polskiego = przydawka dopełniaczowa
8. akurat = nie-składnik (wyraz sytuujący się poza

związkami w zdaniu)

9. w dniu (imienin) = okolicznik czasu
10.swoich = przydawka właściwościowa

przynależnościowa

11.imienin = przydawka dopełniaczowa

Przykłady analizy

W następnym turnusie przybędzie na Sycylii polskich

turystów.

turystów

przybędzie

polskich

na Sycylii

w

turnusie

następnym

Przykłady analizy

W następnym turnusie przybędzie na Sycylii polskich

turystów.

1. w turnusie = okolicznik czasu
2. następnym = przydawka właściwościowa

wyodrębniająca

3. przybędzie = orzeczenie proste czasownikowe
4. na Sycylii = okolicznik miejsca
5. polskich = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

6. turystów = podmiot logiczny

Przykłady analizy

Rzut dyskiem jest konkurencją sportową znaną w Europie

od starożytności.

rzut

jest konkurencją

dyskiem

sportową

znaną

w Europie od starożytności

Przykłady analizy

Rzut dyskiem jest konkurencją sportową znaną w Europie

od starożytności.

1. rzut = podmiot gramatyczny
2. dyskiem = przydawka dopełniająca
3. jest konkurencją = orzeczenie złożone imienne
4. sportową = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

5. znaną = przydawka właściwościowa charakteryzująca

(imiesłowowa?)

6. w Europie = okolicznik miejsca
7. od starożytności = okolicznik czasu

Przykłady analizy

Setki zniszczonych czołgów i samochodów tarasowało od tygodni

wszystkie drogi dojazdowe do miasta.

setki czołgów i samochodów
tarasowało

zniszczonych

od tygodni

drogi

wszystkie dojazdowe do miasta

Przykłady analizy

Setki zniszczonych czołgów i samochodów tarasowało od tygodni

wszystkie drogi dojazdowe do miasta.

1. setki czołgów i samochodów = podmiot gramatyczny,

skupiony/szeregowy

2. zniszczonych = przydawka właściwościowa

charakteryzująca (imiesłowowa)

3. tarasowało = orzeczenie proste czasownikowe, czynne
4. od tygodni = okolicznik czasu
5. wszystkie = przydawka właściwościowa

ilościowa/wyodrębniająca

6. drogi = dopełnienie przedmiotowe bliższe
7. dojazdowe = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

8. do miasta = przydawka okolicznościowa

Przykłady analizy

Przed rokiem wykryliśmy przy bobrowych chatach

zagrody do łowienia ryb.

[my]

wykryliśmy

przed rokiem

zagrody przy

chatach

do łowienia

bobrowych

ryb

Przykłady analizy

Przed rokiem wykryliśmy przy bobrowych chatach

zagrody do łowienia ryb.

1. przed rokiem = okolicznik czasu
2. (my) = podmiot ukryty
3. wykryliśmy = orzeczenie proste czasownikowe,

czynne

4. przy chatach = okolicznik miejsca
5. bobrowych = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

6. zagrody = dopełnienie przedmiotowe bliższe
7. do łowienia = przydawka okolicznościowa
8. ryb = przydawka dopełniająca

Przykłady analizy

Polskie wyroby z bursztynu są słynne na całym świecie.

wyroby

są słynne

polskie

z bursztynu

na

świecie

całym

Przykłady analizy

Polskie wyroby z bursztynu są słynne na całym świecie.

1. polskie = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

2. wyroby = podmiot gramatyczny
3. z bursztynu = przydawka właściwościowa

charakteryzująca

4. są słynne = orzeczenie złożone imienne
5. na świecie = okolicznik miejsca
6. całym = przydawka właściwościowa wyodrębniająca

Analiza syntaktyczna

między zdaniem pojedynczym i złożonym

1. zdania pojedyncze

–

Podziwiał dom zaprojektowany przez znanego
architekta.

–

Zosia czyta w czasopismach artykuły i ogłoszenia.

–

Dzięki wyjazdowi na wakacje poznał przyjaciół.

–

Biegł, utykając.

2. zdania złożone

–

Zatrzymawszy samochód, wyłączył silnik.

–

Sięgając po klucze, zerknął na drzwi.

–

Zosia uczy się i powtarza zadany materiał.

–

Widzę, że dajesz sobie radę.

Wypowiedzenie złożone

ciągi wypowiedzeń pojedynczych

1. ciągi wypowiedzeń pojedynczych

– kryterium: stopień zespolenia lub

nawiązania

– klasyfikacja:

• ciąg luźny

– niezorganizowany wokół wskaźników (zespolenia lub

nawiązania)

– np. Spotkałem znajomego. Rozmawialiśmy przeszło

godzinę.

• ciąg nawiązany

– zorganizowany wokół wskaźników nawiązania

– np. Spotkałem znajomego. Rozwiałem z nim godzinę.

• ciąg ścisły (= wypowiedzenie złożone)

– zorganizowany wokół wskaźników zespolenia

– np. Spotkałem znajomego, z którym godzinę

rozmawiałem.

Wskaźniki zespolenia

definicja i klasyfikacja

1. definicja: znak językowy, który:

–

łączy wypowiedzenia pojedyncze w wypowiedzenia złożone

–

nie wchodzi w obręb żadnego z wypowiedzeń składowych

2. klasyfikacja:

–

wskaźniki zespolenia wyrazowe

–

wskaźniki zespolenia wymawianiowe

Wskaźniki zespolenia

wyrazowe

spójniki, zaimki, odpowiedniki, zapowiedniki

1. spójniki

–

klasyfikacja

1

:

•

jednoznaczne, np. albo, gdyż, jeżeli, ponieważ

•

wieloznaczne, np. i, jak

–

klasyfikacja

2

:

•

przywypowiedzeniowe, np. aby, ażeby, acz, aczkolwiek, aż, by,
byle, chociaż, choć, choćby, chociażby, chybaby, co, coby, gdy,
gdyby, iż, iżby, jak, jakby, jakkolwiek, jakkolwiek bądź, jako, jeśli,
jeżeli, jeśliby, jeżeliby, lubo, nim, nuż, ponieważ, skoro,
wprawdzie, że

•

międzywypowiedzeniowe, np. a, albo, albowiem, ale, ani, aniżeli,
atoli, bo, boć, bowiem, czyli, gdyż, i, jednak, jednakże, lub, ni,
natomiast, niż, mianowicie, oraz, przeto, przecie, przecież, tedy,
też, to jest, tudzież, więc, wszelako, zaś, zatem, zarazem

2. zaimki

, np. co, jak, kto

3. odpowiedniki

, np. dotąd…, dokąd…; dopóty…, dopóki…; tyle…,

ile…; tylekroć…, ilekroć…; tak…, jak…; taki…, jaki…

4. zapowiedniki

, np. dlatego (że…), po to (żeby…), temu (że…), to

(żeby…)

Wskaźniki zespolenia

wymawianiowe

intonacja, melodia, pauza, przycisk

1. intonacja

–

rosnąca, np. Było cicho?

–

opadająca, np. Było cicho.

–

opadająco-rosnąca, np. Będzie już cicho?

–

rosnąco-opadająca, np. Tego nigdy nie zrobię.

–

równa, np. Powiedział nam, żeby było cicho.

2. melodia

–

zamknięta, np. Dowiaduje się.

–

otwarta, np. Dowiaduję się, czyś przyjechał…

3. pauza

–

długa (po kropce)

–

krótka (po przecinku)

–

średnia (po średniku lub dwukropku)

4. przycisk

Składnia zdania złożonego

podstawowe zagadnienia

1.

założenia:

–

wypowiedzenie złożone składa się z wypowiedzeń pojedynczych

–

wypowiedzenia pojedyncze rozpoznaje się jako wypowiedzenia
składowe

–

wypowiedzenia składowe ustosunkowują wobec siebie wskaźniki
zespolenia

–

wskaźniki zespolenia:

•

albo

zastępują/uzupełniają

części

wypowiedzeń

nadrzędnych

wypowiedzeniami składowymi

•

albo łączą ze sobą wypowiedzenia składowe

2.

zdania złożone

–

zdania złożone współrzędnie

•

kryterium: relacje znaczeniowe (związki treściowe) między zdaniami
składowymi

•

pytania pomocnicze: brak

–

zdania złożone podrzędnie

•

kryterium: część zdania nadrzędnego uzupełniana/zastępowana przez
zdanie składowe

•

pytania pomocnicze: od zdania nadrzędnego do podrzędnego

Wypowiedzenie złożone

klasyfikacja

1. wypowiedzenie złożone

– kryterium: ilość wypowiedzeń składowych

• wypowiedzenia dwukrotnie złożone

• wypowiedzenia wielokrotnie złożone

– kryterium: jakość wypowiedzeń składowych

• wypowiedzenia złożone zdaniowo-oznajmieniowe

• oznajmienia złożone

• zdania złożone

– kryterium: stosunek zespolenia

wypowiedzeń składowych (w
wypowiedzeniu dwukrotnie złożonym)

• wypowiedzenia złożone współrzędnie

• wypowiedzenia złożone niewspółrzędnie

Wypowiedzenia złożone

zdania dwukrotnie złożone

współrzędnie

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone

współrzędnie

1.

definicja: zdanie złożone obejmujące zdania składowe w
stosunku współrzędnym

2.

kryterium:

–

brak możliwości postawienia pytania uzależniającego (z
perspektywy zdań składowych)

–

poszczególne zdania składowe mogą zaistnieć samodzielnie

–

przykład:

•

Zosia wyjechała do Warszawy i tam urządziła swoje urodziny.

•

Zosia wyjechała do Warszawy. Tam urządziła swoje urodziny.

3.

forma:

–

typ relacji między zdaniami składowymi = typ spójnika, który łączy
zdania składowe

–

przykład:

•

spójnik i ‘współwystępowanie dwóch stanów rzeczy’

•

spójnik jeżeli ..., to ... ‘związek przyczynowo-skutkowy między dwoma
wydarzeniami’

4.

treść:

–

stosunki, które mają miejsce w rzeczywistości między różnymi
zdarzeniami

–

ukryte rozumowania

2.

1.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone współrzędnie łączne

1.

struktura: treści zdań składowych łączą się ze sobą w czasie i
w przestrzeni

2.

treść:

–

zamiana kolejności zdań składowych nie zawsze możliwa

–

bez zmiany znaczenia całego zdania złożonego

3.

forma: połączenie zdań składowych:

–

spójnikowe: i, oraz, tudzież, a

–

bezspójnikowe

4.

przykład:

–

Maszynista zatrzymał pociąg i spojrzał na peron.

–

Ojciec włączył telewizor oraz usiadł w fotelu.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone współrzędnie przeciwstawnie

1.

struktura: treści zdań składowych przeciwstawiają się sobie

2.

treść:

–

zdarzenia, z których wynika coś przeciwnego, niż się oczekuje

–

zaobserwowane różnice

3.

forma: połączenia zdań składowych:

–

spójnikowo: ale, lecz, a, tylko, jednak, natomiast, zaś

–

bezspójnikowo

4.

przykład:

–

Nie czuł się dobrze, ale ostatecznie wstał z łóżka.

–

Zosia była brunetką, a Hania blondynką.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone współrzędnie rozłączne

1.

struktura: treści zdań składowych wzajemnie się wykluczają

2.

treść:

–

znaczenia wyrażane przez zdania składowe nie mogą być zarazem
prawdziwe

–

z treści zdań składowych wynika, że zachodzi tylko jeden z dwu
stanów rzeczy

–

niewiedza nadawcy

3.

forma: połączenie zdań składowych:

–

spójnikowo: albo, lub, czy, bądź, ani, ni

–

bezspójnikowo

4.

przykład:

–

Pojutrze udam się na zakupy albo załatwię ważne sprawy w
urzędzie.

–

Wrócę dzisiaj autobusem lub przyjadę jutro pociągiem.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone współrzędnie wynikowe

1.

struktura: treść jednego zdania składowego wynika z drugiego

2.

treść:

–

relacje przyczynowo-skutkowe

–

wnioskowania na podstawie objawów

–

dociekanie możliwych przyczyn

3.

forma: połączenie zdań składowych:

–

spójnikowo: więc, toteż, zatem, dlatego

–

bezspójnikowe

4.

przykład:

–

Źle się poczuł, więc został w domu.

–

Został w domu, zatem źle się poczuł.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

wypowiedzenia dwukrotnie złożone

wyjaśniające

1.

struktura: treść jednego zdania składowego wyjaśnia treść
drugiego

2.

treść:

–

treść jednego zdania składowego uzupełnia (precyzyjnie
charakteryzuje) sens drugiego

–

jedno stanowi komentarz drugiego

3.

forma: połączenie zdań składowych:

–

spójnikowo: czyli, mianowicie, to jest, bowiem

–

bezspójnikowo

4.

przykład:

–

Zosia pomyślnie zdała maturę, innymi słowy, ma średnie
wykształcenie.

–

Bardzo mi pomógł, mianowicie zamiótł korytarz.

Wypowiedzenia złożone

zdania dwukrotnie złożone podrzędnie

Wypowiedzenia złożone

zdania dwukrotnie złożone podrzędnie

1.

struktura: zdania składowe w stosunku nadrzędnym i
podrzędnym

2.

treść: pytanie uzależniające od jednego do drugiego zdania
składowego

3.

forma: zdania składowe nie mogą zaistnieć samodzielnie

4.

przykład: Jeśli mi pomożesz, będziesz mógł zawsze na mnie
liczyć. → *Jeśli mi pomożesz.

5.

klasyfikacja:

–

uzupełniające

•

podmiotowe

•

orzecznikowe

•

dopełnieniowe

•

okolicznikowe

•

przydawkowe

–

rozwijające

–

inne (rzadkie)

1.

2.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone podrzędnie (uzupełniające)

podmiotowe

1.

struktura: zdanie podrzędne zastępuje/uzupełnia podmiot w
zdaniu nadrzędnym

2.

przykład:

–

Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada.

–

Co się stało, to się nie odstanie.

3.

treść: pytania zdania podrzędnego = pytania podmiotu

4.

forma: początek zdania podrzędnego:

–

zaimek względny, np. kto, co, który, czyj

–

zaimek pytający, np. kto?, co?, jak?,? który?, gdzie?, kiedy?

–

spójnik: że

5.

klasyfikacja:

–

układowe, np. Jasne było, że roznosi ją niecierpliwość.

–

wyszczególniające, np. Kto robił inaczej, narażał się na drwiny
całego miasteczka.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone podrzędnie (uzupełniające)

orzecznikowe

1.

struktura: zdanie podrzędne zastępuje/uzupełnia orzecznik w
zdaniu nadrzędnym

2.

przykład:

–

Został tym, kim chciał być.

–

Jest już taki, że każdemu chce pomóc.

3.

treść: pytania zdania podrzędnego = pytania orzecznika

–

uwaga: orzecznik rzeczowny i przymiotny

–

pytania: kim jest?, czym jest?, jaki jest?

4.

forma: początek zdania podrzędnego:

–

zaimek względny, np. kim, czym, jak

–

spójnik: że, by, aby, ażeby

5.

klasyfikacja:

–

wyszczególniające, np. Nie jestem tym, za co mnie masz.

–

porównawcze, np. Taki jestem, jaki mam być.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone podrzędnie (uzupełniające)

dopełnieniowe

1.

struktura: zdanie podrzędne zastępuje/uzupełnia dopełnienie
w z. nadrzędnym

2.

uwaga:

–

zdanie podrzędne koniecznie wymagane przez czasownik w zdaniu
nadrzędnym

–

czasowniki w zdaniu nadrzędnym nazywające myślenie, mówienie,
chcenie

3.

przykład:

–

Nie wiem, co się tam wydarzyło.

–

Myślę, że mówisz nieprawdę.

4.

treść: pytania zdania podrzędnego = pytania dopełnienia (o
przypadki zależne)

5.

forma: początek zdania podrzędnego:

–

zaimek względny i pytajny, np. co, jak, gdzie, kiedy, dlaczego

–

spójnik, np. że, iż, żeby, ażeby, aby, by, jakby

–

partykuła: czy

6.

klasyfikacja:

–

układowe, np. Od kilku lat dowiaduję się, gdzie przebywa moja
zaginiona podczas wojny matka.

–

wyszczególniające, np. Coś mi pożyczył, to ci oddaję.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone podrzędnie (uzupełniające)

przydawkowe

1.

struktura: zdanie podrzędne zastępuje/uzupełnia przydawkę w
zdaniu nadrzędnym

2.

uwaga: zdanie podrzędne określa rzeczownik w zdaniu
nadrzędnym

3.

przykład:

–

Zły to ptak, co własne gniazdo kala.

–

O, gdybym kiedyś dożył tej pociechy, żeby te księgi zbłądziły pod
strzechy.

4.

treść: pytania zdania podrzędnego = pytania przydawki

5.

forma: początek zdania podrzędnego:

–

zaimek względny, np. co, jaki, który, kiedy

–

spójnik, np. że, iż, żeby, ażeby, aby, by, jakoby

6.

klasyfikacja.

–

znamionujące, np. Zły to ptak, co własne gniazdo kala.

–

wyszczególniające, np. Odrodzenie nastąpi przez tych, którzy idą.

–

porównawcze, np. Jakie ziarno sieją, taki plon będą zbierali.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone podrzędnie (uzupełniające)

okolicznikowe

1.

struktura: zdanie podrzędne zastępuje/uzupełnia okolicznik w
zdaniu nadrzędnym

2.

uwaga: zdanie podrzędne określa czasownik w zdaniu
nadrzędnym

3.

treść: pytania zdania podrzędnego = pytania okolicznika

4.

klasyfikacja: zdania podrzędnego okolicznikowe:

–

czasu, np. Zanim wrócił do domu, zapadł zmrok.

–

miejsca, np. Pójdę tam, gdzie mnie oczy poniosą.

–

sposobu, np. Rozwiązuję te zadania tak, jak mnie uczono.

–

stopnia lub miary, np. Zrobiłem to, najlepiej jak tylko potrafiłem.

–

celu, np. Wyszedł z domu, aby zrobić zakupy.

–

przyczyny, np. Nie przyjechał, ponieważ przeziębił się.

–

przyzwolenia, np. Mimo że padał deszcz, wybrał się na spacer.

–

warunku, np. Jeśli się nie pospieszysz, spóźnimy się na pociąg.

–

skutku, np. Biegłem tak szybko, że aż się zadyszałem.

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

zdanie złożone podrzędnie rozwijające

1.

struktura:

–

zdanie podrzędne nie zastępuje/uzupełnia żadnej części w

zdaniu nadrzędnym

–

zdanie podrzędne rozwija/kontynuuje treść zdania

nadrzędnego

2.

przykład:

–

Nieoczekiwanie wygrałem los na loterii, co mnie bardzo

ucieszyło.

–

Bardzo się przykładali do pracy, czemu się specjalnie nie

dziwiłem.

3.

treść: zdanie podrzędne nie odpowiada na żadne pytanie

4.

forma: początek zdania podrzędnego: zaimek względny: co,

gdzie, który, kiedy, z czego

5.

klasyfikacja:

–

kontynuujące całość zdania, np. Powiedział mi szczerą prawdę, co

mnie głęboko wzruszyło.

–

kontynuujące składnik wypowiedzenia:

•

przy- lub odnośnopodmiotowe

•

przy- lub odnośnodopełnieniowe

•

przy- lub odnośnoprzydawkowe

•

przy- lub odnośnookolicznikowe

Wypowiedzenia dwukrotnie

złożone

typy rzadsze

1.

wypowiedzenie dwukrotnie złożone z oznajmieniem imiesłowowym, np.

Stałem, patrząc.

2.

wypowiedzenie zestawione, np. Dajmy, wiesz co, spokój temu.

3.

wypowiedzenie eliptyczne, np. Ja pójdę górą, a ty – doliną.

4.

wypowiedzenie wewnętrznie nawiązane

5.

wypowiedzenie luźno połączone, np. Nie chcę widzieć krzywdziciela,

niech zdechnie, niech zgnije, nic mnie nie obchodzi.

Wypowiedzenia złożone

przykłady analizy

Przykłady analizy

Szybowiec ruszył (1), nabrał pędu (2),

gładko oddzielił się od ziemi (3), stromo wspiął się wzwyż (4).

2.

3.

1.

4.

Przykłady analizy

Słowacki w okresie mistycznym wyznawał (1),

że pisze tylko to (2), co mu aniołowie dyktują (3).

2.

3.

1.

Przykłady analizy

Panna Aleksandra podnosiła głowę (1), jakby rozbudzona ciszą (2),

która następowała po okrzykach Żmudzina (3).

2.

3.

1.

Przykłady analizy

Gdy stamtąd wrócił (1), był tak szczęśliwy (2),

że gotów był uściskać po kolei wszystkich towarzyszy podróży (3).

2.

3.

1.

Przykłady analizy

Kobieta z sąsiedztwa wyjaśniła (1), że leśniczy wybrał się z żoną na

chrzciny do kolegi (2),

ale mają wrócić przed nocą (3), bo teraz po drogach kręcą się „różni

ludzie” (4).

1.

2.

3.

4.

Przykłady analizy

Dopiero teraz (1a), gdy już było po wszystkim (2),

wydawało mi się (1b), że ją kocham (3).

2.

3.

1a.

1b.

Gramatyka jako narzędzie filozofii

Wykład 13

