ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

Wykład 12

Programy ochrony

środowiska

Programy ochrony

środowiska

• Programy ochrony środowiska (wojewódzki,

powiatowy, gminny) to dokumenty

obligatoryjne, traktowane jako akty

wykonawcze polityki ekologicznej państwa.

Określają one zasady, kierunki i priorytety

przedsięwzięć na rzecz środowiska.

• Programy ochrony środowiska umożliwiają

efektywne zarządzanie środowiskiem , a

szczegόlnie koordynację działań proochronnych,

prowadzonych w poszczegόlnych jednostkach

administracji samorządowej. Dokumenty te nie

mają charakteru hierarchicznego. Są one

sporządzane raz na 4 lata, z uwzględnieniem

działań obejmujących w perspektywie kolejne 4-

lecie.

Typy programów

•

Treść i zakres merytoryczny

programόw ochrony środowiska są

rόżne, stosownie do kompetencji

organόw na szczeblu wojewόdzkim i

gminnym. Projekty programόw ochrony

środowiska są opiniowane przez organy

wykonawcze jednostki wyższego

szczebla terytorialnego, a w odniesieniu

do programόw wojewόdzkich – przez

Ministra Środowiska.

Programy ochrony

środowiska

• Programy ochrony środowiska powinny

uwzględniać dwie grupy zadań;

• własne (finansowanie w całości lub

częściowo ze środkόw będących w
dyspozycji gmin, powiatόw i
wojewόdztw) oraz zadania
koordynowane (finansowane ze
środkόw przedsiębiorstw oraz dotacji
zewnętrznych).

Programy ochrony

środowiska

• Programy ochrony środowiska powinny

zawierać 5 blokόw problemowych:

• wzmocnienie struktury ekologicznej;
• ograniczenie emisji, zmniejszenie

wodo- i materiałochłonności;

• zmniejszenie energochłonności;
• poprawę transportu;
• rozwijanie aktywności obywatelskiej.

Programy ochrony

środowiska

• Dla każdego z tych blokόw określa się wiązkę

celόw szczegόłowych oraz

• głόwne instrumenty realizacji.

•

Ważnym elementem każdego programu

ochrony środowiska jest podanie wskaźnikόw

środowiskowych (dotyczących przede

wszystkim dwόch pierwszych blokόw),

umożliwiających określenie kierunku zmian

zachodzących w środowisku oraz pozycji

danego powiatu czy gminy w układzie

regionalnym, krajowym, europejskim. Pełny

wykaz wskaźnikόw powinien zawierać

program wojewόdzki.

Plan zagospodarowania

•

Plan zagospodarowania przestrzennego

wojewόdztwa

•

Organy samorządu wojewόdztwa prowadzą analizy i studia

oraz opracowują koncepcje i sporządzają plan

zagospodarowania przestrzennego, ktόry podobnie jak

strategia – nie jest aktem prawa miejscowego i nie stanowi

podstawy do wydania decyzji o warunkach zabudowy i

zagospodarowania terenu.

•

• Plan uwzględnia strategię rozwoju wojewόdztwa

oraz określa:

• Ustalenie planu zagospodarowania przestrzennego

wojewόdztwa wprowadza się do planu miejscowego

po uprzednim uzgodnieniu terminu realizacji celu

publicznego o znaczeniu ponad lokalnym i

warunkach wprowadzania ich do planu.

Studium uwarunkowań

• Studium uwarunkowań i kierunkόw

zagospodarowania przestrzennego

gminy

• oraz miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego

•

Najważniejsze miejsce w systemie

planowania przestrzennego zajmują:

•

-studium uwarunkowań i kierunkόw

gospodarowania przestrzennego

oraz

•

- miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego.

Studium uwarunkowań

• Podstawowym celem studium jest dokonanie

inwentaryzacji dotychczasowego zagospodarowania

terytorium gminy i ustalenie zamierzeń w zakresie

jego zmian.

• Studium określa kierunki rozwoju przestrzeni

gminy, wskazuje obszary wymagające

przekształceń społeczno-gospodarczych,

• określa zasady zagospodarowania układami

przestrzennymi o rόżnych funkcjach, ktόre

pozwolą w pełni wykorzystać potencjał

przestrzenny, zachowując jednocześnie walory

architektoniczno-krajobrazowe, wymogi ochrony

środowiska czy ochrony dziedzictwa

kulturowego.

Studium uwarunkowań

• Ustalenie planu zagospodarowania

przestrzennego wojewόdztwa
wprowadza się do planu miejscowego
po uprzednim uzgodnieniu terminu
realizacji celu publicznego o
znaczeniu ponad lokalnym i
warunkach realizacji do planu.

• Studium uwarunkowań i kierunkόw

zagospodarowania przestrzennego

gminy

• oraz miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego

•

Najważniejsze miejsce w systemie

planowania przestrzennego zajmują:

•

-studium uwarunkowań i kierunkόw

gospodarowania przestrzennego oraz

•

- miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego.

• Podstawowym celem studium jest dokonanie

inwentaryzacji dotychczasowego

zagospodarowania terytorium gminy i ustalenie

zamierzeń w zakresie jego zmian. Studium

określa kierunki rozwoju przestrzeni gminy,

wskazuje obszary wymagające przekształceń

społeczno-gospodarczych, określa zasady

zagospodarowania układόw przestrzennych o

rόżnych funkcjach, ktόre pozwolą w pełni

wykorzystać potencjał przestrzenny, zachowując

jednocześnie walory architektoniczno-

krajobrazowe, wymogi ochrony środowiska czy

ochrony dziedzictwa kulturowego.

Studium uwarunkowań

• W studium określa się m.in.:

•

●

kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w

przeznaczeniu terenόw;

•

● obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobόy

przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk;

•

●

kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej;

•

● obszary, na ktόrych rozmieszczone będą inwestycje celu

publicznego o znaczeniu lokalnym i ponad lokalnym;

•

●

obszary, dla ktόrych obowiązkowe jest sporządzenie

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz dla

ktόrych gmina zamierza sporządzić taki plan , w tym obszary zmiany

przeznaczenia gruntόw rolnych i leśnych na cele nierolnicze i i

nieleśne;

•

● kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej

przestrzeni produkcyjnej;

•

●

obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i

usuwania się mas ziemnych;

•

● obszary wymagające przekształceń, odnowienia lub

rekultywacji.

Studium uwarunkowań

• Opracowanie studium jest wymagane

prawem, jednak uchwała gminy w sprawie

studium nie ma charakteru powszechnie

obowiązującego,

tzn. że zawarte w niej

ustalenia nie mogą wywoływać

bezpośrednich skutkόw wobec podmiotόw

niezwiązanych z organami gminy.

Ustalenia

zawarte w studium powinny być jednak

uwzględniane w projekcie miejscowego

planu zagospodarowania, są one bowiem

wiążące dla organόw je sporządzających,

pisze Poskrobko (2007).

Miejscowy plan

zagospodarowania

• Miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego jest aktem prawa
miejscowego i jako jedyny ma moc
wiążącą nie tylko wobec organόw
gminy, lecz także wobec innych
jednostek podporządkowanych
organizacyjnie wspόlnocie gminnej.

W planie miejscowym

obowiązkowo określa się:

• - przeznaczenie terenόw oraz linie

rozgraniczające tereny o rόżnym przeznaczeniu

lub rόżnych zasadach zagospodarowania,

• zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego,

ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego,

• granice i sposoby zagospodarowania terenόw

lub obiektόw podlegających ochronie,

szczegόłowe warunki zagospodarowania terenόw

oraz ograniczenia w ich użytkowaniu.

Gospodarka odpadami

• Plany gospodarki odpadami obejmują
• regulacje prawne ogólnopaństwowe, które

nakazują opracowanie: krajowego,

wojewódzkich, powiatowych i gminnych

planów gospodarki odpadami.

• Plany te powinny określać aktualny stan

gospodarki odpadami na obszarze jednostki

terytorialnej, charakterystykę rodzaju, źrόdeł i

ilości odpadόw poddawanych poszczegόlnym

rodzajom unieszkodliwiania i odzyskowi oraz

istniejący system zbierania odpadόw.

W planie miejscowym

• Powinny one przedstawiać konkretne zadania

zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie

gospodarki odpadami a w szczegόlności sposoby

zapobiegania powstawaniu nadmiernych ilości

odpadόw, selektywnej zbiorki oraz bezpiecznego

gospodarowania odpadami komunalnymi i

niebezpiecznymi wraz ze wskazaniem sposobu i

miejsca ich składowania.

• Plany ponadto powinny zawierać:

• ● prognozę zmian w gospodarce odpadami;

• ● organizację systemu gospodarki odpadami;

• ● koszty wrażania;

• ● sposόb monitorowania funkcjonowania

systemu gospodarka odpadami.

• Między planami gospodarki odpadami

poszczegόlnych szczebli istnieje
hierarchiczne podporządkowanie.

• Oznacza to, że wojewόdzkie,

powiatowe i gminne plany gospodarki
odpadami powinny być opracowane
zgodnie z planami wyższego szczebla.

Ochrona przed hałasem

• Plany ochrony przed hałasem

• Program ochrony przed hałasem jest

sporządzany dla aglomeracji o liczbie

mieszkańcόw większej niż 100 tys. oraz dla

terenόw o przekroczonym dopuszczalnym

poziomie hałasu, wskazanych w powiatowych

programach ochrony środowiska .

• Celem programu jest wskazania działań

umożliwiających dostosowanie poziomu

hałasu do wartości progowych. Program

ochrony środowiska przed hałasem powinien

składać się z trzech podstawowych części:

Ochrona przed hałasem

• ● opisowej, obejmujący: opis

obszaru objętego programem, wskazanie
naruszeń dopuszczalnych poziomόw
hałasu, wyszczegόlnienie podstawowych
kierunkόw i zakresu działań niezbędnych
dla przywrόcenia dopuszczalnych
poziomόw hałasu w środowisku, podanie
terminόw i koszty realizacji programu
oraz źrόdła finansowania wskazanych
działań;

Ochrona przed hałasem

• ● programowej, wskazującej ograniczenia i

obowiązki wynikające z realizacji programu oraz

sposόb monitorowania jego realizacji;

• ● uzasadnienie zakresu programu, zawierające:

• ● dane i wnioski wynikające ze sporządzonych

map akustyki, ocenę realizacji

• poprzedniego programu w zakresie ochrony

środowiska przed hałasem, analizę materiałόw

wykorzystywanych do opracowania programu, w

tym dokumentόw polityk, strategii, planόw

programόw, przepisόw dotyczących emisji hałasu

oraz pozwoleń na emitowanie hałasu do środowiska

przez podmioty, ktόrych działalność ma negatywny

wpływ na stan akustyczny środowiska.

Gospodarka leśna

• Program gospodarki leśnej stanowi

dobrowolny dokument planistyczny
sporządzony na szczeblu powiatowym.

• Program jest określany na podstawie

sporządzonej wcześniej inwentaryzacji
stanu lasόw, w odniesieniu do lasόw
rozdrobnionych o pow. do 10 ha
niestanowiących własności skarbu
państwa, a należących do osόb fizycznych
i wspόlnot gruntowych.

Gospodarka leśna

• Program gospodarki leśnej powinien

zawierać opis lasόw i gruntόw

przeznaczonych do zalesienia, analizę

gospodarki leśnej prowadzonej w

minionym okresie oraz określenie zadań

dotyczących:

• - ilości pozyskiwanego drewna,

• - zalesień i odnowień,

• - pielęgnowania i odnowy lasu,

• - gospodarki łowieckiej,

• - oraz potrzeb w zakresie infrastruktury

technicznej.

Gospodarka leśna

• Program stanowi podstawę

uproszczonych planόw urządzania
lasόw oraz decyzji starosty
określających szczegόłowe zadania z
zakresy gospodarki leśnej w stosunku
do właścicieli nie realizujących zadań
określonych w programie.

Reagowanie kryzysowe

• Plan reagowania kryzysowego
•

Plan reagowania kryzysowego to obligatoryjny

dokument planistyczny sporządzony w powiecie,

określający przedsięwzięcia na wypadek klęski

żywiołowej.

• Jego celem jest zapewnienie systemowego,

skoordynowanego i efektywnego reagowania na

zdarzenia kryzysowe o skutkach wykraczających poza

granice jednej gminy lub takie, ktόre wymagają

zaangażowania sił przekraczających możliwości

gminy, a w przypadku zdarzeń o bardzo dużej skali

otrzymanie pomocy z sąsiednich powiatόw oraz

administracji rządowej szczebla wojewόdzkiego.

Reagowanie kryzysowe

•

Ma on za zadanie określić:

• ● potencjalne rodzaje zagrożeń mogących

wystąpić na terenie powiatu (katastrof

naturalnych, awarii technicznych, nadzwyczajnych

zagrożeń środowiska, epidemii i inwazji);

• ● funkcje i zadania poszczegόlnych

organόw wchodzących w skład Zespołu

Reagowania Kryzysowego, szczegόlnie w zakresie

zapewnienia opieki medycznej, ewakuacji

ludności, zaopatrzenia w wodę i żywność, pomocy

społecznej, transportu, dostaw energii

elektrycznej, alarmowania i ostrzegania.

Reagowanie kryzysowe

• W planie starosta ustala

odpowiedzialnych za poszczegόlne fazy

reagowania kryzysowego- zapobieganie,

przygotowanie, reagowanie, odbudowę.

Zadania przewidziane do realizacji w

poszczegόlnych fazach reagowania

kryzysowego przez podległe staroście

instytucje

przedstawia się w formie

aneksόw funkcjonalnych zwanych

procedurami postępowania.

Reagowanie kryzysowe

• Do podstawowych aneksόw zalicza się:
•

● informowanie (ostrzeganie i

alarmowanie) ludności;

• ● ewakuacja ludności;
•

● zwierząt i inwentarza;

• ● pomoc społeczną i medyczną;
•

● transport i zarządzanie

zasobami;

•

● koordynację i nadzόr.

Reagowanie kryzysowe

• Plan reagowania kryzysowego jest

uzgadniany z:

●

z komendantem powiatowym policji;

● z komendantem powiatowym straży pożarnej;
● kierownikiem stacji sanitarno-

epidemiologicznej;

● powiatowym inspektorem weterynarii.

• Jednostki dysponują ponadto

opracowanymi we własnym zakresie

planami operacyjnymi (Borkowska-

Niszczota 2005).

Program edukacji ekologicznej

•

Działalność w zakresie edukacji i podnoszenia świadomości

społecznej stanowi jeden z podstawowych warunkόw powodzenia

realizacji polityki ekologicznej.

• Unia Europejska zaleca tworzenie wojewόdzkich, powiatowych i

gminnych programόw edukacji ekologicznej, uwzględniających

także problemy zmian klimatu.

• W Polsce programy takie nie stanowią samodzielnych

dokumentόw, lecz element strategii rozwoju zrόwnoważonego lub

programόw ochrony środowiska jednostek terytorialnych (gmin,

powiatόw lub wojewόdztw).

• Na poziomie państwa jest opracowywana Strategia edukacji

ekologicznej, jednak nie określono jednostki centralnej

administracji rządowej odpowiedzialnej za jej realizację.

Informacja ekologiczna

• Istota i znaczenie informacji w systemie

zarządzania środowiskiem oznacza określoną

wiadomość przekazaną w formie komunikatu. Jest

to pewna treść, przekazana przez nadawcę do

odbiorcy, za pomocą określonego języka lub kodu.

Może ona mięć rόwnież postać analiz,

wytycznych, faktόw, idei, modeli odtwarzających

rzeczywistość i przedstawionych w określonej

formie. Informacja jest jednem z elementarnych

pojęć cybernetyki i teorii informacji, gdzie jest

rozpatrywana z punktu widzenia jej roli w

komunikacji oraz funkcjonowaniu rόżnego typu

systemόw.

właściwości informacji

• Do podstawowych właściwości informacji

zalicza się :

• wartość, użyteczność, jakość, aktualność,

kompletność, zwięzłość i prawdziwość.

• Wartość informacji wynika z korzyści czerpanych

przez użytkownika. Im bardziej racjonalne i

zadowalające decyzje zostaną podjęte na podstawie

posiadanych informacji, tym wyższa jest jej wartość.

• Miarą wartości informacji może być jej jakość,

rozumiana jako ogόł właściwych cech opisywanego

przedmiotu, zjawiska czy systemu. Jakość informacji

określa się pośrednio za pomocą tzw. miar jakości

danych. Należą do nich (wg Poskrobko 2007):

Miary wartości informacji

• ● Miarą wartości informacji może być jej jakość,

rozumiana jako ogόł właściwych cech opisywanego

przedmiotu, zjawiska czy systemu. Jakość informacji

określa się pośrednio za pomocą tzw. miar jakości

danych. Należą do nich (wg Poskrobko 2007):

• miary jakości

definiowanych danych – zgodność ze standardami,

wytycznymi, jasność, precyzja, kompletność, aktualność, wyjątkowość,

poprawność;

•

● miary jakości treści danych – kompletność,

ważność, użyteczność danych dla decyzji

zarządczych, aktualność stwierdzana na podstawie

prόb losowych, zgodność replikowanych,

dystrybuowanych, redundantnych lub pochodnych

danych.

Miary wartości informacji

•

Jakość informacji jest determinowana przez następujące

właściwości:

• ●

istotność – ważne jest pozyskanie informacji

istotnych dla danych sytuacji; należy eliminować nadmiar

informacji;

• ● kompletność - ważne jest pozyskanie wszystkich

możliwych (potrzebnych) informacji dla danej sytuacji; należy

eliminować stany niedostatku informacji;

• ●

aktualność – ważne jest, aby potrzebne informacje

były dostępne w odpowiednim czasie; należy eliminować

informacje przestarzałe, a nawet otrzymane za wcześnie-

dlaczego?.

• ● zwięzłość (treściwość) – ważne jest, aby informacje

były zwięzłe i zrozumiałe ; te cechy czynią infromację

przydatną do natychmiastowego użycia;

• ●

użyteczność – informacja jest niezbędna i przydatna

do podejmowania decyzji.

Miary wartości informacji

•

Informacja w systemie może być

pojmowana dwojako:

– jako produkt

– jako proces

• ad a. Informacja jako produkt może

doznawać następujących nieprawidłowości:

nadmiaru, dwuznaczności, „anemii”,

niespόjności i nieodpowiedniej prezentacji.

• Nieprawidłowości informacji jako procesu

to: niewiarygodność, „utrata pamięci”,

dystorsja, brak sprzężenia zwrotnego i „zawał

informacyjny” (tab. 2.2).

Miary wartości informacji

• W każdym systemie, w tym także w systemie zarządzania

środowiskiem, informacje powinny obejmować:

• ●

informację otoczenia, ważną dla funkcjonowania danego

systemu (informacja wejścia);

• ● informację o sytuacji wewnątrz systemu zarządzającego i

funkcjonowaniu sprzężeń między podsystemami i elementami;

• ●

informację o funkcjonowaniu narzędzi zarządzania

;

• ● informacje o stanie, kierunkach i tempie zmian w obiekcie

zarządzania ze szczegόlnym uwzględnieniem presji na środowisko;

• ●

informacje o relacjach między systemami obiektu

zarządzania;

• ● informacje o relacjach między systemem zarządzającym a

obiektem zarządzania;

• ●

informacje o oddziaływaniu na otoczenie systemu

zarządzania środowiskiem.

• Obszary i głόwne przepływy informacji w tym systemie

przedstawiono na ryc. 2.5.

Miary wartości informacji

• Ogόlnie w polskiej praktyce przyjęto, że informacja

zapewniająca funkcjonowanie systemu zarządzania

środowiskiem i opisująca jego skutki nazywa się

informacją ekologiczną. W rzeczywistości pojęcie to

obejmuje tylko część informacji o tym systemie.Ryc.

2.5.str.103.

•

Najpowszechniejszym sposobem rozumienia

pojęcia informacja ekologiczna jest jej ujęcie

przedmiotowe jako informacji o środowisku lub

informacji dotyczącej środowiska. Informacja o

środowisku została rόwnież zdefiniowana na

gruncie prawno-administracyjnym w związku z

regulacjami dotyczącymi dostępu do informacji

o środowisku.

Miary wartości informacji

• Wiąże się to z definicjami przyjętymi na forum

międzynarodowym i zaakcentowanymi w polskim porządku

prawnym. Konwencja z Aarhus*, odnosząca się do

informacji o środowisku, określa ją jako jakąkolwiek

informację w pisemnej, wizualnej, słownej, elektronicznej

lub jakiejkolwiek innej materialnej formie dotyczącą:

• ●

stanu elementόw środowiska oraz powiązań

między tymi elementami;

• ●

czynnikόw, ktόre mają lub mogą mieć wpływ na

elementy środowiska oraz rachunkόw zyskόw i strat oraz

innych ekonomicznych analiz i ocen wykorzystywanych w

podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska;

• ● stanu zdrowia, bezpieczeństwa ludzi i warunkόw

życia, miejsc o znaczeniu kulturowym oraz obiektόw

budowlanych, jeżeli wpływają one lub mogą wpływać na

stan elementόw lub czynnikόw środowiska.

Miary wartości informacji

•

Na takim podejściu do informacji

ekologicznej oparto regulacje prawne

Wspόlnot Europejskich**i przepisy polskie***.

• * Konwencja o dostępie do informacji, udziale

społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz

dostępie do sprawiedliwości w sprawach

dotyczących środowiska, art.2.

• ** Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady

2003/4/WE,

• *** Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo

ochrony środowiska

• Określają one katalog informacji , które mają być

obywatelom udostępnione przez organa publiczne,

a także zasady tego dostępu.

Miary wartości informacji

• Informacja w systemie zarządzania środowiskiem obejmuje

dane charakteryzujące przebieg procesόw gospodarowania

środowiskiem na poziomie przedsiębiorstwa w skali regionu

i kraju, a także w skali międzynarodowej i globalnej.

•

• Informacje ekologiczne należy traktować jako specyficzny

rodzaj informacji odnoszącej się do stanu środowiska

przyrodniczego i oddziaływania na środowisko wynikającego

z aktywności gospodarczej człowieka.

• Wyrόżnienie tej kategorii wiąże się przede wszystkim z

zakresem przedmiotowym informacji i z rodzajem procesόw

decyzyjnych. Potrzeby informacyjne związane z

funkcjonowaniem systemu zarządzania środowiskiem są

zatem złożone i obejmują wiele rόżnych aspektόw, m.in.:

Miary wartości informacji

• Potrzeby informacyjne związane z

funkcjonowaniem systemu zarządzania

środowiskiem są zatem złożone i obejmują wiele

rόżnych aspektόw, m.in.:

• ●

poziom antropogennego obciążenia

środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem

źrόdeł i rodzajόw tego obciążenia;

• ● stan ekosystemόw i ich reakcje na

rόżnego rodzaju presje;

• ● funkcjonowanie poszczegόlnych narzędzi

polityki ekologicznej;

• ● stan świadomości ekologicznej

społeczeństwa i reakcje rόżnych podmiotόw na

instrumenty zarządzania środowiskiem.

Informacja ekologiczna

•

Informacja ekologiczna jest uzupełniana

informacją gospodarczą i przyrodniczą, przy czym ta

druga dopiero się rozwija.

• Zasoby informacyjne ekosystemόw należą do

szczegόlnie bogatych i złożonych. Człowiek dopiero je

poznaje i w miarę swych umiejętności wykorzystuje.

• Informacja ekologiczna jest generowana,

przetwarzana, przekazywana, gromadzona i

udostępniana w trzech głόwnych systemach:

– monitoringu środowiska

– statystyki publicznej

– w systemie administracyjnym (informacja urzędowa).

• Uzupełniającym źrόdłem informacji ekologicznej są

badania naukowe.

System informacji o

środowisku w Unii

Europejskiej (str. 104)

• Obejmuje:

• gromadzenie, przetwarzanie i

upowszechnienie informacji o

środowisku.

• W Unii Europejskiej odbywa się ono na

trzech poziomach:

● sprawozdawczości urzędowej (Komisja

Europejska);

● monitoringu środowiska (Europejska

Agencja Środowiska);

● statystyki (EUROSTAT)

System informacji o środowisku w Unii

Europejskiej

•

Ogόlną regułą funcjonującą w Unii Europejskiej jest

przekazywanie Komisji Europejskiej sprawozdań z wdrażania i

stosowanie prawa wspόlnotowego w krajach członkowskich.

• Każda dyrektywa określa obowiązek przekazywania Komisji

informacji o działaniach i środkach podjętych w celu jej

wdrożenia.

• Niektόre wspόlnotowe akty prawne rόwnież określają

szczegόłowy zakres informacji i danych, ktόre mogą być

przekazywane, a także formę ( schematy, formaty,

kwestonariusze), w jakiej mogą być dostarczone.

• W odniesieniu do regulacji z dziedziny środowiska

informacje gromadzi Dyrekcja Generalna „Środowisko”.

Europejska Agencja

Środowiska

•

Europejska Agencja Środowiska jest

instytucją powołaną w ramach Unii

Europejskiej w celu dostarczania wiarygodnej i

obiektywnej informacji o środowisku.

Członkami Agencji jest 31 państw (27 państw

członkowskich Unii Europejskiej oraz Islandia,

Lichtenstein, Norwegia i Turcja).

•

Głόwnym źrόdłem informacji dostarczanych

do Europejskiej Agencji Środowiska jest

Europejska Sieć Informacji i Obserwacji

Środowiska (EIONET).

Europejska Agencja

Środowiska

• Agencja jest odpowiedzialna za rozbudowę sieci oraz

koordynację działań przez nią realizowanych. Bazy danych

Agencji dotyczą głόwnie jakości środowiska, w tym:

• ● jakości powietrza (dane o stacjach EUROAIRNET,

stężenia zanieczyszczeń);

• ● emisji do powietrza według wymagań EMEP i IPPC

oraz jakości powietrza według EUROAIRNET;

• ● jakości wόd powierzchniowych i podziemnych;

• ● jakości środowiska morskiego;

• ● obszarόw chronionych;

• użytkowania powierzchni ziemi według CORINE LAND

COVER;

• ● lokalnych skażeń gruntu.

Europejska Agencja

Środowiska

• Dane o środowisku gromadzone przez

Europejską Agencję Środowiska stanowią
podstawowe źrόdło informacji dla
społeczeństwa międzynarodowego o stanie,
zagrożeniu i działaniach podejmowanych na
rzecz ochrony środowiska.

• Wyniki zbiorczych informacji, najczęściej w

układzie międzynarodowym są
prezentowane w rόżnego rodzaju
publikacjach.

Biuro statystyczne Unii

Europejskiej (EUROSTAT)

• Biuro statystyczne Unii Europejskiej

(EUROSTAT)

•

Gromadzi dane i informacje

statystyczne dotyczące wszystkich

dziedzin życia społeczno-gospodarczego, w

tym rόwnież dotyczących środowiska.

• Rola Europejskiego Systemu

Statystycznego (ESS) polega na

harmonizacji statystyki w ścisłym

kontakcie z krajowymi biurami

statystycznymi.

Europejska Agencja

Środowiska

•

Podstawowym żrόdłem gromadzonych przez

EUROSTAT

informacji są składane przez kraje członkowskie

kwestonariusze EROSTAT/OECD.

• Informacje z dziedziny środowiska są gromadzone w postaci

dostarczanych co 2 lata szczegόłowych formularzy

dotyczących:

• ●

emisji gazόw cieplarnianych;

• ● energochłonności gospodarki;

• ● struktury transportu;

• ● jakości powietrza miejskiego;

• ● odpadόw komunalnych;

• ● udziału odnawialnych źrόdeł energii;

• ● ochrony zasobόw naturalnych, szczegόlnie siedlisk

rzadkich gatunkόw, ostoi ptakόw oraz ochrony wόd

morskich i zasobόw ryb.

EROSTAT

•

Przedmiotem zainteresowania EROSTATU są także

ekonomiczne aspekty zarządzania środowiskiem – nakłady i

koszty ochrony środowiska, a także przemysł środowiskowy

i zatrudnienie w sektorze ochrony środowiska.

• Informacja ekologiczna w ujęciu ekonomicznym jest

zbierana w ramach Europejskiego Systemu

Gromadzenia Informacji o Środowisku. Obejmuje on

dwa podsystemy – rachunek wydatkόw na ochronę

środowiska (ujęcie pieniężne) oraz rachunek wykorzystania

zasobόw (ujęcie fizyczne). W większości krajόw

członkowskich odpowiednie systemy informacyjne są na

etapie tworzenia. W Polsce od 1996 r. są prowadzone

badania kosztόw bieżących ochrony środowiska oraz

nakładόw na inwestycje służące ochronie środowiska,

natomiast rachunek wykorzystania zasobόw jest wciąż w

fazie pilotażowej (Broniewicz E., Poskrobko B. 2003).

• Zagadnienia informacji o środowisku i informacji istotnej z punktu

widzenia zarządzania środowiskiem są także przedmiotem

zainteresowania Organizacji Wspόłpracy i Rozwoju Gospodarczego

(OECD).

• W jej ramach istnieje częściowo wspόlny z EROSTATEM system

gromadzenia i upowszechniania danych i informacji o środowisku.

Szczegόlnie cennym źrόdłem danych i informacji o środowisku są

opracowywane i aktualizowane przez (OECD) bazy danych.

• Należą do nich w szczegόlności:

• ● baza instrumentόw ekonomicznych ochrony środowiska;

• ● baza danych o podatkach środowiskowych;

• ● baza danych o pestycydach;

• ● baza danych o modelach oceny ryzyka chemicznego;

• ● baza danych o transgranicznym przemieszczaniu odpadόw

przeznaczonych do odzysku.

• Dane gromadzone za pomocą kwestonariusza są podstawowym

źrόdłem informacji o stanie środowiska i jego ochronie na poziomie

międzynarodowym. Informacje te są podawane do publicznej

wiadomości w postaci raportόw środowiskowych.

Monitoring Środowiska

• Państwowy Monitoring Środowiska

•
•

Monitoring środowiska to system pomiarów, ocen i

prognożstanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i

rozpowszechniania informacji o środowisku.

• Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) funkcjonuje w

Polsce od 1991 roku. Organizowanie, koordynacja PMŚ i badań

jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu leży w

kompetencjach Inspekcji Ochrony Środowiska.

• Zadaniem (PMŚ ) jest informowanie organόw administracji i

społeczeństwa o jakości elementόw środowiska, o przestrzeganiu

standardόw ochrony środowiska na obszarach zanieczyszczonych

lub chronionych, a także o zmianach jakości elementόw

przyrodniczych i przyczynach tych zmian. Badania w ramach PMŚ

są przeprowadzane cyklicznie , przy zastosowaniu ujednoliconych

metod zbierania, gromadzenia i przetwarzania danych.

Monitoring Środowiska

• Źrόdłami informacji PMŚ są:

• ● pomiary dokonywane przez zobowiązane organy

administracji oraz informacje udostępnione przez inne organy

administracji;

• ● pomiary stanu środowiska, wielkości i rodzajόw emisji, a

także ewidencja prowadzona przez podmioty do tego

zobowiązane;

• ● inne informacje, uzyskane odpłatnie lub nieodpłatnie.

• W systemie PMŚ wyrόżnia trzy bloki:

– jakość środowiska,

– emisja

– ocena i prognoza.

• Ad a. Blok jakości środowiska obejmuje monitoring jakości

powietrza, śrόdlądowych wόd powierzchniowych i

podziemnych, wόd Morza Bałtyckiego, jakości gleby, wielkości

hałasu, pόl elektromagnetycznych i promieniowania

jonizującego oraz jakości lasόw i przyrody.

Monitoring Środowiska

• Ad b. Blok emisji obejmuje monitoring zanieczyszczeń

wydalanych do powietrza i wόd oraz monitoring odpadόw.

• Ad c. Blok oceny i prognozy obejmuje:

• ● analizy i oceny stanu poszczegόlnych elementόw

środowiska w powiązaniu z czynnikami presji;

• ● analizy i oceny określonych problemόw i zjawisk

zachodzących w środowisku;

• ● prognozy przebiegu zjawisk, głόwnie na podstawie

analizy trendόw , z wykorzystaniem modelowania;

• ● analizy i oceny powiązań między procesami

zachodzącymi w środowisku a społeczno-gospodarczym

rozwojem kraju.

Monitoring Środowiska

•

Zadania Państwowego Monitoringu Środowiska są

realizowane w sieciach krajowych, regionalnych (wojewόdzkich i

międzywojewόdzkich) i lokalnych. Ponadto zorganizowano już

(Poskrobko 2007) 10 stacji bazowych Zintegrowanego

Monitoringu Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP).

• Jest to monitoring funkcjonowania geoekosystemόw. Celem

ZMŚP jest dostarczenie danych do określenia aktualnego

stanu ekosystemόw na podstawie wieloletnich cykli

obserwacji, przedstawienie krόtkookresowych i

długookresowych przemian środowiska przyrodniczego. W

warunkach zmian klimatu oraz narastającej antropopresji.

• Podstawowym obiektem badań jest dorzecze – nie zlewnia.

W zasięgu ktόrego (ej) są zlokalizowane testowe

powierzchnie badawcze, ujmujące możliwe wszystkie typy

ekosystemόw badanego krajobrazu.

• Z informacji generowanych w ramach PMŚ korzystają jednostki

• administracji rządowej i samorządowej w celu operacyjnego

zarządzania środowiskiem.

Monitoring Środowiska

• Program badań szczegόłowo wskazuje zakres podmiotowy i

przedmiotowy badań. Badania statystyki publicznej obejmują

następujące zagadnienia (Program badań ...2005):

•

● warunki naturalne;

zasoby i zmiany w wykorzystaniu powierzchni ziemi,

zagrożenie i ochrona gruntόw;

• ● zasoby leśne;

•

● zasoby, zmiany i wykorzystanie surowcόw mineralnych;

• ● zasoby, wykorzystanie, zanieczyszczenie i ochronę wόd;

• ● zanieczyszczenie i ochronę powietrza;

• ● ochronę przyrody, krajobrazu i rόżnorodności

biologicznej;

• ● odpady;

•

● promieniowanie jonizujące i niejonizujące;

• ● hałas;

• ● działalność kontrolną i społeczną na rzecz ochrony

środowiska;

•

● obiekty małej retencji wodnej.

Monitoring Środowiska

•

Zakres podmiotowy badań statystycznych

prowadzonych przez GUS obejmuje podmioty

gospodarcze bezpośrednio korzystające ze

środowiska oraz jednostki administracji rządowej i

samorządowej odpowiedzialne za gromadzenie

informacji urzędowej dotyczącej poszczegόlnych

zagadnień.

• Program badań statystycznych określa zakres

tematyczny oraz rodzaj sprawozdań, jakie są

wymagane od poszczegόlnych grup podmiotόw i

instrukcji, a także terminy złożenia i adresatόw

poszczegόlnych sprawozdań.

• Rodzaje rocznych sprawozdań dotyczących

środowiska, wraz z ich zakresem tematycznym

przedstawiono w tabeli 2.3.

Monitoring Środowiska

• Oprόcz wymienionych sprawozdań statystycznych, statystyka

publiczna obejmuje wspomniane już urzędowe systemy

informacji np. sprawozdawczość resortową Ministerstwa

Środowiska, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, informację

gromadzoną przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

•

Głόwny Inspektorat Ochrony Środowiska, Narodowy

Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz inne

urzędy centralne mające w swoich kompetencjach zbieranie

informacji zbieranie informacji dotyczących rόżnych

aspektόw zarządzania środowiskiem.

• Część tej informacji jest zbierana na specjalnych

formularzach sprawozdań statystycznych. (dalej symbole i

ich objaśnienia np. OŚOP 1 – sprawozdanie o wysokości

należnej opłaty produktowej, OŚOP 2 – sprawozdanie o

wielkościach wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i

produktόw, osiągniętych wielkościach odzysku recyklingu

odpadόw opakowaniowych....

Informacje statystyczne

•

Informacje statystyczne są publikowane w

wydawnictwach GUS ) rocznik Ochrony

Środowiska i publikacje specjalistyczne),

wojewόdzkich urzędόw statystycznych, a

także w wydawnictwach innych organόw

prowadzących badania w ramach statystyki

publicznej, szczegόlnie Inspekcji Ochrony

Środowiska i zakresu monitoringu i kontroli.

Informacja jest rόwnież upowszechniana

przez internet, m.in. w serwisach GUS,

Ministerstwa Środowiska, Inspekcji Ochrony

Środowiska.

Monitoring Środowiska

•

W ramach systemu statystyki publicznej

funkcjonuje w Polsce Bank Danych
Regionalnych. Zawiera on informacje o
sytuacji społeczno-gospodarczej,
demograficznej społecznej oraz o stanie
środowiska w odniesieniu do
wojewόdztw, powiatόw i gmin, a także
regionόw i pod regionόw są
udostępniane w układzie dziedzin,
przekroju terytorialnym oraz szeregach
czasowych od 1994 r.

Informacja urzędowa i badania

naukowe

•

Informacja urzędowa obejmuje zbiory dokumentόw

tworzone na podstawie przepisόw prawa i w związku ze

stosowaniem prawa z zakresu gospodarowania środowiskiem.

• Kompetencje w tym zakresie mają rόżne organy

administracji rządowej i samorządowej, zarόwno na szczeblu

lokalnym oraz wojewόdzkim i centralnym.

• Poszczegόlne akty prawne związane z szeroko rozumianym

zarządzaniem środowiskiem określają obowiązki informacyjne

poszczegόlnych podmiotόw - użytkownikόw środowiska oraz

organόw administracji.

• Zbiory informacji urzędowej w układzie tematycznym są

identyczne z zakresem badań statystyki publicznej w

obszarze „środowisko”.

• Podmiotami prowadzącymi ewidencję są ministerstwa,

głόwnie urzędy (np. Głόwny Urząd Geodezji i Kartografii,

Wyższy Urząd Gόrniczy), jednostki podległe i nadzorowane

przez Ministra Środowiska, Bank Ochrony Środowiska.

Informacja urzędowa

•

Najistotniejsze zbiory informacji urzędowej dotyczący

środowiska są tworzone w wojewόdzkich inspektoratach

ochrony środowiska. Zgodnie z ustawą o ochronie

środowiska wojewόdzkie bazy informacji o korzystaniu ze

środowiska obejmują informacje dotyczące:

•

● ilości i rodzajόw gazόw lub pyłόw

wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie

ktόrych określono te ilości;

•

● ilości i jakości pobranej wody

powierzchniowej i podziemnej;

• ● ilości, stanie i składzie ściekόdzonych do

wόd lub ziemi;

• ● podmiotόw korzystających ze środowiska w

związku z wnoszeniem opłat.

Informacja urzędowa

•

Gromadzone przez właściwe urzędy (wόjtόw i

burmistrzόw, starostόw, wojewodόw) informacje

dotyczące odpadόw są zbierane w wojewόdzkich

bazach danych o odpadach, prowadzonych przez

marszałkόw wojewόdztw.

• Zgodnie z ustawą o odpadach bazy te zawierają

informacje dotyczące wytwarzania

gospodarowania odpadami oraz rejestr

udzielanych zezwoleń w zakresie wytwarzania i

gospodarowania odpadami. W odniesieniu do

odpadόw opakowaniowych stosowną bazę danych

prowadzi Minister Środowiska.

Monitoring Środowiska

• Na podstawie raportόw składanych przez

marszałkόw wojewόdztw są tam

gromadzone informacje o:

● opakowaniach wytworzonych,

przywiezionych i wywiezionych z Polski;

● opakowaniach wprowadzonych na rynek;
● odpadach opakowaniowych poddanych

odzyskowi i recyklingowi oraz osiągniętych

poziomach odzysku i recyklingu;

● wysokości należnej opłaty produktowej.

Badania naukowe

•

Badania naukowe stanowią uzupełnienie systemu

informacyjnego gospodarowania środowiskiem, przede

wszystkim przez weryfikację danych pochodzących z

monitoringu i sprawozdawczości oraz – mniejszym zakresie –

dostarczenie dodatkowych informacji o problemach

nieobjętych sprawozdawczością statystyczną lub objętych nią

w niedostatecznym zakresie.

•

Informacja wynikająca z badań naukowych w zakresie

szeroko pojętego zarządzania środowiskiem jest generowana

w wyniku realizacji projektόw badawczych przez resortowe

jednostki badawcze, instytuty PAN, oraz wyższe uczelnie.

• W latach 1996-2005 Ministerstwo Środowiska rocznie zlecało

realizację 40-50 projektόw badawczych i ekspertyz. Dotyczyły

one naukowego (eksperckiego) wsparcia przy projektowaniu,

wdrażaniu i ocenie polityki ekologicznej państwa.

System finansowania

ochrony środowiska

•

Nakłady na ochronę środowiska są to jedynie dodatkowe,

możliwe do zidentyfikowania nakłady, ktόre są przeznaczone na

ochronę środowiska, rzedukcję zanieczyszczeń lub naprawę szkόd

środowiskowych.

•

Do tej grupy nie zalicza działania, ktόre mogą korzystnie

wpływać na środowisko, lecz ich głόwnym celem jest zaspokojenie

innych potrzeb, np. wzrost zysku, bezpieczeństwo i higiena pracy

lub poprawa efektywności produkcji.

•

Działalność na rzecz ochrony środowiska może być

dwojakiego rodzaju:

• Unieszkodliwianie zanieczyszczeń, definiowane jako metody,

technologie, procesy lub wyposażenie przeznaczone do

gromadzenia i redukcji, usuwania (emisji do powietrza, ściekόw,

odpadόw) i utylizacji zanieczyszczeń po ich wytworzeniu oraz

monitorowanie poziomu zanieczyszczeń. Unieszkodliwianie

zanieczyszczeń następuję głόwnie przez użycie metod, technik lub

wyposażenia „końca rury” (filtry do oczyszczania gazόw

odlotowych, oczyszczalnie ściekόw, składowiska odpadόw).

Metody, technologie, procesy lub

wyposażenie przeznaczone do zapobiegania

lub redukcji zanieczyszczeń

•

Zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń definiowane

jako metody, technologie, procesy lub wyposażenie

przeznaczone do zapobiegania lub redukcji

zanieczyszczeń u źrόdła w celu zmniejszenia ich wpływu

na środowisko.

•

Zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń może

obejmować rόżne typy działalności. Są to:

•

● modyfikacja wyposażenia lub technologii;

•

● zmiana technologii na nową ulepszoną;

•

● modernizacja lub przeprojektowanie produktόw;

•

● wprowadzenie substytutu surowcόw lub stosowanie

•

surowcόw odnawialnych;

•

●

zmiany sposobu użytkowania, remonty

urządzeń, zarządzanie.

Nakłady na ochronę

środowiska

• Nakłady na ochronę środowiska w gospodarce narodowej są

ponoszone przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa,

sektor publiczny oraz sektor usług ochrony środowiska.

• Sektor publiczny stanowią instytucje rządowe szczebla

centralnego i ich oddziały terenowe oraz administracja

samorządowa wszystkich szczebli.

• Sektor przedsiębiorstw obejmuje wszystkie jednostki

sklasyfikowane

wg Polskiej Klasyfikacji Działalności

(PKD).

• Jednostki sektora usług ochrony środowiska prowadzą

działalność charakterystyczną na rzecz ochrony

środowiska (jako działalność podstawową lub

drugorzędną), ważną z punktu widzenia ich

przychodόw. Dotyczy to zagospodarowania odpadόw,

odprowadzenia ściekόw, usług sanitarnych.

Nakłady na ochronę

środowiska

•

Nakłady na ochronę środowiska stanowią sumę nakładόw inwestycyjnych i

kosztόw bieżących działań ochronnych. W Polsce w 2005 r. wyniosły one ponad

30 mld PLN i stanowiły 3,1% PKB. Nakłady te głόwnie ponosiły gospodarstwa

domowe (55,3%).

• Nakłady na ochronę środowiska, z wyłączeniem wydatkόw

gospodarstw domowych, w Polsce w 2005 r. wyniosły 13,5 mld PLN i

były ponoszone głόwnie przez sektor przedsiębiorstw (66,2% tej

kwoty).

• Szacuje się (Poskrobko 2007), że realizacja polityki ekologicznej

będzie możliwa, jeśli udział nakładόw inwestycyjnych na ochronę

środowiska i gospodarkę wodną w Polsce w latach 2006-2010

wyniesie 1,6 – 1,7% PKB. Tymczasem w 2005 r. udział ten wyniόsł

0,78% i zmalał w stosunku do 2000 r. o 0,32% punkty procentowe.

• W latach 2002 – 2005 nie zaobserwowano znaczącego wzrostu

nakładόw na ochron

• środowiska. Zatrzymany został co prawda spadkowy trend, ktόry

utrzymywał się od 1998 r.

• (ryc. 2.6 ), ale nie oznacza to pełnej realizacji zadań zapisanych w

Drugiej Polityce

• ekologicznej państwa. W latach 2002-2005 większość nakładόw

ogόłem stanowiły koszty

• bieżące – ok. 60%, a nakłady inwestycyjne wyniosły ok. 40%

(Poskrobko 2007). Str. 113.

•

k.