Wnioskowania prawnicze

wykład 9, dr Maciej Dybowski

Dlaczego wnioskowania?

✤

Bo „wnioskuje” się o obowiązywaniu

✤

Trzeba pamiętać, że norma obowiązuje z czyjegoś punktu widzenia - z

czyjegoś punktu widzenia także „wynika”

✤

wnioskowanie to proces myślowy, który polega na tym, że ktoś

przyjmując pewne zdanie czy zdania za prawdziwe (przesłanki),

wyrabia sobie na tej podstawie przeświadczenie o prawdziwości

innego zdania czy zdań (wniosek).

✤

Przesłankami są normy prawne (zdania o obowiązywaniu): punktem

wyjścia jest rezultat wykładni (wykładnia w sensie apragmatycznym)

✤

Wnioskami są normy prawne (zdania o obowiązywaniu)

✤

Wnioskowania prawnicze różnią się niezawodnością

Rodzaje wnioskowań

prawniczych

✤

wnioskowania oparte na wynikaniu normy z normy (mniej zawodne)

✤

wnioskowania oparte na logicznym wynikaniu normy z normy,

✤

wnioskowania oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z normy;

✤

wnioskowania oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy

(bardziej zawodne)

✤

analogia iuris,

✤

argumenta a fortiori:

✤

argumentum a minori ad maius,

✤

argumentum a maiori ad minus.

Logiczne wynikanie normy

✤

Między normą-przesłanką a normą-wnioskiem zachodzi związek logiczny opierający się na stosunku

między zakresami nazw

✤

Zwykle tak oczywiste, że nie ujawniane

✤

Norma-wniosek wynika logicznie z normy-przesłanki, jeżeli:

✤

1) zakres zastosowania normy-przesłanki obejmuje zakres zastosowania normy-wniosku

✤

np. jeżeli studentowi nakazane jest zapisać się na egzamin, to obowiązek taki ciąży również na

studencie I roku

✤

lub

✤

2) zakres normowania normy normy-przesłanki obejmuje zakres normowania normy-wniosku,

✤

np. jeżeli studentom zakazane jest palenie tytoniu na terenie uczelni, to wynika z tego zakaz

palenia papierosów

✤

przy tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu normy-wniosku.

Instrumentalne wynikanie

norm

✤

opiera się na założeniu, że między zachowaniem adresata

normy a wyznaczonym przez normę stanem rzeczy, który ma

zostać zrealizowany przez adresata, występują związki

przyczynowe. Wnioskowania te przebiegają wg dwóch

dyrektyw inferencyjnych:

✤

instrumentalnego nakazu

✤

instrumentalnego zakazau

Dyrektywa instrumentalnego

nakazu

✤

jeżeli obowiązuje norma nakazująca adresatowi A zrealizować

określony stan rzeczy C (norma-przesłanka), to należy przyjąć, że

obowiązuje również norma, która adresatowi A nakazuje czynić

wszystko, co jest warunkiem koniecznym dla zrealizowania tego

stanu rzeczy C (norma-konsekwencja), chyba, że prawodawca

ustanowił normę o innej treści.

✤

jeżeli obowiązuje norma, która adresatowi A zakazuje

zrealizowania określonego stanu rzeczy C, to według dyrektywy

instrumentalnego nakazu należałoby przyjąć, że obowiązuje też

inna norma, nakazująca adresatowi A czynić wszystko, co jest

konieczne, aby stan rzeczy C się nie zrealizował.

✤

warunek konieczny wynika ze stanu rzeczy C, ale nie gwarantuje,

że zostanie on zrealizowany

Dyrektywa instrumentalnego

zakazu

✤

skoro obowiązuje norma nakazująca jakiemuś podmiotowi A

zrealizować stan rzeczy C (norma-przesłanka), to należy

przyjąć, że obowiązuje też norma, która podmiotowi A

zakazuje czynić cokolwiek, co jest warunkiem

wystarczającym dla niezrealizowania stanu rzeczy C (norma-

konsekwencja).

✤

z normy-przesłanki głoszącej, że podmiotowi A zakazane jest

zrealizowanie stanu rzeczy C, według wynika norma-wniosek

głosząca, że podmiotowi A zakazane jest czynić cokolwiek, co

jest warunkiem wystarczającym dla zrealizowania stanu

rzeczy C.

✤

warunek wystarczający gwarantuje, że stan rzeczy C nie

zostanie zrealizowany

Przykład

✤

„Zasada państwa prawnego zawiera w sobie zasadę zaufania

obywateli do państwa, z tą zaś łączy się na zasadzie

związków instrumentalnych zasada ochrony praw nabytych

(także niedziałania prawa wstecz).”

✤

Orzeczenie TK z dnia 11 lutego 1992 r. (K. 14/91

Wnioskowania oparte na

założeniu konsekwentności

ocen prawodawcy

✤

We wnioskowaniach opartych na konsekwentności ocen

prawodawcy odwołujemy się do aksjologicznego

uzasadnienia norm prawnych i na tej podstawie

wnioskujemy, że obowiązuje inna norma, mająca takie samo

uzasadnienie aksjologiczne

✤

Wszystkie wnioskowania aksjologiczne są wysoce

dyskusyjne, jeżeli chodzi o zakres ich zastosowania

zwłaszcza ze względu na sporność odtworzenia założeń

aksjologicznych. Dotyczy to zwłaszcza stosowalności tego

rodzaju wnioskowań w prawie publicznym.

Analogia iuris

✤

polega na tym, że ustaliwszy, iż obowiązuje jakaś norma N1

(lub więcej norm: N1, N2, N3 ... Nn), które znajdują

uzasadnienie w jakiejś ocenie O, i założywszy, że

prawodawca jest aksjologiczne konsekwentny, uznaje się za

obowiązującą jakąś normę-konsekwencję, która wprawdzie

nie została ustanowiona, ale która znajduje uzasadnienie

aksjologiczne w tej samej ocenie O. Normę-

konsekwencję przejmuje się zatem za obowiązującą ze

względu na jej wspólne z normami-przesłankami

uzasadnienie aksjologiczne.

Analogia iuris. Przykład

✤

„Skoro brak jest w przepisach ustawy o powszechnym

zaopatrzeniu emerytalnym unormowania w przedmiocie

sposobu wypłaty świadczeń emerytalnych i rentowych przez

organy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy w ramach

stosowania analogii prawa (analogia iuris) poszukiwać

rozwiązania tej kwestii w innych przepisach prawa,

normującej problematykę najbardziej zbliżoną.

Unormowania w tej mierze zawiera kodeks cywilny w dziale

wykonania zobowiązań.”

✤

Wyrok SN z dnia 10 lipca 1980 r. (II URN 77/80)

Argumenta a fortiori

✤

„wnioskowania z silniejszego” opierają się na założeniu , że jeżeli

ustawodawca ocenia w pewien sposób naruszanie jakiegoś dobra

jako zło, to konsekwentnie bardziej jeszcze dezaprobować będzie

silniejsze naruszenie tego samego dobra i odpowiednio jeżeli

aprobuje realizacje pewnego stanu rzeczy jako dobro to

konsekwentnie jeszcze bardziej aprobuje silniejszą (tzn. w

większym stopniu) realizację tego stanu rzeczy. Wnioskowania

te opierają się na założeniu konsekwencji prawodawcy co do

ocen preferencyjnych.

✤

Wnioskowania ta przebiegają według 2 schematów:

✤

z mniejszego na większe – Argumentum a minori ad maius

✤

z większego na mniejszego – Argumentum a maiori ad minus

Argumentum a minori ad

maius

✤

wnioskowanie „z mniej na więcej”

✤

skoro uznajemy za obowiązującą normę N1, która zakazuje

naruszać jakieś dobro w stopniu mniejszym, i uważamy, że

zakaz ten uzasadniony jest ocenami przypisanymi

prawodawcy, a nadto zakładamy, że prawodawca jest

aksjologicznie konsekwentny, to należy przyjąć, że do

systemu należy także norma-konsekwencja, która zakazuje

naruszać to dobro w stopniu większym.

✤

“Komu zakazane jest czynić mniej, zakazane jest czynić

więcej.”

Argumentum a minori ad

maius. Przykład

✤

„Skoro skuteczne cofnięcie przez skazanego lub jego

obrońcę wniosku o wznowienie postępowania karnego od

prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie

skutkuje wydanie postanowienia o pozostawieniu bez

rozpoznania wniosku o wznowienie tego postępowania, to

tym bardziej wydanie identycznej decyzji uzasadnia fakt

złożenia wniosku o wznowienie postępowania od orzeczenia,

które nie kończy postępowania karnego (argumentum a

minori ad maius).”

✤

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie (II Ako 196/97)

Argumentum a maiori ad

minus

✤

wnioskowanie „z więcej na mniej”

✤

skoro uznano za obowiązującą normę, która adresatowi A

wyznacza obowiązki uciążliwe, w szczególności nakazuje mu

zrealizowanie jakiegoś stanu rzeczy C wymagającego

większego wysiłku, to – zakładając konsekwentność

prawodawcy – należy przyjąć, że obowiązuje norma

wyznaczająca adresatowi A obowiązki mniej uciążliwe, w

szczególności nakazuje mu zrealizowanie stanu rzeczy C

mniejszym nakładem sił.

✤

„Komu nakazane jest czynić więcej, temu nakazane jest

czynić mniej”

Argumentum a maiori ad

minus. Przykład

✤

„Wprawdzie w przepisie art. 537 § 2 k.p.k. jest mowa o

oczywiście niesłusznym skazaniu, ale rozumowanie a maiori

ad minus prowadzi do wniosku, że przepis ten ma także

zastosowanie w wypadku oczywiście niesłusznego

przypisania odpowiedzialności i warunkowego umorzenia

postępowania.”

✤

Wyrok SN z dnia 17 stycznia 2002 r. (II KKN 368/99)