Język prawa i język
prawników

wykład 6, dr Maciej Dybowski

Rozróżnienie

Język prawniczy

Język prawny

język tekstów

prawnych

język norm

prawnych

Metajęzyk:

wypowiedzi o

normach i

przepisach

JĘZYK

ETNICZNY

Język tekstów

prawnych

(2) specyficzny

semantycznie

(1) specyficzny syntaktycznie

adekwatny

(4)komunikaty

wny

(3) zwięzły

precyzyjny

elastyczny

Specyfika syntaktyczna

✤

Jednostką redakcyjną jest przepis (zdanie)

✤

Przepisy mają swoje nazwy indywidualizujące (art., ust., pkt.)

✤

Przepisy są grupowane w większych całościach

✤

Przepis nie da się utożsamić z normą (kondensacja i rozczłonkowanie)

✤

Reguły syntaktyczne języka powszechnego nie przesądzają o

znaczeniu, np.

✤

„wierzyciel może wnieść powództwo” (kompetencja)

✤

„Prezydent podpisuje ustawę” (nakaz)

✤

„Kto zabija człowieka, podlega karze” (zakaz)

Specyfika semantyczna

✤

Słownictwo nie występujące w języku powszechnym

✤

„Powódka z konkubentem wnieśli pozew przeciwko komisantowi i cieszą się, że ich

sprawa jest na wokandzie”

✤

Definicje regulujące służą większej w porównaniu z językiem powszechnym precyzji -

definicje legalne - ustawodawca określa znaczenie słowa na użytek danego aktu

normatywnego

✤

Art. 115 § 15 k.k. W rozumieniu tego kodeksu za statek wodny uważa się także stałą

platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym.

✤

Art. 3 pkt 1 prawa budowlanego. Ilekroć w ustawie jest mowa o obiekcie budowlanym -

należy przez to rozumieć:

✤

budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi,

✤

budowę stanowiącą całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami,

✤

obiekt małej architektury.

Specyfika semantyczna

✤

Dzięki zwrotom nieostrym i klauzulom generalnym tekst

prawny staje się elastyczny

✤

Zwroty nieostre dają podmiotowi stosującemu prawo

swobodę decydowania: „należyta staranność”, „znaczna

szkoda”, „uzasadniona obawa”

✤

Klauzule generalne odsyłają do systemu ocen lub norm

innych niż prawne: „zasady współżycia społecznego”, „dobre

obyczaje uniwersyteckie”

Kaluzule generalne -

przykłady przepisów

✤

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz

również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia

społecznego i ustalonych zwyczajów. (art. 56 kc)

✤

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny

ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub

zasadami współżycia społecznego. (art. 5 zd. 1 kc)

✤

Sąd wymierza karę według swego uznania, w granicach

przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie

przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej

szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i

wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a

także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej

społeczeństwa. (Art. 53 § 1 kk)

Zwięzłość

✤

Tekst prawny jest zwięzły, gdy zawiera te i tylko te wypowiedzi, które są

niezbędne do odtworzenie z niego jednoznacznych norm postępowania

✤

Zwięzłości służą odesłania i posługiwanie się spójnikami

✤

i, oraz, a - koniunkcja - wszystkie zdania składowe prawdziwe

✤

Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku na koniec roku

✤

lub - alternatywa nierozłączna - zdania składowe mogą być obydwa prawdziwe

✤

Sprawca podlega karze ograniczenia wolności lub grzywny

✤

albo - alternatywa rozłączna - zdania składowe nie mogą być obydwa

prawdziwe

✤

Wspólnik może reprezentować spółkę samodzielnie albo łącznie z

prokurentem

Zwięzłość

✤

Odesłanie polega na tym, że przepis wskazuje na inny przepis

✤

w tym samym akcie normatywnym (odesłanie wewnętrzne)

✤

Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w art. 163 § 1, art.

165 § 1, art., 166 § 1 lub w art. 167 § 1, podlega karze pozbawienia wolności

do lat 3. (art. 168 kk)

✤

w innym akcie normatywnym (odesłanie zewnętrzne)

✤

Orzekanie w sprawach o czyny, określone w art. 92 i art. 93, następuje na

podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

(art. 94 prawa budowlanego)

✤

w normach nie będących prawem (odesłanie pozasystemowe)

✤

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze

społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami

współżycia społecznego. (art. 5 zd. 1 kc)

Rodzaje przepisów ze względu na to

w jaki językowy sposób wyznaczają

zachowanie

✤

Przepisy nakazujące

✤

Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. (art.

177 § 1 kpk)

✤

Sąd zawiesza postępowanie z urzędu: 1) w razie śmierci strony (...). (art. 174 § 1 pkt 1 kpc)

✤

Przepisy zakazujące

✤

Nie mogą być pozywani przez sądy polskie następujący cudzoziemcy: 1) uwierzytelnieni w

Rzeczypospolitej Polskiej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych. (art.

1111 § 1 pkt 1 kpc)

✤

Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku

orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa,

jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeński.

(art. 170 kpc)

✤

Przepisy dozwalające

✤

Biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za stawiennictwo do sądu i wykonaną pracę.

Przewodniczący może przyznać biegłemu zaliczkę na poczet wydatków. (art. 288 kpc)

Przepisy blankietowe

✤

Przepisy wskazujące w jaki sposób powinny zostać

uregulowane określone sprawy (odesłanie do przepisu,

którego nie ma!)

✤

Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą

wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla

ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych

określa ustawa. (art. 88 ust. 3 Konstytucji)

Przepisy typu ius cogens

✤

bezwzględnie wiążące, tzn. ich stosowanie nie może zostać wyłączone ani ograniczone

decyzją stron

✤

Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania

terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony.

Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne. (art. 869 § 2 kc)

✤

Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim. (art. 13 §

1 kro)

✤

Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

(art. 83 § 1 zd. 1 kc)

✤

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność

prawną. (art. 119 kc)

✤

Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch

artykułach poprzedzających. (art. 437 kc)

Przepisy typu ius

dispositivum

✤

znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały sprawy inaczej niż w

takim przepisie

✤

W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy

zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze

stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy

odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy

dwukrotnie wyższej. (art. 394 § 1 kc)

✤

W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie

w chwili oddania dzieła. (art. 642 § 1 kc)

✤

Bank może obracać czasowo wolne środki pieniężne zgromadzone na rachunku

bankowym na potrzeby gospodarki narodowej z obowiązkiem ich zwrotu w całości

lub części na każde żądanie, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od

wypowiedzenia. (art. 726 kc)

✤

Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi

górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. (art. 824 § 1 kc)

Przepisy semiimperatywne

✤

wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej ze stron; można

je wyłączyć lub ograniczyć tylko jeśli strony regulują korzystniej sytuację

strony chronionej

✤

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy

sprzedanej na raty może być przez umowę wyłączona lub ograniczona

tylko w wypadkach przewidzianych przez przepisy szczególne. (§ 1)

Umowa nie może utrudnić kupującemu wykonania uprawnień z tytułu

rękojmi. (§ 2 art. 584 kc)

✤

Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć,

ograniczyć lub wyłączyć. Jednakże w umowach z udziałem

konsumentów ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu

rękojmi jest dopuszczalne tylko w wypadkach szczególnych. (art. 558

§ 1 kc)

Trudności z tekstem prawnym

✤

Tekst prawny może być czytany na kilku poziomach:

✤

deskryptywny

✤

normatywny

✤

presupozycji

Poziom deskryptywny

✤

art. 208 k.k. „Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju

alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub nakłaniając go do

spożycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”

✤

tekst opisuje jakąś rzeczywistość, w której istnieją małoletni i

nie-małoletni, napoje alkoholowe, grzywna itd.

✤

Z tekstu można zrekonstruować pewne sądy o rzeczywistości,

np. „są tacy małoletni, którzy spożywają napoje alkoholowe”,

można rekonstruować relacje logiczne pomiędzy jego

elementami (np.: alternatywa nierozłączna pomiędzy

„dostarczaniem napoju”, „ułatwianiem spożycia” i „nakłanianiem

do spożycia” oraz alternatywa rozłączna pomiędzy grzywną, karą

ograniczenia wolności i karą pozbawienia wolności)

Poziom normatywny

✤

art. 208 k.k. „Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu

napoju alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub

nakłaniając go do spożycia takiego napoju, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2”

✤

Tekst wyraża normy postępowania (jednoznaczne i

kategoryczne).

✤

typowy dla naszego (tj. w prawoznawstwie) czytania tekstów

prawnych

Poziom presupozycji

✤

art. 208 k.k. „Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu

napoju alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub

nakłaniając go do spożycia takiego napoju, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2”

✤

presupozycje (tzn. ukryte a konieczne założenia): tekst

zakłada pewną strukturę społeczeństwa, w której jedni

nakazują coś wiążąco innym, zakłada istnienie struktury

instytucjonalnej, która egzekwuje sankcje, zakłada

wykwalifikowanego czytelnika (na razie nas nie interesuje).