Data

Obowiązywanie normy
postępowania

Wykład 3, dr Maciej Dybowski

Nie każda norma

postępowania obowiązuje

✤

Norma postępowania obowiązuje kogoś - adresata

✤

Norma postępowania obowiązuje ze względu na pewne

kryteria (jest odpowiednio uzasadniona)

✤

Obowiązywanie normy jest stanem, polegającym na trwaniu

elementów kontekstu sytuacyjnego uważanych za istotne

przy danym rozumieniu obowiązywania normy

Norma postępowania nie ma

wartości logicznej

✤

Norma postępowania nie jest zdaniem w sensie logicznym,

dlatego nie ma wartości logicznej: nie jest ani prawdziwa,

ani fałszywa

✤

Wartość logiczną może mieć zdanie o obowiązywaniu normy

postępowania w danym systemie norm

Norma postępowania nie

„istnieje”

✤

Normom postępowania nie należy przypisywać bytu (błąd

hipostazowania), nie należy traktować ich jak tworów

„naturalnych”, które się opisuje

✤

Normy postępowania jako wypowiedzi są tworami

konwencjonalnymi

Norma postępowania

obowiązuje…

✤

... tzn. jest odpowiednio uzasadniona

✤

uzasadnienie jest zrelatywizowane do punktu widzenia kogoś, kto dane

uzasadnienie przyjmuje. Nie ma absolutnego uzasadnienia

✤

obowiązywanie nie jest stopniowalne

✤

zwykle każdy system norm określa własne uzasadnienie (kryteria

obowiązywania)

✤

najczęściej wskazuje się pewne typy uzasadnień, których nie należy traktować

rozłącznie:

✤

uzasadnienie tetyczne

✤

uzasadnienie aksjologiczne

✤

uzasadnienie behawioralne

✤

określenie pochodzi od greckiego thetikos - od czasownika

tithemi (położyć, ustawić)

✤

norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia tetycznego

gdy uzasadnienie odwołuje się do szczególnej pozycji tego,

kto normę ustanowił lub uznał

✤

szczególna pozycja normodawcy (władza, przemoc,

autorytet moralny, religijny, tradycja) jest ignotum tego

uzasadnienia

✤

Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Uzasadnienie tetyczne

Uzasadnienie aksjologiczne

✤

określenie pochodzi od greckiego axia (wartość)

✤

norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia aksjologicznego,

jeżeli argumentem za jej realizowaniem jest to, że czyny przez

nią nakazywane są wartościowe, dobre, a czyny zakazywane - nie

wartościowe, złe

✤

uzasadnienie aksjologiczne może być:

✤

autonomiczne (we własnych ocenach)

✤

heteronomiczne (w cudzych ocenach)

✤

Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Uzasadnienie behawioralne

✤

określenie pochodzi od angielskiego behaviour (zachowanie)

✤

norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia

behawioralnego, gdy jej adresaci zachowują się zgodnie z tą

normą lub gdy za jej przekroczenie z dużym

prawdopodobieństwem grozi sankcja, tzn. norma jest

efektywna

✤

Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Uzasadnienie tetyczne

✤

pewność co do obowiązywania normy

✤

łatwość przeprowadzenia „testu pochodzenia” normy

✤

łatwość określenia początku i końca obowiązywania normy

✤

niezależność od faktów i ocen

Uzasadnienie tetyczne

✤

brak odniesienia do treści normy (norma „niemoralna”

obowiązuje tak samo jak „moralna”)

✤

brak odniesienia do faktycznej efektywności normy (norma

obowiązuje także wtedy, gdy nikt jej nie realizuje)

✤

możliwe trudności z ustaleniem obowiązywania norm

ustanowionych na podstawie delegacji

Uzasadnienie aksjologiczne

✤

jeżeli adresat normy aprobuje ją lub jej skutki, będzie

prawdopodobnie przestrzegał normy

✤

w przypadku aprobaty dla normy nie zachodzi konflikt

między normą a sumieniem

Uzasadnienie aksjologiczne

✤

ocenność wywołuje spory

✤

może dochodzić do napięcia między uzasadnieniem

autonomicznym a heteronomicznym

✤

spór może dotyczyć oceny treści normy lub jej konsekwencji

✤

konsekwencje bywają trudne do przewidzenia

✤

trudności z określeniem początku i końca obowiązywania

normy

Uzasadnienie behawioralne

✤

norma behawioralna jest z definicji efektywna

✤

stosunkowo łatwo dowiedzieć się o normie korzystającej z

uzasadnienia behawioralnego

Uzasadnienie behawioralne

✤

trudności z określeniem początku i końca obowiązywania

normy

✤

brak pewności

✤

brak odniesienia do autorytetu lub wartości

Im więcej uzasadnień, tym

lepiej…

✤

Np. norma zakazująca palenia w lokalach

Definicja normy prawnej

✤

taka norma postępowania

generalna i abstrakcyjna,

która została ustanowiona

albo uznana przez

upoważniony organ państwa

✤

definicja robocza

✤

relatywizacja do współczesnych kultur prawnych

✤

ograniczenie do uzasadnienia tetycznego

✤

błędne koło pośrednie: „upoważniony organ państwa” to

organ stanowiący lub uznający normę na podstawie normy

prawnej

✤

dlaczego generalna i abstrakcyjna?

Problem sankcji w normie

prawnej

✤

sankcja to dolegliwość (zło) będąca konsekwencją

niezrealizowania normy

✤

potocznie - kara

Polski Kodeks karny

✤

Art. 32. Karami są:

1) grzywna,
2) ograniczenie wolności,
3) pozbawienie wolności,
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności.

✤

Art. 39. Środkami karnymi są:

1) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub
prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
4) przepadek przedmiotów,
5) obowiązek naprawienia szkody,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Sankcja jako część normy

prawnej?

✤

Anachroniczny pogląd, wg którego norma prawna miała

składać się z hipotezy, dyspozycji i sankcji (koncepcja

trójczłonowa)

✤

Uważano, że norma bez sankcji to nie prawo (lex

imperfecta):

✤

nieuzasadnione mylenie prawa z przemocą;

✤

prawo karne jako ideał prawa;

✤

mylenie przepisu z normą;

✤

intelektualny błąd konstrukcji trójczłonowej:

Rzekomo:

HIPOTEZA

określa

adresata i

okoliczności

DYSPOZYCJ

A

zachowanie

wyznaczone

adresatowi

gdy spełni

się hipoteza

SANKCJA

co czeka

adresata,

jeśli nie

postąpi

zgodnie z

dyspozycją

Naprawdę:

W tzw. normie trójczłonowej ukryte są 2 normy postępowania,

powiązane (nie pojęciowo, lecz funkcjonalnie), różniące się

adresatem, okolicznościami oraz wyznaczonym postępowaniem:

N1

wyznacza komuś jak

ma się zachować w

danych

okolicznościach

(norma

sankcjonowana przez

N2)

N2

nakazuje swemu

adresatowi (organ

państwa) zachowanie

polegające na

wymierzeniu sankcji w

okolicznnościach

niezrealizowania normy

N1

(norma sankcjonująca w

stosunku do N1)

Norma merytoryczna

✤

Norma „sankcjonowana” z poprzedniego przykładu to

zarazem norma merytoryczna, bo wyznacza adresatowi

jakieś zachowanie, które polega na dokonaniu czynności

psychoficzycznej (np. poddanie się szczepieniom przed

wyjazdem do Afryki) albo konwencjonalnej (np. skierowanie

ustawy do opublikowania w Dzienniku Ustaw)

✤

Nakazu dokonania czynności konwencjonalnej nie należy

mylić z upoważnieniem (udzieleniem kompetencji) do

dokonania takiej czynności, tzn. z normą kompetencyjną

Norma kompetencyjna

✤

uwaga! norma kompetencyjna NIE JEST:

✤

normą, która nakazuje dokonanie czynności

konwencjonalnej

✤

regułą sensu określonej czynności

✤

norma kompetencyjna JEST szczególnym rodzajem normy

postępowania

✤

szczególność polega na tym, że w okolicznościach takiej

normy „ukryty” jest dodatkowy podmiot - ten, którego norma

wyposaża w kompetencję

Norma kompetencyjna c.d.

ADRESAT

ktoś, komu

norma wyznacza

obowiązek

reakcji na

czynność

konwencjonalną

OKOLICZNOŚC

I

dokonanie

przez podmiot

upoważniony

czynności

konwencjonaln

ej

POSTĘPOWANI

E

reakja na

dokonaną

czynność

konwencjonaln

ą

Przykład

ADRESAT

sąd cywilny

OKOLICZNOŚC

I

wniesienie

przez powoda

pozwu

(czynność

konwencjonalna

)

ZACHOWANIE

reakcja na

czynność

konwencjonaln

ą: rozpatrzenie

pozwu