I rok - Prawo

Wydział Prawa i Administracji

Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

ul. Gołębia 24

ul. Bracka 12

ul. Św. Anny 6

ul. Krupnicza 2

ul. Olszewskiego 2

Egzamin - sesja zimowa: 2 luty lub 11 luty

sesja poprawkowa: 12 marca

20 pytań testowych i 3 pytania opisowe (łącznie 41 pkt.)

zaliczenie od 25 pkt.

Prawoznawstwo

Prof. zw. Jerzy Stelmach

Wykład

Prawo kontynentalne nie dopuszcza możliwości dodania do systemu prawnego nowej (wymyślonej) normy.

Schematyczny wygląd

Konstytucja

Ustawy

Ustawy szczegółowe

Rozporządzenia

W przypadku systemu amerykańskiego można go modyfikować.

Pierwotnie obowiązywało prawo natury.

Od XVIII w. zaczęły funkcjonować dwa różne systemy.

Koncepcje prawno - naturalne (prawo natury), które stanowią fundament naszej wyobraźni nt. prawa.

Prawo natury jest jednostronne i jest istotne. Wykorzystywane jest w przypadkach aksjologicznie zbliżonych.

Pozytywizm prawniczy

W II połowie XIX w. nowoczesna ideologia prawnicza.

W Ameryce się nie przyjmuje albo w bardzo ograniczonym zakresie.

Teza o rozdziale: Istnieje ostry rozdział prawa i moralności.

„Prawnik to usta ustawy” Monteskiusz

Realizm prawny wyrósł z idei prawa precedensowego (przeciwko pozytywizmowi i prawu natury).

Nabiera znaczenia w naszej kulturze.

W Ameryce propagowana idea realizmu to: Rzeczywistość zmienia się szybciej niż prawo (ustawa).

Prawo to zbiór zachowań - twierdzą Amerykanie.

Zamiast procesów - negocjują.

Trzy szkoły: naturalna, pozytywizmu, realizmu.

Drogi rozwoju prawa (bazowe). (przeczytać - umieć perfect!)

Modyfikacje tych dróg:

1. analityczna (próba poprawienia pozytywizmu prawniczego);

2. hermenautyka, która odwołuje się do intuicji (przeciwna do analitycznej);

Hermenautyka stwarza zagrożenie pewnego relatywizmu (wyobraźni).

Inne współczesne teorie nt. prawa:

1. teoria systemowa, która nawiązuje do normatywizmu (część pozytywizmu); ..... Prawo to jest system.

Przedstawiciel tej teorii to Kelsen - pozytywista - normatywista, wybitny prawnik niemiecki.

2. Teoria ekonomicznej analizy prawa (teoria Nasha - Piękny umysł).

Założenie: istnieje prawo poza prawem pozytywnym (ewentualnie: obok).

Prawo pozytywne - prawo stanowione przez człowieka nie jest jedynym źródłem prawa.

Prawo natury jest aktem rekonstrukcji (odkrywania). Nasza rola wobec prawa natury jest rolą odtwórczą, my go nie tworzymy.

Prawo natury ma charakter transcendentalny jest obiektywne, powszechnie ważne (na zewnątrz świadomości człowieka).

Normy powszechnie ważne, w świadomości zbiorowej.

Ważność tych norm wynika z ich źródła.

Ontologia - to co istnieje.

Ze względu na to jak one istnieją:

1. obiektywne (uniwersalne) racjonalne - z natury rzeczy 8ratio - fundamentalna zasada słuszności);

2. z samej istoty Boga (religia, doktryna chrześcijańska).

Prawa pozytywne - prawo stanowione przez człowieka

Lex aterno (przedwieczne prawa Boga)

Prawa natury

Prawa pozytywizmu (stanowione)

Źródła prawa natury

Oświecenie - racjonalna natura człowieka

Rozum praktyczny - uniwersalny (Kant)

Prawo natury wyznacza kryteria i treści dla:

1. istnienia norm prawa pozytywnego (naturalny);

2. obowiązywania norm prawa pozytywnego (formalny).

Naturalny - treściowy

Formalny - obowiązujący.

Norma pozytywna obowiązuje wtedy i tylko wtedy kiedy ma uzasadnienie w normach prawa natury.

W konsekwencji zakłada się, że:

System prawa pozytywnego ma charakter inferencyjny (wynikania) (dedukcyjny) z prawa natury.

Inferencja - wynikanie.

Normy prawa natury istnieją naprawdę, realnie, bo się wywodzą od Boga, który istnieje realnie.

Przyjmujemy realność Boga i realność praw natury.

Odróżnienie koncepcji proceduralnych od substancjalnych.

Substancjalna - naturalna, treściowa koncepcja, która przyjmuje, że prawo istnieje realnie.

Proceduralna lub formalna - (filozofia Kanta).

Wg Kanta - musimy mieć uniwersalną normę (imperatyw kategoryczny), ale on nie może mieć treści, czyli musi mieć czysto formalny sens i znaczenie.

Aby prawo było uniwersalne musi mieć czysto formalny charakter.

... Postępuj tak, aby twoje postępowanie było wzorem do naśladowania dla innych, powszechnie ważnym...

• nie ma dyspozycji jak postępować, nie ma treści.

Prawa natury o zmiennej treści - imperatyw musi być niezmieniony.

POZYTYWIZM

Istota prawa zawarta jest w prawie naturalnym.

Metoda formalno - dogmatyczna.

Od XIX w. szkół było wiele:

1. wczesny pozytywizm angielski (J. Austin),

2. pozytywizm kontynentalny,

3. normatywizm.

Założenia pozytywizmu:

Teza 1:

Istota prawa wyraża się w regułach - normach prawnych.

John Austin - istota prawa sprowadza się do reguł pierwotnych (rozkazy suwerena).

A.L. A. Hart - prawo składa się nie tylko z reguł pierwotnych, ale i wtórnych.

Reguły wtórne nie mają sensu prawnego, ale warunkują ich sens reguły pierwotne.

Reguła uznania (rozpoznania) decyduje o tym, która reguła pierwotna jest regułą prawną, a która nie.

Te rozważania dotyczą systemu anglosaskiego.

Hard casus - przypadek trudny, ważna zdolność rozstrzygania.

Hans Kelsen - (system normatywizmu) istota prawa sprowadza się do normy.

Teza 2:

Normy i reguły prawne powstają jako rezultat procesu stanowienia - źródłem norm i reguł jest wola suwerena.

Teza 3:

Istnieje ścisły rozdział prawa i moralności.

• z powodów ontologicznych (moralność istnieje inaczej niż prawo - w sensie bytu),

• z powodów poznawczych epistemologicznych (normy prawne są poznawane inaczej niż normy moralne - w sensie poznania).

Trzy pierwsze tezy pozwalają zdefiniować pozytywizm.

Pozostałe tezy mają mniejsze znaczenie i wynikają z trzech pierwszych.

Są to:

Teza 4:

Rozstrzygnięcie prawne może być dokonywane wyłącznie na podstawie norm i reguł uznanych za prawne.

Teza 5:

Nie można prowadzić wykładni i interpretacji, która miałaby charakter contra legem (przeciwko prawu, ustawie).

Rola prawnika jest rolą odtwórczą, prawnik ma ściśle stosować przepisy ustawy.

Teza 6:

Metoda prawnicza działania (interpretacj) jak najbardziej ścisła, oparta na pewnych regułach logicznych - dlatego w pozytwizmie postuluje się sylogizm prawniczy.

Sylogizm prawniczy - konstrukcja logiczna, a nie spontaniczna.

Każdy sylogizm składa się z:

Przesłanka większa ------------------- Konkluzja

Przesłanka mniejsza

PW - norma prawa ustawowego (NU)

PM - stan faktyczny (kazus SF)

K - rozstrzygnięcie prawne (R)

Zarzuty:

1. koncepcja sylogizmu prawniczego może być wykorzystana w przypadkach prostych;

2. błąd w określaniu przesłanek.

Przy rozstrzyganiu hard casus może się nie sprawdzić.

Wykład 15 X 2004 r.

Pozytywizm prawniczy - pewność stosowania.

Susbsunkcja - wnioskowanie

Gezecen pozytywizm - pozytywizm ustawowy.

Wg Austina - normy prawne top te, które nakładają uprawnienia i obowiązki.

Prywatne i publiczne

Obywatel - obywatel

Obywatel - państwo

Suweren na zasadzie rozkazu wydaje normy.

H.L.A. Hart uważał, że zredukowanie systemu prawnego tylko reguł pierwotnych jest niewystarczające (brytyjski system prawny).

Obok reguł pierwotnych istnieją również reguły wtórne.

Trzy rodzaje reguł wtórnych:

1. reguła uznania (rozpoznania)

2. reguła zmiany

3. reguła orzekania.

Reguły wtórne są pasożytnicze, nie mogą istnieć bez reguł pierwotnych.

Reguły wtórne umożliwiają rozstrzygnięcie, która reguła pierwotna jest normą prawną, a która nie.

Mówiąc otwarcie. Są to reguły procedury.

Reguła orzekania mówi jak stosować reguły pierwotne.

Reguła zmiany mówi kiedy jakaś reguła pierwotna przestaje obowiązywać.

Reguła uznania - intuicja, instynkt prawniczy, który pozwala rozstrzygnąć, która reguła prawnicza jest normą prawną. Jest to doświadczenie prawnicze, którym dysponujemy.

Wraz ze zdobywaniem wiedzy i doświadczenia nabywamy samowiedzy o prawie i zdolności rozpoznawania gdzie szukać odpowiedniej normy prawne.

Hans Kelsen - pozytywizm normatywny, normatywizm.

Istota prawa sprawdza się do pojęcia normy prawnej. Tylko poprzez normy wyraża się powinności prawne.

Prawo → czysta powinność → norma prawna → system

System jest stworzony z norm. System nie istnieje bez norm.

Koncepcja Ronalda Dworkina (współczesny amerykański filozof prawa - Oxford).

Krytyka pozytywizmu:

1. zarzuca pozytywizmowi, że kwestionuje związek prawa i moralności (pozytywizm mówi o rozdziale prawa i moralności);

2. nie jest prawdą, że prawo daje się sprowadzać wyłącznie do norm (reguł) prawnych;

3. w procesie orzekania korzystamy zarówno z norm (reguł) prawnych, jak i z innych elementów pozaprawnych.

Na pojęcie prawa (wg Dworkina) składają się dwa elementy:

1. reguły, normy prawne pozytywizmu (Hart, Kelsen);

2. standardy (zasady prawne), które dzielą się na zasady prawne i inne standardy.

Zasady prawne to np. lex retro non agit (paremie, które często nie należą do sytemu, a są silnie obecne w systemie prawniczym).

Inne standardy to odwoływanie się do prawa natury.

R. Dworkin podaje jak rozróżnić reguły prawne od standardów.

Reguły prawne działają na zasadzie „wszystko albo nic”. Są stanowcze, mocne.

Standardy natomiast wartościują: coś bardziej słuszne, bardziej sprawiedliwe...

Koncepcja prawno-naturalna - Dworkin - koncepcja pozytywistyczna.

Realizm prawny (a. prawniczy) nie był kierunkiem jednorodnym: zbiór różnych kierunków i szkół, m.in.:

1. szkoła wolnego orzecznictwa (w Niemczech, główny przedstawiciel Herman Kantorowicz),

2. realizm amerykański - socjologiczna jurysprudencja,

3. szkła skandynawska,

4. psychologiczna szkoła teorii prawa Leona Petrażyckiego (polski teoretyk prawa),

5. krytyczna (critical legal studio) 70 - 80 lata wieku XX

6. szkoła ekonomicznej analizy prawa (lata 70 XX w.), aktualnie bardzo popularne law in economic, o wysokiej randze, ciągle w rozkwicie.

Realizm prawny jest trzecią drogą: antypozytywistyczny, krytyczny również wobec prawa natury.

Realizm prawny wyrasta (podobnie jak pozytywizm) jest skutkiem zapotrzebowania praktyki prawniczej.

Pozytywizm był najbardziej prawniczą ideologią.

H. Kantorowiecz (dzieło z 1903 r. Walka o naukę prawa) mówi, że pozytywizm może być niebezpieczny, ideologia pozytywistyczna będąc bezalternatywną staje się niebezpieczna, może doprowadzić do ustawowego bezprawia, jak to miało miejsce w III Rzeszy. Na 30 lat przed rządami A. Hitlera przewidział zagrożenie, jakie niesie pozytywizm.

W Ameryce przyczyną powstania realizmu prawniczego stały się względy ekonomiczne. Realizm prawny wchodzi do innej definicji prawa (ontologiczna), odrzucając pozytywistyczny punkt widzenia.

Istota prawa nie sprawdza się do prawa stanowionego. Prawo stanowione często jest martwe i nie nadąża na stale zmieniającą się rzeczywistością.

Realizm prawniczy proponuje nowy rodzaj dualizmu, jeśli chodzi o ujęcie prawa, a w rezultacie podział na:

1. prawo w księgach (law in books), stanowione, skodyfikowane,

2. prawo w działaniu (law in action), szerokie określenie wszystkich czynności związanych z wymiarem sprawiedliwości wszystkich uczestników.

W konsekwencji rzeczywistym prawem jest prawo w działaniu - jest to istota prawa.

Jest to charakterystyczne dla systemu precedensowego.

Przedstawiciele realizmu prawnego mówią:

Prawem jest:

• przewidywanie tego co uczynią sądy (budowanie prognoz),

• to co sądy już czynią (rzeczywiste zachowania sędziów lub innych uczestników procesu).

Prawo daje się zredukować do pewnych faktów socjologicznych, psychologicznych, działań, zachowań, reakcji.

Realizm stanowi preferencję dla sędziego.

Suweren ustawodawca - sędzia niezawisły (ława przysięgłych ma wolność wyboru, może rozstrzygać).

Spór dotyczy rozstrzygnięcia. Czy jest ono jedno czy wiele? (w prawie nie ma prawdy jednoznacznej).

W rezultacie metody interpretacji prawa (preferowane przez realistów) nie są metodami o charakterze prawno - dogmatycznym (formalno - dogmatycznym).

W realizmie zalecane metody to:

1. socjologiczna,

2. psychologiczna,

3. ekonomiczna,

4. zdolność formalno - dogmatyczna.

W realizmie prawniczym musi zostać przebudowany model kształcenia prawników (doktryny prawniczej, studiów i praktyki prawniczej).

Casus method - metoda kazusowa.

W Ameryce funkcjonują szkoły prawa trzyletnie, opierając naukę na rozwiązywaniu kazusów.

Trudno ocenić wymienione metody co do tego, która jest słuszna czy bardziej słuszna, ale funkcjonują one w zupełnie różnych warunkach.

Wykład 16 X 2004 r.

Inne kierunki:

1. analityczna koncepcja prawa (nawiązanie do pojęcia pozytywizmu prawniczego).

J. Austin - analityczna jurysprudencja).

H. Kelsen - analityczna charakter koncepcji.

L.A. Hart - wprost analityczny (twórca analitycznej filozofii prawa).

Filozofia analityczna zajmuje się językiem prawnym i prawniczym.

Analityczne ujęcie jest patrzeniem na twór lingwistyczny (językowy).

Prawo jest pewnym faktem lingwistycznym, rozbudowaną ontologią językową.

Prawnik ma stosować metody lingwistyczne.

Prawo to pewien typ języka: prawnego (norma, dyrektywa) czy prawniczego.

Prawo = język dyrektyw i norm

Metoda prawa → metoda językowa lingwistyczna

Eksplikacja

Parafraza

Presupozcja - argumentuje z przypadków wzorcowych.

Język prawny to język dyrektyw i norm. Na kontynencie istnieje model pozytywistyczno-analityczny.

Hermeneutyka prawa (Kauffman), hermeneutyczna koncepcja prawa → fenomenologiczna.

Fenomenologia → kierunek filozoficzny buduje szczególne pojęcie prawa, które ujmuje prawo jako ontologicznie złożony przedmiot.

Hermeneutyczne ujęcie prawa zakłada, że prawo jest złożoną całością.

(przeciwne ujęcia prawa).

Hermeneutyka nie znosi psychologii.

Wpływ czynników psychologicznych jest zjawiskiem negatywnym.

Psychologiczne czynniki są silne w sądach rodzinnych.

Na pojęcie prawa składają się 4 elementy:

Norma prawna, idea prawna, konkretny przypadek, interpretator.

Norma (ustawa) - pozytywizm

↑

konkretny przypadek ← Interpretator → idea prawa (prawo naturalne)

↓

sytuacje interpretacyjne

Prawa nie ma przed interpretacją. Istota prawa zawarta jest w tym co jest na końcu, w rezultacie procesu → rozumienie interpretacji lub zastosowanie.

Prawo istnieje tylko w konkretnych zastosowaniach i nie istnieje przed interpretacją.

Prawo jest to rozstrzygnięcie konkretnego przypadku.

Pozostałe kierunki:

1. argumentacyjne koncepcje prawa (w drugiej poł. XX w. do dziś) - są istotnym elementem współczesnej kultury prawniczej;

2. systemowe koncepcje prawa → odgrywają rolę rzeczywistą, a nie imaginacyjną.

Koncepcja Luhmanna - pojęcie prawa należy sprowadzić do pojęcia systemu.

System prawny jest zamkniętą całością.

Teoria systemowa powiązania jest z teorią H. Kelsena.

3. ekonomiczne koncepcje prawa (lata 70. wieku XX) Pozner - twórca ekonomicznej analizy prawa).

Zasada maksymalizacji bogactwa. Celem prawa jest powiększenia bogactwa.

Szkoła ekonomiczna - wywołuje nawyki ekonomiczne.

Język prawny i język prawniczy

Język prawny → język dyrektyw i norm

Język prawniczy → ma cechy teoretyczna, jest językiem zdań w sensie logicznym, w którym mówimy o dyrektywach i normach.

Prawo

↓

język prawny

↓

język prawniczy

↓

metajęzyk prawniczy

Szczególność języka prawnego, jego odrębność (dyrektyw, norm, języka mówiącego o prawie).

1. semantyczny → poziom znaczenia, zakłada się, że normy i dyrektywy mają inny status logiczno - poznawczy niż zdania w sensie logicznym;

2. syntaktyczny (syntaksa) → struktura budowa wypowiedz, element gramatyczno - konstrukcyjny;

3. pragmatyczny → zakłada, że dyrektywy, normy pełnią inną funkcję niż zdania opisujące.

Funkcja performatywna - czynienie za pomocą aktów językowych, słów.

PROBLEM ZNACZENIA DYREKTYW I NORM

Norma, dyrektywa → pewna wypowiedź, której celem jest wpływanie na zachowanie adresata.

Czy norma i dyrektywa to synonimy?

Każda norma jest dyrektywą, ale nie każda dyrektywa jest normą.

Normy i dyrektywy są to wypowiedzi normatywne, w których zawarta jest jakaś powinność.

Norma jest pewnym konstruktem interpretacyjnym. Jest skutkiem interpretacji (coś co muszą stworzyć ludzie). Norma jest rezultatem pracy.

Funkcja ekspresyjno - wypływowa (kreują pewien typ zachowań), performatywna.

Normy są dyrektywami stanowczymi, co je wyróżnia od innych dyrektyw.

O ich stanowczości decyduje rodzaj operatora dyrektywnego, normotwórczego. Jest to operator nakazu lub zakazu (+ mocne dozwolenie).

Inne dyrektywy mają już operatory słabsze.

Przynależność normy prawnej do obowiązującego systemu prawa może być rozstrzygnięta wg:

1. kryterium obowiązywania,

2. rodzaju sankcji (instytucjonalnego przymusu).

Koncepcje znaczenia normy

Spór o to czy normy mają jakąś wartość poznawczą, logiczną czy też nie, czy są prawdziwe czy też fałszywe.

W sporze o znaczenie normatywne normy mamy do czynienia z dwoma stanowiskami:

1. stanowisko cognitywistyczne (poznawalne),

Normom i dyrektywom można przypisać wartość prawdy lub fałszu. Mają takie same lub analogiczne znaczenie:

• supranaturalizm,

• naturalizm.

2. noncognitywistyczne (przeciwne - niepoznawalne).

Podejście noncoginitywistyczne odmawia znaczenia ściśle logicznego rozstrzygalności prawdy lub fałszu. Nonocognitywizm występuje w odmianie skrajnej i umiarkowanej.

1. skrajny - odmawia jakiegokolwiek znaczenia poznawczego dyrektywom i normom,

2. umiarkowany - normy i dyrektywy posiadają pewne znaczenie analogiczne i specyficzne. Znaczenie jak zadnia w sensie logicznym.

Wykład 5.XI.2004 r.

Cognitywizm i noncognitywizm

Stanowisko cogintywistyczne ma znaczenie poznawcze; możemy o normach wypowiadać się analogicznie jak o zdaniach logicznych, a więc, że są prawdziwe lub fałszywe.

Dwa stanowiska cognitywistyczne:

1. supranaturalizm (nadnaturalizm) - idealizm, realizm.

Substancja Boża → Prawo Boże → Prawo naturalne → Prawo pozytywne

Bóg → prawo wieczyste, idee które istnieją w rozumie Bożym → odbicie prawa Bożego w realnym świecie → odzwierciedlenie, rekonstrukcja prawa naturalnego

Byt → norma

Z bytu wynika powinność.

Założenia cognitywizmu: można wyprowadzać normy z bytu.

2. naturalizm cognitywistyczny → też zakładał, że powinność wyprowadzamy z bytu empirycznego.

F (N)

Fakty o charakterze normatywnym

George Moore - twierdził za Kantem, że nie ma prawomocnego przejścia z bytu do powinności, tzw. błąd naturalistyczny.

Istota błędu naturalistycznego

F (N) → błędne koło

↓

N

Do obecnych czasów nie ma potwierdzenia naukowego co było pierwsze: fakt czy norma?

Noncognitywizm:

1. skrajna odmiana, która głosi, że normy (dyrektywy) nie posiadają żadnego znaczenia poznawczego, nic nie znaczą, są całkowicie semantycznie przezroczyste, są czystymi emotywami.

(emotywizm - kierunek mówiący o tym, że coś samo w sobie nic nie znaczy, ale użyte w pewnych warunkach oddziaływuje na zachowanie człowieka).

2. preskryptywizm: normy (dyrektywy) nie posiadają wprawdzie znaczenia logicznego ściśle pojmowanego, nie można rozstrzygać o nich w kategorii prawdy i fałszu, ale mają pewne znaczenie analogiczne.

Stanowisko preskryptywne jest charakterystyczne dla czasów obecnych. Uznajemy, że normy mają sens poznawczy.

Zdania w sensie logicznym	Normy (dyrektywy)
Prawdziwe lub fałszywe	Obowiązywania Kryterium słuszności (sprawiedliwości) Miarodajność lub ważność Efektywność lub skuteczność

Poziom syntaktyczny

1. semantyczny;

2. syntaktyczny,

3. pragmatyczny.

Norma bardzo rzadko istnieje wprost w przepisie.

Norma jest „atomem” prawa (Kelsen), jest elementarną strukturą prawa. Prawo to norma.

Interpretacja jest żywym intelektualnym procesem.

Norma ma pewną specyficzną budowę. Norma jest pewnym konstruktem interpretacyjnym.

Podział norm.

Struktura budowy normy: norma jest konstruktem interpretatora, który ma obowiązek zbudować normę, która jest adekwatna do rozstrzyganego przypadku - zawiera wszystkie istotne elementy pozwalające na rozstrzygnięcie tego przypadku (a więc miarodajną, sprawiedliwą, słuszną, skuteczną).

Ważne przy budowaniu normy, aby ona była zupełna.

Struktura normy trójelementowa (Kelzenowska) jako fundamentalna prawa.

Norma ma zawierać wszystko co ważne. Musi wyrazić to co jest w istocie prawa.

I. Pierwsza koncepcja normy

H → D → S

Hipoteza → dyspozycja → sankcja

Hipoteza - oznaczenie adresata (adresatów) zaangażowanych podmiotów, a więc kto jest odpowiedzialny, czyli adresat naszych roszczeń.

Dyspozycja - właściwa powinność określa roszczenia, uprawnienia lub zobowiązania, wzór powinnego zachowania, istota powinności, nakaz lub zakaz.

Sankcja - jeżeli nie zrealizujesz powinności, wtedy użyję sankcji.

II. Druga koncepcja normy: Koncepcja norm sprzężonych.

Norma prawna to w istocie połączenie dwóch różnego typu norm.

H → D

Norma sankcjonowana

h → d

Norma sankcjonująca

H ≠ h, D ≠ d

Wcale nie musi być tak, że są tacy sami adresaci, i że takie same dyspozycje.

Norma sankcjonowana jest normą określającą dyspozycję, musi stwierdzić: czy roszczenie jest, czy go nie ma.

→ wynikanie (funktor logiczny)

^ koniunkcja - obie normy muszą być jednocześnie zastosowane

v alternatywa (albo zastosujesz się do normy albo zastosuję sankcję).

Budowa normy jest pewną konwencją.

Pragmatyczne funkcje języka prawnego:

1. ekspresyjna (wzbudza pewną ekspresję),

2. wpływająca (oddziaływuje wprost na nasze zachowania)

3. performatywna (szczególna).

J. Austin zauważył, że pewne języki normatywne, symboliczne mają funkcję, którą określił mianem performatywnej (np. język religijny, moralności, prawa - języki symboliczne).

Performatyw to taka wypowiedź, która czyni zmiany w świecie zewnętrznym. Może być udany lub nieudany, albo szczęśliwy lub nieszczęśliwy. Nie może być prawdziwy bądź fałszywy. Język norm i dyrektyw jest preformatywny.

Ćwiczenia

Pojęcia prawa jest różnie interpretowane:

1. prawo naturalne,

2. pozytywne - wyraz woli suwerena,

3. realistyczne - fakt społeczny.

Prawoznawstwo zajmuje się odpowiedzią na pytanie: czym jest prawo, teorią prawa.

Teoria prawa - nauka budująca zespół reguł wyjaśniających co to jest prawo w danym państwie.

Filozofia prawa - dodaje problem metody poprawności, co to jest słuszne, sprawiedliwe prawo, jakie prawo być powinno.

Zadaje pytania: jak jest, jak być powinno, jaka wiedza na te tematy jest możliwa.

Jurisprudencja - sztuka stosowania prawa. (prudence - wnikliwość)

Twórcą jest J. Austin (Anglia) - analiza pojęć prawnych.

Jakie cechy powinna mieć nauka o prawie: obiektywizm, użyteczność, prawda (że są sądy prawdziwe), wyjaśnienie (funkcja poznawcza).

Czego oczekujemy od prawoznawstwa (od metod badania): obiektywizmu, kompetencji, sędzia nie powinien ulegać wpływom z zewnątrz (autonomiczny), nie powinien ulegać nawet wpływom własnych poglądów.

Kwestia poznania i obiektywności:

De lege lata - podejście do prawa: jakie prawo jest? - podejście postulatywne

De lege ferenda - jakie prawo być powinno? - w aspekcie filozoficznym.

Pozytywizm:

1. metoda formalna (stricte sylogistyczna),

2. metoda formalno-dogmatyczna,

3. metody analityczne

ad. 1) Metoda formalna: charakterystyczne, że znaczenie przepisu jest obiektywne i nie podlega interpretacji (np. art. 148 kk „Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności od 8 lat do ... dożywocia”....

Zdania logiczne są to zdania orzekające w trybie teraźniejszym.

Ad. 2) Przedmiotem pracy prawnika jest tekst, który jest dla niego dogmatem.

Interesuje nas tylko kwestia: de lege lata.

Celem pozytywizmu było, żeby prawo było obiektywne i pewne. Logiczne. Zakres prawa jest ograniczony do tekstu prawa.

Gustaw Radbruch (niepozytywista) „ustawowe bezprawie” w Niemczech. Sędzia miał prawo stosować, a ustawodawca je tworzył. Można było zabijać w imię prawa.

Realizm prawny

Psychologiczne metody badawcze:

1. autoanaliza (psychoanaliza) - na podstawie psychoanalizy odpowiadamy, czy daną normę uważamy za prawną,

2. psychiatryczne: badanie biochemii mózgu (różne emocje wywołują powstawanie różnych substancji w mózgu),

Rozwinęła się psychologia behawioralna.

Socjologiczne metody badawcze:

1. ankieta,

2. eksperyment socjologiczny,

3. sondaże,

4. badania panelowe.

Wszystkie polegają na regularnym obserwowaniu zachowania jednostek.

Regularność nie niesie ze sobą pewnej normatywności.

Dylemat ten został rozwiązany przez Harta, poprzez stwierdzenie, iż badacz również powinien brać udział w tych badaniach, aby mógł je zrozumieć.

Prawo naturalne:

1. trwałe (transcendentne) wartości poza czasem i przestrzenią,

2. intuicyjne (filozoficzne).

Prawo Boże → dekalog, pismo święte (dla chrześcijan to dogmat) → prawo naturalne (rozum - racjonalne).

Proceduralne koncepcje prawa natury - zapis ten sam, ale treść inna.

SYSTEM PRAWA - ŹRÓDŁA PRAWA

Źródła prawa można rozważać w co najmniej dwóch aspektach:

1. poznania prawa (naturalne), czyli z dokumentów, z badań historycznych, systemów informatycznych,

2. obowiązywania prawa (formalne) istnienia, prawo stanowione pozytywizm zakłada, że źródłami obowiązujących norm są przepisy prawa stanowionego (ustawy), prawotwórcze orzeczenia sądów (precedensy - system anglosaski).

Orzecznictwo sądów w praktyce odgrywa ogromne znaczenie dla prawnika (orz. NSA, NS).

3. umowy np. 1980 r. - umowy gdańskie, 1989 r. - „Okrągły stół” - doprowadziły do zmiany ustroju, zmiany o charakterze systemowym. Doniosłość tych umów była ogromna.

4. Nieratyfikowane umowy międzynarodowe (formalnie rozumiane nie są źródłem prawa),

Umowy regionalne, branżowe, umowy na wpół prawne a na wpół polityczne,

Umowy w znaczeniu cywilno - prawnym (prywatne, indywidualne). Zasada swobody zawierania umów.

Dla prawnika wszystkie wymienione źródła mają ogromne znaczenie.

Poniższe mają znaczenie incydentalne:

• zwyczaj (prawo zwyczajowe),

• standardy obrotu prawnego,

• topiki prawnicze (argumenty oraz zasady prawne),

Nie są to samoistne źródła prawa.

Zasady, które są poza systemem, powszechnie uznawane, chociaż duża ich część nie znajduje potwierdzenia w normach prawnych, np. Lex retro non agit (Kodeks argumentacyjny).

Pojęcie normy prawnej daje się zdefiniować dopiero w kontekście systemu.

System prawny: uporządkowany zbiór, całość, posiadający istotne cechy.

Cechy systemu: porządek, jak najbardziej nie sprzeczny, jak najdalej (inaczej niż w logice).

System normatywny (prawny):

1. zbiór (konglomerat norm), którym nie tworzymy porządku hierarchicznego (system anglosaski),

2. zbiór porządku hierarchicznego.

System hierarchiczny (hierarchiczna koncepcja systemu) pochodzi od Hansa Kelsena.

Statyczny, jest wg Kelsena systemem rozumianym w sensie logicznym, tzn. powiązania między normami w tym systemie mają charakter inferencyjny (logiczny), tzn. treść normy niższej jest wyprowadzana z treści normy bezpośrednio wyższej (więzi logiczne między normami mają charakter materialny. Treść normy niższej wynika z wyższej. Norma najwyższa, której przyznajemy najwyższą wartość. Prawnik często ujmuje system jako statyczny.

Dynamiczny - zakłada hierarchię, jest ona konstruowana, jest on samokształtujący. Różnica dotyczy kwestii relacji jaka istnieje między normami (normą wyższą i niższą) oraz kwestii rozumienia normy najwyższej w systemie, którą Kelsen ujmuje jako normę podstawową.

O ile system statyczny miał charakter logiczno - materialny, o tyle system dynamiczny jest systemem kompetencyjno - formalnym.

H. Kelsen zakładał, iż pojęcie norm najsilniej wiąże się z pojęciem systemu.

Problemy:

jeżeli założymy, iż hierarchia w systemie to czy znamy odpowiedź na pytania:

1. jeżeli istnieją relacje, więzi między normami w systemie (między niższą normą a wyższą), jakie typu są to relacje?

2. Problem normy najwyższej w systemie, co stoi na czele systemu? Pytania o legitymację systemu?

3. Czy ten system ma swój koniec, jaka jest granica tego systemu?

Ćwiczenia 20 grudnia 2004

Norma - to zdaniokształtna wypowiedź formułująca powinność zachowania się o określonych cechach strukturalnych.

Wypowiedź jest zawsze analizowana w kontekście.

Zdania natomiast są zdekontekstowane (oderwane od kontekstu).

Aby dobrze zrozumieć zdanie należy mu nadać kontekst drugiego.

Ale koza! Zjadła całą kapustę!

Pierwsze zdanie może mieć wiele znaczeń. W kontekście drugiego zdania pierwsze ma jedno znaczenie.

Za pomocą wypowiedzi można zmieniać świat (otaczającą nas rzeczywistość).

Nazywam się Stefan Batory. (jeżeli to zdanie wypowie odpowiednia osoba, w określonej sytuacji to wypowiedź ta ma moc sprawczą (nadanie nazwy statkowi).

Normom nie można przypisać znaczenia prawdy lub fałszu (pozytywizm, noncognitywizm).

Normy niczego nie opisują (nie orzekają o rzeczywistości, nie konstatują). Mówią tylko jak powinno się zachowywać (regulują zachowania).

NORMA MA OKREŚLONĄ STRUKTURĘ.

W prawie są dwie sfery:

• pytanie o prawo;

• pytanie o dowody.

Konwencja normy prawnej. Ma ona spełniać poniższe warunki:

1. adresat,

2. wzór powinnego zachowania,

3. okoliczności zastosowania normy,

4. nakaz/zakaz/dozwolenie (normatywność normy).

Normę rekonstruuje prawnik z przepisów.

Norma musi mieć hipotezę → dyspozycję → sankcję.

Są normy posiadające tylko jeden element, lub dwuelementowe.

H → D → S

(najbardziej rozpowszechniona koncepcja trójczłonowej normy, rozpowszechniona w krajach totalitarnych).

Koncepcja norm sprzężonych: w systemie prawa można rekonstruować dwa typy norm:

1. normy sankcjonowane (które mówią, jak ludzie powinni się zachować),

2. normy sankcjonujące (które mówią, jak powinny zachować się organy stosujące prawo).

Art. 148 kk

Normy prawne

H1 → D1

Normy sankcjonowane

Normy sankcjonujące

/określające karę/

Ponieważ jest inny adresat normy sankcjonowanej i sankcjonującej to dla każdego adresata dyspozycja jest inna.

Każda hipoteza określa adresata i okoliczności zastosowania.

Każda dyspozycja określa wzór powinnego zachowania.

Teoria normy jako ciągu relacji - nie obowiązuje na egzaminie.!!!!!!!

Przepis i norma prawna

Cztery teorie nt. relacji normy i przepisu (obowiązujące na egzaminie).

Preferowane, że norma jest rekonstruowana z przepisów prawa.

Przepis prawa jest to podstawowa jednostka redakcyjna tekstu prawnego.

Dwa podstawowe spory:

1. przepis to jest po prostu zapis,

2. przepis to napis, czyli techniczny zapis + znaczenie tego napisu.

Napis należy do tekstu (zapis za pomocą symbolu).

Znaczenie zapisu nie jest nierozłącznie związane z zapisem (jest w głowie, w rozumie).

Z przepisu art. 148 par. 1 Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności ... wynika norma: Nie zabijaj!

Śmierć

Śmierć następuje w momencie śmierci pnia mózgu (ostatnia wersja), wcześniej obumarcie kory mózgowej (tzw. śmierć korowa), wcześniej obumarcie serca..

Narodziny

Kultury Ameryki Płdn. Uważają, że człowiek jest dopiero człowiekiem w 3 - 6 miesiącu po urodzeniu.

Norma prawna jest rekonstruowana przez interpretatora przepisów prawa, natomiast przepis prawa jest niezależnym od interpretatora przedmiotem poznania (przepis jest w tekście).

Przeczytać

• podział przepisów prawa ze względu na sankcje

• różnice między normą prawną a normą innego typu,

• budowa tekstu prawnego,

• czym jest sankcja, podziały, rodzaje.

Reguły i normy były różnie interpretowane.

3

Portal Studentów Prawa lex.edu.pl

---