Skąd się biorą normy
prawne?

Wykład 4, dr Maciej Dybowski

Źródła prawa

✤

Piękna metafora... i wieloznaczna

✤

1. Fontes iuris cognoscendi (źródła poznania prawa): fakty, które

sprawiają, że znamy treść norm prawnych

✤

2. Fontes iuris oriundi (źródła powstania prawa): fakty, które

sprawiają, że powstają normy prawne

✤

2.1. w znaczeniu formalnym: jak dochodzi do powstania norm

prawnych

✤

2.2. w znaczeniu materialnym: co wpływa na treść norm prawnych

✤

3. Fakty, tworzące prawo

✤

4. Rezultaty faktów tworzących prawo

Fakty prawotwórcze

✤

Zdarzenia, które skutkują powstaniem norm prawnych

✤

a) kształtowanie się prawa zwyczajowego

✤

b) stanowienie

✤

c) zawieranie umów

✤

d) precedens prawotwórczy

✤

Nie ma faktu prawotwórczego (poza PIERWSZYM faktem

prawotwórczym) bez jakiejś czynności konwencjonalnej

Norma zwyczajowa

Praktyka

postępowania

w określony

sposób

(element

obiektywny)

Przekonanie o

wiążącym

charakterze

praktyki

(element

subiektywny)

+

Norma zwyczajowa -

problemy

✤

przykład:

Na danym roku określonego kierunku studiów ukształtował

się zwyczaj, że w ramach konwersatorium studenci jeden raz w

semestrze spędzają zajęcia poza uczelnią

✤

kiedy praktyka jest odpoznawalna jako taka, a nie jako odrębne

zdarzenia?

✤

ile czasu musi upłynąć?

✤

czy wszyscy muszą być w praktykę zaangażowani?

✤

kto musi być przekonany o wiążącym charakterze określonej praktyki?

✤

co to znaczy, że praktyka jest wiążąca?

✤

wady i zalety normy zwyczajowej

Norma prawa zwyczajowego

Norma

ukształtowanie

się normy

zwyczajowej

akt uznania

normy

zwyczajowej

jako podstawy

rozsztrzygnięci

a przez organ

państwa

+

Prawo zwyczajowe

✤

do XIX w. podstawowe źródło prawa

✤

do poł. XIV w. (Statuty Kazimierza Wielkiego) praktycznie wyłącznie prawo

zwyczajowe

✤

współcześnie

✤

duża rola w prawie międzynarodowym

✤

np. wolność przestrzeni kosmicznej, interwencja humanitarna

✤

niewykluczone w polskim systemie źródeł prawa

✤

np. zasada dyskontynuacji - parlament, który kończy swoją kadencję

zamyka wszystkie sprawy nad którymi pracował (niezależnie od tego,

na jakim etapie się znajdują) i nie przekazuje ich nowemu

parlamentowi

Stanowienie

✤

złożona czynność konwencjonalna upoważnionego organu państwa, przez którą tworzy on nową normę

prawnę, wprowadza ją do systemu norm i żąda dla niej posłuchu

✤

Podstawowy fakt prawotwórczy w naszym porządku prawnym:

✤

Art. 87 Konstytucji RP

✤

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy,

ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

✤

Ale: Art. 9 Konstytucji RP

✤

Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.

✤

Prawo obowiązujące w RP stanowi także prawodawca unijny.

✤

Art. 91.3 Konstytucji RP

✤

Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację

międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając

pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

✤

przykład procedury ustawodawczej w RP (źródło: edukacja.sejm.gov.pl)

Stanowienie

✤

związek z obowiązywaniem tetycznym

✤

bardzo złożony proces we współczesnym państwie

demokratycznym, ale złożoność nie jest jego cechą

konstytutywną

✤

np. stanowienie w oparciu o normę: „Wszystko, co ustanowi

król jest prawem”

✤

współcześnie najważniejszy fakt prawotwórczy

✤

dlaczego? zalety a wady

✤

efekty stanowienia to coś, co najpowszechniej uważa się za

prawo

Stanowienie

✤

pewność

✤

szybkość

✤

elastyczność

✤

jednostronność

✤

racjonalność (abstrakcyjność)

+

Stanowienie

✤

jednostronność

✤

racjonalność (abstrakcyjność)

✤

brak związku z praktyką społeczną

✤

podatność na instrumentalizację

-

Umowa

✤

czynność co najmniej dwustronna, poprzez którą strony

ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne

✤

kontrakt, typowa umowa cywilna, nie jest faktem

prawotwórczym, bo jej rezultatem są normy indywidualne i

konkretne (np. umowa najmu)

✤

normodawca = adresat

Umowa w prawie

międzynarodowym

✤

umowa między państwami (np. TUE, Karta NZ, EKPC)

✤

współcześnie często jest także źródłem prawa wewnętrznego:

✤

np. w Polsce Art. 91 Konstytucji RP

✤

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku

Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku

prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest

uzależnione od wydania ustawy.

✤

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną

w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się

pogodzić z umową.

✤

w Polsce ratyfikacja umowy międzynarodowej prawie zawsze wymaga zgody

Sejmu wyrażonej w ustawie

Umowa w prawie

wewnętrznym - w RP układy

zbiorowe pracy

✤

Układ zbiorowy pracy to dwustronna umowa, zawierana przez partnerów społecznych.

✤

W hierarchii źródeł prawa pracy – art. 9 Kodeksu pracy - tuż po przepisach Kodeksu oraz przepisach

innych ustaw i aktów wykonawczych. Stanowi on podstawę ustalania w indywidualnych umowach o

pracę uprawnień pracowników do wynagrodzeń i świadczeń związanych z pracą, a także umożliwia

dochodzenie roszczeń w tym zakresie.

✤

Przepisy umożliwiają zawieranie układów zakładowych (pracodawcy z organizacjami związkowymi),

ponadzakładowych (organ ponadzakładowej organizacji związkowej,z organem organizacji

pracodawców lub organem administracji)

✤

Zawarcie układu zbiorowego pracy następuje w drodze rokowań. Aby zbytnio nie ograniczać

swobody negocjacji stron – prowadzonych w celu zawarcia układu - przepisy Kodeksu pracy określają

tylko podstawowe warunki, które muszą być uwzględniane przy ustalaniu jego treści. W związku z

tym strony powinny pamiętać, że:

✤

postanowienia zawieranego układu ponadzakładowego nie mogą być mniej korzystne dla

pracowników niż przepisy ustaw

✤

Układ zawiera się w formie pisemnej na czas określony lub nieokreślony.

✤

Układy zbiorowe pracy podlegają rejestracji przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej

Układy zbiorowe pracy

✤

Na dzień 15 kwietnia 2011 r. Minister pracy zarejestrował:

✤

170 ponadzakładowych układów zbiorowych pracy,

✤

Ponadzakładowymi układami zbiorowymi pracy jest objętych ogółem

około 390 tysięcy pracowników. Są to m. in.

✤

1. samorządowi pracownicy oświaty niebędący nauczycielami lub

samorządowi pracownicy gospodarki komunalnej,

✤

2. pracownicy państwowych jednostek sfery budżetowej, zatrudnieni w

Parkach Narodowych, więziennictwie, wojskowych jednostkach

organizacyjnych

✤

3.    pracownicy przemysłu energetycznego, zakładów górniczych węgla

brunatnego, przemysłu obronnego i lotniczego, Telekomunikacji Polskiej

S.A.,

Precedens prawotwórczy

✤

Dopuszczalne w krajach common law

✤

Warunki, jakie muszą być spełnione, by organ państwa (sąd)

stworzył normę generalną i abstrakcyjną:

✤

„trudna sprawa”: wśród obowiązujących norm brak

podstawy rozstrzygnięcia

✤

organ formułuje podstawę rozstrzygnięcia (normę

generalną i abstrakcyjną) - ratio decidendi

✤

w systemie obowiązuje zasada stare decisis: nakazuje za

pomocą przyjętej ratio decidendi rozstrzygać sprawy

podobne

Precedends prawotwórczy

c.d.

✤

Zasada stare decisis ma zapewniać ciągłość orzecznictwa, ale nie

może być absolutna

✤

Np. odejście od zasady stare decisis w

USA

:

✤

Plessy v. Ferguson

(

1896

) - ten precedens usankcjonował

prawnie zasadę

separate but equal

, czyli system

segregacji rasowej

.

✤

zawarta tam ratio decidendi uchylona wyrokiem w sprawie

Brown v. Board of Education

(

1954

). Po szeregu spraw

związanych z równouprawnieniem afroamerykanów

SN

orzekł, iż

jeśli wszyscy są równi wobec prawa (a tak stanowi Konstytucja

USA) to zasada

separate but equal

nie ma prawa obowiązywać.

Tym samym po ponad 50 latach zniesiono segregację rasową.

Precedens prawotwórczy c.d.

✤

W polskim systemie prawnym

sądy powszechne

,

wojskowe

oraz

administracyjne

zgodnie z przyznaną im konstytucyjnie

niezależnością, nie są w sferze orzecznictwa związane

decyzjami innych sądów

✤

wyjątki: kwestie prejudycjalności, a więc wyjątki wyraźnie

wskazane w ustawie, na przykład obowiązek wzięcia pod

uwagę prawomocnie orzeczonego przez sąd rozwodu, w

sytuacji gdy inny sąd na podstawie dziedziczenia

ustawowego wydaje postanowienie o nabyciu spadku po

zmarłym, który był wcześniej rozwiedziony.

✤

pytanie w trybie prejudycjalnym do ETS