Sri Lanka - Konflikt

Ostatnio uaktualnione: 2011-11-18 23:44:53

    GENEZA KONFLIKTU

    Konflikt na Sri Lance ma podłoże etniczno-religijne: stronami są Syngalezi wyznania buddyjskiego, stanowiący 3/4 populacji oraz Tamilowie, wyznający przeważnie hinduizm, stanowiący 20% populacji, zamieszkujący północ i wschód wyspy. Syngalezi zdominowali życie polityczne kraju od uzyskania niepodległości w 1948 roku i wprowadzali prawa faworyzujące własną społeczność, zdarzały się też pogromy ludności tamilskiej. W przyjętej 22 maja 1972 roku konstytucji republikańskiej buddyzm uzyskał rolę priorytetowo traktowanej religii kraju, a językiem oficjalnym został syngaleski, podczas gdy tamilski miał pełnił jedynie drugorzędną rolę. Polityka taka doprowadziła do radykalizacji przywództwa politycznego Tamilów i powstania ruchu separatystycznego. 14 maja 1976 roku tamilscy politycy na pierwszej konwencji Zjednoczonego Frontu Wyzwolenia Tamilów (TULF) przyjęli rezolucję Vaddukodai, po raz pierwszy domagając się odrębnego państwa dla mniejszości tamilskiej.
    5 maja 1976 roku Veluppilai Prabhakaran założył radykalną organizację Tygrysy Wyzwolenia Tamilskiego Ilamu (Liberation Tigers of Tamil Eelam - LTTE), znaną jako Tamilskie Tygrysy, dążącą do utworzenia tamilskiego państwa środkami militarnymi. Początek regularnego konfliktu miał miejsce 23 lipca 1983 roku, kiedy w zasadzce LTTE na półwyspie Jaffna zginęło 13 żołnierzy rządowych, po czym doszło do krwawych odwetowych zamieszek antytamilskich w innych częściach kraju. Konflikt cechował się licznymi krwawymi masakrami cywilów, np. 14 maja 1985 roku w ataku LTTE na święte miejsce buddystów Anuradhapura zginęło 146 Syngalezów. 5 lipca 1987 roku Tamilskie Tygrysy dokonały pierwszego zamachu samobójczego, zabijając 40 żołnierzy obozie Nelliady. Według raportu Jane’s do 2000 roku LTTE przeprowadziło 168 ataków samobójczych, będąc ugrupowaniem zbrojnym zdecydowanie najczęściej sięgającym po tę technikę walki. Po stronie tamilskiej początkowo walczyło szereg innych grup zbrojnych, np. Organizacja Wyzwolenia Tamil Eelam (TELO), ale z czasem zostały one wyeliminowane przez LTTE.
    Tamilowie w swojej walce uzyskali zdecydowane wsparcie z południowoindyjskiego stanu Tamil Nadu, a ich prawo do samostanowienia było również popierane przez rząd Indii. 29 lipca 1987 roku premier Indii Rajiv Gandhi i prezydent Sri Lanki Junius Jayawardene podpisali w Kolombo układ pokojowy, który przewidywał ograniczoną autonomię dla Tamilów na północnym wschodzie, oficjalny status języka tamilskiego i utworzenie indyjskich sił pokojowych (IPKF). Ponieważ LTTE odmówiła złożenia broni, liczące 80 tysięcy żołnierzy siły indyjskie przystąpiły do siłowej implementacji układu. Krwawe starcia z Tamilami, których skutkiem była rosnąca niepopularność wojsk indyjskich również wśród Syngalezów, doprowadziły do śmierci ponad 1000 żołnierzy indyjskich i ich całkowitego wycofania się do 24 marca 1990 roku. Pokłosiem indyjskiego zaangażowania na Sri Lance było zamordowanie byłego premiera Rajiva Gandhiego przez tamilskiego zamachowca-samobójcę 7 maja 1991 roku w południowych Indiach.
    Po wycofaniu się IPKF ze Sri Lanki konflikt uległ eskalacji, wkraczając w fazę tzw. drugiej wojny Eelam. Tamilskie Tygrysy przejęły kontrolę nad dużymi obszarami północnej Sri Lanki, w tym nad półwyspem Jaffna. Równocześnie rosły napięcia między Tamilami a muzułmanami zamieszkującymi wschodnią Sri Lankę. W sierpniu 1990 roku LTTE dokonała 2 brutalnych ataków na meczety w Kattankudy i Eravur, w każdym z tych przypadków zabijając ponad 100 muzułmanów. 15 października 1992 roku 166 muzułmanów zostało zabitych przez LTTE w masakrze w Palliyagodella. 1 maja 1993 roku w tamilskim zamachu samobójczym zginął prezydent Sri Lanki Ranasinghe Premadasa.
    W styczniu 1995 roku nowy rząd Sri Lanki kierowany przez prezydent Chandrikę Kumaratungę i Tamilskie Tygrysy uzgodniły zawieszenie broni i po raz pierwszy podjęły rzeczowe rozmowy pokojowe. Jednak 19 kwietnia 1995 roku LTTE jednostronnie wznowiła działania zbrojne, rozpoczynając tzw. trzecią wojnę Eelam, stanowiącą najkrwawszą fazę konfliktu. Strona rządowa odniosła ważny sukces 2 grudnia 1995 roku, zdobywając kontrolę nad miastem Jaffna. Z kolei 18 lipca 1996 roku LTTE przypuściła atak na obóz wojskowy Mullaitivu w północno-wschodniej części kraju, zabijając ponad 1300 żołnierzy, co było największą stratą rządu w wojnie domowej. Wcześniej, 31 stycznia 1996 roku tamilski zamachowiec-samobójca uderzył ciężarówką w budynek banku centralnego Sri Lanki w Kolombo, zabijając 91 osób i raniąc ponad 1400. 24 lipca 1996 roku 70 osób zginęło a 600 zostało rannych w zamachu bombowym na pociąg pasażerski na stacji Dehiwela. 25 stycznia 1998 roku LTTE przeprowadziła zamach samobójczy przed najświętszą buddyjską świątynią na Sri Lance, Dalada Maligawa (Świątynia Zęba) w Kandy, zabijając 13 osób. Pod koniec 1999 roku Tygrysy przystąpiły do ofensywy i 22 kwietnia 2000 roku zajęły Przejście Słoniowe, stanowiące kluczową bazę wojskową u wrót do półwyspu Jaffna.

    SYTUACJA W LATACH 2000-2005

    24 grudnia 2000 roku LTTE ogłosiła jednostronne zawieszenie broni, ale wygasło ono 24 kwietnia 2001 roku, gdyż ówczesny rząd Sri Lanki nie zamierzał odwzajemnić gestu rebeliantów. 24 grudnia 2001 roku LTTE ponownie ogłosiła rozejm, na co przystał też nowy rząd Zjednoczonego Frontu Narodowego (UNF). 22 lutego 2002 roku przy mediacji norweskiej szef LTTE Veluppilai Prabhakaran i premier Ranil Wickremasinghe osobno podpisali porozumienie o stałym rozejmie, stanowiące podstawę do rozpoczęcia bezpośrednich negocjacji. 4 września 2002 roku rząd zniósł zakaz działalności LTTE, a 16 września w Sattahip w Tajlandii rozpoczęto negocjacje pokojowe. Podczas trzeciej rundy negocjacji w Oslo w grudniu 2002 roku porozumiano się co do zasady podziału władzy – Tamilowie mieli uzyskać autonomię na zamieszkiwanych przez nich obszarach w ramach federalnej struktury Sri Lanki. Tym samym Tamilowie rezygnowali z długo wysuwanego dążenia do niepodległego państwa. Jednak 21 kwietnia 2003 roku LTTE zawiesiła uczestnictwo w rozmowach pokojowych, twierdząc że nie są podejmowane działania na rzecz poprawy bytu Tamilów i zarzucając rządowi próbę marginalizacji LTTE poprzez nie zaproszenie do udziału w spotkaniu z dostarczycielami pomocy międzynarodowej.
    31 października 2003 roku LTTE przedstawiła swoją propozycję pokojową, postulującą powołanie Przejściowej Władzy Samorządnej (Interim Self-Governing Authority) o bardzo szerokich kompetencjach w 8 dystryktach północnego wschodu kraju na okres do osiągnięcia ostatecznego porozumienia pokojowego lub na okres 5 lat. Propozycja LTTE wywołała w listopadzie 2003 roku poważny kryzys polityczny na Sri Lance, gdy prezydent Kumaratunga zawiesiła parlament i przejęła kierownictwo kluczowych ministerstw, oskarżając premiera Wickremasinghe o zbytnią ugodowość wobec rebeliantów stanowiącą zagrożenie dla bezpieczeństwa kraju. W wyborach w kwietniu 2004 roku zwyciężył Zjednoczony Ludowy Sojusz Wolności (UPFA) popierający Kumaratungę, a premierem został nacjonalista Mahinda Rajapaksa. Odsunięcie pojednawczo nastawionego Wickremasinghe oraz rebelia jednego z tamilskich dowódców pułkownika Karuny w marcu 2004 roku, być może z inspiracji armii rządowej, zwiększyły podejrzliwość Tamilskich Tygrysów wobec zamiarów rządu.
    Gdy 26 grudnia 2004 roku tragiczne tsunami zabiło około 35,000 tysięcy osób na Sri Lance doszło do sporów o rozdział pomocy dla ofiar katastrofy. 24 czerwca 2005 roku rząd i LTTE zawarły w tej sprawie porozumienie, ale jego realizacja natrafiła na trudności, co przyczyniło się do wzrostu napięcia. Symptomem nadciągającej ponownie wojny było zamordowanie w Kolombo 12 sierpnia 2005 roku nieprzyjaznego Tamilskim Tygrysom, ale poważanego na arenie międzynarodowej ministra spraw zagranicznych Sri Lanki Lakshmana Kadirgamara. 17 listopada 2005 roku premier Rajapaksa pokonał Wickremasinghe w wyborach prezydenckich całkowicie zbojkotowanych przez Tamilów. Od grudnia 2005 roku zaczęło dochodzić do częstych ataków na żołnierzy Sri Lanki przy użyciu min przeciwpiechotnych.

    KOŃCOWA FAZA KONFLIKTU PO 2006 ROKU

    W dniach 22-23 lutego 2006 roku w Chateau de Bossey koło Genewy w Szwajcarii odbyły się rozmowy pokojowe, na których obie strony zadeklarowały przestrzeganie rozejmu i zgodziły się spotkać ponownie 19 kwietnia (później datę przesunięto na 24 kwietnia), jednak na kilka dni przed terminem rebelianci wycofali się z rozmów protestując przeciw asyście marynarki Sri Lanki podczas ich podróży. Walki rozgorzały na nowo, a zawieszenie broni z lutego 2002 roku pozostało już tylko na papierze.
    LTTE sięgnęła ponownie po taktykę zamachów samobójczych. 25 kwietnia 2006 roku kobieta-samobójczyni wysadziła się w powietrze w kwaterze głównej armii Sri Lanki w Kolombo, zabijając co najmniej 9 osób i ciężko raniąc dowódcę armii generała Saratha Fonsekę. W odwecie armia przystąpiła do ostrzału powietrznego i morskiego na pozycje Tamilskich Tygrysów. 31 maja 2006 roku Unia Europejska uznała LTTE za organizację terrorystyczną. 15 czerwca 2006 roku 64 osoby zginęły a 78 zostało rannych, gdy w mieście Kabithigollewa autobus wjechał na dwie miny podłożone przez Tamilskich Tygrysów. 26 czerwca 2006 generał Parami Kulatunga, trzeci w hierarchii oficer armii Sri Lanki zginął nieopodal Kolombo, gdy w jego samochód uderzył motocyklista-samobójca. Dalsze zaostrzenie sytuacji nastąpiło po 20 lipca, kiedy rebelianci zamknęli śluzy zbiornika Mavilaru, odcinając od wody kilkadziesiąt tysięcy farmerów na obszarach kontrolowanych przez wojska rządowe.
    W toku walk obie strony dopuszczały się zbrodni – armia Sri Lanki jest oskarżana o zamordowanie 17 lokalnych pracowników organizacji Action Contre Faim (ACF) w Muthur 4 sierpnia 2006 roku, natomiast LTTE przypuszczalnie dopuściła się 1 kwietnia 2007 roku morderstwa 6 syngaleskich pracowników niosących pomoc humanitarną w Batticaloa. 14 sierpnia 2006 roku lotnictwo Sri Lanki zbombardowało sierociniec w dystrykcie Mullaitivu, zabijając według LTTE 61 dziewczynek przechodzących szkolenie z pierwszej pomocy (według monitorów międzynarodowych – 19 osób); incydent ten zwrócił uwagę na problem dzieci-żołnierzy na Sri Lance, jako że rząd twierdził, że w budynku szkolono „młode kadry terrorystyczne.” 16 października 2006 roku w największym w historii Sri Lanki zamachu samobójczym koło miasta Habarana, którego celem był konwój marynarki wojennej, zginęły co najmniej 103 osoby, a ponad 150 zostało rannych. W dniach 28-29 października 2006 roku w Genewie odbyły się rozmowy pokojowe, ale nie przyniosły one żadnych rezultatów. 8 listopada 2006 roku pod ostrzał artyleryjski sił rządowych dostała się szkoła w Kithiraveli, gdzie zgromadzili się cywile uciekający przed walkami; według Tamilów zginęło 60 osób (według monitorów – 23). W walkach górę wydawała się brać strona rządowa, która podjęła udaną ofensywę na wschodzie kraju w lipcu 2007 roku, oczyszczając ten obszar z bojowników LTTE po raz pierwszy od 14 lat. Następnie zachęcone powodzeniem wojska rządowe podjęły ofensywę na północy kraju, stanowiącej twierdzę LTTE. 2 listopada 2007 roku Tygrysy ogłosiły, że w nalocie sił powietrznych Sri Lanki koło Kilinochchi zginął szef politycznego skrzydła rebeliantów S. P. Thamilselvan; w tym samym miesiącu w innym bombardowaniu lotniczym ranny miał zostać szef LTTE Veluppilai Prabhakaran.
    Zwiastunem dalszej intensyfikacji konfliktu było wypowiedzenie 6-letniego rozejmu, obowiązującego od dwóch lat już tylko na papierze, przez rząd Sri Lanki w dniu 2 stycznia 2008 roku. Decyzja weszła w życie po upłynięciu wymaganego dwutygodniowego terminu w dniu 16 stycznia. Tego samego dnia doszło do ataku bombowego na autobus w południowo-wschodniej części kraju, w którym zginęło 26 osób. Tygrysy konsekwentnie stosowały tę metodę walki w kolejnych miesiącach, a najgłośniejszy zamach samobójczy miał miejsce 6 października, gdy w Anuradhapura zginęło 27 osób, w tym emerytowany generał Janaka Perera. Jednak w drugiej połowie roku jasne stało się, że armia Sri Lanki zepchnęła LTTE do głębokiej defensywy: we wrześniu oddziały rządowe podeszły pod stolicę administracyjno-polityczną rebeliantów Kilinochchi, a ze strefy konfliktu wycofał się ostatni personel ONZ. 15 listopada armia zdobyła Pooneryn, strategicznie położoną naprzeciwko Jaffny twierdzę Tamilskich Tygrysów na północy kraju i uzyskała tym samym kontrolę nad całym zachodnim wybrzeżem Oceanu Indyjskiego. 2 stycznia 2009 roku po ciężkim 3-miesięcznym oblężeniu upadło wreszcie Kilinochchi, a 7 dni później wojska rządowe zajęły również Przejście Słoniowe, otwierając drogę lądową biegnącą na półwysep Jaffna. 7 stycznia rząd ponownie określił Tamilskich Tygrysów organizacją terrorystyczną. 25 stycznia LTTE utraciła port Mullaitivu, swoją ostatnią dużą twierdzę. Obie strony konfliktu nadal były oskarżane o nagminne gwałcenie praw człowieka, np. organizacja Human Rights Watch w marcu 2008 roku zarzuciła rządowi Sri Lanki, że jest jednym z największych na świecie sprawców tzw. wymuszonych zniknięć, w grudniu 2008 roku oskarżyła LTTE o brutalne traktowanie tamilskich cywilów na swoim obszarze, w tym stosowanie przymusowej służby militarnej i pracy, a w lutym 2009 roku oświadczyła, że obie strony dopuszczają się zbrodni wojennych atakując cywilów znajdujących się na obszarach walk.
    Sytuacja stawała się coraz bardziej dramatyczna wraz z szybkim kurczeniem się terytorium kontrolowanego przez LTTE, na którym schronienie znalazło do 250 tysięcy cywilów. 13 marca 2009 roku Wysoki Komisarz ONZ ds. Praw Człowieka Navi Pillay zarzuciła armii Sri Lanki i rebeliantom działania mogące stanowić zbrodnie wojenne i ostrzegła, że dalsze prowadzenie walk w ten sposób może spowodować „katastrofalny poziom” ofiar wśród ludności cywilnej. 10 kwietnia HRW wydała nawet raport stwierdzający, że tzw. „strefa bez ostrzału” stała się jednym z najbardziej niebezpiecznych miejsc na świecie, gdzie ofiary cywilne rosną w gwałtownym tempie w związku z ostrzeliwaniem tego obszaru przez armię Sri Lanki. 24 kwietnia ONZ doniosła, że od połowy stycznia na Sri Lance śmierć poniosło prawie 6,5 tysiąca cywilów, a blisko 14 tysięcy zostało rannych. 26 kwietnia, zaraz po tym jak kilkadziesiąt tysięcy cywilów zdołało zbiec ze strefy walk, Tamilskie Tygrysy ogłosiły jednostronne zawieszenie broni „w świetle bezprecedensowego kryzysu humanitarnego”, ale rząd Sri Lanki odrzucił je, żądając złożenia broni przez rebeliantów. Dzień później armia Sri Lanki dostała rozkaz nieużywania ciężkiego sprzętu bojowego i lotnictwa w atakach przeciw Tamilskim Tygrysom w trosce o los cywilów, ale nie zmieniło to wcale obrazu sytuacji. W dniach 9-10 maja doszło do zmasowanego ostrzału artyleryjskiego terytorium LTTE, w którym według wiarygodnych danych zginęło co najmniej 378 cywilów, a ponad 1100 zostało rannych. W następnych dniach co najmniej dwukrotnie ostrzelany został prowizoryczny szpital dla cywilów, co spowodowało śmierć około 100 osób.
    Konwencjonalna faza wojny domowej na Sri Lance dobiegała już jednak końca: 16 maja wojska Sri Lanki całkowicie odcięły bojowników LTTE od dostępu do wybrzeża, a 17 maja w internecie ukazało się oświadczenie LTTE mówiące, że „bitwa dobiegła jej gorzkiego końca” i deklarujące „uciszenie broni” przez rebeliantów. 18 maja armia poinformowała, że podczas próby ucieczki ze strefy walk zabity został Prabhakaran. Dzień później prezydent Rajapaksa w przemówieniu w parlamencie triumfalnie ogłosił „całkowite wyzwolenie” kraju od Tamilskich Tygrysów. 21 maja ministerstwo obrony ujawniło, że w ostatniej fazie wojny trwającej od lipca 2006 roku zginęło 6261 żołnierzy, a 29,5 tysiąca zostało rannych. Wielką niewiadomą był natomiast koszt jaki ponieśli znajdujący się na obszarze walk cywile; 29 maja londyński „The Times” doniósł, że w ostatnich tygodniach wojny śmierć poniosło, głównie wskutek ostrzału wojsk rządowych, ponad 20 tysięcy tamilskich cywilów; w lipcu ta sama gazeta podała, że około 1400 osób dziennie umierało z powodu fatalnych warunków higienicznych w Manik Farm, obozie internowania dla Tamilów. Rząd Sri Lanki mógł jednak liczyć na poparcie państw takich jak Chiny czy Rosja, m.in. dzięki którym 27 maja Rada Praw Człowieka ONZ przyjęła rezolucję uznającą konflikt na Sri Lance za wewnętrzną sprawę tego kraju niewymagającą zewnętrznej interwencji i pozwalającą władzom Sri Lanki na ograniczenie agencjom humanitarnym dostępu do obozów dla osób wewnętrznie wysiedlonych.
    17 maja 2010 roku Międzynarodowa Grupa Kryzysowa (ICG) wydała raport oskarżający wojsko Sri Lanki o popełnienie zbrodni wojennych w końcowej fazie konfliktu w pierwszej połowie 2009 roku i wzywający do międzynarodowego śledztwa w tej sprawie. 22 czerwca sekretarz generalny ONZ Ban Ki-moon powołał 3-osobowy doradczy panel ekspertów mający zbadać możliwe pogwałcenia prawa międzynarodowego w tym okresie, co rozzłościło rząd w Kolombo; 8 lipca Ban postanowił zamknąć biuro ONZ w stolicy Sri Lanki w związku z protestami uniemożliwiającymi jego normalne funkcjonowanie. 25 kwietnia 2011 roku ONZ opublikowała ponad 200-stronicowy raport z prac panelu, który wskazywał na wiarygodne podstawy do twierdzenia, iż w końcowej fazie konfliktu zbrodnie wojenne popełniła zarówno armia Sri Lanki jak i rebelianci.
    Oprócz militarnej ofensywy ciosem dla LTTE były też międzynarodowe działania przeciw finansowemu zapleczu ugrupowania. W ostatnich latach doszło do wielu aresztowań Tamilów rezydujących w państwach zachodnich, podejrzewanych o finansowe wspieranie LTTE. Według raportu Jane’s Intelligence Review z sierpnia 2007 roku Tamilskie Tygrysy dysponowały globalnym imperium biznesowym, generującym rocznie 200-300 milionów dolarów zysków z legalnych i nielegalnych operacji, takich jak przemyt i fałszywe instytucje charytatywne. W opinii Jane’s czyniło to z LTTE jedną z najbardziej wyrafinowanych grup rebelianckich na świecie. LTTE zaprzeczała działalności kryminalnej i utrzymywała, że dochody czerpała z podatków ściąganych na kontrolowanym przez siebie terytorium i dobrowolnych składek diaspory. LTTE była jedyną grupą rebeliancką na świecie dysponującą własnym lotnictwem, którego po raz pierwszy użyto 26 marca 2007 roku, bombardując bazę Katunayake koło Kolombo; ostatni nalot LTTE miał miejsce 20 lutego 2009 roku, kiedy dwie lekkie maszyny próbowały zaatakować w samobójczym stylu bazę Katunayake i kwaterę główną sił powietrznych Sri Lanki w Kolombo. Inne cechy do niedawna jeszcze wyróżniające LTTE wśród ugrupowań rebelianckich to flotylla szybkich łodzi i niesławne jednostki samobójcze, tzw. czarne tygrysy.