3

Ergonomia jest to dyscyplina naukowa zajmująca się dostosowaniem pracy do możliwości psychofizycznych człowieka. Ma na celu humanizowanie pracy poprzez taką organizację układu: człowiek - maszyna - warunki otoczenia, aby wykonywana ona była przy możliwie niskim koszcie

1. Przedmiot ergonomii

Przedmiotem ergonomii jest:

	Dostosowanie środków i warunków środowiska do
	psychofizycznych możliwości człowieka ,

Zwiększenie efektywności pracy z zachowaniem warunków bezpieczeństwa możliwie niskim kosztem biologicznym.

Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną, dlatego też można dokonać podziału nauk ergonomicznych między 4 grupy nauk:

1. Społeczne- np. psychologia pracy, prawo pracy, estetyka.

2. Medyczne- np. fizjologia pracy, higiena pracy, nauka o chorobach zawodowych.

3. Techniczne- np. budownictwo przemysłowe, budowa maszyn, automatyka.

4. Organizatorsko- ekonomiczne- np. teoria organizacji, prakseologia, ekonomika pracy.

Często określa się cel ergonomii jako zapewnienie człowiekowi dobrego życia, zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, jakie może on doznawać z chwilą stworzenia mu optymalnych warunków do pracy, wypoczynku i w ogóle życia.

Ergonomia może uczynić wiele dla poprawy "jakości życia" człowieka poprzez permanentne i sterowane przez naukę stwarzanie najkorzystniejszych warunków do niezawodnego funkcjonowania układu człowiek-technika poprzez obustronne przystosowanie jego elementów.

1. Rodzaje ergonomii

W działalności praktycznej możemy wyróżnić 2 rodzaje ergonomii:

1. Ergonomię koncepcyjną- zajmuje się ona analizą już istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy.

2. Ergonomię korekcyjną- celem jej jest takie zaprojektowanie narzędzia, urządzenia, maszyny czy wreszcie całego obiektu przemysłowego, aby spełniał on

4

WYKŁAD

1. Pojęcie ergonomii

Słowo „ergonomia" wywodzi się z połączenia dwóch greckich słów ergon (praca) i nomos (prawo, prawidłowość) co oznacza prawa rządzące pracą. Twórcą tego pojęcia był polski uczony Wojciech Bogumił Jastrzębowski.

podstawowe wymagania ergonomii. Zajmuje się modernizacją i usprawnianiem istniejących maszyn , organizacją stanowisk pracy, stanem bhp oraz humanizacją pracy.

Uwzględniając oba kierunki ergonomii, można stwierdzić że prowadzą one do ustalenia zasad i rozwiązań, które znajdują wyraz niemal w każdej działalności ludzkiej. Zasady te i rozwiązania obejmują swym zasięgiem cztery rodzaje obciążeń:

1. Obciążenia fizyczne- przede wszystkim w budownictwie, transporcie, rolnictwie.

2. Obciążenia statyczne- wynikające z niewłaściwej pozycji podczas pracy.

3. Obciążenia neuropsychiczne- będące wynikiem wymuszonego tempa pracy, monotonii bądź konieczności znacznej koncentracji uwagi.

4. Obciążenia środowiskowe- a więc warunki mikroklimatyczne, hałas, wibracje, oświetlenie, których wpływ na zdrowie pracowników odbija się po wielu latach.

1. Zasady ergonomii

Zasady ergonomii jako nauki stosowanej:

1. Przysposabiaj (dopasuj) każdorazowo narzędzia pracy i zadania do możliwości człowieka.

2. Pracuj mądrzej nie ciężej

3. Dbaj zawsze o to, by wyposażenie i zadania były przyjazne ludziom

(pracownikom)

1. Stosuj umiejętnie i z rozmysłem zasady pracy, a także zasady jej organizacji.

Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy:

• stosowana we wszystkich gałęziach przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, w gospodarstwie domowym;

• ma przede wszystkim przesłanki humanistyczne;

• produkcja i produkt powinny być kształtowane dla człowieka jako środek do

osiągania jego celów (w tym: lepszej jakości życia); człowiek jest najbardziej „kruchym" i nieprzewidywalnym elementem systemu pracy

Postulaty ergonomii dotyczące miejsca pracy:

1. Pracuj w naturalnej pozycji- naturalna pozycja ciała przy pracy jest optymalną pozycją dla każdego zestawów ludzkiego organizmu, gwarantująca największą siłę i odpowiednią kontrolę nad ruchami ciała, a jednocześnie powodująca najmniejszy nacisk fizyczny na te stawy oraz otaczające je tkanki.

• Zachowaj prawidłowe krzywizny kręgosłupa w kształcie litery „S"

• Prawidłowe ustawienie szyi

• Łokcie trzymane neutralnie ,po obu stronach ciała, ramiona zrelaksowane.

• Nadgarstki w jednej linii z przedmiotami.

1. Redukuj nadmierny wysiłek- we współczesnym świecie redukcja nadmiernego wysiłku jest możliwa dzięki innowacyjności oraz ogromnemu rozwojowi techniki. Innowacje te powodują minimalizację (redukcję) wysiłku potrzebnego do wykonywania powierzonych zadań i jednocześnie sprawiają że stają się one łatwiejsze i szybsze w realizacji.

2. Trzymaj wszystko w zasięgu ręki- postulat ten zwraca uwagę, na to aby wszystkie potrzebne nam do pracy przedmioty znajdowały się w zasięgu naszych

5

dłoni, tak aby nie tracić czasu i sił na ich szukanie i przynoszenie. Z tego postulatu wysuwają się następujące rekomendacje praktyczne:

• Przyrządy i narzędzia często używane w pracy powinny być dostępne w zasięgu wyprostowanego ramienia.

• Przedmioty stale używane powinny być dostępne w zasięgu przedramienia

• Jeśli stanowisko pracy zaplanujemy dla niskiej osoby, to wówczas każdy, dowolnego wzrostu pracownik, sięgnie po niezbędne przedmioty znajdujące się na stanowisku bez większego wysiłku.

• Pracę należy wykonywać na dogodnej, optymalnej wysokości manipulacyjnej (nie za niskiej i nie za wysokiej)

• Zwiększaj powierzchnię do pracy,

• Używaj wysięgnika

• Zapewnij miejsce na potrzebne przedmioty,

• Usuwaj napotkane przeszkody.

1. Pracuj na dogodnej wysokości- problem dotyczy dobrania odpowiedniej wysokości na jakiej pracownik ma wykonywać pracę. Praca na nieodpowiedniej wysokości ma często wymusza przyjmowanie niewłaściwej pozycji pracy, co wywołuje poczucie dyskomfortu, a nawet może być przyczyną schorzeń pracownika.

2. Redukuj nadmierne i niepotrzebne ruchy- wiele ruchów wykonywanych w różnych zadaniach może mieć poważny wpływ na zdrowie pracownika, ponieważ mogą powodować delikatne urazy i powierzchowne rany, a nieraz i ciężkie schorzenia. Rekomendowane są w tym zakresie następujące działania:

• Redukować powtarzające się ręczne ruchy

• Projektować efektywne ruchy

• Zmniejszać różnorodność ruchów

• Przesuwać lepiej niż przenosić i kłaść z powrotem

• Być twórczym

1. Minimalizuj zmęczenie- obciążenie fizyczne i umysłowe powoduje spadek efektywności wykonywanych zadań. Zmęczenie pracownika może być zmniejszone przez odpowiedni wysiłek umysłowy, właściwą organizację pracy, a także przez redukcję obciążenia metabolicznego. Obciążenie metaboliczne może być redukowane poprzez:

• Używanie maszyn, urządzeń i innych narzędzi pracy,

• Wyznaczanie w razie potrzeby innych pracowników do pomocy,

• Wprowadzanie częstych, ale krótkich przerw w pracy,

• Umożliwienie (ułatwienie) zgłaszania skarg przez pracowników odnośnie rzeczy i okoliczności, które sprawiają nam trudności.

1. Unikaj statystycznego obciążenia - z obciążeniem tym mamy do czynienia gdy łączymy wydatkowany wysiłek (siłę) z zajęciem niewygodnej pozycji ciała przy pracy. Może to wpłynąć na zmęczenie i zdrowie pracownika.

2. Ruszaj się i wykonuj ćwiczenia - człowiek, żeby być zdrowym, potrzebuje aktywności. Ciało ludzkie wymaga ćwiczeń i ciągłego, umiarkowanego rozciągania mięśni. Ćwiczenia wykonywane przez pracownika poza godzinami pracy powinny być ćwiczeniami rozciągającymi i relaksacyjnymi.

3. Zmniejszaj siłę i skracaj czas jej trwania - nawet trzymając ołówek czy długopis przez dłuższą chwilę, mięsnie ręki męczą się i zaczynają boleć. Przy zapobieganiu nadmiernemu zmęczeniu ręki podczas pisania należy więc przerwać pisanie i rozprostować mięśnie kilka razy.

6

1. Minimalizuj nacisk punktowy na ciało- nacisk bezpośredni lub „styczny" na różne części ciała jest ważnym i powtarzającym się problemem w wielu miejscach pracy. Ponadto praca taka często staje się niewygodna i może powodować ból, a przez to zmniejsza wydajność pracy. Aby temu zapowiedz należy:

• Unikać bezpośredniego kontaktu pomiędzy ciałem a narzędziem,

• Warstwa otaczająca narzędzie powinna być miękka oraz wyprofilowana i dostosowana do dłoni pracownika.

1. Zapewnij swobodę ruchów w wykonywaniu pracy- w miejscu pracy wymagane jest aby pracownik miał dostatecznie dużą swobodę ruchów w trakcie wykonywania pracy. Powinien on mieć również łatwy dostęp do wielu narzędzi oraz wszystkiego co jest mu potrzebne do wykonywania pracy bez napotykania dodatkowych przeszkód.

2. Zadbaj o projekt dla wysokich pracowników-_wysocy ludzie dość często mają problemy ze swoim stanowiskiem pracy, ponieważ często jest ono zaprojektowane dla ludzi o przeciętnym wzroście. Podstawową zasadą jest w takiej sytuacji ustawienie wszystkiego tak aby wysoki pracownik miał dostęp do tego, co jest mu potrzebne aby jego kolana, głowa, ręce nie było narażone na urazy podczas wykonywania zadań.

3. Zadbaj o zdrowie i komfortowe warunki pracy- pracownicy niestety bardzo często mają nieodpowiednie warunki, a zwłaszcza niewłaściwe warunki fizyczne- nadmierny upał lub zimno, wilgotność, hałas. Dlatego tak ważne jest dobranie i właściwe ukształtowanie elementów materialnego środowiska stwarzając komfortowe warunki pracy, co pozytywnie wpłynie na efektywność i poprawność pracy pracownik

Ergonomia

Przedmiot i zakres badań ergonomii

DODATKI

LITERATURA

1. S. Wieczorek, Ergonomia, Kraków- Tarnobrzeg 2008r.

2. S. Wieczorek, P. Żukowski, Organizacja bezpiecznej pracy, Kraków- Tarnobrzeg 2009r.

3. M. Trzeciak, Podstawy ergonomii, Radom 2000r.

4. J. Olszewski, Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Poznań 1997r.

5. D. Koradecka, Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, tom I i II, Warszawa 1997r.

6. W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, LEX, Zakamycze, 2002, wyd. IV.

7. 7

Ergonomia

Przedmiot i zakres badań ergonomii

1. R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.

2. L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, C.H. Beck Warszawa 2004r.

3. Horst W. Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy cz. I Ergonomiczne czynniki ryzyka, wyd. PP, 2004 r.

4. Bugajska J., Gedliczka A., Konarska M., Roman-Liu D., Słowikowski J. Ergonomia, CIOP-PIB 1998 r

LINKI INTERNETOWE

Dziennik Internautów (DI) - elektroniczne pismo poświęcone branży internetowego biznesu, telekomunikacji oraz społeczności skupionych wokół nowych technologii. Jedna z najstarszych, niezależnych i największych polskich gazet informacyjnych online. http://di.com.pl/

Strona Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) - organu nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Bezpłatne porad w zakresie prawa pracy. www.pip.gov.pl

Miesięcznik „Praca i Zdrowie" - publikacje z zakresu prawa pracy (w tym: bezpieczeństwa i higieny pracy), medycyny pracy, ergonomii, psychologii pracy i procesów jej humanizacji.

www.pracaizdrowie.com.pl

Strona Centralnego Instytutu Ochrony Pracy placówki naukowo-badawczej zajmującej się kompleksowo problematyką kształtowania warunków pracy zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka. http://www.ciop.pl

8

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

WYKŁAD

1. Podstawowe obowiązki i uprawnienia w zakresie BHP wynikające z Kodeksu pracy

   1. Obowiązki pracodawcy art. 207-209 k. p oraz 66 Konstytucji

Zagadnienia związane z ochroną zdrowia i życia pracowników dla naszego prawodawcy są bardzo ważne. Świadczy o tym fakt, iż już art. 66 Konstytucji RP¹ (którą stosuje się bezpośrednio- a więc jest najważniejszym aktem prawa) gwarantuje nam ich ochronę.

Kolejne akty prawne zawierające obowiązki i uprawnienia w zakresie BHP to ustawa z dnia 26 czerwca 1964r. Kodeks pracy²- tu znajdują się zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy już wśród podstawowych zasad prawa a następnie wśród praw i obowiązków pracodawców oraz pracowników. Natomiast w prawie wspólnotowy aktem prawnym z tego zakresu jest dyrektywa Rady 89/391 nazywana dyrektywą ramową. Należy również dodać, iż są to akty o charakterze bezwzględnie obowiązującym.

Pracodawcy przypisano szczególną rolę w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników. Musi przestrzegać on nie tylko generalnych nakazów i zakazów wynikających z prawa ale także musi uwzględniać indywidualne przeciwwskazania zdrowotne pracowników. Pracodawca ponosi także odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy a także obciążają go koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy bez możliwości przerzucenia ich na pracowników. Obowiązek zapewniania pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ma charakter jednostronny czyli ciąży on tylko na pracodawcy, niezależnie od tego, jak ze swoich obowiązków wywiązuje się pracownik. W szczególności pracodawca nie może odmówić pracownikowi określonych świadczeń bhp dlatego, iż źle wykonuje swoje obowiązki.

Art 66 Konstytucji nakłada na pracodawcę obowiązek stosowania odpowiednich zabezpieczeń zgodnych z wymogami prawa, ale rodzi to także określone zadania po stronie pracowników. Są to jednak sprawy nie należące do materii konstytucyjnych, dlatego autorzy ustawy zasadniczej odesłali do bieżącego ustawodawstwa określenia praw i obowiązków pracowników i pracodawców w tym zakresie³.

W kodeksie pracy obowiązki pracodawcy zostały zawarte w art. 207- 209².

Zgodnie z ich treścią pracodawca powinien:

• Znać przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy i zasady bhp, w zakresie niezbędnym do wykonywania funkcji pracodawcy,

• Ponosić odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy,

• Chronić życie i zdrowie pracowników (przez zapewnienie odpowiednich pomieszczeń do wykonywania pracy, wyposażenie maszyn i urządzeń w odpowiednie zabezpieczenia, dostarczanie pracownikom odzieży i obuwia ochronnego )

• Współpracować w zakresie bhp z innymi pracodawcami, którzy w tym samym miejscu zatrudniają pracowników,

• W momencie rozpoczęcia działalności poinformować o tym na piśmie inspektora pracy oraz państwowego inspektora sanitarnego,

¹ Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, Dz. U z 1997r nr 78 poz. 483

²Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r Kodeks pracy, Dz. U. z 1998r nr 21 poz. 94 z późn. zm.

³ W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, LEX, Zakamycze, 2002, wyd. IV.

3

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

• Szkolić i informować pracowników o ryzyku zawodowym,

• Prowadzić profilaktykę ochrony zdrowia

Art. 207 § 1 k. p stanowi, iż pracodawca będzie ponosił odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy. Oznacza to, iż pracodawca jest podmiotem odpowiedzialnym za stan rzeczywisty bezpieczeństwa. Zobowiązany jest również do takiej organizacji pracy w zakładzie aby zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Za nie wywiązanie się (przez działanie i zaniechanie) z tych obowiązków oraz za stan techniczny (faktyczny) m.in. obiektów budowlanych, urządzeń higieniczno- sanitarnych, maszyn, narzędzi i urządzeń będzie ponosił on odpowiedzialność. Odpowiedzialność za stan bhp nie może zostać przeniesiona na inne podmioty a pracodawca nie może tłumaczyć się brakiem środków na cele związane z bhp.

Pracodawca jest obowiązany (art. 207§ 2 k. p.) chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1. organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

2. zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

3. reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,

4. zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,

5. uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,

6. zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

7. zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Artykuł 207 § 2 obliguje pracodawcę do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, co oznacza właściwe zastosowanie (przeniesienie) tych osiągnięć do urządzeń technicznych, procesów technologicznych przy istniejących w konkretnej sytuacji warunkach organizacyjno-technicznych.⁴

W art. 207 § 2¹ k. p. została zawarta dyspozycja dotycząca koszów działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Stanowi ona, iż w żaden sposób koszty te nie mogą obciążać pracowników. W § 3 art. 207 k. p. pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami została zobowiązana do znajomości, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Należy podkreślić, że pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązane znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Wymóg znajomości tych przepisów został w pewnym stopniu złagodzony poprzez stwierdzenie "w zakresie niezbędnym". Tak więc ustawodawca wymaga ogólnej orientacji i znajomości

⁴ R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.

4

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

podstawowych przepisów i reguł, jakie musi posiadać pracodawca i osoba kierująca pracownikami. Zakres tej niezbędnej wiedzy będzie zróżnicowany w zależności od stanowiska i konkretnych okoliczności⁵

Pracodawca jest także obowiązany (art. 207¹ k. p.) przekazywać pracownikom informacje o:

1. zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,

2. działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń,

3. pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników.

Kodeks pracy przewiduje również rozwiązanie takiej sytuacji gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców (art. 208. § 1). W takim przypadku zobowiązuje ich do współpracy ze sobą. Nakazuje im również wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich zatrudnionych pracowników a także ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Kolejny obowiązek dotyczy pracodawcy, który dopiero rozpoczyna działalność. Na podstawie art. 209 § 1 zostaje on zobowiązany do zawiadomienia, w terminie 30 dni od chwili rozpoczęcia działalności, właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. Obowiązek ten będzie również ciążył na pracodawcy w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników (art. 209§ 2 k. p.)

Swoistym novum (art. 209¹ k. p.) jest wprowadzenie przez ustawodawcę obowiązku polegającego na zapewnieniu przez pracodawcę środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, oraz środków niezbędnych do gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników. Pracodawca wyznacza także pracowników, którzy w sytuacjach zagrożenia będą udzielali pierwszej pomocy oraz będą wykonywali czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników, zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpożarowej. Pracownicy ci mają również zapewniać łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy oraz ochrony przeciwpożarowej.

Ustawodawca zobowiązuje również (art. 209²§ 1) pracodawcę, aby w sytuacji wystąpienia zagrożenia dla życia i zdrowia niezwłocznie poinformował o tym pracowników oraz podjął działania celem ich ochrony. Musi on także dostarczyć pracownikom odpowiednie instrukcje, które pozwolą im na przerwanie pracy i oddalenie się z zagrożonego miejsca. Do czasu usunięcia zagrożenia pracodawca nie może wydawać polecenia wznowienia pracy.

Nowy niedawno dodany art. 209 ³ dotyczy działań pracownika podjętych w celu uniknięcia niebezpieczeństwa. Pracownicy, którzy podjęli takie działania nie mogą ponosić

⁵ R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.

5

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji z tego tytułu, chyba że działania te były niezgodne z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Użyty w art. 209 ³ § 2 zwrot " pod warunkiem ze nie zaniedbali swoich obowiązków", należy bowiem odnosić wyłącznie do obowiązków pracownika przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych (art. 100 § 2 pkt 3).

Przed dopuszczeniem pracownika do pracy pracodawca zobowiązany jest przeszkolić go w zakresie bhp a następnie prowadzić okresowe szkolenia w tym temacie. Również w tym momencie (przyjęcia do pracy) pracownik musi wykonać wstępne badania lekarskie a w trakcie trwania stosunku pracy okresowe badania lekarskie, wykonywane są one na koszt pracodawcy.

1. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikami

Sprawa opieki profilaktycznej nad pracownikami jest opisana szczegółowo w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. /Dz. U. nr 69 poz. 332 z 25 czerwca 1996r./. Jest to podstawowy akt prawny regulujący całość opieki profilaktycznej nad pracownikami, w tym badania wstępne, okresowe i kontrolne. Dla pracodawców bardzo istotną sprawą, wynikającą z tego rozporządzenia jest poprawne wypełnienie skierowania na badania profilaktyczne o raz znajomość szkodliwości i uciążliwości występujących w ich zakładzie pracy.

Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

1. osoby przyjmowane do pracy,

2. pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badaniom okresowym podlegają pracownicy, którym ukończył się termin ważności wydanego zaświadczenia lekarskiego.

Badaniom kontrolnym podlega pracownik w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą.

Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:

• brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub

• przeciwwskazaniem zdrowotnym do pracy na określonym stanowisku pracy.

W/w badania są przeprowadzane na koszt pracodawcy i w miarę możliwości w godzinach pracy.

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku / Art. 229 , § 4 KP/

Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

/Kodeks pracy art. 237² - 237⁵ oraz Dz. U. nr 62 z dnia 1 czerwca 1996r./

Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy prze dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.

Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:

6

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

• szkolenie wstępne,

• szkolenie okresowe

Szkolenie wstępne - przeprowadzane jest według programów szczegółowych opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk /zawodów/ i obejmuje:

• szkolenie wstępne ogólne /instruktaż ogólny,

• szkolenie wstępne na stanowisku pracy /instruktaż stanowiskowy/,

• szkolenie wstępne podstawowe.

Szkolenie wstępne ogólne / instruktaż ogólny/ - przechodzą wszyscy nowozatrudnieni pracownicy, a także studenci odbywający praktyki studenckie oraz uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy - przed dopuszczeniem do wykonywania pracy.

Instruktaż ogólny prowadzą pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy albo pracodawcy lub pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę, posiadający ukończone aktualne szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy /liczba godzin minimum -3/

Instruktaż stanowiskowy powinien zapoznać uczestników szkolenia z zagrożeniami występującymi na określonym stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagrożeniami oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku, w odniesieniu do:

1. pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i innych, których charakter pracy będzie się wiązał z bezpośrednimi kontaktami z produkcją i jej kontrolą lub narażeniem na zagrożenia zawodowe,

2. pracowników przenoszonych na stanowiska, o których mowa w pkt. 1, oraz zatrudnionych na tych stanowiskach w przypadku zmiany warunków techniczno - organizacyjnych, w szczególności zmiany procesu technologicznego, zmiany organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia dostosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia lub niebezpiecznym oraz nowych narzędzi, maszyn i innych urządzeń,

3. uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu oraz studentów odbywających praktyki studenckie.

Pracownik zatrudniony na kilku stanowiskach pracy powinien przejść instruktaż stanowiskowy obowiązujący na każdym z tych stanowisk.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza osoba kierująca pracownikami, wyznaczona przez pracodawcę, posiadająca odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz przeszkolona w zakresie metod prowadzenia instruktażu / liczba godzin instruktażu - minimum 8/.

Szkolenie podstawowe powinno zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenia podstawowe odbywają się w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na określonym stanowisku:

• osoby będące pracodawcami,

• osoby kierujący pracownikami,

• pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,

• projektanci oraz konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych,

• technolodzy, organizatorzy produkcji i inni pracownicy inżynieryjno-techniczni,

• pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy,

7

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

• pozostali pracownicy administracyjno-biurowi.

Po terminie ważności szkolenia podstawowego powinno być przeprowadzone szkolenie okresowe. Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie ich z nowymi rozwiązaniami techniczno- organizacyjnymi w tym zakresie.

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy / art. 237³ §1 KP/.

1. Prawa i obowiązki pracownika

Każdy pracownik jest nie tylko strona uprawnioną do ochrony życia i zdrowia w procesie pracy wykonywanej na rzecz pracodawcy, u którego jest zatrudniony, lecz również podmiotem obowiązanym do przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Obowiązek ten wymieniono wyraźnie w art. 100§2 pkt 3 jako jeden z obowiązków pracowniczych, a w art. 211 k. p został nawet podniesiony do rangi podstawowego obowiązku każdego pracownika.⁶

Według art. 211 k. p pracownik jest obowiązany:

1. znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

2. wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

3. dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

4. stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

5. poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

6. niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

7. współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wymienione w art. 211 obowiązki mają charakter powszechny i dotyczą wszystkich pracowników, zarówno szeregowych, jak również pracowników na stanowiskach kierowniczych. Ochrona zdrowia i życia pracowników zależy bowiem nie tylko od stworzenia przez pracodawców warunków pracy zgodnych z przepisami i zasadami bhp (art. 207), ale także od przestrzegania tych przepisów przez wszystkich pracowników. Obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp ma charakter podstawowy. Z tego względu ciężkie naruszenie przez pracownika przepisów bhp może stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1).⁷

⁶ L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, C.H. Beck Warszawa 2004r, str. 244

7. R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.

8

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

Zgonie z art. 210 k. p w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. W takiej sytuacji pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia. Natomiast za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Przepisy te nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

Również osoba kierująca pracownikami jest obowiązana na mocy art. 212 k. p :

1. organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,

2. dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

3. organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

4. dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

5. egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

6. zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków pracy jest nierozerwalnie związany z funkcją kierowania procesem pracy zespołowej. Oprócz obowiązków, jakie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy spoczywają na wszystkich pracownikach (art. 211), przepisy art. 212 ustalają obowiązki dla pracowników, którzy kierują pracą innych pracowników. Obarczenie tych osób dodatkowymi obowiązkami, w szczególności w sferze organizacji pracy i nadzoru, ma na celu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Połączenie treści zawartych w obu tych przepisach daje dopiero wyczerpujący obraz obowiązków ciążących na osobach kierujących pracownikami. Pracownik, któremu powierzono kierowanie pracą innych osób, jest zobowiązany do stałego nadzoru nad tym, aby praca podległych mu pracowników była realizowana zgodnie z przepisami i zasadami bhp⁸.

⁸ R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

1. Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów BHP

   1. Zasady odpowiedzialności pracownika

1. Odpowiedzialność porządkowa

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych pracodawca może stosować:

1. karę upomnienia,

2. karę nagany.

Pracodawca może również stosować karę pieniężną-za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Przepisy dotyczące odpowiedzialności porządkowej mają charakter bezwzględnie obowiązujący i nie jest możliwe umowne ich ograniczenie, wyłączenie czy rozszerzenie, ani co do rodzaju kar porządkowych, ani zakresu ich stosowania.

1. Procedura nakładania kar porządkowych

Pracownikowi, który dopuścił się naruszenie przepisów obowiązujących w zakładzie pracy może zostać nałożona kara. Kara ta nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. Wcześniej należy wysłuchać pracownika a jeżeli byłby nieobecny w pracy to bieg dwutygodniowego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia stawienia się pracownika do pracy.

Jeśli zastanie zastosowana kara pracodawca zawiadamia o tym fakcie pracownika na piśmie, wskazując rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych i datę dopuszczenia się przez pracownika tego naruszenia oraz informując go o prawie zgłoszenia sprzeciwu i terminie jego wniesienia. Odpis zawiadomienia składa się do akt osobowych pracownika. Gdyby zastosowanie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, pracownik może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw. O uwzględnieniu lub odrzuceniu sprzeciwu decyduje pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej. Jeśli pracodawca nieodrzuci sprzeciwu w ciągu 14 dni od dnia jego wniesienia jest to równoznaczne z uwzględnieniem przez niego sprzeciwu.

Pracownikowi, który wniósł sprzeciw, przysługuje (w ciągu 14 dni) prawo wystąpienia do sądu pracy o uchylenie zastosowanej wobec niego kary. Jeśli sąd uwzględni sprzeciw wobec zastosowanej kary pieniężnej lub uchylenia tej kary, pracodawca jest obowiązany zwrócić pracownikowi równowartość kwoty tej kary.

Karę uważa się za niebyłą, a odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa z akt osobowych pracownika po roku nienagannej pracy. Pracodawca może, z własnej inicjatywy lub na wniosek reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, uznać karę za niebyłą przed upływem tego terminu.

10

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

1. Ogólne zasady odpowiedzialności materialnej

Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach działu piątego kodeksu pracy. Reguła ta pociąga za sobą daleko idące skutki prawne. Nie ma bowiem prawnych możliwości ponoszenia odpowiedzialności przez pracownika na zasadach innych niż przewidziane w kodeksie pracy.

Przesłankami odpowiedzialności pracownika są:

• naruszenie obowiązków pracowniczych (bezprawność),

• wina pracownika,

• wyrządzenie szkody pracodawcy i związek przyczynowy między zawinionym naruszeniem obowiązków pracowniczych a szkodą.

Wina pracownika może wystąpić w formie:

• winy umyślnej- gdy pracownik chce wyrządzić szkodę (zamiar bezpośredni), jak i wówczas, gdy wyrządzenie szkody przewiduje i z tym się godzi (zamiar ewentualny).

• winy nieumyślnej- polega na tym, że pracownik nie mając zamiaru wyrządzenia szkody, wyrządza ją jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość wyrządzenia szkody przewidywał (lekkomyślność) lub mógł przewidzieć (niedbalstwo). Niedbalstwo w zależności od zakresu niedołożenia staranności jest stopniowane od lekkiego do rażącego

To pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody natomiast pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniła się do jej powstania lub zwiększenia. Ciężar udowodnienia, że do powstania szkody lub jej zwiększenia przyczynił się pracodawca lub inne osoby, spoczywa na pracowniku.

Ważną rzeczą jest to iż pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Ryzyko działalności pracodawcy dotyczy w szczególności podjęcia nowego rodzaju produkcji, co może być połączone ze stratą.

Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Jest to maksymalna kwota odszkodowania za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej. W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników lub przez jednego pracownika kilkoma czynami zasady dotyczące odszkodowania stosuje się oddzielnie do każdego pracownika i każdego z jego czynów.

1. Odpowiedzialność za mienie powierzone

Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. Pracownik ten odpowiada w pełnej

11

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione wyżej, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.

Od takiej odpowiedzialności pracownik może się uwolnić jedynie wtedy, gdy wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Przy takiej odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym pracownik odpowiada do pełnej wysokości.

1. Zasady odpowiedzialności pracodawcy

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Jest on obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

Zaniedbanie obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego stanowiska pracy uzasadnia odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy- opiera się na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencję swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę.

ĆWICZENIA

Pytania kontrolne

1. Jakie akty prawne regulują kwestie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

2. Wymień i omów obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.

3. Jak zorganizowana jest profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikami.

4. Kto podlega wstępnym badaniom lekarskim.

5. Jakie rodzaje szkoleń w zakresie bhp wyróżniamy.

6. Czym charakteryzują się szkolenia wstępne.

7. Czym charakteryzują się szkolenia okresowe.

8. Na czym polega instruktaż szkoleniowy

9. Jakie obowiązki w zakresie bhp ma pracownik.

10. Jakie wyróżniamy rodzaje odpowiedzialności pracowniczej.

11. Czym charakteryzuje się odpowiedzialność porządkowa?

12. Czym charakteryzuje się odpowiedzialność za mienie powierzone.

13. Jak wygląda procedura nakładania kar porządkowych?

14. Wymień przesłanki odpowiedzialności pracownika.

15. Jak przedstawia się kwestia odpowiedzialności pracodawcy za bhp w zakładzie pracy.

12

Ergonomia

Przepisy prawne dotyczące warunków pracy

DODATKI

LITERATURA

1. S. Wieczorek, Ergonomia, Kraków- Tarnobrzeg 2008r.

2. S. Wieczorek, P. Żukowski, Organizacja bezpiecznej pracy, Kraków- Tarnobrzeg 2009r.

3. M. Trzeciak, Podstawy ergonomii, Radom 2000r.

4. J. Olszewski, Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Poznań 1997r.

5. D. Koradecka, Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, tom I i II, Warszawa 1997r.

6. W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, LEX, Zakamycze, 2002, wyd. IV.

7. R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.

8. L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, C.H. Beck Warszawa 2004r.

9. Horst W. Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy cz. I Ergonomiczne czynniki ryzyka, wyd. PP, 2004 r.

10. Bugajska J., Gedliczka A., Konarska M., Roman-Liu D., Słowikowski J. Ergonomia, CIOP-PIB 1998 r

LINKI INTERNETOWE

Dziennik Internautów (DI) - elektroniczne pismo poświęcone branży internetowego biznesu, telekomunikacji oraz społeczności skupionych wokół nowych technologii. Jedna z najstarszych, niezależnych i największych polskich gazet informacyjnych online. http://di.com.pl/

Strona Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) - organu nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Bezpłatne porad w zakresie prawa pracy. www.pip.gov.pl

Miesięcznik „Praca i Zdrowie" - publikacje z zakresu prawa pracy (w tym: bezpieczeństwa i higieny pracy), medycyny pracy, ergonomii, psychologii pracy i procesów jej humanizacji.

www.pracaizdrowie.com.pl

Strona Centralnego Instytutu Ochrony Pracy placówki naukowo-badawczej zajmującej się kompleksowo problematyką kształtowania warunków pracy zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka. http://www.ciop.pl

13

Wypadki przy pracy

2

Ergonomia

Wypadki przy pracy

WYKŁAD

1. Wybrane przepisy prawne dotyczące wypadków przy pracy

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.)

3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. z dnia 2 lipca 2009 r.).

4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 227, poz. 2298)

5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. Nr 236, poz. 1992)

6. Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia20 lutego 2009 r. w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

7. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2005 r. w sprawie sposobu i trybu zgłaszania wypadku przy pracy rolniczej oraz ustalania jego okoliczności i przyczyn (Dz. U. Nr 76, poz. 669)

8. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie określenia wysokości jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej oraz zasiłku chorobowego (Dz. U. Nr 98, poz. 652 z późn. zm.)

9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289 z późn. zm.)

10. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U. Nr 237, poz. 2015)

11. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz

3

Ergonomia

Wypadki przy pracy

2. Pojęcie i rodzaje wypadków przy pracy

1. Wypadek przy pracy

Definicja została zawarta w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr167 z 2009 r., poz. 1322), który stanowi, że:

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Określone zdarzenie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy jedynie wówczas, gdy spełnia równocześnie wszystkie warunki podane w definicji.

Rodzaje wypadków przy pracy:

• Wypadek śmiertelny

Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć poszkodowanego w okresie 6 miesięcy od zdarzenia. (art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr167 z 2009 r., poz. 1322))

• Ciężki wypadek

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne

4

Ergonomia

Wypadki przy pracy

uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. (art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych)

• Zbiorowy wypadek

Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby. (art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych)

1. Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w w/w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w definicji wypadku przy pracy (art. 3 ust. 1 pkt 1, 2 i 3 cytowanej ustawy z dnia 30 października 2002 r.), chyba że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

1. Wypadek w okresie ubezpieczenia wypadkowego - wypadek przy pracy świadczonej na innej podstawie niż stosunek pracy

Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - do wypadków przy pracy zalicza się także urazy doznane w okresie ubezpieczenia społecznego podczas wykonywania określonych świadczeń na innej podstawie niż stosunek pracy.

Do tej grupy wypadków można zakwalifikować nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego, podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;

• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;

• sprawowania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej;

• odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący;

• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;

5

Ergonomia

Wypadki przy pracy

• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;

• odbywania służby zastępczej;

• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;

• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy

o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;

• pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.

1. Wypadek w drodze do pracy i z pracy.

Definicję tego zdarzenia podano w art. 57b ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227).

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo iż droga ta została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu, drogę do miejsca lub z miejsca:

• innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia

rentowego;

• zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych;

• zwykłego spożywania posiłków;

• odbywania nauki lub studiów.

Użyte w definicji pojęcie „droga" :

• nie dotyczy wyłącznie dróg publicznych i traktów znajdujących się na zewnątrz pomieszczeń.

• drogą jest także ścieżka prowadząca przez teren prywatny, w tym posesję należącą do osoby poszkodowanej.

• o drodze z pracy do domu można natomiast mówić w sytuacji, gdy będzie miało miejsce wcześniejsze wyjście z pracy z zamiarem załatwienia sprawy prywatnej, ale bez powrotu do pracy. Przerwa w drodze do domu może być w tym przypadku

6

Ergonomia

Wypadki przy pracy

potraktowana jako „życiowo uzasadniona" (załatwianie spraw osobistych , zdrowotnych itp.)

• Jako droga z pracy do domu może być potraktowana droga na obiad (do domu lub innego miejsca) w czasie regulaminowej przerwy na spożycie posiłku.

WAŻNE

• wypadek podczas pobytu w podróży służbowej przy pokonywaniu drogi między miejscem wykonywania pracy a miejscem zakwaterowania jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy.

• nie jest traktowany jako droga z pracy odcinek między miejscem pracy a miejscem załatwiania prywatnej sprawy w sytuacji, gdy nastąpi powrót do pracy, po załatwieniu sprawy. Jest to droga odbywana w czasie przerwy w świadczeniu pracy.

1. Wypadek przy pracy rolniczej

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, ost. zm. DZ. U. Nr 79 z 2009 r. 667), za wypadek przy pracy rolniczej uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności:

• na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub w którym pracuje, albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym lub

• w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkcie 1, albo w drodze powrotnej, lub

• podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego, o którym mowa w pkcie 1, zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej lub w związku z wykonywaniem tych czynności, lub

• w drodze do miejsca wykonywania czynności, o których mowa w pkcie 3, albo w drodze powrotnej. Ze względu na specyfikę pracy w gospodarstwie rolnym, przy kwalifikacji tej grupy wypadków od lat występuje wiele wątpliwości, czego wyrazem jest bogate orzecznictwo sądowe.

Wzory pism: (dostępne w elektronicznej wersji kursu)

1. Zgłoszenie wypadku przy pracy pracownika

2. Zgłoszenie wypadku przy pracy osoby nie będącej pracownikiem

3. Protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

4. Karta wypadku

5. Zgłoszenie wypadku w drodze do pracy (z pracy)

6. Karta wypadku w drodze do pracy lub z pracy

7. Statystyczna karta wypadku GUS

7

Ergonomia

Wypadki przy pracy

1. Rodzaje świadczeń powypadkowych

1. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu.

Jednorazowe odszkodowanie - przysługuje ubezpieczonemu, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Uprawnienia do jednorazowego odszkodowania z tego tytułu określa się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Odszkodowanie przysługuje w wysokości zależnej od stopnia uszczerbku na zdrowiu. (art. 11 ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.)

W przypadku zwiększenia się uszczerbku, który był podstawą odszkodowania, o co najmniej o 10 punktów procentowych, odszkodowanie zwiększa się odpowiednio za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający procent, według którego ustalono wcześniej odszkodowanie. Odszkodowanie ulega zwiększeniu, jeżeli w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy.

Do ustalenia wysokości jednorazowego odszkodowania, przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania decyzji.

Stopień uszczerbku na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy ustala lekarz orzecznik ZUS, wydając w tej sprawie orzeczenie. Orzeczenie otrzymuje ubezpieczony lub inna uprawniona osoba (np. członek rodziny poszkodowanego).

Od orzeczenia przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem placówki ZUS, która jest właściwa dla miejsca zamieszkania zainteresowanego. Komisja lekarska, po rozpatrzeniu sprzeciwu lub zarzutu wadliwości orzeczenia, rozstrzyga sprawę także przez wydanie orzeczenia.

Orzeczenie, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, jest podstawą do wydania przez ZUS decyzji w sprawie wypłaty świadczenia

1. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci pracownika.

Odszkodowane to stanowi świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego na rzecz członków rodziny pracownika, który zmarł w skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Członkami rodziny pracownika uprawnionego do jednorazowego odszkodowania są:

• Małżonek zmarłego

• Dzieci własne i przysposobione, pasierbowie, dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, wnuki, rodzeństwo.

• Rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, którzy w dniu śmierci ubezpieczonego prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczynił się do ich utrzymania.

Wysokość jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci pracownika wynosi wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia. W chwili obecnej jest to wysokości 20 % przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

1. Świadczenia rentowe oraz zasiłki.

8

Ergonomia

Wypadki przy pracy

Renta z tytułu niezdolności do pracy- przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy. Świadczenie to przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego, a także bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem. Prawo do tej renty ustaje z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, a w przypadku ponownego jej wystąpienia, prawo to przywraca się - bez względu na to, jak długa była przerwa.

Renta szkoleniowa- przysługuje ubezpieczonemu, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na spowodowaną wypadkiem przy pracy niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. Renta przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego, a także bez względu na datę powstania niezdolności do pracy z powodu wypadku.

Renta rodzinna- przysługuje członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku. Przysługuje ono także w razie śmierci rencisty uprawnionego do renty z tytułu niezdolności do pracy. Uprawnienie to nie jest zależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego, a także od daty powstania niezdolności do pracy z powodu wypadku.

Zasiłek chorobowy- przysługuje poszkodowanemu w wysokości 100% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe. Prawo do zasiłku przysługuje - niezależne od okresu ubezpieczenia - już od pierwszego dnia niezdolności do pracy z powodu wypadku przy pracy. Zasiłek nie przysługuje za okresy, za które ubezpieczony miał - na podstawie innych przepisów prawnych (np. art. 92 Kodeksu pracy) - prawo do wynagrodzenia, stypendium lub innego świadczenia za czas niezdolności do pracy.

Świadczenie rehabilitacyjne- przysługuje poszkodowanemu w wysokości 100% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia wypadkowe, niezależnie od okresu ubezpieczenia. Przysługuje ono w sytuacji, gdy po wyczerpaniu zasiłku chorobowego poszkodowany jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokuje odzyskanie przez niego zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, lecz nie dłużej niż przez 12 miesięcy

Zasiłek wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Prawo do zasiłku wyrównawczego ustaje z dniem zakończenia rehabilitacji zawodowej i przesunięcia do innej pracy, lecz nie później niż po 24 miesiącach od dnia rozpoczęcia rehabilitacji lub w sytuacji gdy rehabilitacja stała się bezcelowa ze względu na stan zdrowia poszkodowanego.

1. Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku.

Zgodnie z art. 237¹ § 2. Kodeksu pracy- pracownikowi, który uległ wypadkowi przy

pracy, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych przy pracy.

Wysokość takiego odszkodowania wyznacza się na zasadach ogólnych.

9

Ergonomia

Wypadki przy pracy

1. Zagrożenie i przyczyny wypadków.

Zagrożeniem jest każdy czynnik mający zdolność spowodowania utraty życia lub zdrowia. Bezpośrednim zagrożeniem jest możliwość występowania między człowiekiem a otoczeniem wymiany energii przekraczającej zdolności przystosowawcze organizmu. Zagrożenia są różnicowane ze względu na rodzaj niebezpiecznej energii oraz jej lokalizację. Wyróżnia się następujące zagrożenia: kinetyczne, elektryczne, chemiczne, promieniowe, termiczne, biologiczne.

Inny podział zagrożeń to:

• Naturalne- stanowi je energia zlokalizowana w naturalnym środowisku człowieka. Np. lawiny śnieżne, powodzie, uderzenie pioruna.

• Techniczne- ich źródłem jest energia zmagazynowana w środkach technicznych lub emitowana w procesach technologicznych. Np. wybuch zbiorników ciśnieniowych, wykolejenie pociągu, pochwycenie przez ruchomą część maszyny.

• Osobowe -są nimi niekontrolowane skutki siły mięśni oraz ciążenia organizmu. Np. spadniecie osoby z wysokości, wpadnięcia, potknięcia.

Większość niebezpiecznych wydarzeń jest jednak inicjowana przez ludzi w wyniku utraty kontroli nad zagrożeniem lub nad własnym zachowaniem.

Wypadki są zdarzeniami złożonymi. Ich powstanie jest wynikiem kombinacji zdarzeń technicznych, środowiskowych, ludzkich i organizacyjnych oraz poprzedzających te zdarzenia warunków.

Szczegółowa analiza przyczyn wypadków przy pracy zbadanych w 2008 r. przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy wskazuje na istotne zaniedbania w zakresie techniki, organizacji i zachowań ludzkich.

(źródło:http://www.pip.gov.pl/html/pl/sprawozd/08/pdf/r03/s_08_03.pdf)

Przyczyny techniczne dotyczyły:

• braku, niewłaściwego doboru oraz stanu osłon i urządzeń ochronnych (zabezpieczenia m.in. przed zetknięciem się z ruchomymi elementami maszyn, urządzeń i narzędzi; uderzenie przez wyrzucane substancje, materiały i przedmioty; wybuchem; zetknięciem z powierzchniami o skrajnych temperaturach [bardzo wysokich i niskich]; porażeniem prądem elektrycznym) - 21,5% ogółu przyczyn technicznych,

• niewłaściwej stateczności czynnika materialnego (brak zabezpieczeń przed przewróceniem, zmianą położenia itp.) - 14,8%,

• braku lub niewłaściwych układów sterowania, elementów sterowniczych, a także urządzeń sygnalizujących powstawanie zagrożeń - 14%,

• niewystarczającej wytrzymałości czynnika materialnego - 14%,

• braku lub niewłaściwych środków ochrony zbiorowej - 8,7%,

• ukrytych wad materiałowych czynnika materialnego- 5,1%.

Przyczyny organizacyjne polegały na:

• braku nadzoru nad pracownikami - 12,2% w grupie przyczyn organizacyjnych,

• tolerowaniu przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy - 9,3%,

• braku lub niewłaściwych instrukcjach bezpiecznej pracy - 11,4%,

• dopuszczaniu do wykonywania pracy pracowników bez przeszkolenia lub niewłaściwie

• przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy - 8,1%,

• niewyposażeniu pracowników w środki ochrony indywidualnej lub niewłaściwym

doborze tych środków - 4,5%,

10

Ergonomia

Wypadki przy pracy

• niedostatecznym przygotowaniu zawodowym pracowników, w tym braku wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych - 4,4%.

Przyczyny ludzkie dotyczyły:

• nieprawidłowego zachowania się pracowników, w tym spowodowanego: zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem - 30%

• w grupie przyczyn ludzkich, niedostateczną koncentracją na wykonywanej czynności 7,6%, - lekceważeniem zagrożenia (brawurą, ryzykanctwem itp.) - 7,5%

• oraz nieznajomością zagrożenia - 4,5%,

• nieużywania sprzętu ochronnego przez pracowników- 4,7%,

• niewłaściwego samowolnego zachowania się pracowników, w tym: wykonywania czynności bez usunięcia zagrożenia - 2,8%;

• wejścia, wjechania w obszar zagrożony bez upewnienia się, że nie ma niebezpieczeństwa - 2,7%;

• przechodzenia, przejeżdżania lub przebywania w miejscach niedozwolonych- 2,6%,

• stanu psychofizycznego pracowników, niezapewniającego bezpiecznego wykonywania pracy - 3,8%.

1. Teorie powstawania wypadków

Wiele rodzajów wypadków w pracy jest efektem „nałożenia" się niezależnych czynników. Często mówi się o „mechanizmach zagrożenia", czyli o uniwersalnych „schematach" generowania stanów i sytuacji niebezpiecznych dla człowieka, systemu i otoczenia. Mechanizmy te mogą występować sekwencyjnie, równolegle lub komplementarnie.

Oto kilka przykładowych teorii wypadków:

• Teoria czystego przypadku- zakłada że wypadki mają charakter losowy i są spowodowane działaniem siły wyższej, a wszyscy ludzie mają jednakową szansę uczestnictwa w wypadku. A działania zapobiegające wypadkowi nie są możliwe.

• Teoria następstwa wydarzeń- w ramach tej teorii rozważano:

• Teorię jednej przyczyny- wypadek jako zdarzenie mające jedną przyczynę lub kilka jednocześnie.

• Teorię „łańcucha zdarzeń"= teoria domino- zakłada że wypadek jest zdarzeniem końcowym, a wszystkie poprzedzające go zdarzenia powiązane są przyczynowo ze sobą, a zatem tworzą „łańcuch przyczyn"

• Teorię rozgałęzionych łańcuchów zdarzeń - wg. Hepburna wypadek traktowany jest jako skutek równowagi między człowiekiem a zagrożeniem. Tylko znajomość potencjalnych zagrożeń i umiejętność ich unikania w procesie pracy pozwala na utrzymanie równowagi pomiędzy człowiekiem jako operatorem a potencjalnie niebezpiecznymi czynnikami technicznymi i środowiskowymi. Sytuacja wypadkowa ma postać dwóch ciągu zdarzeń, z których jeden opisuje zmianę zagrożenia a drugi zmiany zachodzące w człowieku.

• Teorię wieloliniowych ciągów zdarzeń — jej twórcą był L. Benner, który za podstawę swej hipotezy przyjął także sekwencyjność i współdziałanie zdarzeń prowadzących do wypadku. Podstawową sprawą w prewencji wypadków byłoby utrzymanie równowagi dynamicznej pomiędzy działaniami człowieka a wpływami zewnętrznymi, które zaburzając normalne czynności człowieka ponad poziom przekraczający jego możliwości adaptacyjne, zaburzają stan równowagi; powstałe zakłócenia inicjuje ciąg zdarzeń prowadzących do wypadku.

11

Ergonomia

Wypadki przy pracy

• Teoria specyficznych zmiennych- ogólnie założenie tej teorii opiera się na

obserwacjach, że wypadki są skorelowane z różnymi czynnikami. Chodzi przede

wszystkim o: staż pracy, wiek, kwalifikacje zawodowe, stan zdrowia.

ĆWICZENIA

Pytania kontrolne

1. Przytocz definicję wypadku przy pracy.

2. Jakie wyróżniamy rodzaje wypadków przy pracy?

3. Czym charakteryzuje się wypadek śmiertelny?

4. Czym charakteryzuje się ciężki wypadek?

5. Czym charakteryzuje się zbiorowy wypadek?

6. Czym charakteryzuje się wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy?

DODATKI

LITERATURA

1. S. Wieczorek, Ergonomia, Kraków- Tarnobrzeg 2008r.

2. S. Wieczorek, P. Żukowski, Organizacja bezpiecznej pracy, Kraków- Tarnobrzeg 2009r.

3. M. Trzeciak, Podstawy ergonomii, Radom 2000r.

4. J. Olszewski, Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Poznań 1997r.

5. D. Koradecka, Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, tom I i II, Warszawa 1997r.

6. W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, LEX, Zakamycze, 2002, wyd. IV.

7. R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.

8. L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, C.H. Beck Warszawa 2004r.

9. Horst W. Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy cz. I Ergonomiczne czynniki ryzyka, wyd. PP, 2004 r.

10. Bugajska J., Gedliczka A., Konarska M., Roman-Liu D., Słowikowski J. Ergonomia, CIOP-PIB 1998 r

LINKI INTERNETOWE

Dziennik Internautów (DI) - elektroniczne pismo poświęcone branży internetowego biznesu, telekomunikacji oraz społeczności skupionych wokół nowych technologii. Jedna z najstarszych, niezależnych i największych polskich gazet informacyjnych online. http://di.com.pl/

Strona Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) - organu nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Bezpłatne porad w zakresie prawa pracy. www.pip.gov.pl

Miesięcznik „Praca i Zdrowie" - publikacje z zakresu prawa pracy (w tym: bezpieczeństwa i higieny pracy), medycyny pracy, ergonomii, psychologii pracy i procesów jej humanizacji.

www.pracaizdrowie.com.pl

12

Ergonomia

Wypadki przy pracy

Strona Centralnego Instytutu Ochrony Pracy placówki naukowo-badawczej zajmującej się kompleksowo problematyką kształtowania warunków pracy zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka. http://www.ciop.pl

13

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

2

Ergonomia

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

WYKŁAD

1. Ergonomia w pracy umysłowej

Praca umysłowa, najczęściej wykonywana w pozycji siedzącej, może stać się bardzo uciążliwa dla organizmu. Długi okres pracy z komputerem wraz z niekorzystnymi czynnikami może powodować dolegliwości zdrowotne. Długotrwałe unieruchomienie organizmu obciąża kręgosłup i mięśnie pleców a także powoduje spowolnienie procesów fizjologicznych. Praca rutynowa jest bardzo często monotonna i w dłuższym okresie powoduje znużenie i zmniejszenie zaangażowania w poprawne jej wykonywanie. Z kolei praca intensywna jest często wykonywana pod presją czasu. To skutkuje stresem, zmęczeniem, bólami głowy i frustracjami. Praca z komputerem powoduje również problemy z oczami, dłońmi, ramionami i nogami. Wszystko to zmniejsza efektywność oraz zadowolenie z pracy oraz przyczynia się do częstszych absencji.

Tym problemom można zapobiegać projektując stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii. Zdecydowanie poprawi to komfort pracy, a także zwiększy zadowolenie pracodawcy.

1. Zagrożenia dla zdrowia w pracy biurowej

Wpływ pracy przy komputerze na wzrok

Praca przy komputerze, szczególnie długotrwała, w złych warunkach, może powodować takie dolegliwości jak:

• przemijająca krótkowzroczność

• rozmywanie się obrazu

• zły kontrast widzenia

• podwójne widzenie

• uczucie pieczenia, kłucia, ucisku

• tępy ból oka

• łzawienie oczu, zaczerwienienie spojówek

Obciążenia psychiczne

Praca przy komputerze pociąga za sobą również duże obciążenia psychiczne. Po pierwsze, często jest to praca jednostajna i monotonna. Powtarzanie tych samych czynności powoduje znużenie i apatię. Z drugiej strony nowoczesny sprzęt o dużej mocy obliczeniowej ma krótki czas reakcji. Zmiany na monitorze pojawiają się błyskawicznie, dużo szybciej, niż może na nie zareagować układ nerwowy człowieka. Powoduje to konieczności wytężonej i ustawicznej uwagi, co prowadzi do zmęczenia i różnych symptomów napięcia: trudności w myśleniu, drażliwości, nerwowości, uczucia leku, skłonności do zapominania.

Kolejna przyczyną stresu jest też abstrakcyjność pracy przy komputerze. Operator styka się z symbolicznymi wyobrażeniami rzeczy, z ich abstrakcyjnymi przedstawieniami, co powoduje poczucie alienacji.

Wpływ na układ szkieletowo - mięśniowy

Na dolegliwości układu mięśniowo szkieletowego skarży się 50% badanych mężczyzn i 70% kobiet. Mimo, iż dolegliwości te wydają się błahe, w istocie jest to cicha bomba. Prowadzą do poważnych stanów zwyrodnieniowych w rejonie szyjno barkowym, palcach i nadgarstkach, okolicach ud i krzyża. Skąd się to bierze? Pracując przy komputerze

3

zmuszeni jesteśmy pozostawać przez długi czas w określonej pozycji oraz wykonywać dokładne ruchy o dużej powtarzalności.

• Cumulative Trauma Disorders (dolegliwości powstające w wyniku mikrourazów)

Cumulative Trauma Disorders to inaczej psychiczne i fizyczne urazy, występujące w stałym miejscu, a wywołane biomechanicznym działaniem na specyficzną cześć ciała (plecy, ręce, kark, nadgarstki). CDT różni się od tradycyjnego zmęczenia mięśni, ponieważ nie objawia się w krótkim okresie. Syndrom CDT powstaje w wyniku powtarzających się niesprzyjających warunków. Tak powstałe urazy są bardzo trudne a w niektórych przypadkach niemożliwe do wyleczenia.

Podstawową przyczyną powstawania urazów mogą być: s Powtarzający się ruch, taki jak:

• pisanie na klawiaturze

• ciągły ruch ręką i ramieniem przy pracy myszką

• sięganie po dokumenty znajdujące się powyżej ramion

Nacisk na mięśnie i nerwy wywołany przez:

• zginanie nadgarstka i opieranie o powierzchnię

• ciągły kontakt łokci z blatem

• nacisk na mięśnie nóg spowodowany niewielką ilością miejsca

Nieprawidłowa postawa w trakcie pracy:

• brak możliwości położenia stóp płasko na podłodze

• nieprawidłowa postawa, brak oparcia i podłokietników

• nieprawidłowa wysokość siedzenia i blatu

Inne choroby wywoływane przez nieprawidłowo zorganizowane stanowiska komputerowe

	Podrażnienie błony śluzowej Reakcja na duże stężenie ozonu w powietrzu, wywołane m.in. przez drukarki laserowe. Objawy: podrażnienie śluzówki oczu, nosa i krtani.
Syndrom Sicca Zauważalne zmniejszenie częstotliwości mrugania oczyma spowodowane przez długotrwały kontakt z monitorem. Objawy: wysychanie i wykrzywienie rogówki oraz stopniowa utrata wzroku.
	Zaburzenia widzenia Przemęczenie oczu wywołane częstymi zmianami ogniskowej oraz wpatrywaniem się na przemian w obiekty mocno oświetlone położone blisko i znajdujące się w oddali, ukryte w mroku. Objawy: zmęczenie, zaczerwienienie oczu, pieczenie oraz uczucie kłucia w oczach, bóle głowy, widzenie podwójne i za mgłą, następstwa psychosomatyczne.
Zawroty głowy Spowodowane przeciążeniem oczu, nieergonomicznym stanowiskiem pracy, częstym korzystaniem z okularów i stresem wzmaganym przez promieniowanie elektromagnetyczne.
	Bóle głowy Skutek promieniowania elektromagnetycznego, przemęczenia oczu i przyjmowania złej pozycji podczas siedzenia (źle zorganizowane środowisko pracy).
Zespół cieśni nadgarstka Następstwo nieprawidłowego ułożenia rąk podczas korzystania z klawiatury (przeguby uniesione ku górze!) W najwęższym miejscu przeguby dłoni, tzw. kanale nadgarstka nerwy są zbyt mocno ściśnięte. Objawy: nadwrażliwość, drętwienie, mrowienie oraz ból kciuka i trzech kolejnych palców oraz całych dłoni i nadgarstków.
	Repetitive Strain-Injury Syndrom (RSI)

4

	Zespół urazów wywołanych jednostronnym, chronicznym przeciążaniem kończyn górnych na odcinku dłoń-bark. Objawy: dotkliwy, piekący ból przedramienia, ramienia, szyi i łopatki; obrzęk, usztywnienie, bezwład, niezdolność do pracy.
Dolegliwości kręgosłupa i pleców Spowodowane aranżacją stanowiska komputerowego zaprzeczającą zasadom ergonomii. Objawy: dyskopatia, skrzywienie kręgosłupa, przykurcze mięśni nóg.
	Dolegliwości natury psychicznej Dają o sobie znać na stanowisku pracy lub w jego bezpośrednim otoczeniu. Przypuszczalne przyczyny: zaburzenia widzenia, elektrostres. Objawy: depresja, utrata energii życiowej, zaburzenia menstruacyjne, kłopoty z potencją, nerwowość, podrażnienia skóry, alergie, zaburzenia żołądkowe, jelitowe itp.
Impotencja Ujawnia się po długotrwałej, nieprzerwanej pracy przy komputerze. Przyczyny niejasne, przypuszczalnie elektrostres
	Zaburzenia krążenia W kończynach dolnych - rezultat nieprawidłowej pozycji przy komputerze; w górnych - RSI oraz zespołu cieśni nadgarstka.
Podrażnienie skóry Wywołane ciągłym bombardowaniem skóry przez dodatnio naładowane cząstki kurzu odpychane przez monitor w kierunku operatora. Objawy: ostre podrażnienie skóry u osób o cerze wrażliwej.
Usztywnienie mięśni Jest skutkiem przyjmowania nieprawidłowej pozycji podczas pracy przy komputerze oraz złym ustawieniem monitora. Objawy: usztywnienie mięśni (przede wszystkim karku).
Alergie Nasilają się na stanowisku pracy lub w jego bezpośrednim otoczeniu. Przyczyna: przypuszczalnie stres wywołany promieniowaniem elektromagnetycznym.
	Poronienia i dolegliwości menstruacyjne Badania wykazały, że poronienia zdarzają się dwa razy częściej ciężarnym spędzającym przy komputerze (szkodliwy jest przede wszystkim monitor) ponad 20 godzin tygodniowo niż tym, które nie mają z nim kontaktu. Prace tego typu zwiększają również dolegliwości menstruacyjne. Ich przyczyna jest niejasna. Przypuszczalnie wywołuje je przeciążenie i elektrosmog.

1. Ogólne zasady organizacji bezpiecznego stanowiska pracy

1. W każdym pomieszczeniu, w którym odbywa się praca z zastosowaniem urządzeń lub substancji stwarzających zagrożenie należy zapewnić:

• regulamin porządkowy zawierający zasady bezpiecznej pracy,

• instrukcje obsługi dla każdego urządzenia,

• środki ochrony indywidualnej (maski, osłony twarzy, itp.) do wykonania czynności szczególnie niebezpiecznych,

• apteczki wyposażone w niezbędne środki farmaceutyczne i materiały medyczne.

1. Miejsca, do których dostęp jest ograniczony powinny być odpowiednio

oznakowane i zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych. Urządzenia czasowo niesprawne powinny być wyraźnie oznakowane i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.

5

Ergonomia

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

1. Do prowadzenia wszelkiego typu prac eksperymentalnych wymagane są szczegółowe instrukcje prowadzenia badań, zawierające postanowienia dotyczące zapobiegania powstawania zagrożeń zdrowia lub życia.

Powyższe zasady nie obejmują prac z materiałami promieniotwórczymi, nad którymi nadzór sprawują powołane do tego jednostki zewnętrzne.

OGÓLNE ZASADY KSZTAŁTOWANIA STANOWISK PRACY

Zapobiegać lub redukować konsekwencje związane z przeciążeniami można poprzez:

1. Unikanie pochylania ku przodowi tułowia i głowy. Kat pochylenia tułowia od pionu ku przodowi nie powinien przekraczać 20⁰, a głowy 15⁰. Zwiększone nachylenie tułowia lub głowy spowodowane bywa zbyt odległym od operatora umieszczeniem przedmiotów obserwacji lub słabą czytelnością obserwowanych wskaźników.

2. Unikanie bardziej szkodliwych niż pochylenie ku przodowi - pochyleń bocznych głowy, a zwłaszcza jej skręceń. Zmusza do tego wadliwe rozmieszczenie przedmiotów w polu pracy.

3. Unikanie utrzymywania uniesionych ramion ku przodowi lub na boki. Dopuszczalny kąt podniesienia ramienia ku przodowi wynosi 15⁰. Uniesienie ramienia szybko męczy i zmniejsza precyzję ruchów.

4. Unikanie nienaturalnej pozycji ręki w stosunku do przedramienia. Naturalne jest takie ułożenie, w którym nadgarstek z ręką stanowią przedłużenie osi przedramienia. Zgięcia boczne ręki oraz grzbietowe i dłoniowe, powtarzalne ruchy skręcania lub bezpośredni ucisk grożą uszkodzeniem delikatnych struktur tego regionu (nerwy, naczynia, ścięgna, wiązadła).

5. Zapewnienie właściwego podparcia grzbietowi. Pracownik w pozycji siedzącej musi mieć możliwość oparcia pleców bez konieczności upośledzenia ruchów

6. Umożliwienie zmiany postawy ciała, przyjmowanie pozycji siedzącej i przerwy

REGUŁY TICHAUERA -optymalizacja pozycji ciała

1. Łokcie należy trzymać prosto. Metoda pracy, wyposażenie i jego rozmieszczenie nie powinny zmuszać pracownika do podnoszenia łokci w toku pracy powyżej 10 cm od ich normalnego położenia, swobodnego przy tułowiu.

2. Redukować do minimum moment, w którym zginany jest kręgosłup (szczególnie podczas podnoszenia lub przenoszenia ładunków)

3. Cały obszar pracy powinien być dobrze widoczny bez poruszania głową.

Skuteczność ruchów

• Unikać należy ruchów, którym towarzyszy ruch odwodzenia w nadgarstku (następuje wtedy napięcie torebek stawowych i niebezpieczeństwo uszkodzenia stawów nadgarstka).

• Urządzenia, do których często się sięga powinny być tak rozmieszczone, aby nie zachodziła konieczność sięgania do nich dalej niż 40 cm (zwłaszcza, gdy towarzyszy temu podnoszenie rąk).

• Nie wykonywać ruchów odsuwania i ciągnięcia na wysokości klatki piersiowej.

PRZERWY NA ODPOCZYNEK

• Podstawowym sposobem zapobiegania powstawaniu zmęczenia oraz niekorzystnym następstwom zdrowotnym czynników decydujących o jej uciążliwości, jest wprowadzenie odpowiednich przerw.

• Optymalna sytuacja jest wówczas, gdy pracownik sam może regulować sobie tempo pracy i robić sobie przerwę, gdy odczuwa zmęczenie.

• Długość przerw i ich częstotliwość powinny być dostosowane do rodzaju pracy i jej ciężkości.

6

Ergonomia

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

Przy wprowadzaniu przerw na odpoczynek należy się kierować następującymi zasadami:

• dodatkowe przerwy, poza regulaminową, wskazane są wówczas, gdy występuje jakikolwiek czynnik obciążający z natężeniem większym niż średnie - czyli wówczas, gdy praca jest uciążliwa,

• im cięższa fizycznie i bardziej uciążliwa praca tym wcześniej po jej rozpoczęciu powinna wystąpić pierwsza przerwa,

• duże tempo pracy powinno skłaniać do częstszych przerw.

Konieczność wprowadzania przerw można ocenić śledząc zmiany wydajności prac (czas wykonania czynności, liczba popełnianych błędów)

1. Ergonomiczne stanowisko pracy

Ergonomiczne stanowisko pracy przy komputerze powinno spełniać trzy podstawowe kryteria:

• umożliwiać pracę wielu zadań

• umożliwiać dostosowanie do indywidualnych potrzeb użytkownika

• umożliwiać zmianę pozycji

Podstawowe elementy stanowiska pracy

Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować nadmiernego obciążenia układy mięśniowo szkieletowego ani innych uciążliwości, związanych z przybieraniem niewygodnych pozycji ciała. Pozycja korpusu i ramion powinna być jak najbardziej naturalna, minimalizująca zbędne ruchy i wymuszone ułożenie. Szczególnie niebezpieczne jest to, co niezauważalne, czyli stałe obciążenie pleców, stóp, ramion, nóg i nadgarstków.

Stół

• powinien mieć możliwość regulacji wysokości. Wysokość blatu powinna być dostosowana do pracującej przy nim osoby i pozwalać na zachowanie co najmniej kąta 90 stopni (miedzy ramieniem a przed ramieniem) przy pisaniu na klawiaturze. Przestrzeń na nogi powinna pozwolić na płaskie ułożenie stóp na podłodze. Jeśli brak jest regulacji blatu - można skorzystać ze specjalnych podnóżków.

• powierzchnia stołu musi umożliwiać wygodną pracę z notatkami i dostępność

wszelkich potrzebnych nam narządzi. Wszystkie elementy wyposażenia stanowiska powinny być w zasięgu ramion, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji. Jeśli nie jest to możliwe - można skorzystać z różnego rodzaju udogodnień: podstawek na notatki, stojących wiszących kuwet,

podstawek pod telefon itp.

• głębokość stołu powinna pozwalać na oparcie nadgarstków przy pisaniu na klawiaturze, najlepiej na specjalnej podkładce

• w przypadku częstej pracy z dokumentami i notatkami, stanowisko powinno być wyposażone w uchwyt na dokumenty, z regulacją ustawienia wysokości i nachylenia. Uchwyt powinien znajdować się przed pracownikiem - między klawiaturą a monitorem, zawsze tak, by minimalizować ruchy głowy

Krzesło

• powinno być obrotowe i mieć możliwość regulacji wysokości siedziska. Oparcie krzesła powinno być ukształtowane zgodnie z naturalna pozycja kręgosłupa i mieć regulacją kąta nachylenia

• powinno mięć co najmniej pięć miejsc podparcia, zapewniając w ten sposób stabilność. Niedopuszczalne są jakiekolwiek luzy w jego konstrukcji

7

Ergonomia

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

• bezpieczne dla zdrowi krzesło powinno mieć również regulowane podłokietniki

Oświetlenie

• powinno być trojakiego rodzaju: naturalne (światło słoneczne), ogólne (świetlówki

o białej barwie) oraz miejscowe (regulowane lampki o żółtej barwie światła, które powinny być ustawione tak, aby nie raziło pracownika).

Podnóżek

• bardzo istotny, a prawie nieobecny element wyposażenia biurowego. Ma za zadanie utrzymanie naturalnego kąta nachylenia stóp w pozycji siedzącej. Podnóżek powinien mieć antypoślizgową powierzchnię.

Ekran

• - najlepiej ciekłokrystaliczny (w przeciwieństwie do tradycyjnych monitorów nie emituje szkodliwego promieniowania).

• - monitor należy ustawić tak, aby był w odległości od 40 do 70 cm i 20⁰ - 50⁰ poniżej linii wzroku. Ważne jest aby płaszczyzna ekranu była prostopadła do twarzy. Ustawienie monitora powinno wyeliminować odblask.

Klawiatura i mysz

Tu również chodzi o jak najbardziej naturalna, niewymuszona pozycję rąk zapobiegającą

jednostałym, długotrwałym obciążeniom ramion i nadgarstków

• klawiatura i mysz powinny znajdować się w specjalnej szufladzie. W pisaniu na klawiaturze istotne jest, aby nadgarstki miały cały czas wsparcie na przednim wsporniku a jeśli to możliwe - na żelowej podkładce. Zapobiega to bardzo niebezpiecznym, długotrwałym obciążeniom stawów, które po latach pracy przemieniają się w dokuczliwe schorzenia.

• klawiatura powinna mieć możliwość regulacji kąta nachylenia.

• najbardziej naturalne ułożenie dłoni zapewnia klawiatura dzielona

• Komputer- powinien być ustawiony tak, aby umożliwiać łatwy dostęp do napędów CD, DVD czy dyskietek.

• mysz, podobnie jak klawiatura, stwarza zagrożenie długotrwałymi obciążeniami nadgarstków. Dlatego jej umiejscowienie powinno pozwalać na oparcie nadgarstka na blacie, o ile to możliwe- na podkładce żelowej.

Czy twoja praca jest bezpieczna? - podstawowe warunki bezpiecznej pracy przy komputerze

1. Na każdego pracownika powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2m2 wolnej podłogi.

2. Szerokość przejścia w biurach powinna być nie mniejsza niż 60 cm.

3. Wszystko po co sięgasz powinno leżeć w zasięgu rąk bez konieczności wychylania się i skrętu tułowia, oraz na wysokości nie wyższej niż bark.

4. Klawiatura i mysz powinny być umieszczone na wysuwanej szufladzie, ok. 60 -75 cm nad ziemią. Blat pod monitor - 70 -90 cm nad ziemią, przy czym różnica miedzy blatem klawiatury i monitora nie powinna być mniejsza niż 10 cm.

5. Odpowiednia przestrzeń dla nóg, dla wysokiego mężczyzny to 65 cm wysokości, 70 cm głębokości, 70 - 80 cm szerokości.

6. Krzesło powinno mieć 5 punktów podparcia i sztywną, pozbawiona luzów

8

Ergonomia

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

konstrukcję.

1. Krzesło powinno mieć możliwość regulacji wysokości siedzisk. Odpowiedni zakres regulacji wysokości to 40 -51 cm

2. Stały kąt oparcia powinien wynosić ok. 10 stopni odchylenia w tył od pionu. Odpowiedni zakres jego regulacji to 5 stopni w przód i 30 w tył.

3. Stanowisko powinno umożliwiać położenie stóp płasko na podłodze. Jeśli jego konstrukcja na to nie pozwala - powinno być wyposażone w podnóżek.

4. W przypadku częstej pracy z dokumentami i notatkami, stanowisko powinno być wyposażone w uchwyt na dokumenty, z regulacją ustawienia wysokości i nachylenia. Uchwyt powinien znajdować się przed pracownikiem - między klawiaturą a monitorem, zawsze tak, by minimalizować ruchy głowy.

5. Monitor komputera powinien mieś możliwość odchylenia do 20 stopni do tyłu. W przypadku braku regulacji stanowisko powinno być wyposażone w umożliwiającą ja podstawkę.

6. Klawiatura powinna mieć możliwość regulacji kąta nachylenia.

7. Stanowisko powinno umożliwiać oparcie nadgarstków podczas pisania na klawiaturze i korzystania z myszy, najlepiej na podstawce żelowej.

Praktyczne porady - jak uniknąć biurowych kontuzji (10 porad praktycznych (za Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Świdnicy) http://www.psseswidnica.pl/zdrowie/komputer/komp3.php autorzy: Tomasz Bednarski, Tomasz Zieliński

1. Przed rozpoczęciem pracy zrób małą rozgrzewkę - rozgrzej nadgarstki, łokcie, barki i kręgosłup. Nie zawadzi rozgrzewka nóg - wbrew pozorom pozycja siedząca nie najlepiej wpływa również na nogi.

2. Zadbaj, aby nadgarstki były w cieple - nie pozwól aby mięśnie i ścięgna ostygły po rozgrzewce. Są wtedy narażone na większe ryzyko przeciążenia.

3. Rób częste przerwy na ćwiczenia i rozluźnienie mięśni.

4. Uprawiaj jakiś ogólnorozwojowy sport np. pływanie - świetnie wpływa na rozwój praktycznie wszystkich partii mięśniowych - wzmacnia je dzięki czemu są mniej podatne na uszkodzenia.

5. Nie rozmawiaj przez telefon przytrzymując słuchawkę między ramieniem i szyją jednocześnie pisząc na klawiaturze.

6. Pisząc na klawiaturze nie uderzaj mocno w klawisze - naciskaj je delikatnie.

7. Myszkę trzymaj lekko - nie ściskaj jej. Umieść ją tak, abyś nie musiał do niej daleko sięgać. Zastanów się nad wykorzystaniem trackballa. Taka myszka znacznie mniej obciąża nadgarstek. Jeżeli korzystasz z tradycyjnej myszki stosuj podkładki pod nadgarstek (np. żelowe).

8. Kup sobie dobrą klawiaturę - dobrze wyprofilowaną, z dobrych materiałów, najlepiej z podstawką pod nadgarstki. Tzw. klawiatury ergonomiczne nie są wcale ergonomiczne (moja prywatna opinia oparta o doświadczenie). Zauważyłem, że ramiona, barki i kręgosłup są najmniej obciążone jeżeli stosuje się tradycyjną klawiaturę - nie łamaną. Dobre klawiatury można dostać już za niecałe 60 zł. Jeżeli klawiatura jest bez podstawki można ją dokupić (polecam żelowe).

9. Kup dobre krzesło, z regulacją oparcia na odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Możesz też zastosować specjalne nakładki na oparcie. Dobrze jeżeli oparcia na

łokcie wyłożone są. miękkim materiałem - gąbką, pianką. Jeżeli nie stać cię na

9

Ergonomia

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

10

Ergonomia

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

www.pracaizdrowie.com.pl

Strona Centralnego Instytutu Ochrony Pracy placówki naukowo-badawczej zajmującej się kompleksowo problematyką kształtowania warunków pracy zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka. http://www.ciop.pl

11