HDI – KOLOKWIUM ETYKA
Pojęcie „etyka”. Działy etyki. Normy moralne. Oceny moralne i kryterium oceny moralnej. Pojęcie „wartości”. Typy hierarchii wartości.
Etyka – (z gr. ethos – obyczaj, zwyczaj, miejsce zamieszkania) – nauka o obyczajach tego, co przystoi w postępowaniu moralnym i tego, co jest cenne w sensie wartościowym. Dlatego etykę określa się również jako teorię wartości moralnych i postępowania moralnego.
Czyli: Etyka jest nauką o moralności.
Etykę dzielimy na ogólną i szczegółową. Inny podział dzieli ją na etykę normatywną (ustalającą zasady) i opisową (opis zwyczajów).
Dobro moralne – zgodność działania ludzkiego z naturą ludzką.
Moralność – pewna relacjonalna właściwość każdego czynu samoświadomego i dobrowolnego oraz spełnia cza i sprawcy czynu – osoby ludzkiej. pojęcie pierwotne
Norma moralna – szeroko przyjęte wartości moralne jako wynik wieloletnich doświadczeń gatunku ludzkiego. Np.: Dobro należy czynić a zła unikać, Nie zabijaj!
DOBRO CZYŃ A ZŁA UNIKAJ! – naczelna zasada moralna
Oceny moralne – zdania jednostkowe lub zdania pluralne dotyczące przedmiotu wartości ludzkiego postępowania, która została określona wedle definicji aksjologicznej.
Kryterium oceny moralnej – polega na wyborze danej wartości wedle definicji aksjologicznej, istotą jest znalezienie miernika.
Wartość - wyobrażenie lub idea ukierunkowująca ludzkie postępowanie, działanie. pojęcie pierwotne
- wg Grzegorczyka i Mayera – to treść życia, do której dążymy, jest ona zarazem celem życia.
Typy hierarchii wartości:
Wg Platona:
dobra materialnewartości przyjemnościowew. witalnew. duchowew. religijne
Wg Maxa Schelera:
w. hedonistycznew. utylitarne (cywilizacyjne)w. życiowew. duchowe (kulturowe) w. religijne
Wg Nicolaja Hartmana:
dobra osobiste1 w. hedonicznew. witalnew. moralnew. estetycznew.poznawcze
! Podział niezgodny z porządkiem ontologicznym !
1wartości instrumentalne, cywilizacyjne, godności, samoistne
Wg dr Migonia:
dobra osobiste+samoistne (homo dignus)w. hedonistyczne(homo naturalis)w. utylitarystyczne(homo faber)w. życiowe (homo vitalis)w. estetyczne (homo aestheticus)w. poznawcze (homo sapiens) w. moralne (homo ethicus) w. religijne (homo religiosis)
Działy etyki filozoficznej:
Teoria wartości moralnych;
Teoria postępowania moralnego;
Teoria sprawności moralnych – czyli cnót (aretologia);
Etyka specjalna – np. pracy, miłości, biznesu;
Teoria percepcji oceny moralnej – ocenianie po fakcie.
Sumienie i jego podział. Typologia etyki
Sumienie – najwyższa reguła moralnego postępowania ludzkiego, wiąże się ze świadomością
moralną.
- u Sokratesa pojawia się daimonion – dobry duch, głos wewnętrzny, który „mówi” kiedy robimy coś źle,
to przez daimoniona Sokrates został skazany na śmierć (przez wypicie cykuty) – oskarżono go o tworzenie nowych bogów i psucie młodzieży
- Cyceron jako pierwszy używa nazwy „sumienie”
- wg Tomasza z Akwinu sumienie to iskierka wzbijająca się nad ogniskiem (świadomością moralną).
Syndereza – prasumienie
Con-scientia – współwiedza
Eideityczny - istotowy
Prawo naturalne – prawo promulgowane (czyli ogłoszone i „zatwierdzone”)
Dostrzeżenie dobra w prawie stanowionym to warunek przestrzegania go!
Typy moralności. Intelektualizm etyczny Sokratesa z Aten. Etyka Platona z Aten
Sokrates z Aten – pierwszy wielki filozof grecki, stworzył pojęcie:
Intelektualizm etyczny – prostymi słowami chodzi o to, że jeśli się wie co jest dobre, to się dobrze czyni. Czyli:
Cnota = Wiedza (która wynika z poznania)
Dobro wynika z wiedzy a zło z głupoty
Uważał, że zadaniem filozofii jest wychowanie, dlatego chodził po Atenach i nauczał za pomocą metody dialektycznej, która składa się z dwóch etapów:
- I etap elenktyczny – polega na zbijaniu fałszywych twierdzeń
- II etap majeutyczny – polega na wspólnym (filozofa i jakiejś osoby) dochodzeniu do prawdy.
Po ludzku: Metoda dialektyczna opiera się na rozmawianiu i zadawaniu pytań. Sokrates podchodził do np. artysty i pytał się „Czym jest piękno?” – w końcu on, jako twórca piękna powinien to wiedzieć – i zadając kolejne pytania artysta dochodził do wniosku, że nie wie co to jest piękno (etap I). Następnie, razem z Sokratesem dochodzili czym tak naprawdę jest piękno (etap II).
Moralność wg Kohlberga – krytykowana przez Jamesa Resta
| Poziom | Wiek | Opis | Nazwa | Charakterystyka |
|---|---|---|---|---|
Moralność przed- konwencjonalna |
Wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny | Dziecko kieruje się chceniem, tym, co dla niego przyjemne i unikaniem tego, co przykre | Orientacja posłuszeństwa i kary | Egocentryzm. Reguły przestrzega się tylko po to, by unikać kary. To, czy czynność jest dobra i zła określają ich skutki. Punkt widzenia i interesy innych nie są brane pod uwagę. |
| Moralność konwencjonalna | 13-16 lat | Jednostka zaczyna orientować się w konwencjach społecznych, dopasowuje pragnienia do konwencji | Orientacja "dobrego chłopca/dziewczyny" | Działania moralne, to takie, które odpowiadają oczekiwaniom rodziny, czy innej ważnej grupy. Cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania. |
Moralność post- konwencjonalna |
powyżej 16 roku | Jednostka jest w stanie spoglądać na to, co w danym społeczeństwie jest konwencjonalne jako na konwencjonalne; jednostka może być autonomiczna moralnie, może porównywać własne zasady moralne z zasadami innych. | Orientacja umowy społecznej i legalizmu | To, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej. |
Etyka platońska:
To jest schemat rysunku z wykładu, taki z jeźdźcem i dwoma końmi.
Idealizm Platona – to system oparty na założeniu, że nasz świat rzeczywisty, to tylko odbicie nieśmiertelnych pojęć. Nasz świat, królestwo idei. Idea jest z kolei taką foremką, która „odciska” pojęcia w materii. Przykład:
komputer ------------ pojęcie
idea komputera ------ idea
---------- rzecz
Demiurg to byt, który odciska idee w materii- to nie jest bóg!!! Nic nie stwarza, jest jedynie rzemieślnikiem.
Idee są ułożone hierarchicznie – trzy najważniejsze, zwane Triadą to:
wszystkie pozostałe idee z nich wynikają.
Jaskinia Platona – wytłumaczenie poszczególnych elementów.
życie w jaskinie –złudna rzeczywistość zmysłowa
oglądanie cieni przez ludzi przykutych kajdanami –uleganie zmysłomdoksa – niższe poznanie zmysłowe
ognisko - religia
oglądanie kamiennych posągów – nauka
świat poza murem – świat idei
wyzwolenie z kajdan-uprawianie filozofii
oglądanie słońca i świata – poznanie świata idei
słońce –idea dobra
człowiek wyzwolony - filozof
Etyka eudajmonistyczna Arystotelesa ze Stagiry. Etyka chrześcijańska św. Augustyna z Hippony i św.Tomasza z Akwinu
Arystoteles ze Stagiry
Kilka faktów z życia:
- nauczyciel Aleksandra Wielkiego,
-kontynuator myśli Sokratesa i Platona
Jego etykę można podzielić na:
-nikomachejską,
-eudajmonistyczną,
-„wielką”.
Szczęście (eudaimonia):
- to doskonałość jaką może osiągnąć człowiek, jest więc to dla niego najwyższe dobro i cel,
- polega na rozumnym działaniu,
- środki do jego osiągnięcia to wiedza i cnota.
Hyllemorfizm – pogląd, że świat składa się z dwóch rzeczy – materii (hylle) i formy (morpho)
| Cnoty |
|---|
DIANOETYCZNE intelektualne, teoretyczne |
roztropność inteligencja umiejętność mądrość |
| możliwe do wypracowania rozumem |
Cnota- trwała dyspozycja do czynienia dobra. Środek między nadmiarem a niedomiarem.
| NADMIAR | ŚRODEK | NIEDOMIAR |
|---|---|---|
| zuchwałość | męstwo | tchórzostwo |
| rozwiązłość | umiarkowanie | niewrażliwość |
| rozrzutność | hojność | chciwość |
| marnotrawstwo | wielki gest | sknerstwo |
| pycha | wielkoduszność | małoduszność |
| nadambicja | zdrowa ambicja | inercja |
| porywczość | łagodność | niezdolność do gniewu |
| chełpliwość | szczerość | fałszywa skromność |
| kpiarstwo | poczucie humoru | mrukliwość |
| uniżoność | uprzejmość | szorstkość |
| lękliwość | skromność | bezwstydność |
| zawiść | słuszne oburzenie | niechęć |
!!! Roztropność łączy cechy etyczne i dianoetyczne!!!
Teoria czterech przyczyn (czyli jak coś powstaje): nie wiem czy to w końcu trzeba umieć czy nie :/
1- przyczyna materialna (causa materialis) – rzecz powstaje z materii;
2-przyczyna formalna (causa formalis) – powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;
3-przyczyna sprawcza (causa efficiens) – powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;
4-przyczyna celowa (causa finalis) – powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.
NA PRZYKŁAD – Książka:
Ad1 – papier itd.
Ad2 – noo… tak jak książka wygląda – złożony papier
Ad3 – introligator
Ad4 – do uczenia się, przekazania informacji itp.
Św. Augustyn z Hippony
Opiera się na Platonie. Zalicza się do okresu patrystyki.
Trudno opisać jego spojrzenie na etykę, to najważniejsze założenia jego etyki:
- predestynacja – człowiek z góry przeznaczony jest do potępienia lub zbawienia i niczym tego nie zmieni,
- aposterioryzm- człowiek ma wiedzę wrodzoną, „wlaną” przez Boga,
- jego maksyma to Kochaj i rób co chcesz!
- teocentryzm
Św. Tomasz z Akwinu
Opiera się na Arystotelesie. Zalicza się do okresu scholastyki.
ROZUM
habitus (sprawność) I zasady moralnej----- dobro należy czynić a zła unikać
DOBRA
bona humana (dobra ludzkie) ---------obiekty naturalnych skłonności człowieka
NORMY
moralne --------praecepta legis naturae
OSTATECZNYCH CELÓW
osobista cnota, sprawiedliwe dobre wspólne
Podział sprawności: