Programowanie lata 2007-2013

Do 2004 roku Polska korzystała z tzw. pomocy przedakcesyjnej, czyli środków finansowych przeznaczonych dla krajów starających się o członkowstwo w Unii Europejskiej. Po wstąpieniu do Unii w maju 2004 r., Polska może korzystać wciąż z przyznanej pomocy przedakcesyjną, a dodatkowo jako pełnoprawny członek Unii Europejskiej uzyskaliśmy nowe możliwości wsparcia; w latach 2004-2006 po raz pierwszy korzystaliśmy ze środków unijnych na tych samych zasadach co pozostałe państwa członkowskie. Lata 2007-2013 to kolejny okres programowania, w ramach którego Polsce zostało przyznane wsparcie na rozwój poszczególnych regionów i całego kraju, rozwój zasobów ludzkich oraz na zbliżenie poziomu życia ludności w Polsce do standardów europejskich.

W latach 2007-2013 liczbę funduszy strukturalnych ograniczono z czterech do dwóch – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Fundusz Spójności został utrzymany.
Polskie doświadczenia poprzednich lat pozwoliły na wprowadzenie w obecnym okresie programowania szeregu uproszczeń dla podmiotów starających się o dofinansowanie projektu ze środków unijnych. Jednym z owych uproszczeń jest wprowadzenie, obok trybu konkursowego, trybu systemowego wyboru projektów. Tryb ten może być wykorzystywany w sytuacji, gdy wsparciem objęte są zadania publiczne (np. edukacja, ochrona zdrowia, infrastruktura techniczna). Polega on na wykorzystaniu dwóch etapów naboru – w pierwszym etapie składane są tylko propozycje projektu przedstawiające ideę inwestycji – istniejący problem i cel jakiemu przyświeca projekt wraz z częścią finansową. Po wstępnej weryfikacji wybrani projektodawcy zapraszani są do złożenia już właściwych wniosków wraz z załącznikami. Dopiero na tym etapie projektodawcy muszą dysponować pełną dokumentacją oraz szeregiem załączników do wniosku. Pozwala to na minimalizację kosztów przygotowania projektu zanim dany podmiot otrzyma informację, czy otrzymał dofinansowanie.

W latach 2007-2013 przyjęto jeszcze jeden nowy sposób naboru – jeżeli dany projekt posiada strategiczne znaczenie dla obszaru, na którym będzie realizowany lub dla branży, której dotyczy – może on zostać włączony do indykatywnej listy projektów indywidualnych.
Kolejnym działaniem uproszczającym proces ubiegania się o środki unijne jest ograniczenie liczby koniecznych dokumentów, jakie należy załączyć do Wniosku o dofinansowanie w trybie tradycyjnym, czyli konkursowym. Część załączników, które były wcześniej wymagane już na etapie Wniosku o dofinansowanie, możesz złożyć dopiero przy podpisywaniu umowy.

Do ułatwienia realizacji projektów z udziałem środków unijnych przyczyniła się także nowelizacja ustawy o zamówieniach publicznych, która m.in. łagodzi wymagania w stosunku do sposobu wyboru wykonawców przy mniejszych projektach (do 60 tysięcy euro). Dodatkowo, możliwe jest otrzymanie zaliczki na realizację projektu (choć ten instrument nie jest dostępny we wszystkich działaniach). Także termin rozpoczęcia projektu jest obecnie bardziej elastyczny. W wielu sytuacjach jego realizację można rozpocząć wcześniej niż w dniu następującym po dniu podpisania Umowy o dofinansowanie. Może to być dzień następujący po dniu otrzymania informacji o kwalifikacji projektu do dofinansowania lub nawet w dniu następującym po dniu złożenia wniosku, a nawet wcześniej – tzn. po 1 stycznia 2007 roku.

Z punktu widzenia zarządzania środkami unijnymi, zasadniczą zmianą w obecnym okresie programowania jest częściowa decentralizacja wdrażania programów operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Oprócz programów centralnych (krajowych), powstało 16 programów regionalnych (RPO), które zastąpiły Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR). ZPORR zarządzany był na poziomie krajowym, a jego wdrażanie w dużej mierze odbywało się na poziomie regionalnym. Regionalne Programy Operacyjne natomiast są zarówno zarządzane, jak i wdrażane przez władze samorządowe województwa (Urzędy Marszałkowskie poszczególnych województw). Zarówno ZPORR, jak i RPO to programy wspierające rozwój potencjału poszczególnych regionów, w tym m.in. infrastruktury regionalnej (tj. zdrowie, oświata, gospodarka odpadami, kanalizacja, wodociągi, energetyka, informatyzacja, itp.). Najwięcej środków z EFRR w ramach 16 RPO zostanie przeznaczonych na transport – niemal 27 proc. całości alokacji, co oznacza, że co czwarte euro wesprze ten typ inwestycji. Kolejnym bardzo znaczącym obszarem wsparcia są badania i rozwój technologiczny oraz innowacje i przedsiębiorczość.

W latach 2004-2006 środki przeznaczone na inwestycje w przedsiębiorstwach były przekazywane beneficjentom w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP). Można uznać, iż w latach 2007-2013 kontynuacją wsparcia udzielanego w ramach tego programu są Regionalne Programy Operacyjne (RPO). W każdym z tych programów istnieje co najmniej jeden priorytet, w ramach której środki przeznaczone są na inwestycje w firmach i mają na celu podniesienie ich konkurencyjność. Niemniej jednak, przedsiębiorcy mogą otrzymać dotacje nie tylko za pośrednictwem RPO. Dodatkowo, przedsiębiorcy mogą także ubiegać się o wsparcie z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG), który przeznaczony jest w szczególności dla przedsiębiorstw realizujących inwestycje innowacyjne w skali ponadregionalnej.

Przykładowo, w latach 2004-2006 bardzo dużym zainteresowaniem cieszyło się działanie 2.3 SPO WKP Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje. Obecnie, w latach 2007-2013, projekty o podobnym charakterze do tych, które otrzymywały dotacje w ramach działania 2.3 SPO WKP, będą mogły otrzymać wsparcie właśnie z Regionalnych Programów Operacyjnych. Natomiast PO IG, oprócz oferowania wsparcia dla innowacyjnych przedsięwzięć przedsiębiorców, obejmuje także wsparciem tzw. instytucje otoczenia biznesu czy instytucje okołobiznesowe, których zadaniem jest stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności polskich firm. Są to m.in. regionalne i lokalne agencje rozwoju regionalnego, inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu technologii, izby gospodarcze.

Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL), funkcjonujący w latach 2004-2006, jest w znaczniej mierze kontynuowany przez Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL). Tak jak to miało miejsce w przypadku SPO RZL, tak i obecnie PO KL koncentruje się na budowie społeczeństwa opartego na wiedzy oraz na rozwoju zasobów ludzkich poprzez kształcenie, szkolenia, pomoc w podejmowaniu działalności gospodarczej i rozmaitych inicjatyw społecznych. Jednak PO KL jest bardziej rozbudowanym programem w stosunku do SPO RZL. Przede wszystkim wsparciem objętych jest więcej obszarów niż wcześniej, z Programu może skorzystać również znacznie więcej rodzajów podmiotów. Nowymi obszarami wspieranymi przez PO KL są m.in. działania służące: poprawie jakości pracy urzędów, poprawie jakości opieki zdrowotnej, wsparciu szkolnictwa wyższego i systemu oświaty, wsparciu lokalnych inicjatyw edukacyjnych oraz wsparciu instytucji ekonomii społecznej (np. spółdzielni socjalnych).

Istotną zmianą w stosunku do SPO RZL jest wprowadzenie w PO KL dwóch komponentów – centralnego i regionalnego. W ramach komponentu centralnego funkcja instytucji pośredniczącej została przekazana odpowiednim ministerstwom. Wsparcie w ramach komponentu centralnego przeznaczone jest m.in. na działania dotyczące integracji społecznej osób narażonych na wykluczenie społeczne, działania na rynku pracy, podnoszenie jakości zasobów ludzkich w przedsiębiorstwach, rozwój systemu oświaty i podniesienie jakości nauczania, poprawienie jakości zdrowia czy poprawę jakości usług świadczonych przez urzędy.

W przypadku komponentu regionalnego funkcję instytucji pośredniczącej pełnią samorządy województw. Wsparcie w ramach tego komponentu skierowane jest w wielu przypadkach na podobne cele jak w przypadku komponentu centralnego, jednak projekty w ramach komponentu regionalnego mogą być realizowane wyłącznie w ramach jednego województwa. Wsparcie w ramach komponentu regionalnego skierowane jest przede wszystkim do osób bezrobotnych i biernych zawodowo, osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, przedsiębiorców i ich pracowników czy osób kształcących się w systemie oświaty. W ramach komponentu regionalnego PO KL nie są wspierane działania służące podniesieniu jakości usług świadczonych przez urzędy.

Wyjątkowe miejsce w obecnym okresie programowania otrzymały sprawy ochrony środowiska oraz inwestycje w infrastrukturę o charakterze ponadregionalnym. Takie projekty mogą być obecnie dofinansowane w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), dzięki któremu wspierane są m.in. ochrona środowiska, transport, energetyka, kultura, ochrona zdrowia i szkolnictwo wyższe. W poprzednim okresie odpowiednik takiego programu nie istniał, a inwestycje o podobnym charakterze mogły być realizowane w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Transport (SPOT).

W latach 2007-2013 zupełnie nowe możliwości wiążą się z realizacją Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW). Środki z tego programu wspomagają rozwój województw: warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, lubelskiego, świętokrzyskiego oraz podkarpackiego. Celem Programu jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej. Oznacza to, że każde z pięciu wymienionych województw, oprócz środków przyznanych w ramach programów regionalnych oraz możliwości dofinansowania rozmaitych przedsięwzięć ze środków centralnych, posiada dodatkowe źródło wsparcia – program stworzony specjalnie na rozwój tych terenów.

Sektorowy Program Operacyjny Transport nie posiada swojego kontynuatora w ramach perspektywy 2007-2013. Rok 2008 jest ostatnim rokiem, w którym wydawane są środki w ramach SPOT. Cele tego Programu zostały włączone do Programu Infrastruktura i Środowisko (inwestycje o dużym znaczeniu dla kraju, np. autostrady), a także do poszczególnych RPO w częściach poświęconych transportowi regionalnemu i lokalnemu.

Zarówno w latach 2004-2006, jak i w 2007-2013 powstał specjalny Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT). Jego zadaniem jest wsparcie instytucji administracji rządowej, które odpowiadają za funkcjonowanie systemu wdrażania funduszy europejskich w Polsce na poziomie centralnym. Dzięki PO PT zatrudniane są osoby, które obsługują ten system, biorą one udział w szkoleniach i podnoszą kwalifikacje. Ze środków Programu finansowana jest także informacja o funduszach unijnych i ich promocja, a także narzędzia informatyczne potrzebne do gromadzenia danych o realizowanych w Polsce projektach. Komponenty pomocy technicznej znajdują się również w pozostałych programach operacyjnych i służą realizowaniu potrzeb instytucji odpowiedzialnych za zarządzanie i wdrażanie tych programów.

Rozwój polskiej wsi i rolnictwa to cel Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich (SPO ROL) z lat 2004-2006 oraz obecnie działającego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Za programy te odpowiedzialne jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W latach 2007-2013 nastąpiła jednak istotna zmiana – środki, przekazywane na rozwój wsi pochodzą z innego źródła niż dotychczas. Są to fundusze Wspólnej Polityki Rolnej, podczas gdy w latach 2004-2006 były to środki pochodzące z funduszy strukturalnych.

Podobnie jak w przypadku rozwoju wsi, tak i dla rozwoju rybactwa i rybołówstwa w Polsce, nastąpiła zmiana źródła dofinansowania unijnego. Dotychczasowy Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa, który był jednym z funduszy strukturalnych do 2006 roku, w 2007 roku przestał istnieć, a w zamian rybołówstwo i rybactwo otrzymało nowe źródło wsparcia finansowego: Europejski Fundusz Rybacki, będący instrumentem już nie polityki regionalnej, ale Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Niemniej jednak program operacyjny, który stanowi kontynuację SPO Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb, czyli PO Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i nadbrzeżnych Obszarów Rybackich 2007-2013, również ma na celu zapewnienie równowagi między zasobami ryb a ich wykorzystaniem, zwiększenie konkurencyjności firm, ulepszenie systemu przetwórstwa ryb i zwiększenie oferty produktów oraz przyczynienie się do ożywienia gospodarczego na terenach, których byt oparty jest na rybołówstwie.

W latach 2007-2013 nastąpiło także wiele zmian w ramach inicjatyw wspólnotowych, które są finansowane z innych źródeł niż fundusze strukturalne (są to dodatkowe środki, o których decyduje Komisja Europejska). Przede wszystkim, dotychczasowe inicjatywy (Interreg III,

Od 2004 roku Polska, jako państwo członkowskie Unii Europejskiej, uczestniczy w programach transgranicznych, transnarodowych i międzynarodowych Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III. Celem Inicjatywy jest stworzenie sytuacji, w której granice narodowe nie będą przeszkodą dla zrównoważonego rozwoju i integracji Europy. INTERREG III otworzył przed polskimi regionami nowe możliwości nawiązywania współpracy i realizacji wspólnych projektów z partnerami zagranicznymi. INTERREG III jest finansowany ze źródeł Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W określonych przypadkach można ubiegać się o współfinansowanie z budżetu państwa w wysokości do 10 proc. kosztów kwalifikowalnych projektu.

W latach 2007-2013 Inicjatywa INTERREG III jest kontynuowana, zyskała jednak rangę samodzielnego celu polityki spójności Unii Europejskiej jest to Europejska Współpraca Terytorialna. Cel ten realizowany jest poprzez trzy typy programów: transgraniczne, transnarodowe, międzyregionalne i jest finansowany, podobnie jak poprzednio, z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Ponadto, w latach 2007-2013 realizowany będzie Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). Instrument stanowi inicjatywę Komisji Europejskiej, której zasadniczym celem jest rozwój współpracy pomiędzy Unią Europejską a państwami partnerskimi spoza UE, poprzez zapewnienie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju regionalnego. Także nowym instrumentem współpracy terytorialnej, ustanowionym na poziomie wspólnotowym, jest Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT). Instrument ten umożliwia tworzenie na terytorium Wspólnoty ugrupowań o charakterze ponadnarodowym, posiadających osobowość prawną, których zadaniem jest wspieranie i ułatwianie współpracy terytorialnej w Unii Europejskiej.

W latach 2007-2013 ze środków programu międzyregionalnego (INTERREG IVC) współfinansowane będą również:

• program wymiany doświadczeń na temat rozwoju obszarów miejskich (w oparciu o dotychczas realizowany program URBACT),

• program dotyczący identyfikacji, transferu i rozpowszechniania „dobrych praktyk” w zarządzaniu programami współpracy – INTERACT II,

• program z zakresu opracowywania studiów, gromadzenia danych, obserwacji i analizy trendów rozwojowych (kontynuacja programu ESPON).

W obecnej perspektywie finansowej wprowadzono jeszcze szereg dodatkowych zmian, przede wszystkim z zakresu zasad współfinansowania programów operacyjnych oraz systemu prawnego funduszy europejskich.

W latach 2004-2006 maksymalny poziom współfinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wynosił 75 proc. (z wyjątkiem projektów, w których występowały schematy pomocy publicznej). Oznacza to, że przy założeniu, że wszystkie wydatki kwalifikowalne (czyli takie, które mogą być dofinansowane) to 100 proc, dotacja może objąć maksymalnie 75 proc. z nich, natomiast pozostałe 25 proc. musisz opłacić z własnych źródeł. Obecnie maksymalny poziom współfinansowania (dla państw o PKB per capita poniżej 85 proc. średniej UE-25 w latach 2001-2003) został podniesiony do 85 proc.

Ponadto środki, które zostały Polsce przyznane na lata 2004-2006 należy wykorzystać do końca 2008 roku (czyli można nimi dysponować dwa lata dłużej niż trwa okres, na który zostały przeznaczone), zgodnie z tzw. zasadą n+2. Wyjątek stanowiły wybrane działania programów SPO WKP, SPO RZL oraz ZPORR, w których istniały schematy pomocy publicznej (dla małych i średnich przedsiębiorstw, de minimis, na szkolenia i zatrudnienie) – termin wykorzystania tych środków minął 31 czerwca 2008 r.

W okresie 2007-2013 dla pierwszych trzech lat wdrażania programów operacyjnych wprowadzono zasadę n+3. Oznacza to, że środki, które przyznano Polsce na rok 2007 (rok n) można wydatkować do roku 2010 (n+3), środki na rok 2009 – do roku 2012, a środki na rok 2010 – do roku 2013. W kolejnych latach (czyli 2011-2013) ponownie obowiązywać będzie zasada n+2. Po tym okresie różnica między kwotą zarezerwowaną w budżecie wspólnotowym a kwotą wniosków o płatność, jakie spłynęły do Komisji Europejskiej zostanie automatycznie anulowana.
W poprzedniej perspektywie finansowej obowiązywała zasada wielofunduszowości, czyli dopuszczenie, aby w ramach jednego programu operacyjnego dofinansowanie pochodziło z różnych funduszy strukturalnych. Dla uproszczenia administrowania środkami strukturalnymi, wprowadzono zasadę jeden program – jeden fundusz, zgodnie z którą każdy program operacyjny może być współfinansowany tylko z jednego funduszu strukturalnego. Wyjątkiem od tej reguły jest PO IiŚ, finansowany zarówno z EFRR jak i z Funduszu Spójności, który nie jest funduszem strukturalnym, lecz stanowi instrument polityki spójności.
Dla zapewnienia elastyczności współfinansowania wprowadzono tzw. cross-financing, a więc możliwość dofinansowania w ramach projektu z udziałem środków z EFRR komplementarnych działań wchodzących w zakres EFS oraz dofinansowania w ramach projektu z udziałem środków z EFS komplementarnych działań wchodzących w zakres EFRR.
Innymi słowy, jeżeli projekt dotyczy inwestycji infrastrukturalnej możliwe jest włączenie do projektu tzw. wydatków miękkich (czyli np. kosztów szkoleń czy doradztwa) pod warunkiem, że poniesienie takich wydatków jest uzasadnione osiągnięciem spójności projektu. Analogicznie, jeżeli projekt ma charakter miękki (czyli dotyczy szkoleń, doradztwa, podnoszenia kompetencji, wprowadzania nowych rozwiązań organizacyjnych, itp.) można uzupełnić projekt o pewne wydatki materialne (jak np. urządzenia), ale tylko te, które są potrzebne do realizacji i powodzenia projektu. Niemniej jednak możliwość ta dotyczy maksymalnie do 10 proc. wydatków objętych dofinansowaniem (w szczególnych przypadkach pułap ten może być podwyższony do 15 proc.).

 

Zmiany w finansowaniu
1.
2.
3.

   W latach 2007-2013 obowiązują także inne dokumenty programowe niż miało to miejsce w latach 2004-2006. Nazwy wcześniejszych i obecnie obowiązujących dokumentów przedstawione zostały w tabeli poniżej.

Dużą zmianą w systemie prawnym funduszy strukturalnych jest wprowadzenie Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla Spójności. Wytyczne to instrument pozwalający na dużą elastyczność: nie definiują one wprost celu i zakresu wsparcia w ramach poszczególnych funduszy, ale identyfikują obszary, w których pomoc unijna jest najbardziej pożądana z punktu widzenia realizacji priorytetów Unii Europejskiej. Priorytety te są ściśle związane z celami odnowionej Strategii Lizbońskiej. Strategia Lizbońska to plan rozwoju Unii Europejskiej przyjęty w 2000 roku na okres 10 lat. Celem planu było uczynienie Europy najbardziej rozwiniętym i najbardziej konkurencyjnym regionem na świecie. Weryfikacja realizacji planu, która miała miejsce w 2004 roku była jednak pesymistyczna, dlatego w roku 2005 odnowiono cele Strategii, przyjęto nowe założenia. Kluczowym celem odnowionej strategii lizbońskiej jest stworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy. Docelowo, do 2010 roku powstać ma 20 mln nowych miejsc pracy na terenie całej Unii Europejskiej. Będzie to możliwe poprzez zwiększenie elastyczności siły roboczej, wysokiej jakości edukację i szkolenia, budowę gospodarki opartej na wiedzy oraz pomoc skierowaną do osób o najniższych kwalifikacjach.

Zauważ, że w latach 2004-2006 i 2007-2013 obowiązkowymi dokumentami, które trafiają do akceptacji Komisji Europejskiej są programy operacyjne, natomiast obecnie nie jest już wymagane przedkładanie do Komisji Europejskiej Uzupełnień programów. Uzupełnienia zastąpione zostały przez Szczegółowe opisy priorytetów programu operacyjnego, które przygotowywane są jako dokumenty krajowe.

Dokumenty programowe
2004-2006
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Funduszy strukturalnych Rozporządzenie Rady (WE) nr 1164/1994 ustanawiające Fundusz Spójności z dnia 16 maja 1994 r. z późniejszymi zmianami Strategia wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004-2006 Narodowy Plan Rozwoju Podstawy Wsparcia Wspólnoty Programy Operacyjne Uzupełnienia programów

 

Organizacja Funduszy Europejskich

Na system organizacyjny funduszy europejskich składają się trzy główne poziomy:

• koordynacja

• zarządzanie

• wdrażanie

Na każdym z tych poziomów działają inne instytucje. Są to więc: Instytucje Koordynujące i Monitorujące – na etapie koordynacji i monitoringu; Instytucje Zarządzające – na etapie zarządzania oraz Instytucje Pośredniczące i Wdrażające – na etapie wdrażania. Dodatkowo, w ostatnim etapie uczestniczą także Instytucje Certyfikujące i Instytucja Audytowa.