Rodzaje i warunki dotyczące pism procesowych
PISMA W POSTĘPOWANIU PROCESOWYM
Pojęcie pisma procesowego. Przez pisma procesowe w ścisłym słowa znaczeniu należy rozumieć pisma wnoszone do sądu przez strony, prokurator1a lub innych uczestników postępowania (interwenientów, osoby wezwane do wzięcia udziału w postępowaniu
lub zawiadomione o procesie) w związku z procesem. Od pism procesowych w tym znaczeniu należy odróżnić pisma sądowe: są to pisma pochodzące od sądu a przeznaczone dla stron i innych uczestników postępowania w związku z procesem. Do pism sądowych należą więc wszystkie wezwania, zawiadomienia i orzeczenia sądowe, doręczane przez sąd.
Omawiając pisma procesowe, będziemy mieli na względzie tylko pisma procesowe w poprzednio podanym znaczeniu. Są to więc pisma wnoszone do sądu bądź w celu wszczęcia procesu, bądź
też składane w sądzie już w toku postępowania w związku z toczącą się sprawą. W pismach tych zawarte są wszelkie wnioski i oświadczenia stron i uczestników postępowania, składane poza rozprawą. Dlatego też załącznik do protokołu rozprawy, zawierający wnioski i oświadczenia złożone przez stronę na rozprawie, nie jest pismem procesowym, nie musi zadość uczynić ogólnym warunkom pism procesowych i nie podlega opłacie sądowej.
Wśród wzorów pism, jakie podajemy, nie ograniczymy się jednak tylko do pism procesowych
w ścisłym znaczeniu, ale zamieścimy także pisma sporządzane w związku z postępowaniem sądowym w sprawach cywilnych; te ostatnie pisma, nie będąc pismami procesowymi, nie muszą czynić zadość warunkom przepisanym dla tych pism, niemniej jednak ustaliły się dla nich w praktyce pewne formy, które ze względu na ich charakter i użyteczność powinny być powszechnie stosowane. Do rzędu takich pism należą różnego rodzaju pełnomocnictwa procesowe, jak również wspomniany
już załącznik do protokołu.
Ogólne warunki dotyczące pism procesowych. Przepisy k.p.c. wyliczają szczegółowo ogólne warunki formalne, jakim powinno czynić zadość każde pismo procesowe. Warunki te dotyczą zarówno wyglądu zewnętrznego pisma (jego formy), jak i jego treści
oraz dołączonych do niego załączników.
W myśl przepisów k.p.c. każde pismo procesowe powinno zawierać:
Oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię, nazwisko lub nazwę stron,
ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
Oznaczenia rodzaju pisma;
Osnowę wniosku lub oświadczenia Orawa dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
Podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;2
Wymienienie załączników (art. 126 § 1 k.p.c.)
Poza tym, gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać:
Oznaczenie zawodu i miejsca zamieszkania lub siedziby stron (vide wyżej pkt. 1),
Oznaczenie przedmiotu sporu.
Co się tyczy dalszych pism w tej samej sprawie, to każde takie pismo powinno podawać sygnaturę akt sądowych (art. 126 § 2 k.p.c.).
Jeżeli chodzi o załączniki, to strona wnosząca pismo procesowe obowiązana jest dołączyć odpisy pisma i załączników dla poręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom, a ponadto jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych (art. 128 k.p.c.). Oznacza to, że odpis pisma procesowego powinien otrzymać – oprócz drugiej strony procesu – także prokurator lub interwenient uboczny, biorący udział w sprawie. W razie wezwania przez sąd do udziału w sprawie osoby nie zapoznanej, sąd wezwie dodatkowo powoda do złożenia
w zakreślonym terminie odpisów pism i załączników celem doręczenia ich osobom wezwanym
(art. 198 §1 k.p.c.).
Do pisma procesowego wnoszonego przez pełnomocnika musi być dołączone pełnomocnictwo, jeżeli już poprzednio nie zostało ono załączone do akt sądowych (art. 126 § 3 k.p.c.). Pełnomocnik bowiem obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Jeżeli pełnomocnikiem jest adwokat lub radca prawny, może sam uwierzytelnić odpis udzielonego
mu pełnomocnictwa. Sąd może jednak w razie wątpliwości zażądać urzędowego poświadczenia podpisu strony (art. 89 § 1 k.p.c.). W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie
do protokołu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu (art. 89 § 2 k.p.c.).
Dla pełnomocnika kilku osób wystarczy złożenie jednego odpisu pisma (art. 141 § 1 k.p.c.), natomiast dla uprawnionego jedynie do odbioru pism sądowych dla kilku współuczestników należy złożyć po jednym egzemplarzu dla każdego współuczestnika (art. 141 § 2 k.p.c.).
W związku z ogólnymi warunkami dotyczącymi pism procesowych pozostaje jeszcze przepis kodeksu, według którego za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała (art. 126 § 4 k.p.c.). W ten sam sposób będzie podpisane pełnomocnictwo za stronę, która nie umie lub nie może się podpisać (art.90 k.p.c.).3
Warunki szczególne dotyczące pism procesowych. Poza ogólnymi warunkami przewidzianymi dla pism procesowych kodeks przewiduje jeszcze szczególne warunki
dla poszczególnych rodzajów pism procesowych, jak np. dla pozwu oraz pism obejmujących różne środki zaskarżenia. Warunki te zostaną omówione w uwagach do odpowiednich wzorów pism.
Należy jeszcze przedstawić dodatkowo określone przez przepisy kodeksu warunki dotyczące pewnej większej grupy pism procesowych, jakimi są pisma przygotowawcze. Są to pisma, których celem jest przygotowanie ustnej rozprawy. Do rzędu tych pism należą wszystkie pisma wszczynające postępowanie w ogólności (pozwy), jak i w danej instancji (środki zaskarżenia) oraz pisma zawierające odpowiedź strony przeciwnej na pisma poprzednie (odpowiedź na pozew, odpowiedź na środki zaskarżenia). Poza tym mogą być wnoszone specjalne pisma, właśnie określone jako „pisma przygotowawcze”, już w toku postępowania. Pisma te mogą być wnoszone tak z inicjatywy strony,
jak i na skutek zarządzenia przewodniczącego lub sądu. W szczególności kodeks przewiduje,
że w sprawach zawiłych lub rozrachunkowych przewodniczący może zarządzić przed pierwszą rozprawą wniesienie odpowiedzi na pozew lub także w miarę potrzeby wymianę przez strony dalszych pism przygotowawczych, przy czym oznaczy porządek składania pism, termin, w którym pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W oku zaś sprawy wymianę pism może zarządzić sąd (art. 207 § 2 k.p.c.).
Pismo przygotowawcze nie ma na celu zastąpienia ustnej rozprawy. Ma ono tylko umożliwić sądowi i przeciwnikowi należyte przygotowanie się do rozprawy, co może nastąpić jedynie wówczas, gdy strona wnosząca pismo zapowie w nim, z jakimi twierdzeniami, zarzutami i dowodami wystąpi
na rozprawi.
Według k.p.c. strona w piśmie procesowym powinna:
Podać zwięźle stan sprawy,
Wypowiedzieć się co do twierdzeń strony przeciwnej i dowodów przez nią powołanych,
Wskazać środki dowodowe, które mają być przedstawione na rozprawie, lub je załączyć
(art. 127 k.p.c.)
W razie niezachowania wymienionych wyżej warunków formalnych pismo przygotowawcze nie może spełnić swego zadania w procesie.
Nowy kodeks postępowania cywilnego nie mówi nic (w przeciwieństwie do kodeksu z 1932 r.)
o wywodach prawnych w pismach przygotowawczych. Nie wynika sąd jednak, by wywodów takich nie można było zamieścić w pismach przygotowawczych. Kodeks bowiem ogranicza się jedynie
do podania koniecznej treści tych pism. Wywody prawne, oczywiście w formie zwięzłej (jak
to stanowił dawny kodeks), będą niekiedy nawet pożądane, gdy pismo wnosi adwokat lub radca prawny.4 W szczególności dotyczy to pozwu jako pisma przygotowawczego powodującego wszczęcie postępowania w sprawie. Zmusza to bowiem piszącego pozew do skonfrontowania swego stanowiska z przepisami prawa, co może być pomocne dla sądu. Zależnie od rodzaju sprawy, wskazanie podstawy prawnej może być przytoczone w treści uzasadnienia pozwu albo, zwłaszcza
w sprawach prostych, w jego zakończeniu.
Następstwa wadliwości pism procesowych. Następstwa wadliwości pism procesowych pozostają w ścisłym związku ze znaczeniem tych pism w procesie, jak również z szerszym zagadnieniem praktycznego stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Przede wszystkim należy tu zwrócić uwagę na niewłaściwe niekiedy pojmowanie tendencji
do odformalizowania procesu cywilnego, tendencji właściwej zarówno procesowi, jak i innym dziedzinom prawa socjalistycznego. Tendencja ta przejawia się jednak w drodze ustawodawczej przez uwalnianie postępowania sądowego od wielu niepotrzebnie krępujących to postępowanie formalności. Tendencja ta słusznie występuje również w orzecznictwie sądowym, zwalczającym formalistycznie, bezduszne stosowanie przepisów prawnych. Natomiast nie może i nie powinna ona polegać na omijaniu wyraźnych przepisów kodeksu, na nieprzestrzeganiu obowiązujących form postępowania, prawem procesowym przepisanych.
Tendencja do odformalizowania postępowania znalazła dostateczny wyraz w przepisach nowego kodeksu postępowania cywilnego, który wprowadził nowe instytucje procesowe, uprościł niektóre czynności sądu i stron procesowych oraz złagodził stawiane im wymagania formalne. Przepisy kodeksu muszą być jednak ściśle przestrzegane. Jest to bowiem konieczne dla zagwarantowania praw stron w procesie. Chodzi tu także o przestrzeganie zasady praworządności ludowej, będącej podstawą całego naszego ustroju.
Kodeks ustanawia zasadę, że pisma procesowe muszą odpowiadać pewnym warunkom formalnym, i dlatego pismo nie czyniące zadość tym pewnym warunkom „nie może otrzymać prawidłowego biegu”, tzn. nie może wywołać skutków procesowych, dla których zostało ono wniesione. W wypadku takim przewodniczący wezwie stronę do uzupełnienia lub poprawienia pisma w terminie tygodniowym pod rygorem zwrócenia pisma (art. 130 §1 k.p.c.). Na takie zarządzenie stronie nie przysługuje zażalenie, którego przedmiotem jest zwrot pozwu, jeżeli strona w terminie
go nie poprawiła lub nie uzupełniła (art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Kodeks na równi traktuje ogólne warunki dla pism procesowych i warunki szczególne, ustanowione dla poszczególnych ich rodzajów. Jedynie tylko mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania
go w trybie właściwym (drugie zdanie § 1 art. 130 k.p.c.). Kodeks poza tym nie okresla bliżej,
co należy rozumieć przez „niezachowanie warunków formalnych”). W każdym razie chodzi tu o tego rodzaju wypadki, w których pismo nadaje się w zasadzie do postępowania, ale nie nadaje się w tej formie, w jakiej je wniesiono, wobec czego należy je poprawić lub uzupełnić.5
Pismo poprawione lub uzupełnione zgodnie z zarządzeniem przewodniczącego wywołuje skutki od chwili wniesienia (art. 130 § 3 k.p.c.). Przepis ten ma doniosłe znaczenie nie tylko procesowe,
ale także materialno poprawne, jak np. w kwestii przerwy przedawnienia. W związku z tym należy jednak zaznaczyć, że chodzi tu tylko o te braki pisma, które sąd wytknął. 6 Nie wolno więc, korzystając z wezwania sądu do poprawienia lub uzupełnienia pisma np. podpisem strony, czynić w nim innej zmiany albo zamiast tego pisma podstawić pismo o innej treści, chyba że z natury rzeczy co innego wynika. Jak z tego widać, poprawne zredagowanie pisma procesowego ma doniosłe znaczenie
dla biegu procesu.
Jeżeli pismo nie zostanie w terminie poprawione lub uzupełnione, przewodniczący zwraca
je stronie.7 Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu (art. 130 § 2 k.p.c.). Chodzi tu o wszelkie skutki prawne, a więc nie tylko procesowe, ale także materialno prawne.
PISMA W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM
Zakres pism procesowych. Podobnie jak w procesie, chodzi tu o pisma wnoszone
w postępowaniu nieprocesowym przez uczestników tego postępowania do sądu w związku zarówno ze wszczęciem postępowania, jak i z tokiem tego postępowania. Krąg uczestników postępowania nieprocesowego jest różny w poszczególnych wypadkach, gdyż uczestnikiem postępowania jest każdy zainteresowany jego wynikiem oraz prokurator jako rzecznik interesu społecznego. W postępowaniu nieprocesowym mogą brać również udział – w wypadkach w ustawie przewidzianych – organizacje społeczne, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, a także pewne organy państwowe (np. w postępowaniu spadkowym – organ administracji finansowej).
Ogólne warunki dotyczące pism. W braku odmiennych przepisów regulujących
w postępowaniu nieprocesowym ogólne warunki pism procesowych, maja odpowiednie zastosowanie przepisy o procesie (art. 13 § 2 k.p.c.). Przepisy te stosuje się tutaj „odpowiednio”,
tzn. z uwzględnieniem różnic, jakie zachodzą w zasadach, na których oparte są te dwa tryby postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych. Różnice te występują zwłaszcza w kwestii oznaczenia osób zainteresowanych wynikiem postępowania; w pismach w postępowaniu nieprocesowym należy wymienić te osoby zamiast oznaczania stron procesowych. To samo dotyczy szczególnych warunków przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego dla pewnych kategorii pism procesowych, które znajdują zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym, jak pisma przygotowawcze oraz pisma zawierające środki zaskarżenia.
Warunki szczególne dotyczące pism. Szczególne warunki pism wnoszonych w postępowaniu nieprocesowym pozostają w związku z treścią tych pism w różnych sprawach należących
do postępowania nieprocesowego. Omówione one będą w uwagach do poszczególnych wzorów pism. Należy tutaj podkreślić szczególne wymagania stawiane przez kodeks postępowania cywilnego wszelkim wnioskom o wszczęcie postępowania nieprocesowego. Wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego powinien czynić zadość przepisom o pozwie, z tą jednak zmianą, że zamiast pozwanego należy wymienić w nim zainteresowanych w sprawie (art. 511 § 1 k.p.c.).
To samo dotyczy wniosku o wszczęcie postepowania wnoszonego przez prokuratora, z tym jeszcze uzupełnieniem, że nie stosuje się w postępowaniu nieprocesowym przepisów kodeksu zobowiązujących prokuratora do oznaczenia w pozwie osoby, na rzecz której wnosi on powództwo (art. 511 § 2 k.p.c.). Prokurator więc – tak jak każdy inny wnioskodawca – oznacza we wniosku wszystkie osoby zainteresowane w sprawie.
Następstwa wadliwości pism. Również w postępowaniu nieprocesowym braki albo inne wady pism powinny być usunięte. Kodeks postępowania cywilnego nie czyni żadnej różnicy między procesem a postępowaniem nieprocesowym, jeśli chodzi o usuwanie braków formalnych pism procesowych. Z braku bowiem przepisów szczególnych będą tu mieć odpowiednie zastosowanie przepisy obowiązujące w tej materii w procesie (tj. art. 130 k.p.c.). W tych jednak wypadkach,
w których postępowanie nieprocesowe może być wszczęte z urzędu, wadliwość pisma procesowego wniesionego przez uczestnika postępowania nie może powodować zwłoki w postępowaniu i sąd powinien z urzędu podjąć czynność, niezależnie od wadliwości pisma procesowego wniesionego przez tegoż uczestnika postępowania. W takich wypadkach bowiem byłoby sprzeczne z celem, któremu ma służyć postępowanie, wzywanie uczestnika do poprawienia lub uzupełnienia pisma i uzależnianie od tego dalszego postępowania. Wadliwość jednak pisma procesowego może utrudnić sądowi zorientowanie się w sprawie i sprawne przeprowadzenie postępowania.8
PISMA W POSTĘPOWANIU ZABEZPIECZAJĄCYM I EGZEKUCYJNYM
Rodzaje pism. Podobnie jak w postępowaniu rozpoznawczym, również w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym uwzględniamy w naszych wzorach pism jedynie pisma wnoszone do organów sądowych bądź egzekucyjnych w związku ze wszczęciem i prowadzeniem zabezpieczenia i egzekucji. Natomiast nie interesują nas pisma kierowane przez organy sądowe dostroi i innych uczestników postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego.
Jeżeli chodzi o postępowanie zabezpieczające, to podajemy wzory pism mających związek z samym zarządzeniem zabezpieczania, a nic z jego wykonaniem, gdyż wykonanie zabezpieczenia następuje przez zwykłe skierowanie zarządzenia do tego organu, który zgodnie z treścią zarządzenia ma je wykonać. Nie nastręcza więc to żadnych trudności ani wątpliwości.
W postępowaniu zaś egzekucyjnym należy rozróżnić pisma wnoszone w związku z nadaniem klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, pisma wnoszone w celu wszczęcia egzekucji na podstawie uzyskanego już tytułu wykonawczego, wreszcie wszelkie inne pisma wnoszone w toku postępowania egzekucyjnego.
Ogólne warunki dotyczące pism. Pisma wnoszone w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym a skierowane do sądu powinny uczynić zadość ogólnym warunkom, jakim powinny odpowiadać pisma procesowe. Przede wszystkim wniosek o wszczęcie egzekucji skierowany osądu powinien odpowiadać warunkom dla pisma procesowego (art. 13 § 2 k.p.c.). Stosunkowo małe znaczenie mają w postępowaniu egzekucyjnym przepisy kodeksu o pismach przygotowawczych, gdyż rozprawa odbywa się tu tylko w wyjątkowych wypadkach.
Pisma skierowane nie do sądu, lecz do komornika, nie muszą czynić zadość warunkom przewidzianym dla pism procesowych. W praktyce jednak także dla tych pism przyjęły się formy, które najlepiej odpowiadają ich znaczeniu i ich treści.
Warunki szczególne dotyczące pism. Dla poszczególnych pism – poza ogólnymi warunkami – przepisy przewidują jeszcze szczególne warunki nie tyle co do formy, ile raczej co do treści, które podajemy przy poszczególnych wzorach tych pism. Tutaj należy podkreślić szczególne warunki dotyczące pism zawierających wnioski o wszczęcie postępowania egzekucyjnego bez względu na to, czy wnioski te zgłaszane są do sądu, czy też do komornika, według właściwości ustalonej przez przepisy kodeksu.
We wniosku o wszczęcie egzekucji wierzyciel musi dokładnie oznaczyć świadczenie, które ma być spełnione, oraz wskazać sposób egzekucji, za pomocą którego ma nastąpić realizacja egzekucji. Przede wszystkim zaś wierzyciel musi dokonać wyboru świadczenia w wypadku zobowiązania przemiennego. Jeżeli dłużnikowi przysługuje wybór między świadczeniami, które ma spełnić, a wyboru jeszcze nie dokonał, wierzyciel zgłasza wniosek o wyznaczenie dłużnikowi odpowiedniego terminu do dokonania wyboru. Po bezskutecznym upływie tego terminu wierzyciel wybierzez świadczenie, które ma być spełnione (art. 798 k.p.c.). Oczywiście, wyboru tego wierzyciel może dokonać tylko w granicach tytułu wykonawczego. W Wypadku zaś, gdy według tytułu wykonawczego wierzyciel ma prawo żądać równowartości świadczenia w określonej sumie pieniężnej w razie niemożności spełnienia świadczenia przez dłużnika w drodze egzekucji, gdy pierwsze świadczenie nie może być w tej drodze uzyskane.
Wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi. Spośród kilku jednak sposobów egzekucji wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika (art. 709 § 1 k.p.c.). W każdym razie wskazany we wniosku sposób egzekucji powinien być przez prawo egzekucyjne przewidziany i w danym wypadku dopuszczalny.
Wniosków skierowanych do sądu nie wolno łączyć z wnioskami skierowanymi do komornika. Również nie wolno łączyć wniosków, które są skierowane do róznych sądów lub do komorników różnych sądów (art. 800 § 1 k.p.c.).
We wniosku o wszczęcie egzekucji musi być dokładnie oznaczony dłużnik egzekwowany, zgodnie z treścią klauzuli wykonalności. Ponadto jeżeli dłużnik odpowiada tylko rzeczowo, a nie osobiście, musi być we wniosku wskazane mienie, na które rozciąga się odpowiedzialność dłużnika.
Do wniosku należy dołączyć tytuł wykonawczy, tj. tytuł egzekucyjny opatrzony klauzulą wykonalności, który stanowi podstawę wszczęcia postępowania egzekucyjnego (art. 797 k.p.c.).
Następstwa wadliwości pism. Jeżeli w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym zachodzą braki formalne w pismach procesowych wniesionych do sądu, to następstwa tego są w zasadzie takie same jak w postępowaniu rozpoznawczym. Pisma te bowiem nie mogą wywrzeć właściwych skutków i muszą być uprzednio uzupełnione lub poprawione w wyznaczonym przez sąd terminie tygodniowym. Ma tu odpowiednie zastosowanie przepis art. 130 k.p.c. na podstawie ogólnej normy art. 13 § 2 k.p.c. Wyjątek zachodzi jedynie w tych wypadkach, w których postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne może być wszczęte z urzędu (art. 732, 796 § 2, 1072 § 2, 1085 k.p.c.). W tych bowiem wypadkach – podobnie jak w postępowaniu nieprocesowym – wadliwość pisma procesowego uczestnika postępowania nie może tamować biegu postępowania.
Jeżeli chodzi o pisma skierowane nie do sądu, lecz do komornika, to wprawdzie przepis art. 130 k.p.c. nie ma tu zastosowania, niemniej jednak również i te pisma będą musiały być odpowiednio poprawione lub uzupełnione, jeżeli nie będą czyniły zadość koniecznym – ze względu na ich rodzaj – warunkom, bez których nie będzie możliwe w danym wypadku dokonanie na ich podstawie czynności egzekucyjnej lub zabezpieczającej.9
PISMA W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM I UKŁADOWYM
Charakter postępowań. Postępowania upadłościowe i układowe stanowią odrębne postępowania sądowe, unormowane szczególnymi przepisami prawnymi (rozp. Prez. R.P. z dnia 24 października 1934 r. – Dz. U. Nr 93, poz. 834 i 836, zamienione m.in. ustawą z dnia 20 lipca 1950 r. – Dz. U. Nr 38, poz. 349 oraz ustawą o spółdzielniach z dnia 29 października 1920 r. w brzmieniu jednolitego tekstu z dnia 20 maja 1950 r. – Dz. U. Nr 25, poz. 232; rozporządzenia te utrzymane są w mocy na podstawie art. 94 nowej ustawy o spółdzielniach z dnia 17 lutego 1961 r. – Dz. U. Nr 12, poz. 61 oraz na podstawie art. VII pkt 1 i 2 przep. wprow. k.p.c. z 1964 r.).
Postępowanie upadłościowe najbardziej jest zbliżone do sądowego postępowania egzekucyjnego, stanowi bowiem rodzaj egzekucji uniwersalnej, obejmującej cały majątek upadłego dłużnika. Postępowanie zaś układowe ma za zadanie zapobiegnięcie upadłości przez zawarcie układu z wierzycielami. Aktualność obu postępowań w zmienionych warunkach Polskiej Rzeczypospolitej ludowej jest ograniczona, aczkolwiek nie są one w zupełności pozbawione praktycznego znaczenia.
Zakres i warunki ogólne dotyczące pism. W postępowaniu upadłościowym wnosi się różne pisma zarówno do sądu, jak i do wyznaczonych przez sąd organów ( do sędziego-komisarza, syndyka upadłości). Pisma wnoszone do sądu powinny czynić zadość ogólnym warunkom pism procesowych przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego, gdyż według art. 67 prawa upadłościowego w postępowaniu upadłościowym stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego ze zmianami i uzupełnieniami zawartymi w prawie upadłościowym. Prawo to zaś nie zwiera przepisów normujących ogólne warunki dotyczące pism wnoszonych w tym postępowaniu. Wobec tego należy tu stosować przepisy art. 126-128 k.p.c. Podobnie przedstawia się sprawa w postępowaniu układowym, gdyż również art. 7 prawa o postępowaniu cywilnego.
Warunki szczególne dotyczące pism. Szczególne warunki pism wnoszonych do sądu w postępowaniu upadłościowym i układowym pozostają w związku z ich charakterem i ich skutkami. Omówione one będą w uwagach do poszczególnych wzorów pism.
Następstwa wadliwości pism. Również i w tym zakresie będą stosowane – w braku odmiennych postanowień – ogólne przepisy k.p.c. o skutkach wad pism procesowych i sposobie usuwania tych wad, w szczególności zaś przepisy art. 130 k.p.c.
PISMA W POSTĘPOWANIU PRZED SĄDAMI UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
Charakter postępowania. Postępowanie przed sądami ubezpieczeń społecznych jest podobne do postępowania cywilnego przed sądami powszechnymi, aczkolwiek ze względu na szczególny zakres spraw przydzielonych tym sądom nie można obecnie uważać ich za szczególne sądy cywilne we właściwym tego słowa znaczeniu. Ze względu bowiem na ten zakres sądy ubezpieczeń społecznych zbliżają się raczej do sądów administracyjnych. Samo jednak postępowanie przed tymi sądami, choć unormowane odrębnymi przepisami (zawartymi w ustawie z dnia 29 lipca 1939 r. w brzmieniu jednolitego tekstu z dnia 21 czerwca 1961 r. – Dz. U. Nr 41, poz. 215; zmiana DZ. U. Nr 11, poz. 54), ukształtowane jest zupełnie tak samo jak postępowanie przed sądami powszechnymi w sprawach cywilnych.
Ogólne warunki dotyczące pism. Przepisy art. 124-130 prawa o sądach ubezpieczeń społecznych, normujące kwestie związane z pismami procesowymi, stanowią odpowiednik przepisów art. 125-130 kodeksu postępowania cywilnego. Jeśli chodzi o ogólne warunki dla pism procesowych unormowane w tych przepisach, to – poza różnicami stylistycznymi – ważniejsze różnice w stosunku do odpowiednich przepisów kodeksu postępowania są następujące:
Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych (podobnie jak dawny k.p.c.) nie odróżnia warunków dla pism pierwszych i pism dalszych w sprawie, ale ustala te same ogólne warunki dla wszystkich pism procesowych;
W § 1 art. 125 pr. o sąd. ubezp. społ., wymieniającym ogólne warunki dla pism procesowych, w pkt 5 po wzmiance o podpisie strony lub jej przedstawiciela dodano jeszcze: „a w sprawach z obowiązkowym zastępstwem adwokackim – podpis adwokata”, a to ze względu na obowiązujący w tym postępowaniu w pewnym zakresie przymus adwokacki (p. dalej);
W § 2 art. 125 pr. o sąd. ubezp. społ. mowa jest o przedstawicielu i ciążącym na nim obowiązku dołączenia do pism dowodu stwierdzającego upoważnienie do przedstawicielstwa, gdy tymczasem w § 3 art. 126 k.p.c. mowa jest o pełnomocniku i dołączeniu przez niego pełnomocnictwa; w tym postępowaniu pełnomocnictwa przez pełnomocnika mówi art. 110 pr. o sąd. ubezp. społ.;
W art. 125 pr. o sąd. ubezp. społ. zamieszczony jest przepis § 4 o następującej treści: „jeżeli pismo wnosi kilka osób, należy wskazać jedną z nich, do której rąk mają być dokonywane doręczenia”;
W art. 127 pr. o ubezp. społ. organ rentowy zwolniony jest z mocy ustawy od obowiązku dołączenia odpisów akt, które powinien przedstawić jako strona pozwana (art. 205 § 2 pr. o sąd. ubezp. społ.). Ponadto na podstawie § 2 tegoż przepisu przewodniczący może zwolnić stronę od dołączenia odpisów wnoszonych przez nią pism lub załączników;
W końcu pr. o sąd. ubezp. społ. w art. 130 zawiera przepis, którego nowy kodeks postępowania cywilnego już nie zawiera, mianowicie o nakładaniu grzywny za ubliżenie w piśmie powadze sądu lub za użycie wyrażeń obraźliwych.
Poza tym na podstawie dalszych przepisów pr. o sąd. ubezp. społ. – zachodzą jeszcze dalsze różnice w stosunku do postępowania cywilnego przed sądami powszechnymi, jeżeli chodzi o pisma procesowe. W szczególności w postępowaniu przed sądami ubezpieczeń społecznych obowiązuje w pewnym zakresie zastępstwo adwokackie, a mianowicie poczynając od wniesienia środka odwoławczego do Trybunału Ubezpieczeń Społecznych oraz w sprawach o wznowienie postępowania. Nie obowiązuje ono jednak przed sędzią wyznaczonym i sądem wezwanym oraz w sekretariacie sądowym, a także nie obowiązuje adwokatów, sędziów, prokuratorów, profesorów i docentów prawa polskich szkół akademickich oraz referendarskich pracowników administracji państwowej, którzy ukończyli uniwersyteckie studia prawnicze z przepisanymi w Polsce egzaminami, gdy działają przed sądami jako strony lub ich przedstawiciele ustawowi (art. 107 pr. o sąd. ubezp. społ.). Natomiast pełnomocnikiem organu rentowego w postępowaniu przed okręgowym sądem ubezpieczeń społecznych może być adwokat albo pracownik tego organu lub organu nadzorczego, w postępowaniu zaś przed Trybunałem Ubezpieczeń Społecznych – adwokat albo pracownik tego organu lub organu nadzorczego, jeżeli ukończył uniwersyteckie studia prawnicze z przepisanymi w Polsce egzaminami (art. 108 pr. o sąd. ubezp. społ.). W związku z przepisami o obowiązkowym zastępstwie adwokackim pozostają dalsze przepisy prawa o sąd. ubezp. społ., które normują kwestię ustanowienia adwokata z urzędu dla osoby nie mogącej ponieść kosztów adwokackich (art. 109 pr. o sąd. ubezp. społ.). Warunkiem ustanowienia adwokata dla takiej osoby jest zgłoszenie odpowiedniego wniosku i załączenie do niego zaświadczenia właściwego organu administracji państwowej (tj. właściwego prezydium rady nadzorczej) lub sądu opiekuńczego, że osoba ta nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny ponieść kosztów adwokackich.
Warunki szczególne dotyczące pism. Większe różnice zachodzą w stosunku do poszczególnych rodzajów pism, a zwłaszcza w stosunku do pisma rozpoczynającego postępowanie, jakim jest w tym wypadku nie pozew, lecz skarga (art. 195 i n. pr. o sąd. ubezp. społ.). Skarga ta, ponieważ jest wnoszona jako w pewnym sensie odwołanie od decyzji instytucji ubezpieczeniowej, charakterem swym zbliżona jest raczej do środka odwoławczego w postępowaniu cywilnym. O szczególnych warunkach dla tego pisma, jak i innych pism wnoszonych w tym postępowaniu będzie mowa w uwagach do poszczególnych wzorów pism.
Następstwa wadliwości pism. Według art. 129 pr. o sąd. ubezp. społ., jeżeli pism nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych wymaganych przez to prawo, przewodniczący wzywa stronę pod rygorem zwrócenia pisma do stosownego poprawienia go lub uzupełnienia - w terminie dwutygodniowym – na piśmie lub ustnie do protokołu sądowego. Termin więc jest tu dłuższy niż w postępowaniu cywilnym, sposób zaś poprawienia ułatwiony, skoro może to nastąpić także ustnie do protokołu sądowego. Jeżeli braki zostały należycie poprawione lub uzupełnione w terminie, data wniesienia pisma pozostaje w mocy. Po bezskutecznym zaś upływie terminu przewodniczący zwróci stronie pismo. Na zarządzenie zwrotu pisma nie przysługuje zażalenie – poza zarządzeniem co do zwrotu skargi rewizyjnej (art. 343 § 3 pr. o sąd. ubezp. społ.).10
Por. W. Brynda, W. Grochola, T. Potapowicz i R. Wyrzykowski: pisma procesowe prokuratura w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1969, t. I oraz t. II.↩
Podpis musi być własnoręczny, mechaniczne odtworzenie podpisu nie czyni zadość wymaganiom kodeksu – orzecz. SN II PZ 26/67, NP. nr 12/67.↩
Bliżej na ten temat patrz: Komentarz do k.p.c., t. I, s. 240 i n.↩
Według § 118 pkt 2 reg., jeżeli w sprawie występuje adwokat lub radca prawny, przewodniczący posiedzenia może wskazać na potrzebę wypowiedzenia się przez nich co do występujących w sprawie zagadnień prawnych.↩
Patrz przykłady z orzecznictwa SN powołane w Komentarzu do k.p.c., t. I s. 245 i n. Poza tym według uchwały 7 sędziów SN (III CZP 4/70, OSNCP 1970, poz. 146) „nie jest pozwem pismo, z którego treści wynika
w sposób niewątpliwy brak żądania rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej, jak również brak okoliczności, z których żądanie takie mogłoby wynikać, ani też pismo, którego rzeczywistym celem jest poniżenie lub ośmieszenie drugiej strony albo innej osoby lub instytucji. Nie jest dopuszczalna droga sądowa
w wypadku, gdy z twierdzeń powoda lub przytoczonych przez niego okoliczności wynika w sposób oczywisty,
że między powodem a pozwanym nie istnieje żaden stosunek prawny, który mógłby stanowić podstawę żądania pozwu”. Powyższe tezy, a zwłaszcza druga, budząca poważne zastrzeżenia (patrz W. Siedlecki: Przegląd orzecznictwa SN, PiP nr 5/71, s. 129 i n. oraz E. Wengerek i J. Sobkowski: Przegląd orzecznictwa SN, NP. nr 5/71, s. 744). W związku zaś z pierwszą tezą należy przede wszystkim odróżnić wypadek, w którym chodzi o pismo, będące pismem procesowym, a w szczególności pozwem, ale nie spełniające tylko pewnych warunków czy
to ogólnych, przepisanych dla każdego pisma procesowego, czy to szczególnych, przepisanych dla pozwu,
od wypadków, w których pismo nie jest w ogóle pismem procesowym, a tym bardziej nie jest pozwem.
Do takiego bowiem pisma, które nie ma pozorów nawet pisma procesowego czy pozwu, nie należy stosować trybu przewidzianego w kodeksie dla usuwania braków formalnych pism procesowych.
Według § 71 reg., jeżeli pismo wszczynające postępowanie nie odpowiada warunkom formalnym,
a z treści pisma wynika, że podlega ono odrzuceniu albo że sprawę należy przekazać innemu sądowi lub innemu organowi, przewodniczący wydziału wyznacza posiedzenie niejawne bez wzywania strony do usunięcia braków pisma, chyba że bez ich usunięcia nie można wydać postanowienia w przedmiocie odrzucenia pisma lub przekazania sprawy. Potrzeba sprawdzenia wartości przedmiotu sprawy, w danym wypadku zachodzi tylko wtedy, gdy od wartości tej zależy właściwość sądu. Nie wzywa się także do uiszczenia opłat sądowych, ani nie rozpoznaje się wniosku o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych, chyba że składający pismo wniósł środek odwoławczy od postanowienia o odrzuceniu pisma lub przekazaniu sprawy.↩
Według § 78 reg. W zarządzeniu o wezwanie do usunięcia braków pisma przewodniczący wydziału powinien dokładnie wskazać wszystkie braki pisma oraz sposób ich usunięcia.↩
Termin tygodniowy przewidziany w art. 130 k.p.c. może ulec przywróceniu. W razie zaś uzupełnienia
(np. przez złożenie przez powoda odpisu pisma) po terminie – bez uzyskania przywrócenia terminu, pozew należy traktować jako wniesiony w dniu uzupełnienia – orzecz. SN I CZ 149/66, OSPiKA 1968, poz. 56.↩
Patrz poza tym: J. Policzkiewicz, W. Siedlecki, E. Wengerek: Postępowania nieprocesowe, Warszawa 1873 s. 54↩
Co do innych kwestii patrz: E. Wengerek: Sądowe postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 1970, s. 66 oraz tego autora: Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne – Komentarz, Warszawa 1972, s. 173 i n.↩
Co do innych kwestii – patrz S. Garlicki, E. Szeremeta: Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych – Komentarz, Warszawa 1962, por. również T Gleixner: Ubezpieczenie orzeczeń sądów ubezpieczeń społecznych, NP nr 1/73.↩