Plakat secesyjny

Termin secesja (z niem. Secession) określa jeden z najważniejszych nurtów w sztuce końca XIX w. Głównymi ośrodkami secesji były: Monachium, Berlin i Wiedeń. Jej twórcy pragnęli tak przemienić otoczenie człowieka, by każdy przedmiot był dziełem sztuki. Charakterystycznym elementem stylu secesyjnego jest linia – falista, esowata, kapryśna, asymetryczna. Artyści poszukiwali inspiracji przede wszystkim w świecie roślin i zwierząt. Efekty ich działań widzimy w malarstwie, grafice (szczególnie w ilustracji książkowej) i rzeźbie, w architekturze, w formie przedmiotów codziennego użytku, w stylu kobiecych strojów. Fasady budynków, witraże, meble, lampy, ceramika, a nawet biżuteria były zdobione ornamentami stylizowanymi na motyle, ważki lub rośliny o długich, smukłych łodygach i rozłożystych kwiatach. Secesja inspirowała twórców całej Europy, stąd pojawiały się jeszcze inne terminy na określenie kierunku; Anglicy mówili o Modern Style, Francuzi o Art Nouveau. Malarstwo secesyjne operowało zgaszoną kolorystyką, raczej półtonami niż barwami czystymi. Przywoływało nastrój tajemnicy, niespodzianki, zagrożenia. Artyści secesji uczynili sztukę także z plakatu.

Pod słowem plakat kryje się plastycznie zakomponowane ogłoszenie publiczne, które cechuje się dużymi rozmiarami, bardzo zwięzłym tekstem w połączeniu z potrzebą dobitnego, silnego wyrazu plastycznego dla przedstawienia określonych treści. W secesji zrodziła się sztuka nowoczesnego plakatu, który używa syntetycznego wyrazistego języka. Plakat prócz pełnienia funkcji informacyjnych i reklamowych stał się samodzielnym dziełem sztuki. Mistrzem w tym zakresie był Henri de Toulouse-Lautrec, uwieczniający widowiska muzyczne i kabarety Montmartre'u, oraz Alfons Mucha, Czech pracujący w Paryżu, który wykonał wiele kompozycji dla aktorki Sary Bernhardt, przykładem może być plakat do spektaklu Gismonda (1894). Plakaty Muchy, które ukształtowały charakterystyczny typ postaci kobiecej, były kwintesencją dekoracyjnego stylu secesyjnego. Jego znakiem rozpoznawczym są grafiki kobiet w stylu belle époque – wyidealizowana postać pięknej kobiety otoczonej naręczem kwiatów i liści, symbolami i arabeskami. Mucha stworzył także plakaty reklamujące firmę Job, która zajmowała się produkcją i sprzedażą bibułek. Spod jego ręki wyszła seria plakatów przedstawiających pory roku. Jednym z ojców współczesnego plakatu secesyjnego we Francji był Jules Chéret, operujący żywą kolorystyką, niezwykłymi krojami pisma i uproszczonym rysunkiem. Tematem jego plakatów były również kobiety, a same przedstawienia reklamowały m.in. koncerty, cyrki, słynny Mouline Rouge czy Casino de Paris. Jego grafiki odznaczają się specyficznym dla artysty stylem: dynamicznym rysunkiem, żywymi barwami.

Polska zawsze była w czołówce nowoczesnej sztuki plakatowej. Każda faza postępującego na Zachodzie ciągu stylów znajdowała swój odpowiednik w rozwoju polskiego plakatu. "Młoda Polska" była u schyłku XIX i w początkach XX wieku ruchem w sztuce, literaturze i architekturze, związanym z europejską Secesją. Powstała w Krakowie, rządzonym wówczas przez Austrię, podczas rozbiorów Polski. W latach 1870-1890, okresie zdominowanym przez plakatowe prace Jules Chéret'a i Hénri Toulouse-Lautrec'a we Francji, polscy artyści także zaczęli uprawiać tę formę sztuki. Ich prace odzwierciedlały żywe zainteresowanie sztuką stosowaną, szczególnie sztuką ludową. Obraz, który poprzednio był małym drzeworytem lub sztychem, w czasie Secesji wykonywany był jako kolorowa litografia, co zapoczątkowało plakat. Zamiast dodawać tekst tradycyjnym sposobem u góry lub u dołu obrazu, artyści uczynili typografię integralną częścią projektu plakatu. Polscy artyści, podobnie jak twórcy zachodni, zrzeszali się, by popularyzować nową sztukę. Największe zasługi odniosło Towarzystwo Artystów Polskich „Sztuka” (1897). Pierwsze polskie plakaty pojawiły się w 1890-tych spod rąk wybitnych malarzy, takich jak Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański, Karol Frycz, Kazimierz Sichulski i Wojciech Weiss. Malowane plakaty, reklamowały i informowały o wystawach, spektaklach teatralnych i baletowych. Plakat w wersji secesyjnej upowszechnił się szybko również w Polsce. Pierwsza Międzynarodowa Wystawa Plakatu miała miejsce w Krakowie w roku 1898, a w 1901 założono Towarzystwo Polskiej Sztuki Handlowej. Te dwa wydarzenia i te dwie daty ilustrują gwałtowny rozwój polskiego plakatu. Podczas gdy w Zachodniej Europie sztuka plakatowa rozbłyskiwała i zanikała, w Polsce nieprzerwanie rosła ona na znaczeniu. Mehoffer był twórcą plakatu Loteria Meble dla Domu Matejki, którego charakterystyczna cecha są piękne zdobienia roślinne. Innymi przykładami Polskiego plakatu może być praca Karola Frycza - Rolling reklama tutek do papierosów czy Mehoffer - wystawa sztuki współczesnej, na którym znajduje się kobieta z wieńcami kwiatów.

Secesja stanowiła ważne ogniwo w procesie kształtowania wielu kierunków sztuki nowoczesnej. Poprzez programowe zerwanie z naśladownictwem stylów przeszłości oraz poszukiwanie nowatorskich rozwiązań przygotowała teren wielkim przewrotom artystycznym XX wieku. W niepohamowanym umiłowaniu dekoracyjnych lub ekspresyjnych linii ornamentalnych, zagłuszających nieraz motywy przedstawieniowe, można odnaleźć źródła abstrakcjonizmu i ekspresjonizmu. W tym okresie nastąpił rozwój nie tylko polskiego, ale i światowego plakatu.

Bibliografia:

Fox F., Historia polskiego plakatu, [ w:] Zwoje 3/28, 2001

Osińska B., Sztuka i czas, t. 2: Od klasycyzmu do współczesności, Warszawa 2004

http://www.historiasztuki.com.pl/001_KANON_SECESJA.html

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jules_Ch%C3%A9ret

http://pl.wikipedia.org/wiki/Alfons_Mucha

http://pl.wikipedia.org/wiki/Henri_de_Toulouse-Lautrec

http://www.smashingmagazine.com/2010/01/17/the-legacy-of-polish-poster-design/