Komunitariański model państwa prawa

Nurt komunitariański (np. Michael Sandel, Michael Walzer, Alasdair MacIntyre) choć odrębny od liberalizmu (pragnący dokonać jego korekty) i „czystego” republikanizmu (sięga raczej do jego ideałów), posiada z tym ostatnim wiele wspólnego w zakresie postrzegania modelu państwa prawa. Podobnie bowiem jak nurt republikański podkreśla rolę cnoty w kształtowaniu obywatela, nadrzędność sfery publicznej nad prywatną czy wspólnotowe źródła prawa. Wspólnotę komunitarianie rozumieją jednak narodowo, etnicznie, a nie politycznie jak republikanie. Przyjmując założenie o racjonalności substancjalnej, która uzależnia racjonalność postępowania od rodzajów celów w nim realizowanych, opisuje inaczej niż te dwie doktryny przestrzeń polityczną, odwołując się do wspólnie podzielanych tradycji lokalnych wspólnot. Model racjonalności aksjologicznej leży również u podstaw republikanizmu, gdzie główny nacisk kładzie się na polityczną partycypację obywateli w państwie (w wymiarze społeczno – politycznym jednostka działając wg tej racjonalności działa dla dobra innych). Ze względu na zbieżność poglądów w kluczowych kwestiach (m. in. stawianie dóbr wspólnotowych przed indywidualnymi) można nurt republikański i komunitariański potraktować równoważnie w odniesieniu do modelu państwa prawa.

Główne cechy republikańskiego modelu państwa prawa w sferze polityki to:

1. Zlikwidowanie podziału między rządzącymi i rządzonymi. Polityka wymaga udziału we władzy wszystkich obywateli. Taka partycypacja ma zapewnić wolność i godność jednostkom. Instytucje wyrosłe z tradycji historycznej są gwarantem ochrony wspólnotowych interesów (kolektywizm przeciw indywidualizmowi).

2. Uznanie, że państwo nie jest neutralne wobec określonych koncepcji dobra. Polityka popiera i realizuje dobra i wartości wynikające ze stylu życia określonej wspólnoty, zgodnie z sprawiedliwością substancjalną. Tak rozumiana sprawiedliwość służy samorealizacji obywateli i ich rozwojowi moralnemu. Prawo jest bowiem emanacją przyjętych praktyk oraz środkiem samorozumienia i integracji wspólnoty.

3. Zaprzeczenie istnienia zbioru dóbr pierwotnych o uniwersalnym charakterze. Polityka ma zapewnić wielość systemów dystrybucji (kryteria rozdziału zależne od typu dóbr). Racjonalność jest rozumiana jako sprzeciw wobec uniwersalizacji jednej cechy na całość stosunków społecznych. Oznacza też przypisanie dużej wagi dla działań wspólnotowych, wspierania różnorodności, na których dopiero nadbudowywana jest polityka. Polityka ta musi być otwarta na krytykę.

4. Racjonalna polityka w republikańskim modelu jest rozumiana jako polityka partycypacji, w przeciwieństwie do liberalnego modelu państwa prawa, w którym polityka podtrzymuje atomizację, bierność obywateli, a konsekwencji ograniczenie ich wolności. Dla republikanów wolność, prawa i instytucje nie są zewnętrzne wobec obywateli, ale stanowią część dóbr etycznych (nacisk na zwyczaje i wspólną kulturę). Umożliwia to jednostkom kształtowanie swojej osobowości i tożsamości. Państwo popiera koncepcję życia związaną z tradycjami i praktyką społeczną (odrzuca się politykę neutralności liberalizmu). Ich zdaniem debata polityczna musi odwoływać się do wartości.