1. rodzaje substytucji – ustanowienie dziedzica

- pupillaris

- quasi pupillaris

- vulgaris

1. rodzaje ochrony własności

-rei vindicatio

-actio negatora

-actio publiciana

-środki ochrony wynikające ze stosunków sąsiedzkich

• actio aque pluviae arcendae

• actio finium regundorum

• cautio damni infecti

• operis novi nuntiatio

1. opisz rei vindicatio - do tego powiedz formułkę:

- rei vindicatio : Istniała swoboda wdania się w spór. Pozwany, który nie podejmował obrony tracił posiadanie rzeczy. Sporna rzecz powinna być przyniesiona przed pretora, tu zazwyczaj wytaczano równocześnie:

• powództwo in personam o okazanie rzeczy ruchomej – actio ad exhibendum

• interdictum quem fundum w procesie o nieruchomość.

W prawie klasycznym powoływano się na prawa Kwirytów. „jeżeli się okaże, że rzecz o która toczy się spor należy do … wg prawa Kwirytów”. Ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywał na powodzie. Trzeba było udowodnić prawo przodków aż do nabycia pierwotnego – probatio diablica. Często więc właściciel twierdził, że nabył rzecz przez zasiedzenie. Udowadniał wtedy : tempus, res habilis, possessio, fides i titulus. Obowiązywała condemnatio pecuniaria – sędzia mógł jedynie zasądzić na odpowiednią kwotę pieniędzy. Klauzulą arbitralną – restytucyjną nakłaniano pozwanego do oddania rzeczy „i jeśli na wezwanie sędziego ta rzecz nie zostanie zwrócona…(powodowi)”. Przy szacowaniu wartości rzeczy powód mógł doliczyć utracone zyski.

„Sędzią niech będzie Titus. Jeśli się okaże, że rzecz o którą toczy się spór, jest Publiusa wg prawa Kwirytów i jeśli ta rzecz na wezwanie sędziego nie zostanie zwrócona Klaudiuszowi przez Publiusa, ile ta rzecz będzie warta, tyle pieniędzy zasądź sędzio od Publiusz na rzecz Klaudiusza. Jeżeli się nie okaże uwolnij”

Posiadacz w złej wierze musiał zwrócic wszystkie fructus. W dobrej te od momentu litis contestatio. Wygrywający musiał zwrócić nakłady lub pozwolić na ich odebranie.

1. do jakiegoś tam stanu faktycznego - opisz przebieg postępowania formułkowego z rei vindicatio,

1. swoboda wdania się w spór, kto nie podejmowal obrony tracil rzecz

2. litis contestatio i przekazanie do rozstrzygniecia sędziemu

3. przeprowadzenie dowodu – ten kto twierdzi- probatio diablica lub udowodnienie przeslanek zasiedzenia

4. nakłanianie do dobrowolnego oddania rzeczy

5. powód ustala wartość rzeczy spornej gdy nie jest oddana

6. zasadzenie

1. zobowiązania z kontraktu

• realne : mutuum – pożyczka, commodatum – użyczenie, depositum – przechowanie, pignus – zastaw ręczny

• słowne

• literalne

• konsensualne : kupno – sprzedaż – empatio venditio, najem – locatio conductio, spółka – societas , zlecenie – mandatum

• realne nienazwane

• pacta

1. opisz komodat

commodatum – wywodzi się z dokonywanych za pomocą mancipatio lub In iure cessio aktów powierniczych. Chcąc umożliwić bezpłatne korzystanie z rzeczy właściciel przenosi formalnie własnośc an kontrahenta. Otrzymujący zobowiązywał się przez umowę gwarancyjną przenieść rzecz z powrotem. Rzez była oznaczona indywidualnie, niezużywalna. Oddana w posiadanie faktyczne – naturalne possessio naturalis. Biorący nie miał prawa pobierać pożytków, które rzecz mogła przynosić i musiał oddać ja w nienaruszonym stanie. Odpowiadał za omnis culpa i był zobowiązany do custodia. Gdy korzystał niezgodnie z przeznaczeniem rzeczy to popełniał furtum usus. Jeśli komoda nt zabrałby rzecz przed czasem to popełniał furtum rei suae. Bło to zobowiązanie dwustronne nierównoczesne oparte na bona fides. Komodant miał actio commodati directa – gdy rzecz w pogorszonym stanie a komodatariusz actio commodati contr aria – zwrot nakładów i szkód związanych z wadliwością rzeczy.

1. wymyśl sytuację w której można zastosować acio commodati directa:

Gaius użyczył Klaudiuszowi niewolnika Septimusa, który miał uczyć jego dzieci greckiego przez rok. Po roku Septimus został zgodnie z umową zwrócony, jednakże był zarażony ospą od dzieci Klaudiusza.

1. umocnienie zobowiązań:

• intercessio – rzeczowe lub osobowe. Osoba trzecia zobowiązywała się spełnić świadczenie w miejsce dłużnika w dodatkowym zobowiązaniu

• rzeczowe umacnianie zobowiązań – fi ducia cum creditore contracta. oddanie wierzycielowi rzeczy należącej do dłużnika lub innej osoby. Pignus był pierwszym zabezpieczeniem bądącym ograniczonym prawem na rzeczy cudzej. Ustanowienie przez wydanie rzeczy wierzycielowi bez przeniesienia własności. Forma zabezp. Rzeczowego była też hipoteca – zastaw umowny.

• osobowe umacnianie zobowiązań – obok dłużnika odpowiada też poręczyciel. Najbardziej typowe było poręczenie werbalne. Do ustanowienia zabezpieczenia mogły służyć :

- sponsio – tylko obywatel rzymski

- fidepromisso

umocniały zobowiązanie słowne, nie przechodziły na dziedziców przyrzekającego

- fideiussio – umocnienie wszystkich zobowiązań. Była dziedziczna. Było zobowiązaniem akcesoryjnym – trwało tak długo jak długo istniało zobowiązanie podstawowe. Poręczyciel który spełnił świadczenie mógł domagać się od dłużnika głównego zwrotu kosztów na podstawie kontraktu zlecenia.

1. źródła zastawu (wymienić i opisać):

- umowa –nieformalna. W przypadku zastawu ręcznego należało wydać rzecz zastawioną

-prawo/zwyczaj – zastaw milczący – nie trzeba było umowy pignus tacie contractum. Mieli go np. pupil na majątku tutora w celu zabezpieczenia wierzytelności z tytulu opieki, wynajmujący na rzeczach wniesionych przez najemce, zona na majatku meza jako zabezpieczenie wierzytelności o zwrot posagu.

-egzekucja – przez sędziego aby była pewnośc ze zasądzony zaplaci kare – pignus In causa iudicati captum.

1. podziały zastawów

-fiducia (od fides – wiara, zaufanie) – dłużnik dla zabezpieczenia realizacji długu przenosił na wierzyciela własność rzeczy. Wierzyciel stawał się właścicielem rzeczy i mógł nią swobodnie dysponować. Początkowo wierzyciel miał tylko moralny obowiązek przewłaszczenia rzeczy po spłacie długu. Później do emancypacji lub In iure cessio zaczęto dodawać nieformalne porozumienie – pac tum fiduciae na moby którego zastawnik był obowiązany po splacie długu oddac rzecz. Z tego pac tum pretor dawal dłużnikowi ochrone o char. Deliktowym. W koncu republiki powstalo powództwo – action fiduciae directa – infamujące o odzyskanie rzeczy lub pokrycie szkody wyniklej z jej utraty. Za Justyniana zastapiono ją pignus lub hypoteca.

- pignus – zastwa ręczny - powstał na skutek zawarcia kontraktu realnego w którym zastawca przenosil jedynie detencje tj possessio naturalis zatrzymując prawo własności. Wierzyciel nie mógł używać zastawionej rzeczy – furtum usus. Zabranie rzeczy przed wykonaniem zobowiązania stanowiło furtum rei suae

- hypoteca – od II wpne – wielcy właściciele ziemscy bali się ze rolnicy nie będą płacic czynszu a rolnicy nie mieli nic watościowego oprocz inwentarza którego nie mogli wydać bo musieli uprawiac ziemie. Pretor wiec uznal ze wystarczy sama umowa zastawu na rzeczach wniesionych na grunt. W Rzymie był zastawem niejawnym i mógł być ustanowiony na ruchomościach. Był prawem na rzeczy cudzej (pignus tez) i był prawem akcesoryjnym – nie mol istniec bez wierzytelności która zabezpieczal.

1. sukcesja uniwersalna - gdy za pomocą jednego zdarzenia prawnego nabywa się ogól praw i obowiązków jakie przysługiwały poprzednikowi np. spadkobranie, nabycie majatku osoby abrogowanej, nabycie majatku osoby która weszla pod manus meza a poprzednio była sui Iris.

2. sukcesja syngularna - nabycie pod tytułem szczególnym, gdy za pomoca jakiejś czynności prawnej nabywa się jedny, wyodrębnione uprawnienie co nie rzutuje na inne uprawnienia zbywcy

3. data powstania fideikomisu i jak się ma do substytucji uniwersalnej

Republika. Fideikomis – nieformalna prośba do spadkobiercy o wydanie przysporzenia majątkowego konkretnej osobie. Był to więc zapis powierniczy, który początkowo stanowił jednie obowiązek moralny. August polecil konsulom realizowanie fideikomisów w drodze postępowania nadzwyczajnego cognitio extra ordinem. Za Klaudiusza utworzono specjalny urząd który zajmował się rozpatrywaniem sporow o fideikomisy pretor fidei commisarius. Można nim było obciążyć każdego kto dostał coś ze spadku.

Fideikomis uniwersalny – można było prosić o przekazanie calego majatku spadkowego lub jego czesci ulamkowej wskazanej osobie. „Lucius niech będzie spadkobierca. Proszę cie Luciusie i żądam od ciebie abys skoro tylko zdołasz objac spadek po mnie oddal go septimusowi”

Substytucja uniwersalna – substytucja to podstawienie – można było ustanowic kilka stopni spadkobierców. Można było każdemu osobno ustanowic substytuta lub wszystkim jednego.

„Lucius niech będzie spadkobierca i niech oświadczy wole przyjecia spadku w ciagu stu najbliższych dni, w których będzie mogl to uczynic. Jeśli nie przyjmie spadku, wówczas spadkobierca niech będzie Mevius”

Substitutio pupillaris – substytut dla niedojrzalego dziecka ustanowionego dziedzicem.

„Tytus syn mój niech będzie dziedzicem. Jeśli syn mój umrze przed dojsciem do dojrzałości , wtedy spadkobierca niech będzie Seius” Causa Curiana – o dziecku co się nie urodzilo a mialo substytuta

Substitutio Quasi puppilaris – gdy spadkobierca był umysłowo chory zstępny. Miał substytuta na wypadek gdyby zmarl nie wrociwszy do zdrowie. W przypadku ozdrowienia chorego substytucja tracila skuteczność.

1. sposoby wejścia i wyjścia spod manus

wejście:

- confarreatio – tylko dla patrycjuszy. W obcności kapłanów i 10 świadków. Kulminacyjnym punktem było ofiarowanie Jowiszowi chleba orkiszowego wyrabianego ze specjalnego rodzaju ziarna. Od pryncypatu kobieta zawierajaca conferratio wchodziła pod manus męza tylko dla celów sakralnych.

- coemptio – za pomocą emancypacji podczas której w obecności 5 świadków i libripensa za pomocą symbolicznej zapłaty, mżą jak gdyby kupował władzę małżeńską od pater familias żony lub od niej samej gdy była sui Iris.

-usus – roczne, nieprzerwane przebywanie w domu męża.

Wyjście:

-differatio – akt przeciwny do conferratio

-rmancipatio – przeciwny do coemptio i usus

1. źródła zobowiązań

-kontrakt - ex contractu – czyli z umów zaskarżalnych wg prawa cywilnego

-delikt - ex delicto – z przestępstw prawa prywatnego

Od Justyniana ponadto

- z jakby kontraktu - quasi ex contractu – ze zdarzeń podobnych do kontraktów

-z jakby deliktu - quasi ex delicto – ze zdarzeń podobnych do deliktów

Kontraktami były umowy zaskarżalne wg ius civile,

delikty – przestępstwa rodzące odpowiedzialność majątkową sprawcy z mocy norm prawa prywatnego.
Według Gaiusa „każde zobowiązanie rodzi się albo z kontraktu albo z deliktu” oraz „z różnego rodzaju przyczyn”.

1. Cechy charakterystyczne zobowiązań:

-względny charakter – węzeł prawny łączył tylko ściśle określone osoby – wierzyciela i dłużnika

-obowiązek dłużnika spełnienia określonego świadczenia –stanowił to istotę obligatio. Mogło polegać na dare – zapewnieniu wyłączności władania rzeczą, facere – podejmowaniu określonych działań, prastare – zapłaceniu odszkodowania

- zaskarżalność – źródłami zaskarżalności były kontrakty i delikty. Na początku opierała się tylko na podst. Przewidzianych w ius civ ile pozniej tez w ius honorarium. Na końcu chronione wg prawa cesarskiego.

1. superficies (pytanie o nazwę-->solarium)

2. Agnieszka SowińskaCzęstochowa/WarszawaAgnieszka SowińskaCzęstochowa/Warszawa

Solarium – minimalny, placony corocznie czynsz przy odstępowaniu nieruchomości pod zabudowę.

Superficies – zbywalne i dziedziczne prawo do odpłatnego korzystania z budynku wzniesionego na cudzym gruncie.

Superficjariusz nie musial zawiadamiac wlasiciela o zamiarze zbycia swego uprawnienia a właścicielowi nie przysługiwało prawo pierwokupu.

1. skargi z tytułu sąsiedztwa

- actio aque pluviae arcendae – skarga przeciwko właścicielowi który zmienił naturalny bieg wody deszczowej ze szkodą dla gruntu sąsiedniego

-actio finium regundorum – skarga o wytyczenie zatartych granic

-cautio damni infecti – zabezpieczenie przed szkodą z sąsiedniego gruntu. Właściciel sąsiedniego gruntu mógł żądać zabezpieczenia -kaucji w formie stypulacji iż ten pokryje ewentualne szkody gdy np. stary budynek się zawali. Gdy nie udalo się wyegzekwowac kaucji pretor wprowadzal zagrozonego w czasowe posiadanie gruntu sąsiada. Gdy i to nie pomagalo zazwyczaj po roku wprowadzal posiadanie bezterminowe prowadzace do zasiedzenia.

-operis novi nuntiatio – zakaz dalszego wznoszenia budowli. Można było dac zabezpieczenie w formie cautio iż nie spowoduje szkody. Jeśli nie zawarl stypulacji i nie zaprzestal prac pretor mgl wydac przeciw niemu interdykt demolitorium o usunięcie budowli.

1. quasi-delikty –dot. określonego stanu faktycznego a nie calej grupy

- iudex qui litem suam fecit – odpowiedzialność sędziego za niedokonanie odpowiedniej staranności, podstępu, nieuczciwego dzialania. Także do niedbałego dzialania sędziego. Wytaczane tez gdy sedzia nie osądził sprawy w wyznaczonym terminie. Na miejsce dłużnika który zostal zwolniony z długu przez nieprawidłowe postepowanie sędziego wchodzil sam sedzia. Nie dot. korupcji

-effusum vel deiectum – odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wyrzucenie lub wylanie czegos na ulice. Zwiazana z osoba zajmujaca pomieszczenie niezalezna od winy

a) można było domagac się podwojnego wynagrodzenia szkody

b) w przypadku spowodowania śmierci wolnego człowieka każdy wolny obywatel mogl się domagac 50 000 sestercow po wniesieniu actio popularis w ciagu jednego roku.

c) w przypadku uszkodzenia ciala człowieka wolnego kare zasadzal sedzia wg wlasnego uznania. Sam poszkodowany bez ograniczenia w czasie mogl wystąpić ze skarga. Actio popularis ograniczone terminem rocznym.

- positium aut suspensum – 10.000 sestercow od osoby która wywiesila jakis przedmiot na okapie dachu nad miejscem gdzie chodzili przechodnie, jeśli moglo to spowodowac szkode. Odpowiedzialność zalezna od samego faktu stworzenia zagrozenia

-exercitores navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto – odpowiedzialność właścicieli statkow, zajazdow, stajen za uszkodzenie i kradzieże przedmiotow wniesionych przez klientow , dokonane przez personel zakładów. Culpa In eligendo - dobor niewłaściwych pracownikow jako podstawa.

- odp. Noxalna

-odp za szkody majatkowe wyrządzone przez zwierzeta

- odp. Za gorszenie cudzych niewolnikow

1. quasi-kontrakty,

- negatorium gestio – prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

- tutela – podjecie przez tutora prowadzenia spraw majatkowych pupila – zobowiązanie dwustronne nierównoczesne dobrej wiary. Pupil po zakończeniu tuteli mogl dochodzic odszkodowania za pomoca actio tutelae directa a opiekun w przypadku poniesienia nakładów action tutelae contr aria.

-legatum – tylko 2 formy legatu – per damnationem i sinendi modo – dochodzone za pomoca action In personam. Przeciwko dziedzicowi który nie wypełniał nałożonego Nan przez legatariusza obowiązku za pomoca legis actio per manus iniectionem. Procesie formułkowym action ex testamento. Zobowiązanie dziedzica wobec legatariusza był jednostronne , scisłego prawa. W skutkach zbliżone do zobowiązania ze stypulacji.

-solutio indebiti – powstałe ze spełnienia nienależnego świadczenia. Swiadome przyjecie nienależnego świadczenie – action furti. Nieświadome – condictio indebiti. Jednostronne , scisłego prawa. Odpowiedzialność za bezpodstawne wzbogacenie się. Przykładowe skargi to:

-condictio ob rem dati - przy kontraktach realnych nienazwanych

-condictio furtiva – przeciw złodziejowi którego majatek powiększył się po sprzedaniu rzeczy skradzionej

1. proces formułkowy

odformalizowanie postepowanie In iure. Pretor po uznaniu podstawy udzielenia skargi układał formulke procesowa. Przez wreczenie stronom formułki i jej przyjecie dochodzilo do litis contestatio.

1. archaiczne formy testamentu

• testamentum Calais comitiis – w czasie pokoju na zwoływanych 2 razy w roku zgromadzeniach ludowych comitia calata. Do swej ważności potrzebowal aprobaty w formie uchwaly wzorowanej na lex.

• testamentum In procinctu – forma odpowiednia na wypadek wojny. Jednostronne oświadczenie woli testatora wobec kilku najbliżej stojacych w szyku bojowym świadków.

1. dziedziczenie przeciwtestamentowe 

2. źródła pr rzymskiego w poszczególnych okresach (klasycznym...),

-archaiczny : zwyczaj, ustawy królewskie, ustawa XII tablic, Leges i plebiscita

-przedklasyczny : edykty urzędników

-klasyczny: senatu consulta, konstytucje cesarskie, prawotwórcza działalność prawnikow,

-poklasyczny: zbiory konstyt. Cesarskich,

-justynianski : digesta/pandekty, instytucje, kodeks

1. zdolnośc prawna i zdolność do czynności prawnych od czego zależą

zdolność prawna : jest to zdolnośc do bycia podmiotem praw i obowiązków zalezala od civitatis, libertatis , familiae niezalezala ani od wieku ani od płci – mogl ja mieć nawet noworodek. Traciło się przez śmierć lub capitis deminutio Maxima, minima i plena.

zdolność do czynności prawnych: od wieku, płci,

1. prawa na rzeczy cudzej

-służebności gruntowe – obciążanie jednego gruntu na rzecz drugiego. Gruntow wiejskich i miejskich

-służebności osobiste – ograniczone prawa na rzeczy cudzej przysługujące indywidualnie przez czas określony. Można się było zrzec na rzecz właściciela. Usus, ususfructus, prawo mieszkania w cudzym budynku, prawo korzystania z pracy cudzego niewolnika lub zwierzęcia. Najczęsciej miały char. Alimentacyjny i były ustanowione w legatach.

• Ustanowienie służebności – In iure cessio, legatem per vindicationem, na gruntach prowincjonalnych w drodze nieformalnych umow z przyrzeczeniem kary umownej. Nie można było zasiedzieć od lex Scribonia pod koniec republiki.

• Gasła - przez zniszczenie rzeczy obciążonej, zbieg z prawem własności, zrzeczenie się, niewykonanie w odpowiednim czasie

• Ochrona służebności – skarga In rem skuteczne erga omnes - vindicatio servitutis lub actio conffesoria przeciw włascicielowi

1. Posiadanie

Kto miał władztwo faktyczne mógł po pewnym czasie nabyć władztwo prawne. Posiadaczem mogl być również złodziej. 2 elementy posiadania : animus i Corpus – wola zatrzymania dla siebie i trzymanie rzeczy w swoich rekach. Np. grunty należące do państwa rzymskiego oddawano obywatelom pod uprawę w zamian za czynsz coroczny. Posiadacz miał ochronę interdyktalną. Rodzaje posiadania:

- w złej wierze

-w dobrej wierze

-wadliwy – posiadanie siłą, potajemnie, prekaryjnie (bezpłatne uzywanie ale trzeba było oddac na kazde rzadanie)

-niewadliwy

1. deliktów (ich podziały, główne cechy i różnice)

Delikty

-kradzież jawna

-kradzież niejawna

- rabunek – kwalifikowana forma popełnienia kradzieży tj kradzież przy użyciu siły. Skarga stosowana przeciw niemu była infamujaca i na 4x wartość rzeczy, stosowana w ciagu roku od popełnienia przestępstwa. Po tym czasie na 1 lub 2 wartość rzeczy.

-wyrządzenie szkody majatkowej np. gdy zniszczono drzewo lub krzew na nieruchomości – kara 25 asow, uszkodzenie ciała cudzego niewolnika – 150 asów,

-wg lex aquilia

r. 1 – odp. Za bezprawne zabicie cudzego niewolnika lub zwierzęcia czworożnego zaliczanego do domowych. Najwyzsza wartość w roku

R.2 odpowiedzialnośc wierzyciela dodatkowego który umorzył zobowiązanie dłużnika wobec wierzyciela głównego. – ulegl zapomnieniu przez niestosowanie.

R.3 zranienie niewolnika cudzego, lub zwierzątka 4 nożnego względnie zabila lub zranila inne zwierze luz zniszczyla inne rzeczy. Najwyzsza wartość w 30 dniach.

Przesłanki:

+ bezpośrednie oddziaływanie sprawcy

+ w wyniku dzialania sprawcy a nie zaniechania

+rzecz zniszczona lub uszkodzona

+okreslenie wartości według rynkowej a nie szczególnej wartości rzeczy

+nie odnosila się do szkód na ciele osoby wolnej

+tylko właściciel kwirytarny

Ciężar dowodu braku wyrządzenia szkody ciazyl na dłużniku jeśli kwestionowal on pozew. Przy przegraniu procesu placil x2. Jeśli pozwany nie zaprzeczal podst. Żadania ale się bronil to na 1x wartość.

-iniuria – zniewaga - to co jest czynione niezgodnie z prawem „czynem lub słowem” : kara talionu lub zaplata pieniezna , złamanie kości człowieka wolnego 300 asow, niewolnika 150, układanie obraźliwych lub magicznych piesni, zauroczenie plonow. W pr. Pretorskim i klasycznym sądzenie wg zasad słuszności i sprawiedliwości - nie wyzej niż chciał sam poszkodowany. Pretorska actio iniuriarum mogla być stosowana przez osobe, pater familias, meza. Gasla w chwili śmierci sprawcy. Za Sulli można było stosowac odpowiedzialność kryminalna do pobic, chlosty i najscia domu – wykluczalo skarge deliktowa.

1. Skargi

2. czynności prawne z ustawy XII tablic

3. Prawo prywatne

-ius conubi – prawo zawarcia małżeństwa

-ius comerci – prawo zaw. Czynności prawnych

1. Prawo publiczne

- ius honorum – do sprawowanie urzędów, udziału w zgromadzeniach ludowych, głosowania, służby w legionach, wystepowania w sądzie

- ius auxili – do korzystania z pomocy trybuna plebejskiego

34. wymienić kontrakty, delikty

35. wymienić jakby delikty , kontraktyi je opisać

-jakby delikty:

• Odpowiedzialność sędziego - oparta na niestaranności wykonywania obowiązkow, szczególnie gdy nie osądzil sprawy w terminie, osądził nieprawidłowo, skorumpowanego nie dotyczylo

• Odpowiedzialność osoby zajmującej budynek - także gdy przedmiot sam wypadnie lub się wyleje

– właściciel wyrzuconej, zniszczonej lub wylanej rzeczy. Skarga nieograniczona w czasie mogli się tez domagac dziedzice poszkodowanego.

- w przypadku zabicia wolnego człowieka 50 000 sestercow mogl domagac się każdy wolny obywatel w ciagu roku

- uszkodzenie ciala wolnego człowieka – kara zasądzana wg upodobania sędziego

• Odpowiedzialność 10 000 sestercow za wywieszenie przedmiotu na okapie dachu

• Odp. Właścicieli statkow, zajazdow, stajen za pracownikow którzy ukradli cos klientom. Wina polegala na bulpa In egligendo – zly dobor pracownikow

• Odp. Noxalna

• Odp. Za szkody wyrządzone przez zwierzęta czworonożne

• Gorszenie cudzych niewolnikow

36. jak żona może wyjść spod manus męża

• differatio

• remancipatio

37. litis contestatio

39. skarga popularna,

40. czy trzeba było stawić się na rozprawie w procesie formułkowym i legisakcyjnym.

41. wygaśnięcie zobowiązań:

• wykonanie świadczenia

• zwolnienie z długu

• przemiana w nowe zobowiązanie – powodowala wygaśniecie praw zabezpieczających dotychczasowych zobowiązań

• zmiana dłużnika lub wierzyciela

• połączenie osoby dłużnika i wierzyciela np. dłużnik zostal dziedzicem wierzyciela

• śmierć stron

• potrącenie – wzajemne zaliczenie długów i wierzytelności. Wymagalność obu wierzytelności i ich jednorazowości. na skutek zawarcia kontraktu, dokonane przez sędziego

-detencja/dzierżawienie/posiadanie naturalne – ktoś ma rzecz ale nie chce jej zatrzymać dla siebie

+depozytariusz

+komodatariusz

+najmobiorca

+zastawnik

+ususfruktuariusz, ususariusz

+emfiteuta

+superficiariusz