81. Proszę wymienić i opisać przyczyny nieważności umowy międzynarodowej (w świetle konwencji o prawie traktatów).
W świetle konwencji wiedeńskiej z 1969 roku o prawie traktatów umowa międzynarodowa to międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe. Może być ona zawarta w jednym, dwóch lub więcej dokumentach, nie jest również z góry określona jej szczegółowa nazwa.
Umowa międzynarodowa, podobnie jak inne umowy, musi odpowiadać pewnym warunkom, zarówno co do jej podmiotu, jak i przedmiotu. Niedopełnienie tych warunków powoduje, że umowa jest nieważna. Zgodnie z konwencją o prawie traktatów wyróżniamy osiem przyczyny nieważności umowy.
Pierwszą z nich jest zastosowanie przymusu wobec przedstawiciela państwa przez czyny i groźby skierowane przeciwko niemu. Sytuacja taka pozbawia wszelkich skutków prawnych zgodę na związanie się umową. W praktyce przypadki tego rodzaju należą do rzadkości, jednak jako przykład służyć mogą rokowania Japończyków z przedstawicielami Korei w 1905 roku.
Drugą przyczyną może być przymus wobec państwa przez użycie przeciwko niemu siły lub groźby jej użycia z pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego, wyrażonych w Karcie Narodów Zjednoczonych. Taka sytuacja ma miejsce znacznie częściej. Ponadto w klasycznym prawie międzynarodowym tego rodzaju przymus w niczym nie wpływał na ważność umowy (traktaty pokoju z reguły podpisywane były przez państwa zwyciężone w sytuacji przymusowej). To jednak zmieniło się wraz z wprowadzeniem obowiązywania zakazu użycia siły i stosowania groźby jej użycia. Warto również zauważyć, że konferencja wiedeńska przyjęła deklarację uroczyście potępiającą groźbę i stosowanie nacisku we wszelkiej postaci w celu zmuszenia drugiego państwa do dokonania jakiejkolwiek czynności związanej z zawarciem umowy międzynarodowej.
Kolejną przyczyną nieważności umowy jest błąd (error) jeżeli dotyczy on faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na związanie się tą umową. Państwo nie może się jednak powoływać na błąd jeśli własnym postępowaniem przyczyniło się do powstania jego powstania. We współczesnych stosunkach traktatowych błąd zdarza się bardzo rzadko, dzięki licznym możliwościom uzyskiwania i przetwarzania informacji.
Jeśli państwo zawarło umowę na skutek oszustwa, również może wystąpić o unieważnienie swojej zgody na związanie się umową, jednak nie w całości, a tylko w części na którą wpływ miało oszustwo. Jest ono rozumiane jako podstępne i oszukańcze działanie drugiej strony zmierzające do tego, aby strona rozporządziła swoją wolą pod wpływem tego postępowania, w sposób dla niej niekorzystny. W stosunkach traktatowych oszustwo również zdarza się bardzo rzadko.
Możliwość unieważnienia traktatu przysługuje również państwu w przypadku, gdy jego zgoda na związanie się umową została wyrażona w wyniku bezpośredniego lub pośredniego przekupienia jego przedstawiciela przez państwo negocjujące. Zjawisko korupcji jest częste, ale państwa niechętnie korzystają z tej przesłanki jako podstawy unieważnienia umowy, ponieważ jest to fakt kompromitujący często przedstawicieli państw wysokiego szczebla.
Kolejnymi przyczyną nieważności umowy może być fakt, że zgoda państwa na związanie się umową wyrażona została z pogwałceniem przepisów jego prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji zawierania umów. Pogwałcenie jednak musi być oczywiste i dotyczyć przepisu prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu. Przykładem unieważnienia umowy z tego powodu może być wyrok MTS z 2002 r. w sprawie granicy morskiej i lądowej między Kamerunem a Nigerią.
Również jeżeli pełnomocnictwo udzielone przedstawicielowi do wyrażenia zgody na związanie się umową podane zostało szczególnemu ograniczeniu i przedstawiciel nie liczył się z tym ograniczeniem, wolno powołać się na ten fakt w celu unieważnienia umowy. Jednak tylko jeśli ograniczenie było podane do wiadomości pozostałym państwom negocjującym przed wyrażeniem zgody.
Ostatnią przyczyną nieważności umów międzynarodowych, ujętą w konwencji o prawie traktatów, jest zaistnienie sytuacji, w której traktat, na który zgodziło się państwo, jest sprzeczny z ius cogens – imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego. Normami takimi są na przykład: zakaz dyskryminacji rasowej, zakaz ludobójstwa, zakaz niewolnictwa, czy zakaz użycia siły i groźby jej użycia.
Dodatkowo, szczególnie ważna jest ogólna reguła, mówiąca że państwo nie może w celu unieważnienia umowy, powoływać się na fakty, jeżeli po uzyskaniu wiadomości o tych faktach, albo zgodziło się wyraźnie, aby umowę uważać za ważną lub też należy uważać – ze względu na zachowanie się państwa – że pogodziło się ono z ważnością umowy, utrzymaniem jej mocy obowiązującej lub dalszym jej stosowaniem.
W świetle Konwencji Wiedeńskiej państwo, powołujące się na którąś z ośmiu przyczyn unieważnienia umowy, powinno notyfikować to pozostałym stronom traktatu i podać uzasadnienie swojego roszczenia.