Abiotyczne czynniki - czynniki natury fizycznej określające warunki środowiska nieorganicznego, samodzielnie lub wraz z innymi czynnikami wywierające wpływ na ekosystemy. Abiotyczne składniki środowiska w głównym stopniu kształtują biotop i wpływają istotnie na zamieszkujące go rośliny i zwierzęta, które muszą na drodze ewolucji przystosować się do nich. Do czynników abiotycznych zaliczamy:typ gleby, ukształtowanie powierzchni terenu, skalistość ziemi, czynniki chemiczne np: skład chemiczny atmosfery i wód, zwłaszcza ich zasolenie, klimat, wilgotność powietrza, temperaturę, światło, ciśnienie atmosferyczne, promieniowanie i jonizację powietrza.
Adaptacja przystosowanie się organizmu żywego do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych lub zewnętrznego stresu. Adaptacja jest istotną cechą wszystkich żywych organizmów i od niej najczęściej zależy przetrwanie w zmienionym środowisku.
Agrocenoza- specyficzny typ biocenozy wytworzony na terenach użytkowanych rolniczo (pola, łąki, sady), charakteryzujący się z reguły znacznym uproszczeniem pod względem składu gatunkowego w porównaniu z biocenozą naturalną oraz osłabionymi możliwościami samoregulacji, z czego wynika podatność na choroby i inwazje szkodników.
Agroekologia- nauka badająca współzależności między żywymi organizmami pól uprawnych oraz wpływ na te współzależności zmian siedliska wskutek zabiegów melioracyjnych, agrotechnicznych, emisji przemysłowych i skażeń komunalnych. Obiektem zainteresowań agroekologii jest zagadnienie wzajemnego dostosowania roślin i środowiska, w celu uzyskania możliwie najwyższego i najbardziej wartościowego plonu. Dostosowanie to można osiągnąć przez: zharmonizowanie okresów krytycznych w życiu roślin z porą roku, modyfikację roślin w celu zwiększenia ich wytrzymałości na niesprzyjające czynniki siedliska, modyfikację siedliska w celu dostosowania go do wymagań roślin. Ułatwia racjonalny dobór metod nawożenia i ochrony roślin, wskazuje na organizmy pożyteczne dla agroekosystemów.
Allochtoniczny organizm (gatunek obcy) - napływowy element flory lub fauny, czyli organizm pochodzący z innego ekosystemu lub obszaru geograficznego. Jeżeli został celowo sprowadzony do naturalnego środowiska przez ludzi, mówimy o introdukcji, jeżeli natomiast przypadkowo został przywleczony, np. wraz z ładunkiem żywności na okręcie, mówimy o zawleczeniu. Organizmy allochtoniczne charakteryzuje często znaczna ekspansywność, która powoduje, że ich zasięg się powiększa.
Antropogeniczne czynniki - czynniki związane z każdą formą pośredniego lub bezpośredniego wpływu człowieka na środowisko i bytujące w nim rośliny i zwierzęta. Na terenach użytkowanych rolniczo jest to całokształt działalności związanej z produkcją roślinną i zwierzęcą. W rezultacie działalności pozarolniczej również zachodzą niekorzystne zmiany, np. zmniejszanie powierzchni użytków rolnych na korzyść gospodarki komunalnej i zabudowy przemysłowej, skażenie atmosfery, wody i gleby przez przemysł, zachwianie stosunków wodnych w glebie wskutek pogłębiania rzek lub wadliwej melioracji.
Antropogeniczna forma terenu (np. kamieniołomy, glinianki, hałdy kopalniane i hutnicze; nasypy kolejowe, groble itp.) powstała w wyniku działalności człowieka. W Polsce najwięcej form antropogenicznych występuje na Górnym Śląsku.
Antropopresja – ogół działań człowieka mających wpływ na środowisko przyrodnicze. Czynniki antropopresji formy działalności człowieka np. zabudowania, uprawa gleby, przemysł, komunikacja, hodowla, turystyka. Rodzaje antropopresji – konkretne oddziaływania człowieka na środowisko np. zanieczyszczenie wody, emisja hałasu, zaśmiecanie, wycinanie lasu, emisja zanieczyszczeń powietrza. Skutkami antropopresji są rozmaite przemiany środowiska, zwane ogólnie jego degradacją np.zatrucie wody, wyjałowienie gleby, zniszczenie pokrywy roślinnej. Zaburzenie funkcjonowania stad zwierząt. Aby temu zapobiegać; parki narodowe, rezerwaty, oczyszczania środowiska zalesianie, rekultywacja, racjonalne użytkowanie gleb.
Asocjacja roślinna- naturalne zbiorowisko roślinne o charakterystycznym, określonym składzie gatunkowym i charakterystycznej kombinacji gatunków, wśród których szczególnie ważną rolę odgrywają tzw. gatunki charakterystyczne, występujące niemal wyłącznie w tym zespole. W charakterystyce zespołu roślinnego wyróżnia się gatunki przewodnie, wyróżniające, towarzyszące i przypadkowe oraz określa się częstość występowania gatunków.
Autoekologia- jedna z dziedzin ekologii, zajmująca się wymaganiami poszczególnych organizmów pod względem abiotycznych czynników środowiska.
Autotrofy- organizmy samożywne, organizmy zdolne do syntetyzowania związków organicznych z prostych związków nieorganicznych, wykorzystujące w tym celu energię świetlną (fotosynteza) lub energię uwalnianą w czasie reakcji chemicznych (chemosynteza). Autotrofami są wszystkie rośliny zielone, glony, sinice i niektóre bakterie.
Azotox- środek owadobójczy otrzymywany przez kondensację chloralu z chlorobenzenem w obecności stężonego kwasu siarkowego.
Bakterie azotowe– bakterie zdolne do przyswajania przy użyciu enzymu nitrogenazy azotu cząsteczkowego (N2) występującego w atmosferze. Bakterie azotowe mogą żyć wolno lub w symbiozie z roślinami i grzybami, która może przyjmować różne formy i stopień współzależności. Niektóre żyją na powierzchni korzeni, w przestworach międzykomórkowych. Do bakterii azotowych zaliczać niektóre sinice.
Bakterie brodawkowe(bakterie korzeniowe) – bakterie glebowe żyjące w symbiozie z roślinami motylkowatymi, które tworzą na swych korzeniach narośla, tzw. brodawki korzeniowe. Bakterie te mają zdolność wiązania wolnego azotu (N2), dzięki czemu zaopatrują rośliny w azot. W wyniku tej symbiozy rośliny dają plony o dużej zawartości azotu.
Bakterie kałowe- należą do ziarniaków. Rosną w temperaturze 10-45˚C. Stanowią naturalną florę przewodu pokarmowego człowieka i zwierząt. Niektóre mogą być przyczyną zatruć pokarmowych i chorób dróg moczowych oraz zakażeń szpitalnych.
Bateria słoneczna- urządzenie elektroniczne, które wykorzystuje zjawisko fotowoltaniczne do zamiany światła na prąd elektryczny. Duża liczba ogniw, wzajemnie położonych, jest w stanie wytworzyć prąd o użytecznej mocy. Ogniwa są zbudowane z cienkich warstw półprzewodników, zwykle z krzemu. Baterii używa się również w małych kalkulatorach i zegarkach. Urządzenie te opatentował Nikola Tesla.
bioblok -mała biologiczna oczyszczalnia ścieków; też: część dużej oczyszczalni, w której zachodzi oczyszczanie biologiczne
Biocenologia (biocenotyka, synekologia) - dział ekologii zajmujący się badaniem struktury i dynamiki naturalnych, wielogatunkowych ugrupowań organizmów żywych. Najwcześniej rozwinęły się badania nad zespołami organizmów wodnych; stanowią one jeden z najwcześniejszych tematów hydrobiologii. Odrębnie rozwinęły się badania nad zbiorowiskami roślinnymi. Najmłodszy kierunek obejmuje badania nad zgrupowaniami zwierząt lądowych.
Biocenoza (gr. bios życie i koinos wspólny) - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.
Biodegradacja (gr. bios - życie, łac. degradatio - obniżenie) to biochemiczny rozkład związków organicznych przez organizmy żywe (bakterie, pierwotniaki, promieniowce, grzyby, glony, robaki) na prostsze składniki chemiczne.
Biogaz, gaz wysypiskowy - gaz palny, produkt fermentacji anaerobowej związków pochodzenia organicznego (np. ścieki, m.in. ścieki cukrownicze, odpady komunalne, odchody zwierzęce, gnojowica, odpady przemysłu rolno-spożywczego, biomasa) a częściowo także ich gnicia powstający w biogazowni. W wyniku spalania biogazu powstaje mniej szkodliwych tlenków azotu niż w przypadku spalania paliw kopalnych.
Biogeografia - nauka zajmująca się przestrzennym rozmieszczeniem żyjących na Ziemi gatunków roślin (fitografia) i zwierząt (zoografia) oraz całych biocenoz.Na podstawie tych danych oraz informacji z innych nauk geograficznych i biologicznych, biogeografia stara się zidentyfikować i wyjaśnić prawidłowości tego rozmieszczenia.
Bioindykacja – metoda oceny stanu środowiska, głównie poziomu zanieczyszczeń, na podstawie badania reakcji organizmów żywych (stenobiontów, organizmów wskaźnikowych) na zmiany. Dobrymi bioindykatorami zanieczyszczenia wód są np. raki rzeczne, larwy chruścików, a powietrza -porosty. Do określania trofii zbiorników wodnych wykorzystywane mogą być również współczynniki fitoplanktonowe.
Bioindykatory-organizmy wskaźnikowe, gatunki roślin i zwierząt wykazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników środowiska. Są to z reguły gatunki o wąskim zakresie tolerancji lub w specyficzny sposób reagujące na działanie danej substancji. Zestawy gatunków bioindykacyjnych pozwalają określić np. stan czystości wód. Specyficzna wrażliwość niektórych gatunków roślin lądowych, np. sosny czy świerka na obecność dwutlenku węgla w atmosferze, mietlicy na obecność metali ciężkich w glebie, umożliwia określenie stopnia, zasięgu i struktury zmian degradacyjnych środowiska. Właściwości bioindykacyjne wykazują też niektóre gatunki bezkręgowców i ptaków, np. pająki, komary, ślimaki, dżdżownice, dzięcioły. Bioindykatorami mogą być również wskaźniki ekologiczne, populacyjne i biocenotyczne, takie jak skład gatunkowy, liczebność, zagęszczenie, produkcja biomasy, struktura troficzna. Klasycznym przykładem bioindykatorów zanieczyszczeń atmosfery są porosty. Ich obecność, skład gatunkowy, wygląd plechy i jej rozmiary stanowią informację o stanie środowiska.
Bioklimat - zespół czynników atmosferycznych oddziałujących na stan zdrowia i samopoczucie człowieka.
Biologiczne zwalczanie szkodników – początkowo, zgodnie z nazwą była to metoda zwalczania szkodników przy pomocy organizmów, zwykle będących ich naturalnymi wrogami. Obecnie pod tą nazwą ukrywa się wiele różnorodnych metod, których celem jest zmniejszenie populacji szkodnika poniżej progu szkodliwości gospodarczej a zarazem zminimalizowanie wpływu samych zabiegów na środowisko naturalne i zdrowie człowieka. Wobec różnorodności stosowanych zabiegów, w sensie ogólnym powinno się raczej mówić o ekologicznych metodach zwalczania szkodników lub o proekologicznych zabiegach ochronnych i zapobiegawczych.
Biom – rozległy obszar o podobnym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego i historii flory. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. O zaliczeniu różnych obszarów do tego samego biomu decyduje podobieństwo fizjonomiczne, a nie pokrewieństwo zasiedlających je organizmów i ich zespołów (które to pokrewieństwo z kolei decyduje o wydzielaniu państw zoogeograficznych i fitogeograficznych).
Biomasa – masa materii zawarta w organizmach. Biomasa podawana jest w odniesieniu do powierzchni (w przeliczeniu na metr lub kilometr kwadratowy) lub objętości (np. w środowisku wodnym - metr sześcienny). Wyróżnia się czasem fitomasę (biomasę roślin) oraz zoomasę (biomasę zwierząt), a także biomasę mikroorganizmów. Inny podział wyróżnia w ekosystemach biomasę producentów i biomasę konsumentów, które składają się na całkowitą biomasę biocenozy. Biomasa producentów tworzona jest w procesie fotosyntezy. Konsumenci i reducenci (destruenci) tworzą swoją biomasę kosztem biomasy producentów.
Biosfera - strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy żywe, gdzie odbywają się procesy ekologiczne. Biosfera jest częścią zewnętrznej skorupy Ziemi, która obejmuje również powietrze, ląd i wodę. Z najobszerniejszego punktu widzenia geofizyki, biosfera jest światowym systemem ekologicznym i obejmuje wszystkie żyjące organizmy i ich powiązania ze sobą i z litosferą (skorupą ziemską), hydrosferą (wodą), i atmosferą (powietrzem). Do dzisiejszego dnia Ziemia jest jedyną znaną planetą na której znajduje się życie. Szacuje się że ziemska biosfera zaczęła się tworzyć (przez proces biogenezy) przynajmniej 3,5 miliardów lat temu. Biosfera obejmuje około: 4 km n.p.m. (atmosfera) 300 m p.p.m. (hydrosfera) 40 cm w głąb ziemi (litosfera)
Biotop - środowisko fizyczne, w którym żyją organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często rozumiany jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę. Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.
Biotyczny czynnik- czynniki środowiska regulujące rozmieszczenie i liczebność populacji roślin i zwierząt, powstające w wyniku oddziaływania jednych organizmów na drugie poprzez: symbiozę, pasożytnictwo, drapieżnictwo, kooperację, konkurencję biologiczną wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, oddziaływania troficzne (sieć troficzna, łańcuch pokarmowy), życie społeczne (społeczne owady), zachowania socjalne (terytorializm), allelopatię, czynniki chorobotwórcze i in. Do czynników biotycznych zalicza się również działalność człowieka.
Biotyp – grupa organizmów lub wirusów danego gatunku o takim samym genomie, która wyróżnia się wśród innych osobników tego gatunku szczególnymi cechami, np. zachowaniem, doborem pokarmu, zwyczajami rozrodczymi itp.Przykładem może być flora bakteryjna, zasiedlająca organizmy ludzkie. Każdy człowiek ma wiele biotypów bakteryjnych właściwych wyłącznie dla niego, wykształconych w ciągu jego życia.
Choroby cywilizacyjne- globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną (np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, pracoholizm, anoreksja, bulimia, depresja, AIDS, otyłoś)
Chwast- każda roślina niepożądana z punktu widzenia osoby, posługującej się tym terminem. Chwasty rosną zazwyczaj dziko na polu uprawnym, łące, pastwisku itp. Chwasty często produkują nasiona zdolne do długotrwałego przebywania w stanie spoczynku. Pozostają one w tym stanie, póki nie zostaną wystawione na działanie światła lub na przykład nie nastąpi uszkodzenie ich łupiny. Dzięki temu chwasty mogą kiełkować, np. w świeżo zaoranej ziemi.
Cudzożywność - sposób odżywiania zwierzą, grzybów, bakterii pasożytniczych oraz roślin pasożytniczych. Cudzożywność polega na pobieraniu gotowych związków organicznych (w przeciwieństwie do samożywności). Organizmy cudzożywne nie mają zdolności chemo- i fotosyntezy, w związku z tym nie mogą, jak to robią samożywne, wytwarzać substancji organicznych z prostych związków nieorganicznych. Dlatego też podstawą ich istnienia są organizmy samożywne. Z kolei organizmy cudzożywne są niezbędne dla samożywnych, ponieważ dostarczają im CO2, niezbędnego do fotosyntezy. Cudzożywność jest również niezbędna dla obiegu materii w przyrodzie.
Cykl biogeochemiczny– krążenie pierwiastka lub związku chemicznego w obrębie całej ekosfery, łącznie z biosferą. W każdym cyklu dość łatwo można wyróżnić dwie części zasobów danego pierwiastka:*pulę zasobów (stanowi ją podstawowa część całkowitej ilości pierwiastka, która znajduje się w formie nieorganicznej poza ciałami organizmów żywych: przemiany w tej puli mają charakter abiotyczny);*pulę wymienną (stanowi ją ta część pierwiastka, która znajduje się w żywych organizmach i ich bezpośrednim środowisku: pulę tę cechują znacznie szybsze przemiany o charakterze biotycznym).Największe znaczenie mają następujące cykle: azotowy, węgla, siarki, hydrologiczny, fosforu.
Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych – publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku. Ostatnia edycja Czerwonej Księgi (rok 2008) zawiera spis 44838 gatunków (ponad 32 tysiące gatunków zwierząt, ponad 12 tysięcy gatunków roślin oraz 3 gatunki grzybów), z których 16928 jest zagrożonych wyginięciem. Większość z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności człowieka.
Czynniki ekologiczne są to wszelkie uwarunkowania i procesy zachodzące w danym środowisku, które oddziałują na rozwój osobników w populacji, tj. wpływają na możliwości występowania gatunków, organizmów, ich przeżycia i rozrodu. Wyróżnia się następujące czynniki ekologiczne:fizykochemiczne np. temperatura, światło, dwutlenek węgla; biologiczne - określają zależności wewnątrzgatunkowe i międzygatunkowe. Czynniki które negatywnie wpływają na rozwój populacji to opór środowiska.
Czynniki geologiczne – są przyczynami przebiegu procesów geologicznych i powodowane są siłami działającymi wewnątrz (bardzo wysokie ciśnienie górotworu i wysoka temperatura, panująca w głębszych strefach) i na zewnątrz Ziemi. powietrza, wilgoci, deszczu, wiatru, promieni słonecznych), hydrosfery (wód płynących po powierzchni lub w skałach, mórz, lodowców).
Czynniki organiczne -uwarunkowania żywej i nieorganicznej przyrody, wpływające na organizm, populację i biocenozę. Są to czynniki: zewnętrzne, głównie fizyczne i chemiczne (tzw. abiotyczne), jak temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, zasolenie, zakwaszenie; oraz biologiczne (tzw. biotyczne), np. pasożyty.
Dioksyna – toksyczny związek chemiczny obcy żywym organizmom dostający się do środowiska naturalnego wskutek działalności produkcyjnej człowieka lub z odpadami. Niebezpieczne dioksyny powstają jako uboczny produkt podczas spalania tworzyw sztucznych i olejów w naszych piecach. Spalanie śmieci w spalarniach (piecach) powoduje powstawanie dioksyn i ich emisję do atmosfery.
Dziura ozonowa - zjawisko zmniejszonego stężenia ozonu (O₃) w stratosferze atmosfery ziemskiej, występujące głównie w obszarach podbiegunowych. Powstawanie dziury wiązane jest zazwyczaj z emisją freonów spowodowaną działalnością człowieka.
Efekt cieplarniany – zjawisko podwyższenia temperatury planety powodowane obecnością gazów cieplarnianych w atmosferze. Zmiany powodujące wzrost roli efektu cieplarnianego mogą być jedną z przyczyn globalnego ocieplenia.
Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + nauka) – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami.
Ekologia człowieka- nauka o wzajemnym oddziaływaniu środowiska i populacji ludzkich; jest powiązana z biologią człowieka, geografią, archeologią, socjologią.
Ekorozwój- rozwój niezagrażający środowisku naturalnemu, polityka i działania społeczne o charakterze proekologicznym, dążenie do równowagi sfery społecznej, gospodarczej i środowiska naturalnego.
Ekosystem - jedno z podstawowych pojęć w ekologii. Termin ten został utworzony przez brytyjskiego ekologa Arthura Tansley'a w 1930 roku jako skrót od angielskich słów ecological system.
Na ekosystem składają się dwa składniki: biocenoza, biotop .
Ekspertyza ekologiczna- opinia rzeczoznawców o wpływie przedsięwzięcia gospodarczego na stan środowiska, stanowiąca materiał do oceny, czy przedsięwzięcie przeprowadzić, czy tez z niego zrezygnować. przedsięwzięcia gospodarcze, wpływając na stan zasobów wodnych na określonym terenie oraz na stosunki wodne na tym obszarze(np. budowa zapory wodnej, osuszanie bagien), należy poprzedzić kompleksowa ekspertyza, obejmującą skutki realizacji przedsięwzięcia w tym także na obszarach sąsiednich. organ administracji państwowej może zażądać od inwestora, a także od właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego albo zespołu obiektów, przedstawienia opinii sporządzonej przez wskazanego rzeczoznawcę co do oddziaływania inwestycji lub obiektu na środowisko
Elektrofiltr — rodzaj odpylacza, w którym usuwanie pyłu z gazu (spalin lub innych gazów odlotowych, powietrza) następuje poprzez wykorzystanie siły elektrostatycznej, działającej na cząstki tego pyłu.
Ponieważ cząstki pyłu niesione przez gaz, są z natury elektrycznie obojętne, aby proces przebiegł, muszą zostać uprzednio naelektryzowane.
Endemit -najczęściej gatunek unikalny dla danego miejsca albo regionu, występujący na ograniczonym obszarze, nigdzie indziej niewystępujący naturalnie.
Obszar występowania endemitów może stanowić ich dawny areał życiowy. Przyczyną endemizmu może być również bariera przestrzenna. Gatunki endemiczne często należą do gatunków zagrożonych, gdyż są bardzo podatne na choroby i wrażliwe na inne zaburzenia.
Energia alternatywna - kategoria energii odnawialnej opartej o odnawialne źródła energii. Najważniejszymi źródłami energetyki odnawialnej są: płynąca woda, przypływy oraz odpływy mórz, fale mórz i oceanów, a także prądy morskie, promieniowanie słoneczne, ciepło z wnętrza Ziemi, rozkład biomasy, energia ruchu powietrza (wiatraki i turbiny wiatrowe). Do źródeł energii odnawialnej zalicza się również energię uzyskaną ze spalania odpadów.
Energia geotermalna - polega na wykorzystywaniu cieplnej energii wnętrza Ziemi. Woda opadowa wnika w głąb ziemi, gdzie w kontakcie z młodymi intruzjami lub aktywnymi ogniskami magmy, podgrzewa się do znacznych temperatur. W wyniku tego wędruje do powierzchni ziemi jako gorąca woda lub para wodna. Woda geotermiczna wykorzystywana jest bezpośrednio (doprowadzana systemem rur), bądź pośrednio (oddając ciepło chłodnej wodzie i pozostając w obiegu zamkniętym).
Energia pływów morza - wykorzystanie przypływów i odpływów morza, oceanu. Ujście rzeki wpływającej do morza i wysokie jej brzegi umożliwiają budowę zapory, pozwalającej na wpłynięcie wód morskich w dolinę rzeki podczas przypływu i wypuszczenie ich poprzez turbiny wodne do morza podczas odpływu.
Energetyka słoneczna - gałąź przemysłu zajmująca się wykorzystaniem energii promieniowania słonecznego zaliczanej do odnawialnych źródeł energii.
Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, siłę grawitacji i działalność człowieka.
Efekty działania erozji: zmiana rzeźby terenu, a czasami także zmiana struktury podłoża, w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych; w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.
Eutrofizacja – proces wzbogacania zbiorników wodnych w substancje pokarmowe, jest to wzrost żyzności wód. Dotyczy to nie tylko zbiorników wodnych, ale również ścieków. Uważa się, że eutrofizacja jest procesem naturalnym (wg innych autorów naturalnym procesem jest dystrofizacja, a eutrofizacja uważana jest za proces antropogeniczny, spowodowany zmianami w zlewni).
Fauna –ogólne określenie na wszystkie gatunki zwierząt na danym obszarze lub w danym środowisku, a także okresie geologicznym. Badanie fauny pozostaje w gestii faunistyki.
Flora– wykaz gatunków roślin występujących na określonym obszarze, zwykle bez gatunków uprawianych. Zakres flory może być ograniczany do określonego biotopu (np. flora górska) lub określonej formacji roślinnej (np. flora lasu deszczowego).Flora może być ogólna lub ograniczona do wybranej grupy taksonomicznej lub ekologicznej (np. flora chwastów, flora roślin naczyniowych, flora mchów). Pojęcie flora utożsamiane jest czasem błędnie z pojęciem roślinność. Tymczasem roślinność oznacza ogół zbiorowisk roślinnych na określonym obszarze. Flora wraz z roślinnością składają się na szatę roślinną danego obszaru.
Gatunek reliktowy- (przeżytek kulturowy), termin służący na określenie współczesnych organizmów, (roślinnych, zwierzęcych), mających w przeszłości szerszy zasięg geograficzny, lecz obecnie żyjących na terenie znacznie mniejszym. Zmniejszenie zasięgu może świadczyć o tendencji gatunku do wymierania.
Bardzo często są to formy, które znaczne zmiany klimatyczne przetrwały w jakichś szczególnych warunkach lokalnych.
Gatunek rzadki (potencjalnie zagrożony) - określenie stosowane w określaniu kategorii zagrożenia w odniesieniu do gatunków o ograniczonych zasięgach geograficznych, o niewielkich powierzchniowo wymaganych siedliskach lub występujących na dużym areale, ale w dużym rozproszeniu. Kategoria była powszechnie stosowana w zestawieniach gatunków zagrożonych.
Homeostaza – zdolność do utrzymania stanu równowagi dynamicznej środowiska, w którym zachodzą procesy biologiczne. Zasadniczo sprowadza się to do równowagi płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych. Utrzymanie wewnętrznej równowagi wymaga regulowania lub kontrolowania wartości najważniejszych parametrów wewnętrznego środowiska organizmu. Należą do nich głównie:-temperatura ciała (u organizmów stałocieplnych),-pH krwi i płynów ustrojowych,-ciśnienie osmotyczne,-objętość płynów ustrojowych (stan nawodnienia organizmu),-stężenie związków chemicznych w płynach ustrojowych (np. glukozy w osoczu),-ciśnienie tętnicze krwi,-ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla we krwi. Homeostaza jest niezbędnym warunkiem zdrowia (prawidłowego funkcjonowania) organizmu, a co za tym idzie, choroby u swego podłoża mają zaburzenia mechanizmów utrzymania homeostazy.
Hydrosfera - jedna z geosfer, ogół wód na Ziemi- wody podziemne, powierzchniowe wraz z rzekami, jeziorami, lodowcami, morzami i oceanami, a także parą wodną w powietrzu.
Introdukcja– w biologii termin oznaczający zamierzone lub przypadkowe wprowadzanie nierodzimych gatunków roślin i zwierząt pochodzących z innych geograficznie regionów, jako nowego elementu danej biocenozy. Wyróżnia się introdukcję bezpośrednią polegającą na tym, że gatunek przywieziony z innego kontynentu da się uprawiać pod warunkiem zachowania tych samych warunków klimatycznych - oraz introdukcję pośrednią, wymagającą wykonania prac hodowlanych (np. krzyżowania przywiezionych gatunków z gatunkami uprawianymi na danym terenie).
Karcynogen (kancerogen) – czynnik, który powodując mutację materiału genetycznego, przyczynia się do rozwoju choroby nowotworowej.
Kolektor słoneczny - urządzenie do konwersji energii promieniowania słonecznego na ciepło. Energia docierająca do kolektora zamieniana jest na energię cieplną nośnika ciepła, którym może być ciecz (glikol, woda) lub gaz (np. powietrze).
Kształtowanie środowiska - świadome i planowe zmiany w środowisku przyrodniczym, zmierzające do gospodarczego wykorzystania ekosystemów lub przywracanie ekologicznej funkcji ekosystemów i krajobrazów. Kształtowanie środowiska może być także zdefionowane jako celowe i świadome oddziaływanie na środowisko przyrodnicze w celu nadania mu cech korzystnych z punktu widzenia człowieka oraz w celu zwiększenia pojemności środowiska.
W ramach kształtowania środowiska mogą być wykonywane:-Zalesianie i zadrzewianie;- Karczowanie i odkrzaczanie;-Nawadnianie;-Rekultywacja rolnicza i rekreacyjna;-Scalanie gruntów;-Dobór gatunków roślin i zwierząt w krajobrazach użytkowanych antropogenicznie;-Zakładanie pasów wiatrochronnych;-Melioracje wodno–klimatyczne;-Kształtowanie krajobrazu;-Fitomelioracje – rośliny wyciągają zasób wody lub odwrotnie przez system korzenny doprowadzana jest woda.
Las-kompleks roślinności swoisty dla danego kontynentu geograficznego, charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu, wraz ze światem zwierzęcym i różnymi czynnikami przyrody nieożywionej oraz związkami, które między nimi występują. W sensie prawnym (zgodnie z ustawą o lasach z 1991 roku) lasem jest grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony. Łańcuch pokarmowy, łańcuch troficzny - szereg organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzedzająca grupa (ogniwo) jest podstawą pożywienia następnej. łańcuch spasania - rozpoczyna się od roślin zielonych (producentów), poprzez zwierzęta roślinożerne (konsumenci I rzędu), do konsumentów wyższych rzędów (np. ziemniak—stonka—bażant—lis); łańcuch detrytusowy - zaczyna się od martwej materii organicznej, roślinnej lub zwierzęcej, poprzez mikroorganizmy i zwierzęta saprofagiczne, do drapieżników.(np. martwa materia organiczna-wiciowce-okoń-szczupak-człowiek); łańcuch pasożytów - zaczyna się od konsumentów (np. 1 rzędowych) a kończy na najmniejszych pasożytach. (np. krowa—bakteria—bakteriofag)
melioracje wodne - regulują stosunki wodne w glebie przez odwadnianie i nawadnianie
Monitoring - oznacza regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje zjawiska czy obecności np. substancji, przeprowadzane przez z góry określony czas. Programy monitoringu są często stosowane w celu gromadzenia informacji na temat stanu ilościowego oraz jakościowego atmosfery i hydrosfery lub rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w czasie i przestrzeni. Pozwalają one na podjęcie akcji naprawczych lub usuwania skutków w już istniejącej. Trzy zasady monitoringu:cykliczność pomiarów, unifikacja sprzętu i metodyk wykorzystywanych do pomiarów i obserwacji,unifikacja interpretacji wyników.
Normy jakości środowiska- maksymalne dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń dla poszczególnych elementów środowiska (Wody, Powietrza, Gleby), określane poprzez akty prawne poszczególnych państw. Mogą to być zarówno normy emisji, jak też normy zawartości danego składnika w produktach.
Obieg materii w ekosystemie, ruch pierwiastków i związków nieorganicznych, koniecznych do życia, od środowiska do organizmów i z powrotem do środowiska. Podstawowym poziomem troficznym w obiegu materii są rośliny zielone (producenci).Wytworzona przez nie materia organiczna jest następnie wbudowana w tkanki zwierząt (konsumentów) i powraca do obiegu w ekosystemie po rozłożeniu przez reducentów na rozpuszczalne w wodzie sole mineralne.
Obszar specjalnie chroniony 1)obejmuje tereny uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej, parków narodowych oraz rezerwatów przyrody 2) -teren uzdrowisk,-teren ochrony uzdrowiskowej,-tereny parków narodowych,-rezerwaty przyrody,-parki krajobrazowe( za taki teren może być również uznany TEREN ZESPOŁU OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH -np. Obszar miasta KRAKOWA
Ochrona przyrody - ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.
Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia.
Oczyszczalnia ścieków - jest to zespół urządzeń do oczyszczania ścieków przemysłowych i komunalnych przed odprowadzeniem ich do rzeki, jeziora, morza, gruntu.
Oczyszczalnie Biologiczne -Podstawowym celem biologicznego oczyszczania ścieków jest usunięcie ze ścieków biologicznie rozkładalnych zanieczyszczeń. Do prowadzenia procesów biologicznego rozkładu zanieczyszczeń organicznych wykorzystuje się populacje mikroorganizmów zawieszone w toni ścieków (metody osadu czynnego) lub mikroorganizmy tworzące utwierdzoną biomasę (złoża biologiczne).
Oczyszczalnie Chemiczne-To wspomaganie mechanicznego oczyszczania ścieków poprzez działanie koagulantów. Ścieki mieszane są z roztworem koagulanta, w wyniku czego wytwarzają się kłaczki wodorotlenku glinu lub żelaza, sorbujące zanieczyszczenia zawarte w ściekach i przyśpieszające proces sedymentacji zawiesin w osadniku. Metody chemiczne stosuje się do usuwania ze ścieków (głównie przemysłowych) substancji nie ulegających biologicznemu rozkładowi.
Odpady - to wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, również te nie będące ściekami substancje ciekłe, powstałe w wyniku działalności przemysłowej, gospodarczej lub bytowania człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały.
Obronność roślin, zdolność rośliny do przeciwstawienia się działaniu czynników chorobotwórczych, tak że jej wzrost i rozwój nie jest zaburzony lub roślina choruje tylko nieznacznie. Obronność roślin może być dziedziczna lub nabyta. Obronność dziedziczną dzieli się z kolei na oporność oraz odporność. Oporność uwarunkowana jest odziedziczonymi po przodkach gotowymi mechanizmami obronnymi, takimi jak, np.: specjalna budowa skórki. Odporność polega na wykorzystaniu odziedziczonych po przodkach uzdolnień do reakcji obronnych, uruchamianych dopiero w momencie ataku choroby, Obronność jest rzadkim zjawiskiem u roślin, powstaje w wyniku przebycia przez nie jakiejś choroby.
Okres wegetacyjny – część roku, gdy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C. W klimacie umiarkowanym trwa od ostatnich przymrozków wiosennych do pierwszych przymrozków jesiennych. Za początek okresu wegetacyjnego przyjmuje się też zakwitanie leszczyny, kaczeńca, podbiału, a za koniec – opadanie liści kasztanowca i brzozy. W wynik różnic długość okresu wegetacyjnego waha się w nizinnej części kraju od zaledwie 190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym Śląsku, a w górach 100-150 dni.
Otulina-to wydzielony obszar ochronny wokół chronionego przyrodniczo terenu (zazwyczaj parków narodowych i krajobrazowych), zabezpieczający go przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka (definicja wg Ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. Otulina nie jest, formą ochrony przyrody, lecz obszarem, na którym działalność człowieka nie może negatywnie oddziaływać na przyrodę obszaru chronionego.
Ozonosfera (warstwa ozonowa, powłoka ozonowa) – warstwa zwiększonej koncentracji ozonu w stratosferze. Znajduje się na wysokości ok. 20-50 km nad Ziemią. Główna warstwa ozonu znajduje się 25-30 km nad poziomem morza. Ozonosfera jest warstwą ochronną bardzo ważną dla życia na Ziemi. Chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym, które jest szkodliwe dla organizmów żywych. Dzięki niej jest możliwe życie na lądzie. Ozonosfera przyczynia się do wzrostu temperatury w warstwie stratosfery, ponieważ ozon pochłania promieniowanie nadfioletowe.
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska sprawuje kontrolę nad realizacją przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrody. Inspekcja bierze udział w procesie lokalizacji inwestycji, przekazywania do użytku obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, może podjąć decyzję o wstrzymaniu działalności, która narusza zasady ochrony środowiska lub warunki korzystania ze środowiska.

Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP) – organ opiniodawczo-doradczy w zakresie ochrony przyrody, działający przy Ministrze Środowiska, ale doradzający na podstawie różnych ustaw także innym organom oraz mogący wyrażać opinie i stanowiska z własnej inicjatywy oraz na wniosek dowolnych podmiotów. Rada składa się z 40 członków[1] powoływanych przez ministra na pięcioletnią kadencję, spośród działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki i organizacji ekologicznych. Państwowa Rada Ochrony Przyrody okresowo ocenia stan ochrony przyrody w Polsce, opiniuje projekty aktów prawnych, projekty nowych obszarów chronionych, przedstawia wnioski w sprawach dotyczących ochrony przyrody oraz popularyzuje ochronę przyrody.

Państwowa Rada Ochrony Środowiska-
Park narodowy – obszar powołany celem ochrony występującej tam przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także kulturowego), na którym prawnie ograniczona jest możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, osiedlania się itd. Według polskiej Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku jest to: "Obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe". W ramach parku narodowego wyróżnia się zwykle 3 strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku narodowego.

Pojemność środowiska to liczba jednostek (zwierząt i roślin) przypadająca na jednostkę powierzchni. Wielkość ta określa poziom, ponad który populacja danego osobnika nie może się rozwijać.
Pomnik przyrody – Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. – źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp. W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew.

Populacja biologiczna — zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest to jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość.Inny podział cech charakteryzujących populację: rozrodczość, śmiertelność, obszar występowania, zagęszczenie populacji, liczebność, struktura płci i wieku, struktura socjalna, strategia życiowa, dynamika liczebności. Rodzaje oddziaływań między populacjami: I. Antagonistyczne: konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, amensalizm.II.Nieantagonistyczne: mutualizm protokooperacja komensalizm. Rodzaje przestrzennego rozmieszczenia osobników w populacji: Przypadkowe - rozmieszczenie losowe, bez jakichkolwiek zasad. Występuje bardzo rzadko, głównie w przypadku bakterii i innych organizmów niższego rzędu. Równomierne - spotykane głównie na polach uprawnych, ogródkach np. równomierne rozsianie roślin. Ten typ jest bardzo rzadko spotykany w przyrodzie. Skupiskowe - osobniki łączą się w grupy, kolonie lub stada, razem mają bowiem większe szanse na przetrwanie (łatwiej zdobywają pokarm). Ten typ rozmieszczenia spotykamy najczęściej, dotyczy wielu gatunków - chociażby stad wilków.

Poziomy troficzne ekosystemu-
Producent - w biologii, organizm wytwarzający związki pokarmowe z prostych substancji nieorganicznych. Producenci to organizmy samożywne (rośliny zielone i niektóre prokarioty bądź protisty), które z prostych związków nieorganicznych wytwarzają złożone związki organiczne – cukry, przy pomocy energii słonecznej w procesie fotosyntezy lub energii utleniania w procesie chemosyntezy.

Produkcja pierwotna – to ilość materii wytworzonej przez producentów, tzw. produkcja roślin zielonych rozumiana jako szybkość gromadzenia energii promieniowania słonecznego w materii organicznej, z której zbudowane jest ciało tych roślin.Wyróżnia się:

Produkcja wtórna to w ekologii pewien obszar piramidy troficznej mówiący o materii wytworzonej przez konsumentów - czyli np. produkcji pochodzącej od zwierząt. Produkcja wtórna określa szybkość kumulowania się energii w organizmach cudzożywnych i jest wyrażana w gramach lub dżulach na jednostkę czasu i powierzchni.

Recykling, recyklizacja (ang. recycling) - jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Pod pojęciem recyklingu "rozumie się taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii."

Reducenci zwani także destruentami - końcowy etap łańcucha pokarmowego. Tym ogólnym pojęciem określa się organizmy cudzożywne, które zwiększają ilość materii nieorganicznej w środowisku poprzez rozkład martwej substancji organicznej. Reducenci to przede wszystkim bakterie i grzyby, zwykle żyjące na odchodach lub martwej ściółce, na martwych roślinach i zwierzętach, a także w układzie trawiennym zwierząt (jako symbionty). Dzięki działalności destruentów cała energia zawarta w związkach organicznych zostaje wykorzystana, bowiem te związki zostają rozłożone na związki nieorganiczne. Uwolnione związki nieorganiczne wracają do przyrody i mogą być ponownie wykorzystane

Reintrodukcja – w biologii termin określający ponowne wprowadzenie na stare miejsca bytowania, rodzimych gatunków zwierząt i roślin, kiedyś tam żyjących, lecz wcześniej wytępionych. Reintrodukcja jest środkiem do odbudowania jego populacji.Udanym przykładem może być reintrodukcja żubra, który do roku 1925 został niemal wytępiony (w Polsce ostatni żyjący na wolności żubr padł w roku 1919). Gatunek odratowano dzięki osobnikom zachowanym w ogrodach zoologicznych.
Renaturalizacja — jest to proces przywracania środowisku stanu naturalnego, możliwie bliskiego stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka. Nie ogranicza się do działań technicznych - może oznaczać proces spontaniczny możliwy dzięki np. ochronie biernej. W ekosystemach leśnych może polegać np. na umożliwieniu spontanicznego kształtowania składu i struktury drzewostanu poprzez eliminację zabiegów hodowlanych.
Repelenty inaczej zwane środkami odstraszającymi lub odstraszaczami to organizmy żywe, związki chemiczne, urządzenia generujące światło lub dźwięki mające właściwość odstraszania niepożądanych w danym miejscu gatunków. Ich stosowanie zaliczane jest do biologicznych (ekologicznych) metod ochrony. Niektóre ze środków odstraszających stosowane na zwierzęta zamknięte w klatce mogą prowadzić do ich śmierci
Restytucja gatunku- to przywrócenie istnienia gatunku lub populacji zagrożonej wyginięciem. Polega na otoczeniu zwierząt opieką oraz na odpowiednich zabiegach hodowlanych, w tym często reintrodukcji. Restytucję gatunków prowadzi się często w rezerwatach, by po zwiększeniu stanu liczebnego zwierząt wypuścić je na wolność. Przykładem może być restytucja żubra i sokoła wędrownego. To samo tyczy się restytucji zasobów przyrody.
Rezerwat biosfery- jest to wyznaczony obszar chroniony zawierający cenne zasoby przyrodnicze. Rezerwaty biosfery na świecie powstały w ramach programu UNESCO MaB (Man and the Biosphere). Według Ramowego statutu światowej sieci rezerwatów biosfery, powstałej w 1995, rezerwaty te są tworzone, aby promować i demonstrować zrównoważony związek człowieka z biosferą.
Rezerwat przyrody- obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym - ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej. Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.
Rolnictwo ekologiczne - alternatywny dla rolnictwa konwencjonalnego system gospodarowania, który aktywizując przyrodnicze mechanizmy - poprzez stosowanie środków naturalnych, nie przetworzonych technologicznie - zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność zwierząt, nie zatruwa środowiska a przy tym pozwala produkować wysokiej jakości, zdrowe produkty rolnicze.
Rośliny to samożywne organizmy jądrowe, zarówno lądowe jak i wodne, zbudowane z komórek otoczonych sztywną ścianą komórkową (najczęściej celulozową). Samożywność zapewniają roślinom zawarte w ich komórkach chloroplasty zwane też ciałkami zieleni.
Równowaga biologiczna, równowaga biocenotyczna, stabilność ekologiczna - stan biocenozy, w którym nie ulega ona większym zmianom ilościowym i jakościowym, w wyniku działania procesów samoregulacji ekologicznej.
Roślina ruderalna - roślina zasiedlająca podłoża zmienione przez człowieka, szczególnie środowiska miejskie np. okolice śmietników, wysypiska śmieci, hałdy przemysłowe, rowy, tory kolejowe, parkingi, pobocza dróg.
Samooczyszczanie wód - zjawisko fizyczno - biochemiczne, polegające na samoistnym zmniejszeniu się zanieczyszczeń wód. Występuje przede wszystkim w rzekach i następuje poprzez: mineralizację, biodegradację, sedymentację.
Saprobizacja - proces nadmiernego użyźniania zbiornika wodnego lub jego części , wywołany dopływem nadmiernej ilości allochtonicznej substancji organicznej (np. ścieków komunalnych), w wyniku czego zostaje obniżona zdolność produkcji biologicznej
Saprofity - roztocza, mikrokonsumenci – cudzożywne organizmy pobierające energię z martwych szczątków organicznych, rozkładając je do związków prostych. Są reprezentowane przez liczne drobnoustroje (bakterie, grzyby).
Smog to słowo, które powstało ze zbitki dwóch angielskich słów: smoke – dym i fog - mgła. Jest to nienaturalne zjawisko atmosferyczne polegające na współdziałaniu zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych: znacznej wilgotności powietrza (mgła) i braku wiatru. Ze względu na miejsce i warunki powstawania oraz skład chemiczny możemy wyróżnić dwa rodzaje smogu: Smog londyński - w skład którego wchodzą: tlenek siarki(IV), tlenki azotu, tlenki węgla, sadza oraz trudno opadające pyły. Występuje głównie w miesiącach od listopada do stycznia podczas inwersji temperatur w umiarkowanej strefie klimatycznej. Smog Los Angeles (smog fotochemiczny) - powstaje przede wszystkim w miesiącach letnich, w strefach subtropikalnych. Skład: tlenki węgla, tlenki azotu, węglowodory.
Sozologia - nauka o czynnej ochronie środowiska naturalnego, nauka zajmująca się problemami ochrony środowiska, przyczynami i następstwami niekorzystnych zmian w strukturze i funkcjonowaniu układów przyrodniczych (ekologicznych), zmian wynikających z rozwoju cywilizacji oraz sposobami zapobiegania im i łagodzenia ich skutków.
Stanowiskami dokumentacyjnymi - są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.
Stratosfera - druga od dołu warstwa atmosfery ziemskiej, położona nad troposferą, a pod mezosferą. Zaczyna się od wysokości ok. 15-20 km nad powierzchnią Ziemi, a kończy na wysokości ok. 45-55 km. W dolnej części stratosfery panuje prawie stała temperatura powietrza, począwszy od wysokości 30-50 km temperatura rośnie wraz ze wzrostem wysokości. Temperatura w górnej części wzrasta do 15 stopni Celsjusza. W niej znajduje się warstwa ozonowa, która odpowiada za filtrowanie promieni ultrafioletowych docierających do Ziemi ze Słońca. Stratosfera skupia około 21% masy powietrza. Występują w niej chmury iryzujące (perłowe).
Sukcesja ekologiczna - także sukcesja biocenoz lub po prostu sukcesja - jedna z najważniejszych form zmienności biocenoz w czasie. Prawidłowo sukcesja oznacza następstwo i bardzo dobrze oddaje istotę zjawiska.
Sukcesja pierwotna - sukcesja ekologiczna rozpoczynającą się od zasiedlenia terenu dziewiczego, np. nagich skał, lawy, nowej piaszczystej wydmy.
Sukcesja wtórna - sukcesja, której punktem wyjścia jest ekosystem zmieniony przez człowieka - np. półnaturalny albo sztuczny. W Polsce taką sukcesję najczęściej możemy zaobserwować na terenach porolnych, przede wszystkim polach i łąkach ugorowanych z powodu słabej gleby. Synantropijna roślinność - roślinność, powstająca gł. na terenach, których naturalna flora uległa degradacji wskutek działalności człowieka (siedliska wtórne); niektóre gat. s.r. rozprzestrzeniły się samorzutnie, część została wprowadzona przez człowieka.
Synekologia - dział ekologii zajmujący się badaniem struktury i funkcjonowania grup organizmów oraz wzajemne zależności między nimi a środowiskiem.
System Obszarów Chronionych- w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody przewidziano następujące formy obszarowe ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody,parki krajobrazowe,obszary chronionego krajobrazu,obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne,użytki ekologiczne,zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
Użytkami ekologicznymi- są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
Wapnowanie gleby - stosowanie nawozów wapniowych w celu odkwaszenia gleby oraz poprawienia jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych.Wapnowanie powoduje polepszenie stosunków powietrzno-wodnych i cieplnych gleb ciężkich. Wpływa dodatnio na rozkład substancji organicznej i rozwój mikroorganizmów pożytecznych dla roślin uprawnych, a w efekcie prowadzi do zwiększenia działania i przyswajania nawozów organicznych i mineralnych przez rośliny.
Wegetacyjny okres – część roku, gdy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej . Podczas okresu wegetacyjnego w roślinie zachodzą intensywne procesy rozwojowe. W klimacie umiarkowanym trwa od ostatnich przymrozków wiosennych do pierwszych przymrozków jesiennych. Za początek okresu wegetacyjnego przyjmuje się też zakwitanie leszczyny, kaczeńca, podbiału, a za koniec – opadanie liści kasztanowca i brzozy. W wyniku tych różnic długość okresu wegetacyjnego waha się w nizinnej części kraju od zaledwie 190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym Śląsku, a w górach 100-150 dni.
Zasoby naturalne- powietrze, woda i gleba tworzące wraz z biomasą i zasobami surowców mineralnych, naturalne środowisko życia człowieka (i innych organizmów).
Zasoby nieodnawialne - tworzyły się wiele milionów lat. Powstają tak powoli, że z perspektywy długości ludzkiego życia ich zapasy są skończone, wyczerpywane. Do surowców nieodnawialnych należą między innymi paliwa kopalne (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny), które potrzebowały wielu milionów lat na powstanie z materii organicznej. Wydobyte z wnętrza ziemi są albo spalane i zamieniane na energię, albo są surowcem do produkcji różnych tworzyw, np. plastiku i farb, nie nadających się do powtórnego przetworzenia. Za nieodnawialne uważa się również metale, chociaż nie są one spalane jak paliwa, to jednak raz użyte, z punktu widzenia środowiska, do którego miałyby wrócić, są niczym więcej niż złomemInne nieodnawialne zasoby to surowce skalne. Można się obawiać, że za ok. 100 lat wyczerpią się niektóre z nieodnawialnych zasobów Ziemi.
Zasoby odnawialne -Do odnawialnych bogactw przyrody należy między innymi woda, która krąży i nieustannie odnawia się w tak zwanym cyklu hydrologicznym. Parująca znad mórz woda transportowana jest atmosferą w kierunku lądu, gdzie spada w postaci deszczu lub śniegu, a następnie z powrotem przemieszcza się ku morzu. Odnawialnym bogactwem naturalnym może być również dobrze uprawiana gleba, ponieważ wierzchnie warstwy litej skały ulegają ciągłemu wietrzeniu, dzięki czemu warstwa gleby niejako "przyrasta" od dołu. Podobnie, właściwie zarządzane lasy zabezpieczają stałe dostawy drewna.
Zasoby przyrody – elementy przyrody mające znaczenie dla bytowania i gospodarki człowieka. Są nimi np.: gleby, surowce mineralne, wody, lasy, łąki, zwierzęta. Zasoby przyrody dzielimy na niewyczerpalne i wyczerpalne, a te natomiast na odnawialne (żywe zasoby przyrody, takie jak: rośliny i zwierzęta) i nieodnawialne (surowce mineralne, gleby). Ochrona zasobów przyrody powinna polegać na rozsądnym i oszczędnym ich użytkowaniu.
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne.