KREATYWNOŚĆ W EDUKACJI

TYPY MYŚLENIA - 1

Myślenie twórcze (dywergencyjne)

Myślenie twórcze to proces generowania wielu różnorodnych pomysłów rozwiązań danego problemu

Wymaga płynności myślenia, elastyczności, oryginalności i rozwijania pomysłów.

Akcent na ilość

Myślenie krytyczne "(konwergencyjne)

Od łacińskiego słowa kriticos = osądzający = oparty na analizie/badaniu cech przedmiotu, dokonujący analizy

Drugie znaczenie (bardziej popularne) krytyczny = oceniający ujemnie

Myślenie krytyczne to proces analizy, oceny i wyboru rozwiązań. Ocenianie pomysłów rozwiązań ze względu na przyjęte kryteria. Akcent na jakość.

TYPY MYŚLENIA - 2

Myślenie konkretne sekwencyjne. charakteryzuje ludzi, którzy są:

twardo osadzeni w rzeczywistości, łatwo zapamiętują fakty, reguły, zasady, uczą się najlepiej przy wykonywaniu konkretnej pracy, dzielonej na etapy. Preferują pracę w cichych, odizolowanych miejscach.

Myślenie abstrakcyjne nielinearne. charakteryzuje ludzi, którzy są:

eksperymentatorami, twardo osadzeni w rzeczywistości, ale gotowi do wypróbowywania nowych rozwiązań, potrafią oglądać sprawy z wielu stron, lubią zmiany, lubią pracować projektami.

Myślenie konkretne nielinearne. charakteryzuje ludzi, którzy są:

myślicielami, zdolnymi do głębokiej refleksji, preferują świat emocji i uczuć, posiadają naturalną umiejętność obcowania i pracy z ludźmi, uczą się przez skojarzenia myślowe. Najpierw widzą całość obrazu -potem szczegóły. Preferują w uczeniu się pomoce wizualne.

Myślenie abstrakcyjne sekwencyjne. charakteryzuje ludzi, którzy:

kochają świat teorii i myśli abstrakcyjnej. Lubią tworzyć koncepcje i analizować informacje (naukowcy i filozofowie). Ulubione zajęcie -czytanie. Wolą pracować sami niż w grupach. Lubią zorganizowane, zaplanowane dokładnie sytuacje i struktury.

ROZUMIENIE TWÓRCZOŚCI

wszyscy ludzie mają pewien potencjał twórczy

twórczość może wyrażać się w każdej dziedzinie życia

twórczy potencjał człowieka manifestuje się w realizacji zainteresowań, preferencjach pewnych dziedzin nauki i stylu działania

ludzie mogą twórczo funkcjonować na różnych poziomach komunikacji i w różnych formach przekazywać swoją wiedzę i umiejętności

można pomóc ludziom w rozpoznawaniu ich potencjału twórczego i stylu wyrażania twórczości

można pomóc ludziom w pełnym urzeczywistnieniu ich możliwości

ZASADY TWÓRCZEGO MYŚLENIA

1. Zasada wartościowania z perspektywy czasowej

2. Zasada wielości — im więcej pomysłów, tym lepiej

3. Zasada wolnych skojarzeń

4. Zasada kombinacji pomysłów

5. Zasada stosowania analogii i metafor

Techniki służące rozwijaniu zdolności twórczych

1. ćwiczenia redefinicyjne. Są to ćwiczenia polegające na wielokrotnym określaniu tego samego obiektu w różny sposób. Odbywa się to według schematu: „X jest to .,.,.", gdzie puste miejsce uzupełniane jest rozmaitymi określeniami tworzonymi przez grupę „na wyścigi

2. ćwiczenia w tworzeniu analogii. Forma tych ćwiczeń może być bardzo różna — od uzasadniania gotowej analogii („Życie jest jak jazda na tygrysie, bo ...,,."), poprzez szukanie obiektów analogicznych w stosunku do obiektu zadanego, aż do szukania szczególnych przypadków pewnej abstrakcyjnej relacji („Pokaż mi coś, co można by nazwać jednością w wielości"). Analogie powinny być oryginalne i bogate treściowo— i takie właśnie są wzmacniane przez lidera, który w ten sposób stara się tworzyć pożądane normy grupowe.

3. Ćwiczenia rozwijające motywacją poznawczą i zdolność do dziwienia się. Spośród wielu form, jakie przybierają te ćwiczenia wybraliśmy technikę „Dlaczego?". Polega ona na zadawaniu niekończącego się ciągu pytań o najbardziej, zdawałoby się, oczywiste sprawy — podobnie jak dzieci, które pytają o wszystko. Lider wzmacnia szczególnie takie pytania, które dotyczą spraw prozaicznych i codziennych — bo takie właśnie tematy najtrudniej poddają się zabiegowi dociekliwego, dziecięcego dopytywania się.

4. ćwiczenia rozwijające umiejętność oryginalnego zastosowania znanych przedmiotów. chodzi o ćwiczenie umiejętności niezwykłego zastosowania przedmiotów. Przykład: jak wykorzystałbyś żarówki, gdybyś znalazł się na wyspie bez­ludnej, a morze wyrzuciło na brzeg tylko ciebie i skrzynię pełną tych przedmiotów,

5. ćwiczenia w odległym kojarzeniu. Można tu wykorzystać zadania typu: doprowadź do skojarzenia Arystotelesa z maszyną do szycia przy użyciu minimalnej liczby kroków pośrednich. Lider wzmacnia tu reakcje oryginalne i zabawne, ale jednak sensownie odpowiadające warunkom zadania.

6. ćwiczenia w tworzeniu klas abstrakcyjnych. Chodzi tutaj o techniki umożliwiające dostrzeganie podobieństw między nie związanymi z sobą obiektami (do treningu wybiera się po prostu obiekty przypadkowe).

Techniki rozwijania zdolności twórczych

1.Udzielanie indywidualnych wzmocnień i z a c h ę t, zwiększających prawdopodobieństwo twórczych zachowań ze strony dziecka w przyszłości. Dziecko może się zachować oryginalnie jak gdyby „na próbę", testując reakcję nauczyciela. Od jego zachowań w tym momencie zależy, czy dziecko podejmie kolejną próbę, czy też — zniechęcone — zacznie się zachowywać „poprawnie", tj. standardowo.

2. Ochrona przed sankcjami ze strony rów i e ś n i k ó w. Twórcze zachowanie dziecka może być całkowicie zahamowane przez niechętną postawę rówieśników. Nauczyciel, który pomoże twórczemu dziecku radzić sobie z takimi sankcjami, ochrania w ten sposób jego zadatki twórcze i skłania do podejmowania takiej aktywności w przyszłości.

Techniki rozwijania zdolności twórczych

1.Udzielanie indywidualnych wzmocnień i z a c h ę t, zwiększających prawdopodobieństwo twórczych zachowań ze strony dziecka w przyszłości. Dziecko może się zachować oryginalnie jak gdyby „na próbę", testując reakcję nauczyciela. Od jego zachowań w tym momencie zależy, czy dziecko podejmie kolejną próbę, czy też — zniechęcone — zacznie się zachowywać „poprawnie", tj. standardowo.

2. Ochrona przed sankcjami ze strony rów i e ś n i k ó w. Twórcze zachowanie dziecka może być całkowicie zahamowane przez niechętną postawę rówieśników. Nauczyciel, który pomoże twórczemu dziecku radzić sobie z takimi sankcjami, ochrania w ten sposób jego zadatki twórcze i skłania do podejmowania takiej aktywności w przyszłości.

3. Tworzenie zachęcających do twórczości norm grupowych. Dzięki przemyślanemu stosowaniu systemu ocen opartego na kryteriach zachęcających do działania twórczego, nauczyciel może sprawić, iż aktywność twór­cza stanie się obowiązująca w danej klasie normą zachowania. W takim przypadku nie tylko zanikają sankcje przeciwko twórczo uzdolnionym uczniom, ale wręcz pojawia się chęć naśladowania takich uczniów, gdyż to oni właśnie ucieleśniają ideał ceniony przez nauczyciela. Twórczy uczniowie stają się w ten sposób modelami zacho­wania dla swych rówieśników.

4. Pomoc merytoryczna. Chodzi tu o udzielenie dziecku informacji niezbędnych do ulepszenia pomysłu lub opracowania go w formie nadającej się do przekazu, upowszechnienia itp. Dziecko jest wprawdzie pomysłowe, ale często brak mu konkretnej wiedzy, którą z kolei dysponuje nauczyciel. Gdyby ten ostatni nie przejawiał pozytywnego stosunku do twórczości dziecka, mógłby tej wiedzy nie przekazać uznając, że jest ona dziecku niepotrzebna, bo np. odrywa go od obowiązujących w szkole zajęć i treści programowych.

5. Pomoc metodyczna. Działanie twórcze, jak każde inne, opiera się na pewnych zasadach umożliwiających jego sprawny przebieg; nazywamy je niekiedy heurystykami. Jednostki twórcze wiedząc tych zasadach, albo też stosują je nie zdając sobie z tego sprawy. W każdym razie ich kompetencja w zakresie stosowania heurystyk jest większa niż kompetencja osoby mało twórczej albo—jak dziecko — twórczej, ale nie dysponującej wystarczająco bogatym doświadczeniem indywidualnym. Dlatego rola twórczego nauczyciela powinna też obejmować pomoc metodyczną dla uczniów, tzn. pomoc w zakresie techniki pracy umysłowej, stosowaniu chwytów heurystycznych, unikania pułapek intelektualnych itp.

6. Wspólna aktywność twórcza. Nauczyciel powinien podchwytywać pomysły dziecka, dalej je rozwijać, a także — za pomocą odpowiednio zadawanych pytań i udzielanych sugestii — dyskretnie kierować dalszą pracą samego dziecka nad pomysłem. Jest to bodaj największa nagroda i zachęta do dalszej aktywności twórczej, gdy dziecko widzi, że jego wytwory nie są po prostu oceniane z góry i „odkładane na bok", lecz dalej rozwijane i to przez osobę o największym w klasie autorytecie. Znaczy to, że są to pomysły dobre i należy wymyślać podobne. Ponadto współpraca z nauczycielem intensyfikuje sam proces twórczy, dzięki udzielanej przy okazji pomocy merytorycznej.

3. Tworzenie zachęcających do twórczości norm grupowych. Dzięki przemyślanemu stosowaniu systemu ocen opartego na kryteriach zachęcających do działania twórczego, nauczyciel może sprawić, iż aktywność twór­cza stanie się obowiązująca w danej klasie normą zachowania. W takim przypadku nie tylko zanikają sankcje przeciwko twórczo uzdolnionym uczniom, ale wręcz pojawia się chęć naśladowania takich uczniów, gdyż to oni właśnie ucieleśniają ideał ceniony przez nauczyciela. Twórczy uczniowie stają się w ten sposób modelami zacho­wania dla swych rówieśników.

4. Pomoc merytoryczna. Chodzi tu o udzielenie dziecku informacji niezbędnych do ulepszenia pomysłu lub opracowania go w formie nadającej się do przekazu, upowszechnienia itp. Dziecko jest wprawdzie pomysłowe, ale często brak mu konkretnej wiedzy, którą z kolei dysponuje nauczyciel. Gdyby ten ostatni nie przejawiał pozytywnego stosunku do twórczości dziecka, mógłby tej wiedzy nie przekazać uznając, że jest ona dziecku niepotrzebna, bo np. odrywa go od obowiązujących w szkole zajęć i treści programowych.

5. Pomoc metodyczna. Działanie twórcze, jak każde inne, opiera się na pewnych zasadach umożliwiających jego sprawny przebieg; nazywamy je niekiedy heurystykami. Jednostki twórcze wiedząc tych zasadach, albo też stosują je nie zdając sobie z tego sprawy. W każdym razie ich kompetencja w zakresie stosowania heurystyk jest większa niż kompetencja osoby mało twórczej albo—jak dziecko — twórczej, ale nie dysponującej wystarczająco bogatym doświadczeniem indywidualnym. Dlatego rola twórczego nauczyciela powinna też obejmować pomoc metodyczną dla uczniów, tzn. pomoc w zakresie techniki pracy umysłowej, stosowaniu chwytów heurystycznych, unikania pułapek intelektualnych itp.

6. Wspólna aktywność twórcza. Nauczyciel powinien podchwytywać pomysły dziecka, dalej je rozwijać, a także — za pomocą odpowiednio zadawanych pytań i udzielanych sugestii — dyskretnie kierować dalszą pracą samego dziecka nad pomysłem. Jest to bodaj największa nagroda i zachęta do dalszej aktywności twórczej, gdy dziecko widzi, że jego wytwory nie są po prostu oceniane z góry i „odkładane na bok", lecz dalej rozwijane i to przez osobę o największym w klasie autorytecie. Znaczy to, że są to pomysły dobre i należy wymyślać podobne. Ponadto współpraca z nauczycielem intensyfikuje sam proces twórczy, dzięki udzielanej przy okazji pomocy merytorycznej.

12

---