Możliwosci stymulacji i pomocy pedagogicznej rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo.
1.Rodzina jako ¶rodowisko wychowawcze.
Rodzina ponosi podstawow± odpowiedzialno¶ć za wychowanie dzieci, za ich karierę szkoln± i przygotowanie do samodzielnego życia. To wła¶nie w rodzinie dokonuje się podstawowy proces kształtowania pojęć moralnych dziecka, jego wrażliwo¶ci moralnej i społecznej. Cechy te maj± duże znaczenie dla spełnienia zadań wychowawczych przez szkołę oraz inne placówki wychowawcze. Rola rodziny jako ¶rodowiska wychowawczego nie ogranicza się do wczesnych lat życia dziecka, trwa aż do osi±gnięcia przezeń samodzielno¶ci, zdobycia wykształcenia i przysposobienia do zawodu. Bardzo dużego oparcia w rodzinie, wymaga okres dojrzewania, w którym życie psychiczne staje się bardzo intensywne i kształtuje się stosunek do zagadnień i własnego życia. Wielokrotnie zwracano uwagę, że wpływu rodziny na dziecko nie da się zast±pić przez żadne inne formy opieki. O sile oddziaływań rodziny decyduje bowiem podłoże emocjonalne, osobisty stosunek rodziców do dziecka [miło¶ć do własnego dziecka] oraz zaufanie dziecka do rodziców. W realizację zadań wychowawczych oraz do ¶cisłego współdziałania z rodzin± wł±czone jest ¶rodowisko nauczycielskie, które to posiada pełn± ¶wiadomo¶ć wielkiej roli rodziny w rozwoju dziecka. Udział rodziców w życiu szkoły sprzyja temu, że staje się przyjazna dzieciom, a problemy wychowawcze nie urastaj± do rangi patologii.
Rodzice, będ±cy dotychczas jedynymi osobami zaangażowanymi w kształtowanie przyszło¶ci swych dzieci, obecnie dziel± tę odpowiedzialno¶ć ze szkoł±:
- rodzice s± pierwszymi wychowawcami i nauczycielami dziecka i współpraca ze szkoł±, uzgadnianie stanowisk leży w ich interesie,
- rodzicom zależy na jak najlepszym rozwoju dziecka i ponosz± za nie odpowiedzialno¶ć,
- wszelkie patologie, uzależnienia, agresja wymagaj± ¶cisłej współpracy szkoły i domu.
Proces budowania współpracy między rodzin± a szkoł± wymaga jednak lepszego zrozumienia wzajemnych relacji i ról pełnionych przez jego uczestników.
Odpowiedzialno¶ć za edukację i wychowanie dziecka, w sposób naturalny i niezbywalny przynależna jest rodzicom jednak kluczem do idealnej sytuacji jest wzajemne poszanowanie praw i poczucie odpowiedzialno¶ci.
Potrzeba otoczenia dziecka szczególn± opiek± prawn± wyrażona została w naszym kraju poprzez Konwencję Praw Dziecka, która stanowi:
- we wszystkich działaniach dotycz±cych dziecka należy kierować się zasad± jego dobra;
- dziecko jest istot± ludzk±, wymagaj±c± poszanowania jej tożsamo¶ci, godno¶ci i prywatno¶ci.
Dziecko ma prawo:
- do życia;
- do swobody my¶li i sumienia;
- do wyrażania własnych pogl±dów;
- do znajomo¶ci własnych praw;
- do wolno¶ci od wszelkiego rodzaju przemocy fizycznej i psychicznej;
- do ochrony zdrowia, wypoczynku i czasu wolnego;
- do informacji;
- do tożsamo¶ci narodowej;
- do korzystania z dóbr kultury;
- do prywatno¶ci.
Zmieniaj± się zatem nastawienia społeczne w stosunku do dzieci.
Dziecko po okresie uprzedmiotowienia i całkowitego podporz±dkowania się dorosłym, nareszcie jest spostrzegane jako podmiot procesu wychowania i pełnoprawny partner w życiu.
2.Pojęcie dysfunkcjonalno¶ci rodziny.
Do dzi¶ jednak, jakże często zaniedbywane s± zarówno obowi±zki rodziców, jak i naruszane prawa dziecka. W przeważaj±cej ilo¶ci przypadków, powyższe, wynikaj± z dysfunkcjonalno¶ci wychowawczej rodziny .
Dysfunkcjonalny – w języku polskim „nieprzystosowany, niedostosowany do potrzeb, celów, zwłaszcza ludzkich, społecznych.” W przeniesieniu tego pojęcia na rodzinę – jest to rodzina, która nie spełnia już swoich naturalnych funkcji, a przecież funkcja rodzicielska ł±czy się ¶ci¶le z funkcj± opiekuńcz± i wychowawcz±. Cech± ¶rodowiska rodzinnego jest to , iż jego funkcje stanowi± ograniczon± cało¶ć, złożon± i jednolit±, oraz nie s± i nie mog± być realizowane oddzielnie.
Pojmuj±c rodzinę jako cało¶ć, jako integralny i niezależny byt, trzeba przyj±ć, iż jakiekolwiek zaburzenie, utrudniaj±ce realizację której¶ z podstawowych funkcji, może powodować przej¶ciow± lub dłuższ± niewydolno¶ć ogólnego jej funkcjonowania czyli dysfunkcjonalno¶ć. Współzależno¶ć między prawidłowym pełnieniem jednej nawet funkcji przez rodzinę, a wydolno¶ci± całej rodziny jest faktem potwierdzonym przez badania. Zaistnienie dysfunkcji w rodzinie jest następstwem wielu sytuacji, które niszcz± i zakłócaj± prawidłowe funkcjonowanie rodziny prowadz±c do zjawiska patologii: alkoholizm, prostytucja, narkomania, przemoc. Maria Łopatkowa okre¶la rodzinę patologiczn± jako tak±, w której oboje lub jedno z rodziców jest alkoholikiem, przestępc± lub trudni się nierz±dem. Inne przypadki zalicza do kategorii rodzin zagrożonych. W¶ród typologii rodzin znajduj± się:
- rodziny wzorowe wychowawczo
- rodziny normalne
- rodziny jeszcze wydolne
- rodziny niewydolne
- rodziny patologiczne
W ¶wietle tego podziału do rodzin dysfunkcjonalnych będ± należały rodziny niewydolne i rodziny patologiczne. Stosuj±c się do powyższego podziału widzimy, iż pojęcie rodzin dysfunkcjonalnych jest pojęciem szerszym od pojęcia rodzin patologicznych i okre¶la: rodziny zdezorganizowane, rodziny zdezintegrowane, rodziny problemowe, rodziny dysharmonijne, rodziny negatywne, złe ¶rodowiska rodzinne, rodziny patologiczne. W każdej z tych rodzin zróżnicowanie możliwo¶ci wychowawczych jest bardzo duże wynikaj±ce z wielu przyczyn. Najbardziej trudne s± sytuacje wi±ż±ce się z alkoholizmem, prostytucj±, przestępczo¶ci±, wi±ż±ce się z rozbiciem lub rozprzężeniem rodziny; wymagaj± bowiem szczególnych form opieki nad dzieckiem. Nawet jednak w rodzinach pełnych obserwujemy niewydolno¶ć wychowawcz± wynikaj±c± z:
- trudnej sytuacji materialno-bytowej
- niedostatecznego nadzoru nad dziećmi [praca obojga rodziców]
- niskiego poziomu wykształcenia rodziców
- dużej liczby dzieci w rodzinie
- złych warunków mieszkaniowych
Badania rodzin dysfunkcjonalnych ujawniły następuj±ce braki:
- w rodzinie dysfunkcjonalnej potrzeby biologiczne dziecka nie s± zaspokajane w
sposób wystarczaj±cy
- rodzina dysfunkcjonalna nie zaspokaja potrzeb poznawczych: pomoc w nauce,
zdobywaniu wiedzy,
- nie s± zaspokajane w sposób wystarczaj±cy potrzeby psychiczne tj. akceptacji, , współdziałania, bezpieczeństwa, szacunku i dostatku
- zaniedbywane s± potrzeby społeczno kulturalne, estetyczne
3. Pomoc, poradnictwo – cel i zakres działania.
Poradnictwo jest potrzebne ludziom we wszystkich obszarach ich aktywno¶ci, na całej drodze indywidualnego rozwoju. Towarzyszy człowiekowi w kolejnych etapach życia pomagaj±c rozwi±zywać pojawiaj±ce się problemy. Wielostronne działania winny zd±żać do przywrócenia rodzinie jej funkcjonalno¶ci. Wi±że się to z kompleksowym wychowaniem do życia w rodzinie i wspieraniem każdej rodziny, aby trwała i zapewniała rozwój swoim członkom.
Poradnictwo wspomaga, podtrzymuje, wspiera rozwój, przyjmuj±c charakter działań naprawczych b±dĽ profilaktycznych. Wczesna pomoc profilaktyczna nie dopuszcza do powstawania szkodliwych dla zdrowia i wychowania nieprawidłowo¶ci, poci±gaj±cych w następstwie skutki trudne do odwołania. Powinna być udzielana w ¶rodowisku bliskim dziecku a więc w szkole, rodzinie lub najbliższym otoczeniu, aby zapewnić dziecku przede wszystkim możno¶ć wzrastania w naturalnych warunkach rodzinnych, kulturalnych, społecznych.
Poradnictwo nie ma występować jako autorytet w sprawach wychowania, ale być możliwo¶ci± i szans± wytworzenia kompromisu w sytuacjach trudnych i konfliktowych z wychowawczego punktu widzenia. Do problemów rozwi±zywanych przez poradnictwo zaliczamy problemy zwi±zane z rodzin±, wynikaj±ce z trudno¶ci w wypełnianiu jednej lub kilku funkcji przez którego¶ członka rodziny lub rodziny jako grupy. Ważn± dziedzinę stanowi w zwi±zku z powyższym, poradnictwo w sprawach wychowawczych. Skuteczne rozwi±zywanie problemów wymaga fachowych porad nie tylko lekarza, lecz także psychologa i pedagoga. Porad tych potrzebuje nie tylko młodzież lecz w głównej mierze rodzice. Bardzo istotne s± również formy i metody współpracy szkoły z rodzin± ujęte w dwu kategoriach: współpracy doraĽnej i stałej. Do form współpracy doraĽnej należ±: rozmowy indywidualne nauczycieli z rodzicami oraz lustracje przez nauczycieli ¶rodowisk rodzinnych. Obie formy s± bardzo cenne ponieważ umożliwiaj± poznanie warunków życia ucznia, pozwalaj± wykryć Ľródła niepowodzeń oraz wpłyn±ć na wprowadzenie niezbędnych zmian w jego życiu domowym. Praca obojga rodziców , niekorzystne warunki mieszkaniowe, powoduj± konieczno¶ć pomocy w nauce a równocze¶nie poszerzenie zadań i funkcji wychowawczych szkoły. Czę¶ć tych zadań i funkcji wypełniaj± ¶wietlice szkolne i międzyszkolne, w których przebywa młodzież dojeżdżaj±ca do szkół lub wymagaj±ca pomocy w nauce. Szkoły przesłużonego dnia pomagaj± rodzinie w wypełnianiu jej zadań wychowawczych. W przypadku rodziny dysfunkcjonalnej możno¶ć wypełnienia tych zadań, zwłaszcza je¶li chodzi o pomoc w nauce jest znikoma.
Szczególna rola w niesieniu pomocy pedagogicznej rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo przypada poradniom psychologiczno-pedagogicznym oraz pedagogom szkolnym. Poradnia to placówka, której celem jest udzielanie pomocy dzieciom, młodzieży oraz wszystkim, którzy z racji zawodu [nauczyciele] czy pełnionej funkcji [rodzice] s± odpowiedzialni za wychowanie i rozwój dziecka. Poradnia pełni funkcje: profilaktyczn±, diagnostyczn±, doradcz±, terapeutyczn± i orzeczeniowo-kwalifikuj±c± . W pracy poradni wyróżnia się:
- poradnictwo dydaktyczne
- poradnictwo wychowawcze
- poradnictwo opiekuńcze
Obecna organizacja poradnictwa wychowawczego nie spełnia oczekiwań osób i placówek zwracaj±cych się o pomoc. Tylko 1/5 dzieci oczekuj±cych na pomoc otrzymuje j±. Kontakty poradni z rodzicami i dziećmi maj± charakter okazjonalny. Rodzice wycofuj± się z możliwo¶ci skorzystania z pomocy poradni ze względu m.in. na brak czasu, obawy przed skierowaniem do szkoły specjalnej, długie oczekiwanie na diagnozę i brak natychmiastowej pomocy. Skuteczno¶ć poradni jest niewielka ponieważ koncentruj± się one na diagnostyce i orzecznictwie zbyt mało czasu po¶więcaj±c profilaktyce i terapii.
Istotna rola w niesieniu pomocy pedagogicznej rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo przypada pedagogowi szkolnemu. Do jego zadań należy:
- okresowa ocena sytuacji wychowawczej szkoły
- realizacja obowi±zku szkolnego
- diagnoza warunków życia uczniów
- opieka nad uczniami z trudno¶ciami
- pedagogizacja rodziców
- współpraca z poradni±
- działalno¶ć opiekuńcza
Spo¶ród różnych form upowszechniania wiedzy pedagogicznej w¶ród rodziców można wyróżnić popularne wydawnictwa na tematy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży i postępowania z nimi w różnych okresach wieku oraz wykłady i poradnictwo.
Obecnie każda ze szkół organizuje różne formy współpracy ze ¶rodowiskiem rodzinnym ucznia. Bardzo popularne stały się cykle zajęć [pogadanki, szkoły, kursy] z rodzicami.
Duży wysiłek w niesieniu pomocy rodzinie niewydolnej wychowawczo i rodzinie patologicznej podejmuje Ko¶ciół poprzez organizacje i stowarzyszenia.
Jakkolwiek patrz±c, pomoc pedagogiczna oferowana rodzinom dysfunkcjonalnym wychowawczo jest niewystarczaj±ca. Dziecko w naszym kraju jest narażone na ci±głe naruszanie jego praw i godno¶ci. Istniej±ce przepisy nie do końca chroni± dziecko, a tak naprawdę okazuje się, że nawet przepisy które z założenia miały dotyczyć dzieci chroni± jedynie interesy rodziców, zwłaszcza w ich polskim wydaniu. Nie zmieni się nic dopóki w naszym społeczeństwie, żywy człowiek-dziecko będzie traktowany jak czyja¶ własno¶ć, kto¶ bezwolny, kto nie umie o sobie stanowić.
Minister Kazimierz Kapera [pełnomocnik rz±du ds. rodziny]
opracował „Raport o sytuacji polskich rodzin” i w oparciu o ten raport powstał dokument „Polityka prorodzinna państwa”. W dokumencie tym po¶więcono dużo uwagi problematyce wychowawczej oraz problemom, które powstaj± na styku rodzina-szkoła. Do nadrzędnych, długookresowych celów polityki prorodzinnej zaliczono tworzenie warunków do pełnego rozwoju poprzez wspomaganie rodzin we wszystkich fazach rozwoju.
BIBLIOGRAFIA
T.Pilch, I. Leparczyk – „Pedagogika społeczna” – Warszawa 1995,Wydawnictwo „Żak”
Red.B.Suchodolski – „Pedagogika, podręcznik dla kandydatów na nauczycieli” –PWN, Warszawa 1985
R.Wroczyński – „Wychowanie poza szkoł±” – PWS, Warszawa 1968
R.Wroczyński – „Wprowadzenie do pedagogiki społecznej” –PWN, Warszawa 1966
W.Kopaliński – „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” – „Muza”S.A. Warszawa 2000
S.Kawula – „Funkcja opiekuńcza współczesnej rodziny” – Białystok 1988
I.Budrewicz – „Społeczne uwarunkowania przestępstw młodocianych mężczyzn przeciwko mieniu” – WSP 1992
A.Kałużny – „Prawa Dziecka – stan prawny i polska rzeczywisto¶ć” - Toruń 1993, wydawnictwo COMER
H.Maciejewska – „Rodzice w szkole”
M.Mendel – „Uszestnictwo rodziców w procesie zmian o¶wiatowych” – Zeszyty Naukowe Nr 24 Gdańsk