Bhp przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne

24 czerwca 2010 r. zaczęło obowiązywać nowe rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne (Dz.U. nr 100, poz. 643).

Zostało ono wydane na podstawie art. 237¹⁵ § 1 Kodeksu pracy.

Czego dotyczy nowe rozporządzenie?

Nowe rozporządzenie określa minimalne wymagania przy pracach, przy których może wystąpić ekspozycja pracownika na promieniowanie optyczne w postaci promieniowania nielaserowego lub laserowego, dotyczące:

1. wyznaczania poziomu ekspozycji,

2. oceny ryzyka zawodowego,

3. unikania lub ograniczania ryzyka zawodowego,

4. informowania i szkolenia pracowników

(§ 1 ust. 1 pkt 1-4 nowego rozporządzenia).

Uwaga!

Nowe rozporządzenie nie ma zastosowania odnośnie do prac związanych z ekspozycją na naturalne promieniowanie optyczne (§ 1 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Nowe definicje

Określono następujące nowe definicje:

1. grupy szczególnego ryzyka - pracownicy, którzy:

1. podlegają szczególnej ochronie zdrowia na podstawie odpowiednich przepisów, w szczególności kobiety w ciąży i młodociani,

2. mają stwierdzone schorzenia powodujące nadwrażliwość na promieniowanie optyczne lub stosują środki fotouczulające;

2. poziom promieniowania - wartość parametrów charakteryzujących promieniowanie optyczne jako fizyczny czynnik szkodliwy dla zdrowia w środowisku pracy, określonych w:

1. pkt 1.2 załącznika Wyznaczanie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne do nowego rozporządzenia dla promieniowania nielaserowego,

2. pkt 2.3 załącznika Wyznaczanie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne do nowego rozporządzenia dla promieniowania laserowego;

3. poziom ekspozycji - poziom promieniowania po uwzględnieniu środków ochrony zbiorowej, zastosowanych w celu ograniczenia ekspozycji pracownika na promieniowanie optyczne;

4. promieniowanie optyczne - wszelkie promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali w przedziale od 100 nm do 1 mm, występujące jako:

1. promieniowanie nadfioletowe (UV), czyli nadfiolet - promieniowanie optyczne o długości fali w przedziale od 100 do 400 nm - zakres nadfioletu dzieli się na pasma UVA (315-400 nm), UVB (280-315 nm) i UVC (100-280 nm),

2. promieniowanie widzialne (VIS), czyli światło - promieniowanie optyczne o długości fali w przedziale od 380 do 780 nm,

3. promieniowanie podczerwone (IR), czyli podczerwień - promieniowanie optyczne o długości fali w przedziale od 780 nm do 1 mm - zakres podczerwieni dzieli się na pasma IRA (780-1400 nm), IRB (1400-3000 nm) i IRC (3000 nm-1 mm);

5. wartości MDE - maksymalne dopuszczalne ekspozycje na promieniowanie optyczne, określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 217, poz. 1833 z późn. zm.);

6. źródło promieniowania - za źródła promieniowania optycznego uznaje się:

1. w przypadku promieniowania nielaserowego:

- źródła elektryczne, przede wszystkim promienniki nadfioletu (UV), podczerwieni (IR), żarówki, świetlówki, lampy metalohalogenkowe, rtęciowe, ksenonowe, deuterowe i inne,

- źródła luminescencyjne i termiczne, które emitują promieniowanie optyczne jako produkt uboczny wykonywanego procesu technologicznego, przede wszystkim łuki elektryczne, palniki plazmowe i gazowe, paleniska, piece, roztopione metale lub inne materiały oraz wszelkie obiekty rozgrzane do wysokiej temperatury,

1. w przypadku promieniowania laserowego:

- lasery, czyli każde urządzenie wytwarzające lub wzmacniające promieniowanie optyczne w procesie kontrolowanej emisji wymuszonej,

- urządzenia laserowe, czyli każde urządzenie zawierające 1 lub więcej laserów w złożonym układzie optycznym, elektrycznym bądź mechanicznym,

- laserowe systemy transmisji światłowodowej, w tym światłowodowe systemy telekomunikacyjne,

- źródła promieniowania wykorzystujące głównie emisję spontaniczną, ale charakter wytwarzanego promieniowania i stwarzane przez niego zagrożenia uzasadniają traktowanie takiego źródła na równi z laserami, przede wszystkim diody elektroluminescencyjne (LED) dużych mocy

(§ 2 pkt 1 lit. a i b, pkt 2, 3 oraz 4 lit. a-c i pkt 5 oraz 6 lit. a i b nowego rozporządzenia).

Identyfikacja źródła i ustalenie poziomu promieniowania

Pracodawca ma obowiązek identyfikować źródła promieniowania, które mogą stwarzać zagrożenie w miejscu pracy, i później ustalać poziom promieniowania alternatywnie na podstawie:

1. pomiarów odpowiednich parametrów promieniowania wykonanych na stanowisku pracy,

2. danych od producenta danego urządzenia, zawierających wyniki pomiarów emitowanych poziomów promieniowania,

3. obliczeń odpowiednich parametrów promieniowania występujących na stanowisku pracy, gdy obliczenia takie są możliwe do wykonania, na przykład na podstawie znajomości praw i reguł stosowanych dla promieniowania optycznego

(§ 3 ust. 1 pkt 1-3 nowego rozporządzenia).

Wyznaczanie poziomu ekspozycji

Pracodawca ma także wyznaczać poziom ekspozycji w sposób, który został określony w załączniku Wyznaczanie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne do nowego rozporządzenia (§ 3 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Musi przy tym uwzględnić wszystkie czynności związane z eksploatacją źródła promieniowania w miejscu pracy w zakresie:

• obsługi,

• konserwacji,

• remontów,

• montażu,

• kontrolno-pomiarowym

(§ 3 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Uwaga!

Wyznaczanie poziomu ekspozycji przeprowadza się co najmniej:

1. raz do roku - jeżeli ostatnio wyznaczony poziom ekspozycji przekraczał:

1. 0,7 wartości MDE dla promieniowania nielaserowego,

2. 0,8 wartości MDE dla promieniowania laserowego;

2. raz na 2 lata - jeżeli ostatnio wyznaczony poziom ekspozycji zawierał się w granicach:

1. powyżej 0,4 do 0,7 wartości MDE dla promieniowania nielaserowego,

2. powyżej 0,4 do 0,8 wartości MDE dla promieniowania laserowego;

3. każdorazowo - jeżeli nastąpiły zmiany warunków wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu ekspozycji, lub wystąpiły okoliczności, które uzasadniają jego ponowne wyznaczenie

(§ 3 ust. 4 pkt 1 lit. a i b, pkt 2 lit. a oraz b i pkt 3 nowego rozporządzenia).

Pracodawca ma obowiązek prowadzić dokumentację dotyczącą wyznaczania poziomu ekspozycji i przechowywać ją:

1. zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy - jeżeli podstawą ustalenia poziomu promieniowania jest pomiar,

2. z dokumentacją dotyczącą oceny ryzyka zawodowego - jeżeli podstawą ustalenia poziomu promieniowania są dane od producenta danego urządzenia lub obliczenia

(§ 3 ust. 5 pkt 1 i 2 nowego rozporządzenia).

Uwaga!

Ustalono, że pracodawca nie rozpatruje promieniowania optycznego jako czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, jeżeli w trakcie eksploatacji źródła promieniowania zgodnej z jego przeznaczeniem poziom ekspozycji nie przekracza 0,4 wartości MDE, przede wszystkim gdy:

1. w celu oświetlenia pomieszczeń lub stanowisk pracy stosuje źródła światła w przeznaczonych dla nich oprawach oświetleniowych i odpowiedniej odległości od eksponowanych części ciała pracownika,

2. eksploatuje lasery klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R zgodnie z wymaganiami określonymi przez producenta danego urządzenia,

3. eksploatuje lasery klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie danego urządzenia do klasy 1,

a także ekspozycja nie dotyczy pracowników należących do grup szczególnego ryzyka i nie występują inne czynniki wpływające na wzrost zagrożenia pracowników przez promieniowanie optyczne, którymi są:

1. współwystępowanie w środowisku pracy promieniowania optycznego i fotouczulających substancji chemicznych,

2. zagrożenia związane z możliwością wywołania olśnienia, pożaru lub wybuchu

(§ 3 ust. 3 pkt 1-3 nowego rozporządzenia).

Ocena ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne

Określono, że pracodawca ma obowiązek oceniać ryzyko zawodowe związane z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne, wynikające z konkretnych uwarunkowań występujących w miejscu pracy, ze szczególnym uwzględnieniem:

1. czynników mających wpływ na skutki oddziaływania promieniowania optycznego na organizm człowieka, określonych w:

1. pkt 1.1 załącznika Wyznaczanie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne do nowego rozporządzenia dla promieniowania nielaserowego,

2. pkt 2.1 załącznika Wyznaczanie poziomu ekspozycji na promieniowanie optyczne do nowego rozporządzenia dla promieniowania laserowego;

2. wartości MDE, w tym również wartości MDE odrębnie dla kobiet w ciąży określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. nr 114, poz. 545 z późn. zm.), oraz ograniczeń przy zatrudnianiu młodocianych wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. nr 200, poz. 2047 z późn. zm.);

3. skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym należących do grup szczególnego ryzyka;

4. możliwych skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikających ze współwystępowania w środowisku pracy:

1. promieniowania optycznego,

2. fotouczulających substancji chemicznych;

5. pośrednich skutków mających wpływ na bezpieczeństwo pracowników, przede wszystkim zagrożeń związanych z możliwością wywołania:

1. olśnienia,

2. pożaru,

3. wybuchu;

6. istnienia urządzeń ochronnych i innego wyposażenia zabezpieczającego przed nadmiernym poziomem ekspozycji;

7. wiedzy medycznej w dostępnych publikacjach i informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników;

8. przypadków ekspozycji na promieniowanie optyczne emitowane przez więcej niż 1 źródło promieniowania lub ekspozycji na promieniowanie optyczne o szerokim zakresie długości fal;

9. klasyfikacji laserów podanej w Polskiej Normie PN-EN 60825-1:2005 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych - Część 1: Klasyfikacja sprzętu, wymagania i przewodnik użytkownika (od 1 września 2010 r. PN-EN 60825-1:2008 Bezpieczeństwo urządzeń laserowych - Część 1: Klasyfikacja sprzętu i wymagania), a także każdej podobnej klasyfikacji źródeł promieniowania, mogących spowodować zagrożenia porównywalne z laserem klasy 3B lub 4;

10. informacji dostarczanych przez producentów źródeł promieniowania i związanego z nimi wyposażenia, wykonywanych zgodnie z normami zharmonizowanymi oraz spełniających zasadnicze wymagania w rozumieniu ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności - Dz.U. z 2004 r. nr 204, poz. 2087 z późn. zm.

(§ 4 ust. 1 pkt 1-10 nowego rozporządzenia).

Uwaga!

1. Pracodawca musi dokumentować ocenę ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne w sposób określony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm. (§ 4 ust. 2 nowego rozporządzenia).

2. Ponowna ocena ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne jest wymagana, alternatywnie jeżeli:

1. nastąpiły zmiany warunków wykonywania pracy,

2. wystąpiły inne okoliczności, które wskazują na konieczność aktualizacji tej oceny

(§ 4 ust. 3 nowego rozporządzenia).

Niezbędne działania organizacyjno-techniczne zmniejszające ryzyko zawodowe związane z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne

Na podstawie wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne pracodawca określa niezbędne działania organizacyjno-techniczne zmniejszające to ryzyko (§ 4 ust. 4 nowego rozporządzenia).

Ograniczenie ryzyka zawodowego

Mając na względzie dostępne rozwiązania techniczne i postęp naukowo-techniczny, pracodawca eliminuje lub ogranicza w możliwie największym stopniu ryzyko zawodowe związane z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne, przede wszystkim przez likwidowanie zagrożeń w miejscu ich powstawania (§ 5 ust. 1 nowego rozporządzenia).

Ustalono, że gdy ocena ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne wykaże, iż istnieje możliwość wystąpienia poziomów ekspozycji przekraczających wartości MDE, pracodawca musi sporządzić i wprowadzić w życie program działań organizacyjno-technicznych, zapobiegających przekroczeniu dopuszczalnych poziomów ekspozycji (§ 5 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Program działań organizacyjno-technicznych

W programie działań organizacyjno-technicznych, zapobiegających przekroczeniu dopuszczalnych poziomów ekspozycji, pracodawca musi uwzględniać przede wszystkim działania polegające na:

1. wprowadzaniu procesów lub metod pracy ograniczających ryzyko zawodowe związane z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne;

2. doborze urządzeń, przeznaczonych do wykonywania określonej pracy, o możliwie najniższej emisji promieniowania optycznego;

3. ograniczaniu emisji promieniowania optycznego środkami technicznymi, w tym przez stosowanie, w koniecznych przypadkach:

1. urządzeń ochronnych,

2. innych środków ochrony zbiorowej (blokad, obudów, osłon, ekranów itp.);

4. konserwowaniu:

1. urządzeń będących źródłem emisji promieniowania optycznego i ich wyposażenia,

2. stosowanych urządzeń ochronnych i środków ochrony zbiorowej,

3. miejsc i stanowisk pracy;

5. projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczaniu stanowisk pracy w sposób:

1. umożliwiający izolowanie od źródeł promieniowania,

2. ograniczający jednoczesną ekspozycję na promieniowanie optyczne emitowane przez wiele źródeł promieniowania;

6. ograniczaniu:

1. czasu trwania ekspozycji,

2. poziomu ekspozycji;

7. zapewnieniu prawidłowo dobranych środków ochrony indywidualnej;

8. przestrzeganiu instrukcji producentów sprzętu, przede wszystkim w zakresie bezpiecznej obsługi zapobiegającej powstawaniu:

1. szkodliwych emisji promieniowania optycznego,

2. nadmiernych poziomów ekspozycji

(§ 5 ust. 3 pkt 1-8 nowego rozporządzenia).

Pracodawca ma obowiązek oznaczyć znakami bezpieczeństwa miejsca pracy, w których poziom promieniowania może przekraczać wartości MDE, a także wydzielić strefy z takimi miejscami i ograniczyć do nich dostęp, jeżeli jest to technicznie możliwe do wykonania (§ 6 ust. 1 nowego rozporządzenia).

Znaki bezpieczeństwa muszą być stosowane zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 6 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Poziom ekspozycji na promieniowanie optyczne

Poziom ekspozycji pracownika na promieniowanie optyczne, po uwzględnieniu wszystkich środków ochronnych zastosowanych w celu ograniczenia zagrożenia, w tym środków ochrony indywidualnej, nie może przekraczać wartości MDE (§ 7 ust. 1 nowego rozporządzenia). Wymóg ten dotyczy także:

• osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy,

• prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,

• studentów lub uczniów odbywających zajęcia praktyczne,

• osób wykonujących krótkotrwałe prace lub czynności inspekcyjne,

• osób niebiorących udziału w procesie pracy, jeżeli prace z użyciem źródeł promieniowania są prowadzone w miejscach, do których osoby te mają dostęp

(§ 7 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Natomiast w razie stwierdzenia przekroczeń wartości MDE, mimo podjętych środków zmierzających do ograniczenia poziomu ekspozycji, pracodawca musi:

1. niezwłoczne podjąć działania w celu obniżenia poziomu ekspozycji poniżej wartości MDE,

2. ustalić przyczyny wystąpienia przekroczeń,

3. wykonać działania, które zostały określone w § 10 ust. 3 pkt 1 i 2 nowego rozporządzenia, w celu uniemożliwienia ponownego wystąpienia przekroczeń

(§ 7 ust. 3 pkt 1-3 nowego rozporządzenia).

Określając i podejmując wspomniane działania organizacyjno-techniczne, pracodawca ma obowiązek odpowiednio dostosowywać je do potrzeb pracowników należących do grup szczególnego ryzyka (§ 8 nowego rozporządzenia).

Promieniowanie optyczne podczas  szkolenia bhp

Ustalono także, że w ramach szkolenia w dziedzinie bhp pracodawca, który zatrudnia pracowników podlegających ekspozycji na promieniowanie optyczne, zapewnia im informacje o wynikach oceny ryzyka zawodowego na ich stanowiskach pracy, przede wszystkim dotyczące:

1. podjętych na podstawie nowego rozporządzenia środków niezbędnych do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne i okoliczności, w jakich środki takie należy stosować,

2. wartości MDE i związanego z nimi potencjalnego ryzyka,

3. wyników wyznaczania poziomu ekspozycji, zagrożeń stwarzanych przez występujące w miejscu pracy promieniowanie optyczne i potencjalnych skutków dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników,

4. przyczyn powstawania chorób powodowanych ekspozycją na promieniowanie optyczne, ich objawów i sposobów wykrywania,

5. profilaktycznych badań lekarskich i zagrożeń stwarzanych przez środki fotouczulające,

6. bezpiecznych sposobów wykonywania pracy, ograniczających poziom ekspozycji do możliwie najmniejszej wartości,

7. prawidłowego stosowania odpowiednio dobranych środków ochrony indywidualnej

(§ 9 ust. 1 pkt 1-7 nowego rozporządzenia).

Konsultacje z pracownikami

Należy pamiętać, że pracodawca musi konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne (§ 9 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Opieka medyczna

Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom podlegającym ekspozycji na promieniowanie optyczne opiekę medyczną w zakresie oraz na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy - Dz.U. nr 69, poz. 332 z późn. zm. (§ 10 ust. 1 nowego rozporządzenia).

Pracodawca musi także przekazywać lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami informacje dotyczące czynników środowiska pracy, których współoddziaływanie z promieniowaniem optycznym może mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia pracowników, przede wszystkim dotyczące występowania fotouczulających substancji chemicznych (§ 10 ust. 2 nowego rozporządzenia).

Stwierdzenie choroby zawodowej u pracownika

Jeżeli w wyniku przeprowadzonych badań profilaktycznych lekarz stwierdzi chorobę lub inne niekorzystne dla pracownika skutki zdrowotne, które mogły być spowodowane ekspozycją na promieniowanie optyczne, pracodawca ma obowiązek:

1. ponownie ocenić ryzyko zawodowe związane z ekspozycją pracowników na promieniowanie optyczne,

2. dokonać przeglądu działań, które zostały określone w § 5 ust. 1, 2 i 3 pkt 1-8 nowego rozporządzenia

i wprowadzić odpowiednie zmiany, uwzględniając przy tym porady lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami (§ 10 ust. 3 pkt 1 i 2 nowego rozporządzenia).

Autor: Przemysław Ł. Siemiątkowski
prawnik specjalizujący się w zakresie
prawa pracy i bhp, doktorant w Instytucie
Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie

---