Psychologia różnic indywidualnych.

1. Omówić pojęcie cechy psychologicznej. [wykład dra Szymury]

Cecha:

• Tradycyjnie- niezmienna właściwość, dziedzicznie zdeterminowana

• Wg. Allporta- właściwość człowieka, struktura neuropsychologiczna, która ma zdolność inicjowania wszelkich form zachowania

• Wg. Strelaua pojecie cechy odnosi się do względnie stałych różnic indywidualnych; jest parametrem wystąpienia u danej osoby określonego typu zachowań, ma ona charakter latentny, jest konstruktem teoretycznym; jest zmienna pośrednicząca pomiędzy bodźcem a reakcją.

Cecha musi:

• Przysługiwać każdej jednostce w populacji

• Przysługiwać w różnym stopniu grupom jednostek lub jednostkom

• Jej przejawy muszą odznaczać się współwystępowaniem i współzmiennością

Hipotetyczny model cechy (Strelau):

Cechy charakteryzują się tzw. spójnością sytuacyjną:

• Epstein (1984)- spójność sytuacyjna jest funkcją liczby pomiarów

• Badania jednorazowe faworyzują sytuacje jako czynnik determinujący zachowanie

• Powtarzany pomiar pozwala wydobyć cechę jako leżącą u podstaw obserwowanych różnic w różnorodnym spektrum sytuacji

• Cechy ujawniają się w wielokrotnych, długich obserwacjach szerokiego zakresu swobodnych zachowań.

Podsumowując: cecha jest długotrwała, ujawnia się w odpowiedzi na bodziec, jest zależna od osoby, ma charakter dyspozycji, przejawia się w stanach- może być mierzona tylko pośrednio.

[Stan: krótkotrwały, przejawia się w sposób ciągły, konkretny, zależny od sytuacji, ma charakter zdarzenia, współwarunkowany przez cechę, może być zaobserwowany i mierzony bezpośrednio].

2. Zapotrzebowanie na stymulację jako podłoże cech temperamentalnych.

Termin „potrzeba stymulacji” wprowadził w 1969 Gale. Zróżnicowanie indywidualne w poziomie aktywacji niesie za sobą zróżnicowanie indywidualne w zapotrzebowaniu na stymulację (preferowany poziom, ilość, natężenie, frekwencja, złożoność, nowość). Potrzeba stymulacji stanowi konstrukt wyjaśniający i jednoczący powszechnie znane koncepcje różnic indywidualnych: temperamentu, osobowości, inteligencji.

Przykładowo, regulacyjna teoria temperamentu RTT Strelaua - wersja starsza (bardzo pawłowowska):

• temperament odgrywa główną role w regulowaniu związków miedzy człowiekiem a otoczeniem

• temperament determinuje: styl zachowania, zapotrzebowanie na stymulacje, psychofizjologiczne koszty wyboru form zachowania

• znaczenie dla procesu regulacji maja dwie energetyczne cechy temperamentalne: reaktywność i aktywność

• regulacje zachowania odbywa się przez regulację poziomu pobudzenia

Reaktywność - (czyli inaczej SPP i r/R) przejawia się w intensywności (wielkości) reakcji na bodźce.Wielkość tę wyznacza: próg wrażliwości (dolny próg) i próg wydolności (górny próg reakcji).

Aktywność przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej.

Cel: zaspokoić indywidualną potrzebę stymulacji (Eliasz) lub głód stymulacyjny (stimulus Hunter, Gale)

Niska reaktywność, niska aktywność - brak zharmonizowania.

3. Co to jest podejście leksykalne w badaniach nad osobowością? [za” Strelau, Psychologia różnic indywidualnych]

W 1936 roku Allport i Odbert opracowali listę cech- wyrazów opisujących jednostki (18 tysięcy). Cattell w 1943 roku sformułował natomiast hipotezę leksykalną- „ wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były, lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka”. Cattell uzupełnił więc listę Allporta i Odberta, następnie zredukował ją ostatecznie do listy 35 słów (przez usuwanie synonimów, szukanie wyrazów bliskoznacznych, przeciwieństw, badanie korelacji, usuwanie słów niejasnych) i poddał analizie czynnikowej. Metoda ta leży u podłoża teorii osobowości Cattela, ale także Wielkiej Piątki . Badania tego typu stały się nowym paradygmatem, a w latach 80' Goldberg przeformułował nieco hipotezę leksykalną: „Te różnice indywidualne, które są najbardziej istotne w codziennych kontaktach wzajemnych między ludźmi, zostaną ostatecznie zakodowane w ich języku. Im większe znaczenie mają te różnice, tym częściej ludzie będą zwracali na nie uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujący je termin.” Z reguły badania prowadzone w paradygmacie leksykalnym dają rozwiązania pięcioczynnikowe.

4. Omówić wybraną koncepcję inteligencji. [za” Strelau, Psychologia różnic indywidualnych]

Koncepcja Joy'a Guilforda- MSI- Model struktury intelektu. (lata 50').

Według autora każdą zdolność można opisać, odwołując się do trzech aspektów: operacji, treści (materiału) oraz wytworu, jako że każde zachowanie inteligentne wyraża się zawsze w operacjach umysłowych, które są wykonywane na określonym materiale (treści) i prowadzą do określonego wytworu.

Operacje- dotyczą procesów przetwarzania informacji. Obejmują 5 kategorii, które opisują charakterystyczny dla człowieka sposób funkcjonowania umysłu: poznawanie, pamięć, wytwarzanie (myślenie) dywergencyjne, wytwarzanie konwergencyjne i ocenianie. Operacje są wykonywane na dwóch rodzajach informacji, które dotyczą treści i wytworu.

Treści- odnoszą się do treści informacji i obejmują następujące kategorie: figuralną, semantyczną, symboliczną i behawioralną.

Wytwory- odnoszą się do formalnego aspektu informacji i zawierają 6 kategorii: jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia i implikacje.

Zgodnie z modelem teoretycznym powinno występować 120 różnych, unikalnych zdolności- do lat 90' Guilford odkrył ich 98 (jak tablica Mendelejewa). Model ten jest atomistyczny, ignoruje fakt, że zdolności zwykle przeplatają się, nie są odizolowane jedne od drugich. Budzi spore kontrowersje, ponieważ wynika bardziej z założeń autora niż z empirii, np. analizy czynnikowej. Zwraca jednak uwagę na myślenie dywergencyjne, bliskie twórczemu, jako składową inteligencji.

Neurologiczne, biochemiczne mechanizmy

Doświadczenie

Uczenie się

Środowisko

Wyposażenie genetyczne

Przedmioty pomiaru

CECHA

Trwała tendencja do zachowania

stan

Stany psychologiczne
i fizjologiczne przed pomiarem

Spostrzegana sytuacja

Aktualna sytuacja

---