KJP - dr Radosław Pawelec

1 lutego 2004 r.

POLISEMIA I HOMONIMIA

Polisemia wieloznaczność; np. bić - Mozę bić zegar, można bić kogoś, można bić monety etc.

Polisemia odznacza się:

1. Elementem wspólnym dla poszczególnych znaczeń np. bić - element uderzenia

2. Kryterium historyczne, genetyczne, gdyż zwykle w przypadku polisemii wyrażenia wywodzą się z jednego rdzenia, a w homonimii wyrazy pochodzą z dwóch różnych języków.

Np. Zamek - bo element zamykania; Sztuka - bez związku, ale genetycznie z jednego rdzenia i dlatego polisemia.

Polisemia ma 3 rodzaje:

• Ze znaczeniem ogólnym

• Łańcuchowa

Do pierwszego znaczenia ”doczepiają się” kolejne

Bawełna (1 jako roślina) (2 włókno z tej rośliny) (3 nić z tego włókna)

(4 tkanina z takiej nici)

• Gwiaździsta (od niej tworzone są metafory)

głowa (1) głowa Państwa (2) osoba (3 np. oddział liczył 100 głów) głowa kapuściana

Homonimia jednokształtność; 2 różne wyrazy brzmiące tak samo np. bal (jeden bal, dwa bale i nie wiemy czy chodzi o bale w sensie zabawy, czy o bale drzewa).

Rodzaje homonimii:

• Leksykalna (zwana właściwą) - polega na tym, że dwa słowa w swoich podstawowych formach są tożsame np. bal - bal ; kula - kula ; zamek - zamek;

• Słowotwórcza - od dwóch różnych słów tworzone są słowa pochodne np. z dwóch rzeczowników tworzy się jeden przymiotnik: wina winny wino; rana ranny rano

• Fleksyjna - słowa odmieniane według wzorca odmiany mogą mieć te same formy odmiany np. mieć - ja mam i mama - dużo mam;

• Składniowa - pewne połączenia składniowe może mieć wiele znaczeń np. zdrada żony (kto zdradził czy mąż żonę., czy żona męża? ).

• Fonetyczna - morze i może

BIAŁE COĆ

BIAŁY CZŁOWIEK

BIAŁY ZAJĄC

BIELAK

3

IAŁY ZAJĄC

3

4

2

2

1

---