8786

Stosowanie mikrokomputerów w procesie kształcenia mieści się w nurcie modnej obecnie edukacji medialnej. O efektywności uczenia się medialnego decyduje jednak nie samo urządzenie techniczne, ale przede wszystkim prezentowany przy jego pomocy materiał dydaktyczny oraz metodyka pracy dydaktycznej nauczyciela i uczącego się.

Z przeprowadzonych badań, a także z wieloletniej obserwacji procesu komputeryzacji polskiego szkolnictwa wynika, że większość nauczycieli realizuje przedmiot "elementy informatyki" oraz szerzej dydaktykę wspieraną komputerowo, wykorzystując bardziej własną intuicję, niż istniejące w tej dziedzinie zalecenia i wskazówki metodyczne. Nauczyciele często też nie mają świadomości strategicznych celów, jakie powinni realizować (przygotowanie do życia w społeczeństwie informacyjnym), stąd też sprowadzają zajęcia do przekazywania wiadomości i umiejętności o charakterze głównie "rzemieślniczym". Brak znajomości celów przez nauczycieli powoduje, że i uczniowie są tego jakże ważnego elementu wiedzy pozbawieni, co w dalszej konsekwencji prowadzi do zmniejszonego zainteresowania przedmiotem lub też ukierunkowania go na cele niewłaściwe.

Podnosząc zagadnienie poszukiwania metodycznych koncepcji wykorzystywania komputerów w edukacji, należy zastanowić się, czy takich propozycji obecnie nie znajdziemy w dostępnej literaturze. Otóż odpowiedź na tak postawione pytanie musi być pozytywna. Koncepcji, które stanowiłyby punkt wyjścia jest kilka. Są one jednak najczęściej fragmentaryczne i słabo przez nauczycieli znane, a przez to nie mające większego praktycznego znaczenia. Wielu nauczycieli postrzega komputer wyłącznie poprzez pryzmat jego ogromnych możliwości, ignorując całkowicie istniejące zagrożenia, a przecież świadomość i znajomość zagrożeń jest istotnym elementem wiedzy metodycznej.

Dodatkową trudność dla nauczycieli zajmujących się edukacją komputerową stanowi niezwykle szybki rozwój technik i technologii komputerowych i informacyjnych oraz fakt, że jest to jedna z najmłodszych dziedzin dydaktycznych, która w tych nieustannie zmieniających się warunkach nie wypracowała jeszcze własnej dobrej i powszechnie akceptowanej metodyki. Technologia kształcenia, jako jedna z alternatyw, w obrębie której możemy poszukiwać metodycznego wsparcia dla edukacyjnych zastosowań mikrokomputerów, wykazuje pewną ułomność, polegającą na tym, że nie nadąża ona w dostarczaniu teoretycznych wyjaśnień problemów, które może napotkać w swej praktyce edukacyjnej nauczyciel. Myśl pedagogiczna rozwija się bowiem wolniej niż technika i technologia. Tymczasem pojawiające się nieustannie nowości (hiperteksty, multimedia, hipermedia, sieć Internet itp.) niemal natychmiast znajdują swoje dydaktyczne, choć nie zawsze poprawne, zastosowania. Źródłem metodycznej wiedzy nauczyciela jest wiedza ogólna (z zakresu dydaktyki, psychologii nauczania i uczenia się, technologii kształcenia itd.), dotychczasowy dorobek w danej dziedzinie (trendy i poglądy "historyczne"), doświadczenia własne i innych dydaktyków, a także twórczy, innowacyjny wkład autorów opracowań metodycznych. Interdyscyplinarny charakter wiedzy z zakresu komputerowego wspomagania dydaktyki stawia nauczycielom zajmującym się tą dyscypliną szczególnie trudne zadania i nowe wyzwania.

WYKORZYSTANIE EDUKACYJNYCH PROGRAMÓW MULTIMEDIALNYCH W SZKOLE.

Rozpatrując problem efektywności wykorzystania systemów multimedialnych w procesie dydaktycznym należy określić celowość stosowania tego systemu na lekcjach tych lub innych przedmiotów i tych lub innych etapach nauczania. Należy również podjąć szereg decyzji: czy wprowadzić system jako korepetytor (komputerowy podręcznik), czy też wprowadzić program multimedialny jako rodzaj środka pomocniczego, wspomagającego proces nauczania. Na rynku znajduje się wiele propozycji programów pseudodydaktycznych, które powstawały w oparciu o intuicję ich autorów. Rozwiązanie problemu tworzenia dobrych programów może leżeć w powstawaniu grup specjalistów, w skład których wchodziliby: nauczyciele - praktycy, metodycy, psycholodzy i profesjonalni programiści. Zastosowanie multimediów w szkole pozwala na osiągnięcie szeregu korzyści dydaktycznych.

Po pierwsze, zastosowanie technik multimedialnych w znacznym stopniu rozszerza możliwości prezentacji treści nauczania.

Po drugie, systemy tego typu pozwalają zwiększyć motywację ucznia do uczenia się. Nie wynika to bynajmniej z faktu nowości, jaką dla wielu uczniów jest praca z komputerem, a która sama w sobie także sprzyja podniesieniu motywacji, ale z faktu, że techniki multimedialne pozwalają wyeliminować jedną z bardzo istotnych przyczyn negatywnego stosunku uczniów do procesu nauczania-uczenia się, a mianowicie niepowodzeń w działaniach uczniów wynikających z niezrozumienia istoty problemu, braków wiedzy. Pracując z programem dydaktycznym uczeń ma możliwość doprowadzenia procesu rozwiązywania zadania do końca, bez obawy narażenia się na kompromitację (wstyd przed klasą i nauczycielem spowodowany nieznajomością materiału, strach przed zadawaniem banalnych pytań itp.), wiedząc, że w razie konieczności otrzyma on ze strony programu niezbędną pomoc (np. w programie Dyktando powtórzenie ostatnio czytanej frazy).

Po trzecie, multimedialne systemy edukacyjne w aktywny sposób wprowadzają ucznia w proces nauczania-uczenia się. Jednym z istotnych mankamentów procesów dydaktycznych realizowanych w sposób tradycyjny jest to, że nie zapewniają one aktywnego włączenia do procesów nauczania-uczenia się wszystkich uczniów. Na przykład w fazie objaśniania nowego materiału nauczania bardzo często wielu uczniów nie pracuje zgodnie ze swoimi możliwościami. Jedni dlatego, że jest on dla nich niezrozumiały, a inni dlatego, że w pewnym momencie zamyślili się i utracili bezpowrotnie sens toku rozumowania. Ukierunkowanie realizacji procesu dydaktycznego na ucznia przeciętnego prowadzi do utraty zainteresowania lekcją u uczniów zdolnych, a uczniowie słabsi, nawet przy wielkich chęciach, nie są w stanie włączyć się aktywnie do lekcji.

W przypadku pracy z programami multimedialnymi uczeń może zadawać pytania, określać formę pomocy (np. demonstracja sposobu działania ze szczegółowymi komentarzami lub ukazanie zasady rozwiązania) i sposób prezentacji materiału nauczania. Inaczej mówiąc, w odróżnieniu od nauczania programowanego, multimedialny system dydaktyczny nie tylko ukierunkowuje działania ucznia, ale sam jest sterowany poprzez realizację tych działań. Dzięki zastosowaniu oprogramowania dydaktycznego umożliwia się uczniowi samodzielny wybór formy i zakresu pomocy.

Czwartą korzyścią, jaką przynosi zastosowanie multimedialnych środków dydaktycznych w procesie kształcenia jest sprzyjanie kształtowaniu u uczniów refleksji nad swoją działalnością. Chodzi tu przede wszystkim o fakt, że systemy te prezentują uczniowi rezultaty jego działań, co umożliwia ich wartościowanie z punktu widzenia postawionego celu.

Techniki multimedialne pozwalają na szybkie opanowanie sposobu wykonywania praktycznych czynności i doprowadzenie do realizacji określonych działań, jak to ma często miejsce w przypadku kształcenia zawodowego (przykładem może być program nauczający uczniów wykonywania pewnych czynności w fabryce). Zastosowanie interakcyjnych systemów multimedialnych powinno odnieść pozytywny skutek. Przy pomocy tego typu programów, można osiągnąć całkiem godne uwagi efekty. Może być to kierowana sugestia do nauczycieli czy dyrektorów szkół zawodowych. Naturalnie, ćwiczenie przy rzeczywistej maszynie jest co najmniej tak samo efektywne. Jeśli jednak jest ona zaangażowana w proces produkcyjny lub jest urządzeniem o dużej czułości, a błędna obsługa może być np. przyczyną awarii, zastosowanie tego typu programów jest z pewnością uzasadnione. Aplikacje multimedialne nadają się również do wspomagania nauczania takich przedmiotów, które wyjaśniają, w oparciu o pewne modele, istotę pewnych powiązań i funkcji - a więc przykładowo chemii, fizyki, biologii. Animacja pomaga wyjaśnić sposób funkcjonowania modeli i rzeczywistych systemów; może na przykład dokonać wizualizacji przebiegu reakcji, której badanie empiryczne zezwala tylko na ustalenie wyników. Pozwala to na zupełnie inną jakość prezentacji niż w przypadku tradycyjnych środków dydaktycznych.

Znakomite efekty przyniesie zastosowanie programów multimedialnych do nauki języków obcych. Stosowanie ich w szkole pozwoli na polepszenie wymowy słów, utrzymanie wiedzy w pamięci i zoptymalizowanie nauki pod względem czasowym.

Zastosowanie multimedialnych programów edukacyjnych do kontroli wiadomości z przedmiotów takich jak: język polski, historia, geografia, nie tylko ułatwiają naukę tego przedmiotu, ale i w dużej mierze pozbawiają stresu towarzyszącego nieodłącznie tradycyjnym, szkolnym sprawdzianom. Wiele zalet przemawia za szerokim zastosowaniem takich technik nauczania. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że oprogramowanie powinno być dostępne dla wszystkich nauczycieli w szkole, a po zaopiniowaniu przez Ministerstwo Edukacji Narodowej powinno trafić bezpośrednio do zainteresowanych nim szkół w cenie uzgodnionej z producentem.

KOMPUTERY W PROCESIE EDUKACYJNYM

Decydujący wpływ na tempo informatyzacji naszego kraju i rzeczywiste korzyści, wynikające z tego procesu, ma poziom kultury informatycznej społeczeństwa, kultury rozumianej jako umiejętność skutecznego i etycznego używania na co dzień komputera i informacji. Obecnie jest on zdecydowanie zbyt niski. Dlatego niezbędna jest powszechna edukacja przyszłych użytkowników systemów informatycznych. Jest to zadanie dla polskiej oświaty. Mówiąc o komputerach w procesie dydaktycznym, mam na myśli wprowadzenie techniki komputerowej zarówno do wybranych elementów procesu nauczania, jak i procesu uczenia się. Jeżeli proces dydaktyczny zdefiniujemy jako ciąg systematycznych czynności nauczycieli i uczniów umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy, ukształtowanie określonych umiejętności, nawyków i postaw, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań, to komputery mogą być istotnym czynnikiem wpływającym na skuteczność i efektywność tego procesu. Mówiąc o zastosowaniach mikrokomputerów w procesie edukacyjnym, należy wspomnieć o występujących pewnych kontrowersjach.

Komputeryzacja edukacji, obok gorących zwolenników, posiada także swych przeciwników. Ci drudzy dostrzegają w nauczaniu wspomaganym komputerem groźbę intelektualnego terroryzmu. Twierdzą oni, że w toku skomputeryzowanej edukacji nauczyciele używając mechanicznych narzędzi redukują uczniów, którzy ucząc się od maszyny, wkrótce nauczą się żyć tak jak one. Uważając - notabene niesłusznie - że praca z komputerem polega na mechanicznym porządkowaniu danych, skomputeryzowanej edukacji zarzuca się, że redukuje procesy intelektualne do informatycznego przetwarzania. Komputeryzacja procesu kształcenia nie powinna prowadzić do eliminacji z niego takich tradycyjnych metod nauczania, jak dyskusja lub metoda problemowa. Sprzyjają one kształceniu umiejętności formułowania własnych sądów oraz wyprowadzania z nich poprawnych wniosków, stanowiących podstawę myślenia twórczego. Akceptując potrzebę unowocześnienia systemu kształcenia, uwzględnienia w nim osiągnięć współczesnej techniki, należy mieć świadomość, że nie powinien on być jednoznacznie wyznaczony przez technokratyczny model człowieka sprawnie obsługującego komputery oraz inne urządzenia automatyczne. Przyjmując powyższą koncepcję człowieka, rozwój techniki, umiejętność posługiwania się komputerem i urządzeniami zautomatyzowanymi powinny spełniać rolę drugoplanową w odniesieniu do takich wartości jak prawda, sprawiedliwość, poczucie godności osobistej i podmiotowości własnego działania oraz norm moralnych funkcjonujących jako regulatory różnych form kontaktów międzyludzkich.