Gr. IV GP
Regionalizmy na świecie - Ameryka Południowa (Indianie).
Regionalizm kojarzony jest z określeniem terytorium, rozumianym jako część terytorium narodowego lub państwowego, wyróżniającego się własną odrębnością lub przynajmniej posiadającym w niektórych dziedzinach własnych cech, nazywanym po prostu „regionem”.
Pierwotni mieszkańcy Ameryki Południowej przybyli z Azji. Początki uprawy roli i stałego osadnictwa rozwinięte w Andach sięgają III tysiąclecia p.n.e. W ostatnim tysiącleciu p.n.e. nad jeziorem Titicaca i na wybrzeżach Peru pojawiły się pierwsze wielkie cywilizacje. W północnej części dzisiejszego Peru powstało imperium Czimu. Później czimowie zostali podbici przez Inków. Zaczęli oni budować potężne imperium. Największy rozkwit tego państwa przypada na XV w., a więc wtedy gdy Krzysztof Kolumb dotarł do wybrzeży Kolumbii i nazwał tubylczą ludność Indios, w tłumaczeniu na język polski jako Indianie.
Ogromna różnorodność środowiska przyrodniczego stanowiły główną przyczynę uformowania licznej i szczególnie bogatej mozaiki ludów, odmiennych pod względem stopnia rozwoju gospodarczego i kulturowego. W związku z tym na obszarze Ameryki południowej można wyróżnić grupę etniczną Indian należących do różnych plemion. Jest to pierwotna ludność żyjąca głównie z myślistwa, rybołówstwa i zbieractwa leśnego w lasach równikowych i dorzeczach Amazonki. Rozproszone drobne plemiona indiańskie używające ponad 200 języków, występują w około 5 tys. odrębnych plemion, na niemal całym obszarze regionu północnego oraz stanów Mato Grosso i Goias. Do licznych plemion należą między innymi Arawakowie, Cayopo, Araguai. Ze względu na ogromne opóźnienie cywilizacyjne proces integracji Indian w społeczeństwie przebiega z trudnościami. Niektóre plemiona liczą mniej niż 100 osób, co stawia pod znakiem zapytania perspektywy ich przetrwania. Większość Indian używa języków keczua i guarani, ponadto około 40% potrafi posługiwać się językiem hiszpańskim.
Ludność tubylcza licząca 20,3 mln osób, to wyłącznie Indianie. Stanowią oni tylko 6,2 % populacji kontynentu, jednak w przypadku niektórych państw osiągają znacznie większy udział w ogólnej liczbie ich mieszkańców. W Boliwii wynosi on 55 %, w Peru 45 %. W obu wymienionych krajach dominują przedstawiciele plemion Keczua i Aimara, względnie wysoki, sięgający 25 % odsetek Indian notuje Ekwador. Dość wyraźnie, choć na niższym poziomie około 3 - 4 % populacji Indian znajduje się w takich krajach jak Chile (głównie Mapucze), Gujana (grupy językowe Karib) i na terytorium Paragwaju (Indianie Guarani). W praktyce na obszarze każdego południowo amerykańskiego kraju notowana jest obecność autochtonów.
Spośród 20,3 mln Indian Ameryki Południowej najwięcej żyje ich w Peru, Boliwii i Ekwadorze. Oznacza to, że na terytorium tych trzech państw mających zaledwie 15 % powierzchni kontynentu żyje 90,9 % jego rdzennej ludności.
W dorzeczu Amazonki i Orinoko żyją Indianie Leśni o nieustalonej do tej pory liczbie ludności i pozostają poza zasięgiem współczesnej cywilizacji. Trudnią się oni rolnictwem, a część z nich pracuje w wysokogórskich kopalniach miedzi, cynku i cyny. Indianie tworzą też rzeszę robotników rolnych na plantacjach kawy, tytoniu i trzciny cukrowej.
Powszechna jest uprawa tarasowa z rozwiniętym systemami irygacyjnymi i stosowanym płodozmianem. Uprawia się ziemniaki, kukurydzę, jęczmień, i warzywa bulwiaste. Ważną rolę odgrywa też uprawa bobu, papryki, różnych warzyw i owoców. Na całym obszarze znane jest radło zaprzęgane w woły, którego stosowanie ogranicza się jednak tylko do położonych w śródgórskich dolinach płaskich obszarów. Cienka warstwa ziemi uprawnej oraz przewaga małych poletek spowodowały przetrwanie tradycyjnych zabiegów agrotechnicznych. Hodowla odgrywa mniejszą lub większą rolę, co zależy od ilości i dostępności posiadanych pastwisk. Wspólnoty hodowlane przeważają tylko w wyższych partiach andyjskiego wyżu Indianie hodują owce, lamy, alpaki, bydło rogate, kozy, trzodę chlewną, świnki morskie i używane jako zwierzęta juczne osły i muły.
Wioskę andyjską tworzą domostwa usytuowane blisko siebie, po obu stronach dróg prowadzących do znajdującego się w centrum dużego, czworobocznego placu, przy którym wzniesiony jest kościół. Układ ulic oraz położenie domów zależą od ukształtowania terenu. Budynki są parterowe, o prostokątnym rzucie poziomym i dachach dwuspadowych; zwykle nie mają otworów okiennych. W każdym domu są wydzielone pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze. Kuchnie nie posiadają urządzeń kominowych; znajdują się w tym samym budynku na piętrze lub są dobudowane z boku, jako parterowe chaty stawiane oddzielnie, bądź złączone z budynkiem mieszkalno-gospodarczym wspólną ścianą szczytową. Wszystkie domy posiadają kamienny fundament. Ściany wznoszone są z nie wypalanej, suszonej na słońcu cegły. Na terenach pastwisk występują szałasy pasterskie o różnych kształtach, budowane najczęściej z kamieni i kryte strzechą.
Krój współczesnego ubioru świadczy o wyraźnych wpływach europejskich. Z oryginalnego stroju kobiecego przetrwały tylko pojedyncze części — kobieca, prostokątna, wzorzysta narzutka noszona na ramionach, męskie poncho i czapka z klapkami na uszy oraz noszone przez obie płcie pasy i krajki. Tradycyjny ubiór kobiecy składa się z kilku, nakładanych jedna na drugą, szerokich spódnic sięgających łydek, zmarszczonych w talii i wszytych w pasek, kaftana noszonego na bluzkę lub samej bluzki, wspomnianej narzutki na ramiona oraz nakrycia głowy. Kształty tych ostatnich są bardzo zróżnicowane lokalnie. Tradycyjny strój męski zachował się w niewielu regionach. Składa się z sięgających łydek spodni, wzorzystej krajki pełniącej funkcję pasa, dopasowanej kurtki noszonej na koszulę, poncha oraz nakrycia głowy (głównie czapka lub kapelusz). Na większości obszarów zachowało się tylko poncho i nakrycie głowy w formie wzorzystej czapki z klapkami.
Obowiązkiem członka wspólnoty jest czynne uczestnictwo w życiu społeczności. Jednym z takich obowiązków jest zorganizowanie święta i przygotowanie pożywienia dla przybyłych nań osób. W uroczystościach uczestniczy zwykle cala społeczność wioskowa. Ważnym elementem wielu świąt jest procesja z udziałem przebierańców. Orszakowi towarzyszy orkiestra — najpopularniejsze instrumenty muzyczne to andyjska harfa, flety, fletnie Pana, różne instrumenty strunowe.
Chociaż grupy i plemiona Indian zamieszkujące poszczególne obszary i regiony kulturowe miały pewne cechy wspólne, to jednak w przypadku porównań zawsze dominowały nad nimi różnice wynikające z szeregu przyczyn historycznych, geograficznych i społecznych. Różnice te obejmowały nie tylko fizyczny wygląd Indian z poszczególnych plemion i regionów, ale także ich języki, aspekty życia gospodarczego i kultury materialnej i duchowej.
Literatura:
Groch J., Mydel R., Przeglądowy Atlas Świata, Wyd. Fogra
Maik W., ABC Świat, Wyd. Kurpisz
Maryański A., Narodowości świata, Wyd. PWN