Gotycyzm-kierunek w literaturze preromantycznej, zapoczątkowany przez powieść gotycką i powieść grozy, osadzające się akcje utworów w czasach średniowiecza na gotyckich zamkach i budujące nastrój tajemniczości i grozy. Werteryzm-nadwrażliwość, egzaltacja i popadanie w krańcowo różne stany emocjonalne powodują skłócenie ze światem bohatera, który skupiony na sobie, nie dostrzega potrzeb innych. Nie umie odnaleźć prawdziwego celu w życiu, odczuwa „ból istnienia”. Orientalizm-oznacza zainteresowanie romantyków całością zjawisk składających się na poznanie Wschodu. Kultura Wschodu wpłynęła na tematykę dzieł literackich, muzycznych i plastycznych. Jednym z cenionych orientalistów wykładającym w College de France był przyjaciel Mickiewicza- Antoni Chodźko. Historycyzm-zainteresowanie i odwoływanie się do historii dawnej w literaturze, w romantyzmie zwrot m.in. do epoki średniowiecza. Mistycyzm-przekonanie o możliwości bezpośredniego kontaktowania się człowieka z Bogiem. Mesjanizm-światopogląd, odwołujący się do koncepcji zakładającej przypisywanie bądź jednostce, bądź narodowi misji zbawienia całej ludzkości. Idea ta zakorzeniła się wśród polskiej emigracji i spowodowała, że Polska została przez nią uznana za naród wybrany, który musi wypełnić drogę krzyżową, by swym cierpieniem odkupić ludzkość. Folkloryzm-badanie kultury ludowej, Ludowe wierzenia, opowieści, obyczaje, obrzędy ludowe. Faustyzm-pragnienie zaspokojenia wiedzy, dociekanie prawdy i ciekawość poznawcza- gwałtowna, zmuszająca bohatera do podejmowania kroków często niezgodnych z etyką. Poszukiwanie prawdy często kończy się rozczarowaniem. Jest to jednak pochwała młodości i aktywności twórczej człowieka, która może uchronić go przed potępieniem. Bajronizm-osobowość bohatera tworząca przede wszystkim jest przez jego bunt wobec świata, doprowadzający do zatargów z planem i wycofanie się z życia publicznego, konflikt z religijnością oraz własna wola walki o wolność jednostki lub narodu. Bohater jest tajemniczy, o jego życiu wiemy tyle ile sam chce o nim opowiedzieć. Najczęściej opowiada o swojej dumie, emocjach, gwałtowności uczucia do kobiety. Romantyzm (z fr. romantisme, od roman - powieść, opowieść) - epoka w historii sztuki i literatury, trwająca od lat 90. XVIII wieku do lat 40. XIX wieku. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i artystycznym, który rozwinął się początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce. |
Koncepcja poety i poezji w utworach romantycznych Poeta miał być przywódcą duchowym narodu, wieszczem, drogowskazem. Poeta to postać wyjątkowa, obdarzona przez Boga przymiotami. Bardzo często poeta jest bohaterem. Bohater romantyczny to człowiek przeżywający tragiczny konflikt spowodowany rozbieżnością między wyznawanymi ideałami a rzeczywistością, człowiek skłócony ze światem i społeczeństwem, w którym żyje, buntujący się przeciw istniejącym normom społecznym, kulturalnym i obyczajowym. Bohater romantyczny to indywidualista i człowiek o niezmiernie bogatym życiu wewnętrznym, pełen sprzeczności, rozterek i wahań. Jedną ze stałych cech bohatera romantycznego było także przeżywanie wielkiej romantycznej miłości, która stawała się wielką namiętnością, była też dowodem - wyznawanej przez romantyków - dominacji uczuć nad rozumem. Miłość romantyczna jest najczęściej nieszczęśliwa i prowadzi bohatera do samobójczej śmierci. Romantycy stworzyli też nową koncepcję poezji i poety - wieszcz i geniusz - wprowadzone przez niemieckich teoretyków romantyzmu. Poeta w ich ujęciu stawał się najwyższym prawodawcą i prorokiem, wysłannikiem Boga. Literatura danego narodu miała przedstawiać jego dawne i teraźniejsze dzieje, sławić bohaterów, w razie potrzeby podtrzymywać na duchu i zagrzewać do walki z wrogiem. W literaturze romantycznej polskiej, podobnie jak i w literaturze innych krajów europejskich, znajdujących się w niewoli, głównym tematem staje się zagadnienie walki narodowo-wyzwoleńczej. Bohaterowie całe swe działania podporządkowują idei odzyskania niepodległości i kiedy trzeba składają życie w ofierze, tworząc w ten sposób wzorce do naśladowania. Wiktor Hugo (1802-1885) uznany został za sprawcę przełomu romantycznego we Francji, ponieważ jego przedmowa do dramatu "Cromwell" z roku 1827 stała się manifestem romantycznym. Hugo zdecydowanie odrzucił klasyczne, krępujące osobowość twórczą reguły, dotyczące jedności miejsca, czasu i akcji. Uważał, że dramat najlepiej odzwierciedla współczesną rzeczywistość poprzez ukazywanie różnorodnych problemów moralnych i dziejowych, poprzez urozmaiconą akcję, różnorodność sytuacji i dramatycznych możliwości, przy zachowaniu psychologicznej i historycznej prawdziwości postaci. Zgodnie z romantyczną modą dopuszczał wprowadzenie do dramatu elementów liryki i epiki czy też przeplatania scen tragicznych z komicznymi. Premiera jego dramatu "Hernani, czyli honor kastylijski" w Teatre Francois, w dniu 22 lutego 1830 roku, wywołała ostre sprzeciwy klasyków, ale w ostateczności została uznana za całkowite zwycięstwo romantyzmu. |
Dramat romantyczny romantyczny dramat europejski często sięgał po tematy z przeszłości historycznej własnej i powszechnej; wywodzi się z dramaturgii Szekspira: nie respektuje trzech jedności, rezygnuje z chóru, nie podporządkowuje się "decorum", gdyż partie tragiczne miesza z komicznymi; charakteryzuje się luźną kompozycją. Mógł mieć jak "Dziady" niepełną i niechronologiczną numerację części. Poszczególne sceny luźno, bez wynikania logicznego, wiązały się ze sobą. Był gatunkiem dominującym. Powieść poetycka - odmiana poematu epickiego, powstała w okresie romantyzmu, o elementach dramatycznych i lirycznych. Fragmentaryczność i inwersyjność fabuły (zakłócenia chronologii zdarzeń) służą do wytworzenia napięcia i tajemniczości. Narrator ujawnia swoje uczucia w nastrojowych opisach, lirycznych komentarzach i refleksjach. Tło wydarzeń często jest historyczne (rozgrywają się one w średniowieczu), niekiedy zaś orientalne. Twórcami powieści poetyckiej byli Scott i Byron. Ballada - wywodzi się ze średniowiecznych epickich pieśni ludowych. W Polsce połączona z cechami epickiej dumy, wykrystalizowała się w wierszowany utwór poetycki, łączący epicką opowieść o niezwykłym wydarzeniu z lirycznym komentarzem i dramatyzmem dialogowego ujęcia; znamienne jest mieszanie elementów lirycznych (niezwykłość, nastrojowość, emocjonalność), epickich (narracyjność, retrospekcja) i dramatycznych (bohaterowie w działaniu i sytuacji). Fabuła jest ramą, w którą wpisana jest sytuacja jednostki wobec losu i problemów moralnych (wina i kara, wierność i zdrada, wolność). Poemat dygresyjny - gatunek epicki, w którym fabuła staje się okazją do snucia przez narratora refleksji, wspomnień i uwag wszelkiego rodzaju o charakterze lirycznym, żartobliwym, satyrycznym, polemicznym. Fabuła ulega rozbiciu na szereg epizodów połączonych postacią głównego bohatera, na pierwszy plan wysuwa się natomiast osoba samego narratora. Poemat dygresyjny rozwinął się w okresie romantyzmu i stanowi przykład romantycznego mieszania ze sobą rodzajów literackich oraz wprowadzania podmiotowości. Przedstawiciele tego gatunku to: Byron, a w Polsce Słowacki ("Beniowski").
|
Utwór powstał w 1839 r. w Paryżu. Autora zainspirowały ruiny Mykaen, które zwiedzał. Utwór można podzielić na dwie częśći. Pierwsza to nawiązanie do pobytu poety w grobowcu (do rozmyślań jakie atmosfera tego miejsca w nim wzbudziła). Podmiot liryczny chyli się przed historią, przed wielkimi twórcami. Wyraża swój smutek z powodu tego, iż współcześni nie rozumieją jego poezji. Poeta wspomina także dwie wielkie bitwy rozegrane w starożytności: bitwa w wąwozie Termopile - gdzie trzystu Spartan zatrzymało całą armię perską (mimo, iż zginęli stali się symbolem poświęcenia dla ojczyzny) oraz bitwę pod Cheroneą gdzie przez przegraną bitwę z Macedończykami Grecja utraciła niepodległość. Termopile są do dziś symbolem męstwa i bohaterskiego oddania ojczyźnie, Cherona natomiast jest symbolem wstydu i hańby narodowej. Druga część utworu ma wyraźnie zarysowany charakter polityczny. Poeta zestawia sytuacje starożytnej Grecji i XIX-wiecznej Polski. Porównuje klęskę powstania listopadowego do klęski Greków pod Cheroneą, odmawia jednocześnie Polakom prawa do porównywania się z bohaterami bitwy pod Termopilami. Poeta analizuje przyczyny upadku Rzeczypospolitej i oskarża szlachtę o uwięzienie narodu polskiego, jego ocena wobec rodaków jest surowa. Porównuje Polskę do papugi - co można zinterperetować, iż rodacy naśladują obce wzory; Polacy zagubili tożsamość narodową, tradycję. Teraz należy walczyć o odzyskanie niepodległości, trzeba się zjednoczyć, wspólnie dążyć do wolności. Poeta przedstawia wizję przyszłej ojczyzny. Proponuje najpierw osiągnąć wewnętrzną jedność,a potem walczyć. W tej walce wyjątkową rolę przyznaje poezji, która ma być wyrazem narodowych przeżyć i dążeń. |
Typy bohaterów romantycznych bohater bajroniczny - uosabia romantyczne konflikty moralne i namiętności; twórca: Jerzy Gordon Byron; typ ten widoczny w "Giaurze"; główny bohater mści się na mordercy kobiety, którą kochał i później dręczą go wyrzuty sumienia, chroni się on przed znienawidzonym światem do klasztoru; bohater typu bajronicznego to człowiek o nieprzeciętnej indywidualności, skłócony ze światem i ze społeczeństwem, w którym przyszło mu żyć, przeżywający nieszczęśliwą miłość, prowadzącą do tragicznych skutków; bohater werterowski - utożsamiany z bierną rezygnacją, nostalgią, apatyczną ucieczką w świat wewnętrzny, aż do spokojnie zaplanowanych decyzji samobójczych; twórca: Goethe ("Cierpienia młodego Wertera"); bohater werterowski to ten, który nie umiał znaleźć sensu życia, ucieka od współczesności w świat marzeń i wspomnień; |
„Sonety Krymskie” są cyklem 18 utworów połączonych z postacią Pielgrzyma. Występuje tu różnorodność form wypowiedzi: -wypowiedz w pierwszej osobie liczby pojedynczej („Stepy Akermańskie”) -dialog Mirzy z Pielgrzymem („Widok gór ze stepów Kozłowa”) -narracja w trzeciej osobie liczby pojedynczej („Burza”). Mickiewicz opisuje krajobraz krymski, przyrodę orientalną i kulturę Wschodu. Orientalny koloryt został osiągnięty poprzez wprowadzenie postaci Mirzy- mahometanina i mieszkańca Krymu oraz muzułmańskie obyczajowości, słownictwa charakterystycznego dla tego regionu. „Stepy Akermańskie” Podmiot liryczny to Pielgrzym, wygnaniec zauroczony przyrodą Krymu, wsłuchujący się w otaczającą go ciszę, nasłuchujący odgłosów z Litwy. Porusza wozem po stepie, jednak jego podróż przypomina płynięcie łodzią po oceanie. Jest to celowy zabieg artystyczny, mający uzmysłowić nicość i samotność Pielgrzyma wobec ogromu przestrzeni. „Burza” Pielgrzym jest jednym z wielu podróżujących, znajdujących się na statku w czasie sztormu. Groźne zjawiska przyrody, trwogę podróżnych, walkę załogi ze śmiertelnym niebezpieczeństwem odtwarza autor za pomocą krótkich, urywanych zdań i równoważników. Pełen dynamiki obraz, poprzez nagromadzenie czasowników, doskonale ukazuje grozę sytuacji podróżnych. Pielgrzym został przedstawiony jako samotny tułacz.
|