Kl. 3 gimnazjum

Temat: „Szkodliwe ziele, o ziele śmiertelne” – ćwiczenia w czytaniu ze zrozumieniem

Czas trwania lekcji: 45 min

Cele:

Główne:

- ćwiczenie umiejętności czytania ze zrozumieniem pod kątem egzaminu gimnazjalnego

Operacyjne:

- uczeń poddaje analizie czytany tekst

- uczeń wykonuje polecenia do tekstu

- uczeń zastępuje termin zapożyczony rodzimym synonimem

- uczeń zna i identyfikuje środki stylistyczne

- uczeń zna specyfikę hasła encyklopedycznego – potrafi je zidentyfikować

Nieoperacyjne:

- podkreślenie szkodliwości nałogu tytoniowego i palenia papierosów

- wzbogacenie słownictwa ucznia

- wzbogacenie wiedzy nt tytoniu (jego pochodzenia i popularności)

Metody: heureza, praca z tekstem – ćwiczenia praktyczne, dyskusja

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna

Środki dydaktyczne:

Treść hasła „Tytoń” ze Słownika mitów i tradycji kultury W. Kopalińskiego (Warszawa 1991, s. 1221), karty pracy (na podstawie: Czytanie ze zrozumieniem 1. Ćwiczenia dla kandydatów do szkół średnich i uczniów gimnazjum Zofii Czarnieckiej-Rodzik – s. 60–61)

Przebieg lekcji:

1. Podanie tematu lekcji

2. Rozdanie tekstów z kartą pracy

3. Odczytanie tekstu indywidualnie przez każdego z uczniów

Pytanie o specyfikę tekstu – jaki jest to typ wypowiedzi? (nakierowanie na informacyjny, encyklopedyczny)

1. Nadzorowanie przez nauczyciela wykonywania kolejnych poleceń z karty pracy

1. Pytania 1 – Kto…

- przywiózł tytoń do Europy? Francisco Hernandez

- przyczynił się do powstania nazwy „nikotyna”? Jean Nicot

- rozpowszechnił palenie tytoniu na dworze królewskim? Walter Raleigh

- pierwszy zaczął karać poddanych za palenie? Król Anglii – Jakub I

- uznał, że palenie tytoniu należy do dobrego tonu? Car Rosji – Piotr I

- zapisywał swoim pacjentom wdychanie dymu w celach leczniczych? Hipokrates

- napisał wiersz wyśmiewający przykry nałóg palenia? J.A. Morsztyn

1. Pytania 2 – Kiedy…

- ludzie z własnej woli zaczęli wdychać dym? w starożytności

- dowiedziono naukowo szkodliwości nikotyny? w 1963 r.

- Europejczycy zetknęli się z tytoniem po raz pierwszy? W 1492 r.

- tytoń dotarł na Wyspy Brytyjskie? W 1586 r.

- moda na palenie pojawiła się w Polsce? W XVII wieku

- wprowadzono zakaz palenia w Rosji? W 1634 r.

- zniesiono bariery prawne zakazujące palenia w Szwajcarii? W połowie XVIII w.

1. Pytania 3 – W jaki sposób karano za palenie tytoniu…

- w Anglii? Podatkami i niełaską

- w Rosji? Chłostą i przecinaniem nozdrzy

- w Szwajcarii? Więzieniem, pręgierzem i grzywną

- w Kościele rzymskokatolickim? Ekskomuniką

1. Pytania 4 – Dlaczego…

- lekarze przyczynili się do rozpowszechnienia palenia w Europie? Uważano, że ma właściwości lecznicze

- nie udało się skutecznie zakazać palenia tytoniu? (podkreśl w tekście tylko jedno zdanie, które odpowiada na to pytanie)

„Stopniowo bariery prawne przeciw paleniu…”

- palenie tytoniu może prowadzić do przedwczesnej śmierci?

Raka lub rozedmę płuc i inne choroby

1. Pytanie 5 – Z przytoczonego wiersza wypisz trzy określenia, jakimi poeta nazywa tytoń.

Smrodliwe ziele, ziele śmiertelne, trucizna smrodliwa

Jak nazywa się ten środek stylistyczny? Epitet (metafora)

1. Pytanie 6 – Jaka figura stylistyczna została użyta w pierwszym wersie cytowanego wiersza?

Odp.: Apostrofa – zwrot do adresata (ziela, tytoniu)

1. Pytanie 7 – Odpowiedz na pytanie zawarte w przytoczonym wierszu: Francisco Hernandez

2. Pytanie 9 – Kogo miał autor na myśli, pisząc: „Trzciny, fajki, rurki wszelkiego rodzaju znajdujemy w wykopaliskach antycznych (…)”?

Odp.: pracę archeologów/ wykopaliska archeologiczne/ archeologów itp

1. Pytanie 8 – Podane wyrazy zastąp rodzimymi synonimami:

- z premedytacją (etym.: łac. praemeditatio 'obmyślanie' z praemeditari 'obmyślać')

- propagator (etym.: ) [rzecznik, krzewiciel, popularyzator]

- ekskomunika (etym.: późn. łac. excommunicatio 'wyłączenie ze społeczności'; od excommunicare 'wyłączyć ze społeczności')

- konsumpcja (etym.: łac. consumptio 'spożycie')

Podyktowanie, w ramach ciekawostki i poszerzenia wiedzy, etymologii powyższych wyrazów.

1. Praca domowa: krótka praca pisemna na wybrany temat:

1) Palenie szkodzi – rozprawka

2)Tekst zachęcający palaczy do zerwania z nałogiem (poważny lub żartobliwy)

3) Fraszka wyśmiewająca palenie, palaczy i/lub papierosy

Karta pracy:

Tytoń

Tytoń z osm.-tur. Tütün ‘dym’; por. Tabaka.

Człowiek jest jedynym stworzeniem wciągającym z premedytacją dym do swego ciała. Czynił to przez liczne wieki, paląc kadzidło w świętych miejscach, wdychając dym przez tubki z papieru albo liści, przez fajki drewniane albo gliniane, jeszcze na długo przed pojawieniem się tytoniu w Europie. Trzciny, fajki, rurki wszelkiego rodzaju znajdujemy w wykopaliskach antycznych, a Hipokrates przepisywał przeciwko astmie i niektórym chorobom wdychanie dymu z nawozu krowiego albo z ziół, jak np. podbiału. Tytoń, jaki dziś znamy, ofiarowano pierwszemu Europejczykowi, Kolumbowi, na Wyspach Bahama w 1492 r. Jak na ironię, pierwszym człowiekiem, który sprowadził tę roślinę do Europy, był lekarz, Francisco Hernandez, którego król hiszpański Filip II wyprawił w podróż badawczą do Meksyku. Francuski ambasador w Portugalii, Jean Nicot, posłał nasiona tytoniu królowej matce, Katarzynie Medycejskiej. On też stał się ojcem chrzestnym naukowej nazwy tytoniu, nikocjana (Nicotiana), i jej pochodnych, jak nikotyna. Sir Francis Drake (zob.) posłał w 1586 trochę liści Sir Walterowi Raleigh (zob.), dzięki któremu obyczaj palenia fajki wszedł w modę na dworze królowej Elżbiety I. W ciągu XVII w. obyczaj ten szerzył się w Europie błyskawicznie (przybył wtedy również do Polski), m.in. na skutek rzekomych właściwości leczniczych tytoniu. Lekarze byli właśnie głównymi propagatorami używania tej rośliny, którą dziś tak przeklinają. Król ang. Jakub I, wielki oryginał, był jej wrogiem, prześladował palaczy podatkami i niełaską, ale z niewielkim skutkiem. W 1634 r. zabroniono w Rosji palenia całkowicie, pod karą batogów i przecinania nozdrzy. Usiłowano zabronić palenia w wielu krajach – Danii, Szwecji, Holandii, na Sycylii, w Austrii i na Węgrzech, ale bez powodzenia. Daremnie też papież Urban VIII ogłosił bullę, grożącą ekskomuniką palącym tytoń albo zażywającym tabaki w kościele. Zwyczaj palenia oparł się majestatowi cara, papieża i króla. Stopniowo bariery prawne przeciw paleniu musiały wszędzie ustąpić przed jego nad wyraz korzystną dla państw ekonomiką. Szwajcaria opierała się najdłużej. Aż do połowy XVIII w. karano tam palenie (na równi ze zdradą małżeńską) więzieniem, pręgierzem i grzywną. W Rosji car Piotr I unieważnił wszelkie restrykcje, uznawszy palenie za jedną z cech nowoczesnej cywilizacji zachodniej. Po drugiej wojnie światowej konsumpcja tytoniu rośnie nieustannie, osiągając liczby astronomiczne. Dopiero w 1963 dowiedziono ponad wszelką wątpliwość, że palenie tytoniu przez czas dłuższy, np. przez 20 lat, wielokrotnie wzmaga prawdopodobieństwo wcześniejszego zejścia ze świata, jeszcze w pełni sił fizycznych i duchowych, na skutek raka płuc, rozedmy płuc albo wielu innych chorób. Mimo to większość palaczy nie rezygnuje ze swego nałogu.

Smrodliwe ziele, o ziele śmiertelne,

Które w krainy morzami oddzielne

Życzliwe skryto od nas przyrodzenie,

Kto cię na rodu naszego stracenie,

Kto cię na brzeg nasz przywiózł łodzią krzywą

I świat zaraził trucizną smrodliwą?

J. A. Morsztyn, „Na tabak – do Piotra”

za: W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1991, s. 1221.

1. Kto…

- przywiózł tytoń do Europy? ……………………………………….…………………………..

- przyczynił się do powstania nazwy „nikotyna”? ……………………………………………..

- rozpowszechnił palenie tytoniu na dworze królewskim? …….……………………………….

- pierwszy zaczął karać poddanych za palenie? …………………….……………………………

- uznał, że palenie tytoniu należy do dobrego tonu? ……………………………………………

- zapisywał swoim pacjentom wdychanie dymu w celach leczniczych? ………………………..

- napisał wiersz wyśmiewający przykry nałóg palenia? …………….……………………………

2. Kiedy…

- ludzie z własnej woli zaczęli wdychać dym? ……………………………………………………

- dowiedziono naukowo szkodliwości nikotyny? ………………………………………………...

- Europejczycy zetknęli się z tytoniem po raz pierwszy? …………………………………………

- tytoń dotarł na Wyspy Brytyjskie? ………………………………………………………………

- moda na palenie pojawiła się w Polsce? ………………………………………………………….

- wprowadzono zakaz palenia w Rosji? ……………………………………………………………

- zniesiono bariery prawne zakazujące palenia w Szwajcarii? …………………………………….

3. W jaki sposób karano za palenie tytoniu…

- w Anglii? ………………………………………………………………………………………………

- w Rosji? ……………………………………………………………………………………………….

- w Szwajcarii? ………………………………………………………………………………………….

- w Kościele rzymskokatolickim? ………………………………………………………………………

4. Dlaczego…

- lekarze przyczynili się do rozpowszechnienia palenia w Europie?

……………………………………………………………………………………………………………

- nie udało się skutecznie zakazać palenia tytoniu? (podkreśl w tekście tylko jedno zdanie, które odpowiada na to pytanie)

- palenie tytoniu może prowadzić do przedwczesnej śmierci?

……………………………………………………………………………………………………………

5. Z przytoczonego wiersza wypisz trzy określenia, jakimi poeta nazywa tytoń.

……………………………………………………………………………………………………………

Jak nazywa się ten środek stylistyczny? ………………………………………………………………..

6. Jaka figura stylistyczna została użyta w pierwszym wersie cytowanego wiersza? ………..………...

7. Odpowiedz na pytanie zawarte w przytoczonym wierszu: ……….………………………………….

9. Co miał autor na myśli, pisząc: „Trzciny, fajki, rurki wszelkiego rodzaju znajdujemy w wykopaliskach antycznych (…)”?

8. Podane wyrazy zastąp rodzimymi synonimami:

- z premedytacją ………………………………………………………………………………………….

[etym.: …………………………………………………………………………………………]

- propagator ……………………………………………………………………………………………..

[etym.: …………………………………………………………………………………………]

- ekskomunika …………………………………………………………………………………………..

[etym.: …………………………………………………………………………………………]

- konsumpcja ……………………………………………………………………………………………

[etym.: …………………………………………………………………………………………]

9. Praca stylistyczna na wybrany temat:

1) Palenie szkodzi – rozprawka

2)Tekst zachęcający palaczy do zerwania z nałogiem (poważny lub żartobliwy)

3) Fraszka wyśmiewająca palenie, palaczy i/lub papierosy