PRZYWRY ( TREMATODA)
motylica wątrobowa - Fasciola hepatica
Parazytoza: fascioloza Fasciolosis
Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wraz z żółcią zostają przesunięte do jelit, a następnie wydalone z kałem. Gdy jaja dostaną się na podmokłą glebę, roślinność, do rowów melioracyjnych, wówczas wylęgają się z nich orzęsione, pływające larwy – dziwadełka miracydia (żyją z zapasowego glikogenu zgromadzonego w komórkach ciała). Larwy wnikają do jamy oddechowej, a następnie wątrobotrzustki ślimaka – błotniarki, urzęsiony nabłonek odpada i przekształcają w workowatą sporocystę z kulami zarodkowymi,z których wykształcają się redie, a z nich cerkarie z ogonkiem stanowiącym organ ruchu w wodzie. Wydostają się do wody z ciała ślimaka przez otwór odddechowy i swobodnie pływają przez 30-34 godziny ( mają układ wydalniczy, przyssawkę, układ nerwowy i pokarmowy)Tracą ogonek, wpełzają na rośliny, otaczają się osłonką i czekają na żywiciela, będąc odpornym na wysychanie i wahania temp. Jako metacerkarie. Gdy żywiciel spożyje je z rośliny to uwalnia się z ona cysty w przewodzie pokarmowym pod wpływem soków trawiennych i jako młoda przywra przedostaje do przewodu żółciowego,przebijając ścianę jelita i wykorzystuje naczynia krwionośne układu żylnego wrotnego, lub wedruje aktywnie przez jame otrzewnową.
Objawy fasciolozy: gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, osłabienie, nudności, wymioty, zaparcia (=obstrukcje) na przemian z rozwolnieniami, bóle brzucha, powiększenie i bóle wątroby i trzustki, eozynofilia, stan zapalny dróg żółciowych i trzustki, stany podżółtaczkowe, zmiany pokrzywkowe na skórze, przyśpieszone OB.
motyliczka - Dicrocoelium dendriticum
Parazytoza: dikrocelioza Dicrocoeliosis
Cykl rozwojowy. Jaja zawierają w chwili składania rozwinięte miracydium. Larwa wylęga się ze skorupki jajowej dopiero po zjedzeniu przez lądowego ślimaka. Uwolnione miracydium wnika czynnie z jelita ślimaka do jego trzustko-wątroby przekształcając się w sporocystę. Z kul zarodkowych sporocysty macierzystej wytwarza się duża liczba sporocyst potomnych, u których z kolei rozwijają się cerkarie, które wędrują do jamy płucnej ślimaka skłębiając się po 200-300 w tzw. Kule śluzowe otoczone wydzieliną gruczołów płaszczowych żywiciela. Grupa kilku takich kul tworzy jedną bryłkę otoczoną wspólną osłonką śluzową, które wyrzucone na zewnątrz przyczepiają się do roślin i zjadane są przez mrówki. W ich jelicie cerkarie uwalniają się z otaczającego je śluzu i jedna wędruje do węzła nerwowego okołoprzełykowego i tam otorbia się jako metacerkaria a pozostałe przekształcają się w jamie ciała. Powoduje to, że mrówka wchodzi w dzień na szczyt rośliny przytwierdzając się do nich kurczowo szczękami czekając aż zje je żywiciel ostateczny. Jeśli nie o zmroku wraca do mrowiska a rano znów to samo. Metacerkaria uwolniona w jelicie żywiciela ostatecznego dostaje się do przewodów żółciowych bezpośrednio z jelita przewodem żółciowym wspólnym lub po przebiciu ścian jelita układem żyły wrotnej. W pewnych wypadkach może dojść do eliminacji mrówki a u żywiciela ostatecznego rozwiną się od otoczonej śluzem cerkarii do postaci dojrzałej.
Objawy dikrocelioza: może przebiegać z zapaleniem dróg żółciowych, czemu towarzyszy ostry ból w nadbrzuszu, powiększenie wątroby, żółtaczka, gorączka. Najczęściej przebiega bezobjawowo.
przywra kocia - Opisthorchis felineus
Parazytoza: opistorchoza (opistorchosis)
Cykl rozwojowy: wydalone do wody jajo z macicy zawiera wykształcone miracydium. Dostaje się do żołądka 1 żywiciela pośredniego-ślimaka, opuszcza skorupkę i przebija ścianę żywiciela i przekształca się w sporocystę, w której po miesiącu są redie. Opuszczaja sporocyste i przenikają do trzukowątroby ślimaka gdzie tworzą cerkarie, które wydostaja się czynnie ze ślimaka do wody i przyczepia się do skóry ryb z rodziny karpiowatych. Cerkaria traci ogon i przenika przez skórę do mieśni gdzie w ciele 2 żywiciela pośredniego przekształca się w metacerkarię. Jest ona forma inwazyjną dla żywiciela ostatecznego, który zaraża się zjadając surowe mięso ryby. Wciele ż.ostatecnego osiąga dojrzałość płciową.
TASIEMCE ( CESTODA)
tasiemiec uzbrojony (tasiemiec samotny) Taenia solium
Parazytoza: tasiemczyca (cestodoza) -Taeniosis (Cestodosis)
Cykl rozwojowy. Pasze zanieczyszczone odchodami ludzkimi z jajami pasożyta są źródłem zakażenia zwierząt – żywicieli pośrednich. Pod wpływem soku trawiennego, onkosfera zostaje uwolniona, przedostaje się do naczyń świni lub dzika i wędruje wraz z krwią do mięśni, gdzie osiedla się w formie finny – wągra typu cysticercus. Człowiek spożywając niedogotowane, niedosmażone lub surowe mięso z dzika lub świni (metka, tatar) umożliwia dalszy rozwój pasożyta. Wpuklony czerwioch czyli scolex wywraca się (uwypukla na zewnątrz) z finny, pęcherzyk w którym przebywał zanika, a główka i szyjka wzrastają oraz rozwijają się w dojrzałego tasiemca. Pasożyt egzystuje w jelicie cienkim człowieka. Tasiemiec żyje około 20 lat. Żywicielem pośrednim może być również królik.
Objawy: eozynofilia, bóle brzucha, nudności, zgaga, wychudzenie.
Parazytoza: wągrzyca (finnoza, cystycerkoza) – Cysticercosis
Jeśli człowiek stanie się żywicielem pośrednim tasiemca uzbrojonego, wówczas mamy do czynienia z chorobą – wągrzycą Cysticercosis. Jest ona niebezpieczna, bowiem wągry zasiedlają mięśnie, gałkę oczną, rdzeń kręgowy i mózg. Objawy są oczywiście ze strony tych organów, typu neurologicznego. Nieleczona prowadzi do zgonu. Rozpoznanie umożliwia zdjęcie rentgenowskie, tomografia i rezonans magnetyczny (zwapniałe otoczki wokół wągrów, poszerzone komory mózgu), test ELISA.
tasiemiec nieuzbrojony - (tasiemiec przewiercony) Taenia saginata
Parazytoza: tasiemczyca (cestodoza) Taeniosis (Cestodosis)
Cykl rozwojowy. Bydło (przeżuwacze) zaraża się roślinnością lub wodą zanieczyszczoną odchodami ludzkimi zawierającymi jaja tasiemca. W żołądku następuje oswobodzenie wągra – finny typu cisticercus. Onkosfery przebijają ścianę przewodu pokarmowego i wnikają do naczyń krwionośnych lub limfatycznych. Prąd krwi lub limfy przenosi je do tkanki łącznej i mięśni (do mięśni docierają z krwią). W mięśniach osiedlają się onkosfery w formie pęcherzyków z czerwiochem. Człowiek zakaża się po spożyciu surowego (metka, tatar), niedogotowanego lub niedosmażonego (np. na grillu) mięsa wołowego. W przewodzie pokarmowym człowieka zachodzi rozwój scolexu i szyjki w postać dorosłą z członami.
Objawy. Nie są swoiste. Występuje zgaga, nudności, bóle brzucha, zaparcia na przemian z biegunką, rozszerzenie źrenic, eozynofilia, wilczy apetyt lub brak apetytu, wstręt do niektórych (niegdyś lubianych) potraw, nocne dreszcze, rozdrażnienie nerwowe, wychudzenie, niedokrwistość, niekiedy zapalenie wyrostka robaczkowego.
bruzdogłowiec szeroki - Diphyllobothrium latum (dawna nazwa: Dibothriocephalus latus)
Parazytoza: difilobotrioza Diphyllobothriosis
Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wydostają się wraz z kałem do wody (zbiorniki i scieki). Wylęgłe onkosfery (koracidia) dzięki rzęsęką pływają; wyposażone są w 6 haków. Zostają pożarte przez widłonogi - oczliki. W jelicie widłonoga (Cyclops, Diaptomus) koracidium traci rzęski, przebija się do jamy ciała i przekształca w procerkoid Procerkoid posiada cerkomer, czyli wachlarzykowaty ogonek z 6 hakami. Oczlik zostaje zjedzony przez rybę. W ciele ryby procerkoid traci cerkomer i rozwija się w finnę pleurocerkoid (forma wągra niepęcherzykowata). Pleurocerkoid zasiedla tkankę mięśniową i wątrobę ryby. Człowiek lub inny ssak staje się żywicielem ostatecznym po spożyciu ryby z finnami. Pasożyt rozpowszechniony jest wśród ludności spożywającej ryby surowe lub półsurowe.
Objawy. Tasiemiec chłonie kobaltu i witaminy B12, przez co człowiek narażony jest na wystąpienie niedokrwistości megaloblastycznej (Addisona-Biermera). Istotna jest rozmowa z pacjentem na temat stosowanej diety i zwyczajów dietetycznych. U chorych występują nudności, wymioty, zgaga, wilczy głód lub brak łaknienia, rozszerzenie źrenic, wychudzenie, biegunka, eozynofilia, bóle brzucha, dreszcze nocne.
tasiemiec wielojamowy - Echinococcus multilocularis (zle rozwój)
Parazytoza: bąblowicę wielokomorową
Cykl rozwojowy: proglotyd maciczny odrywa się od strobili i wydostaje się przez odbyt na powierzchnie skóry żywiciela ostatecznego (głównie psa). Powoduje świąd okolicy odbytu. Pies odbywa „zabiegi” mające na celu usunąć źródło prażnienia co sprawia rozprzestrzenienie się jaj pasożyta do środowiska zewnętrznego z którego dostają się na skórę innych zwierząt np.owcy a z tamtąd na dojących je ludzi. Żywiciel pośredni połyka jaja a znich w żołądku/jelicie wydostaje się onkosfera, która przenika czynnie do naczyń krwionośnych/chłonnych jelita cienkiego, trafiając do wątroby z z układem żyły wrotnej. Larwy bez trudu przedostają się przez naczynia włosowate i wedrują z duży obiegiem krwi po całym organizmie trafiając do różnych narzadów w których przekształca się w cerkodia typu bablowiec (echinococcus)np.:wątroba,płuca, nerki,sledziona,miesnie,mózgowie,gałka oczna,tk.podskórna,kosci. Od tej chwili wokół larwy zbiera się płyn bezbarwny, a pęcherzyk zwiększa swoje rozmiary. Poprzez pączkowanie powstają z larwy protoskoleksy, czyli formy larwalne potomne, leżące w tzw. Komorach/torebki lęgowych (larwy wtórne/2 pokolenia). Protoskoleksy zjedzone przez psa /innego żywiciela ostatecznego wynicowuja się w jelicie cienkim i przytwierdzają do błony śluzowej przyssawkami i hakami ryjkowymi.
Objawy:
tasiemiec bąblowiec - Echinococcus granulosus (Taenia echinococcus)
Parazytoza: bąblowica – Echinococcosis
Cykl rozwojowy: Jaja wydostają się z ustroju żywiciela ostatecznego wraz z kałem (pies, kot)na zewnątrz i zanieczyszczają wodę lub rośliny spożywane przez ludzi lub zwierzęta gospodarskie. W zapłodnionych jajach znajdują się onkosfery. Żywiciel pośredni połyka jaja a z nich w żołądku/jelicie wydostaje się onkosfera, która przenika czynnie do naczyń krwionośnych/chłonnych jelita cienkiego, trafiając do wątroby z z układem żyły wrotnej. Larwy bez trudu przedostają się przez naczynia włosowate i wedrują z duży obiegiem krwi po całym organizmie trafiając do różnych narządów w których przekształca się w cerkodia typu bablowiec (echinococcus)np.:wątroba,płuca, nerki,sledziona,miesnie,mózgowie,gałka oczna,tk.podskórna,kosci. Od tej chwili wokół larwy zbiera się płyn bezbarwny, a pęcherzyk zwiększa swoje rozmiary. Poprzez pączkowanie powstają z larwy protoskoleksy, czyli formy larwalne potomne, leżące w tzw. Komorach/torebki lęgowych (larwy wtórne/2 pokolenia). Protoskoleksy zjedzone przez psa /innego żywiciela ostatecznego wynicowuja się w jelicie cienkim i przytwierdzają do błony śluzowej przyssawkami i hakami ryjkowymi.
Objawy: Zakażenie bakteryjne (paciorkowce, gronkowce, pałeczki) echinokoka jest powodem powstania wielkiego ropniaka. Pęcherz bąblowca uciskając na okoliczne tkanki i organy wywołuje objawy chorobowe, może nastąpić przebicie pęcherza do jamy ciała, żołądka, worka osierdziowego, pęcherza moczowego, naczyń krwionośnych, jelit, czy komór mózgowych. W razie wylania się płynu z pęcherza bąblowca (pęknięcia) do tkanek dochodzi do zatrucia organizmu metabolitami pasożyta i wystąpienia uogólnionej pokrzywki, a nawet śmierci (np. po pęknięcie pęcherza w płucach). Pęknięcie zropiałego pęcherza bąblowca powoduje uogólnione zakażenie ropne, kończące się śmiercią. Wreszcie rozerwanie cysty bąblowca powoduje rozpowszechnienie się protoskoleksów w ustroju (przerzuty).
Bąblowica wątroby – choroba rozwija się wiele lat, w utajeniu, nie dając ostrych objawów. Po pewnym czasie występują objawy zatrucia metabolitami tasiemca i eozynofilia. Wątroba stopniowo powiększa się, staje się obolała, badaniem palpacyjnym stwierdza się niekiedy chełbotanie. Niekiedy obserwuje się stany podżółtaczkowe lub żółtaczkę i puchlinę wodną. Pęknięcie pęcherza echinokoka objawia się nagłą pokrzywką, drgawkami, nudnościami, wymiotami, i zapaścią. Chory wykazuje wstręt do potraw tłustych. W razie zropienia pojawia się leukocytoza obojętnochłonna i gorączka. Powiększeniu ulega śledziona i węzły chłonne. Zwiększa się stężenie Ig G i E. Bąblowica wielokomorowa wątroby grozi zgonem żywiciela.
Bąblowiec płuc. Początkowo choroba objawia się kaszlem i krwiopluciem. Następnie kaszel nasila się, przy osłuchiwaniu stwierdza się osłabienie szmeru oddechowego, stłumienie odgłosu opukowego i rzężenie drobnobańkowe. Przebicie pęcherza do tchawicy objawia się ostrym kaszlem i wykrztuszaniem żółtawej wydzieliny. Przebiciu towarzysz wstrząs anafilaktyczny i drgawki. Zgon następuje wskutek wstrząsu i uduszenia.
OBLEŃCE ( NEMATHELMINTHES)
glista ludzka - Ascaris lumbricoides
Parazytoza: glistnica (askarydoza) Ascariosis (Ascariasis, Ascaridosis)
Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wraz z kałem wydostają się na zewnątrz. W środowisku zewnętrznym w jajach rozwijają się larwy glisty. Gdy jaja dostana się do przewodu pokarmowego żywiciela zostają nadtrawione, wówczas larwy czynnie opuszczają otoczki jajowe, przebijają ścianę jelita i wnikają do naczyń krwionośnych oraz limfatycznych.Z krwią dostają się poprzez wątrobę i serce do płuc. Przebijają śródbłonek naczyń i nabłonek pęcherzyka płucnego, przechodzą do światła pęcherzyków, oskrzelików i oskrzeli. W płucach zachodzą 2 linienia. Ruchy migawkowe nabłonka i odruchy kaszlu transportują larwy do gardła. Zostają połknięte, dzięki czemu pasożyt ponownie trafia do jelita cienkiego, gdzie linieje, dojrzewa i wzrasta. Glista żyje około 1 roku. W trakcie wędrówki larwy linieją 4krotnie. Dojrzewają w ciągu 3 miesięcy. Dojrzałe osobniki mają zdolność wpełzania do przewodu trzustkowego, dróg żółciowych i wyrostka robaczkowego.
Objawy: przy pustym żołądku uczucie ssania w okolicy podżebrowej i żołądka, nudności, ślinotok, zwiększony apetyt lub brak apetytu, świąd odbytu, pokrzywka na skórze, swędzenie końca nosa i narządów płciowych, bóle napadowe brzucha, wzdęcia, zaparcia czasem na przemian z rozwolnieniami lub biegunkami. Źrenice rozszerzone. Chorzy są nerwowi, cierpią na bezsenność i nocne dreszcze, niekiedy pojawiają się u nich drgawki. Ponadto eozynofilia, niedokrwistość, bóle głowy, osłabienie, spadek masy ciała, opuchnięcie powiek Zapętlenie się licznych glist powoduje niedrożność jelita. W czasie przechodzenia larw do płuc występuje kaszel, gorączka i ataki duszności. W razie wniknięcia glist do trzustki – zapalenie a nawet martwica trzustki. Przedostanie się glist do przewodu żółciowego objawia się stanem zapalnym i żółtaczką.
owsik spiralny Enterobius vermicularis seu Oxyuris vermicularis
Parazytoza: owsica – Enterobiosis (oxyuriosis)
Zakażenie. Zakażenie owsikiem następuje wskutek spożycia pokarmu zanieczyszczonego jajami, ponadto podczas wkładania do ust różnych przedmiotów i rąk zanieczyszczonych jajami. Choroba rozpowszechniona głównie wśród dzieci. Owsiki przebywają w końcowej części jelita cienkiego i w jelicie grubym (okrężnica). Po osiągnięciu dojrzałości płciowej samice są zapładniane przez samców. Zapłodnione samice wędrują do odbytnicy, zazwyczaj nocą i wypełzają na zewnątrz w celu zniesienia jaj w fałdach okołoodbytowych (w fałdach zwieracza zewnętrznego odbytu). Składanie jaj wywołuje u chorego swędzenie. Drapanie w okolicy odbytu powoduje naniesienie jaj na dłonie i wprowadzenie ich pod paznokcie. Łatwo więc dochodzi do samozarażenia jak i też zakażania innych ludzi (dotykanie żywności, zabawek wkładanych przez dzieci do ust). U dziewczynek samice wędrują również do przedsionka pochwy, w celu zniesienia jaj. Samica składa 8-10 tysięcy jaj.
W przewodzie pokarmowym, z jaj wylęgają się larwy, które następnie rozwijają się w jelicie do postaci dorosłych.
Objawy: swędzenie w okolicy odbytu, u dziewcząt – świąd i stan zapalny warg sromowych oraz przedsionka pochwy, niekiedy upławy. Ponadto nerwowość, wychudzenie, ogólne osłabienie, bóle brzucha., rzadziej zapalenie wyrostka robaczkowego.
włosogłówka ludzka (cianka)Trichocephalus trichiurus (=Trichuris trichiura)
Parazytoza: włosogłówczyca (trichurioza) Trichocephaliasis, Trichurosis seu Trichuriosis
Cykl rozwojowy. Samica składa około 3 tys. jaj. Jaja wydostają się wraz z kałem do wody lub gleby, gdzie dojrzewają w ciągu kilku tygodni. Zakażenie następuje przez spożycie pokarmu lub wody zanieczyszczonej jajami inwazyjnymi. W jelicie cienkim larwy wylęgają się po wyschnięciu jednego z czopów biegunowych i w ciągu 2-24 h przedostają się do jelita grubego, gdzie odbywają linienie i osiągają postać dojrzałą po miesiącu. Zagłębione przednim końcem ciała pod błoną śluzową jelita karmią się krwią i żyją kilka lat.
Objawy:Bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, nudności, biegunka, utrata łaknienia, zahamowanie rozwoju fizycznego.
nitkowiec ludzki Filaria sanguinis hominis Bancrofti - (Wuchereria Bancrofti)
Parazytoza: słoniowatość (słoniowacizna) Elephantiasis arabum(Wuchereriosis)
Cykl rozwojowy. Zakażony larwami komar podczas odżywiania się krwią wprowadza do ustroju człowieka larwy. Larwy czynnie migrują do naczyń krwionośnych i limfatycznych. Osiadają w węzłach chłonnych, gdzie dojrzewają i wzrastają. Zapłodniona samica wydala larwy. Nocą larwy przedostają się z układu chłonnego do krwi obwodowej, skąd są pobierane przez komary odżywiające się krwią. W przewodzie pokarmowym komara są krótko, migrują do jamy ciała, gdzie dojrzewają i wzrastają, po czym aktywnie przechodzą do ślinianek owada, a stąd znów trafiają do żywiciela ostatecznego.
Objawy. Pasożyty powodują niedrożność węzłów i naczyń limfatycznych, ponadto pobudzają do wzrostu tkankę łączną właściwą. Skutkiem tego są zastoje limfy, wystąpienie obrzęków i narastanie tkanki łącznej wokół pasożyta. Chorzy mają gorączkę, dreszcze, eozynofilię. Charakterystyczne dla choroby jest wyjątkowe powiększanie się części ciała w których egzystuje pasożyt. Najczęściej przebywa on w okolicach narządów płciowych, wokół gruczołów sutkowych, w pachwinach i w kończynach. Objawy typu olbrzymich zdeformowanych części ciała noszą nazwę słoniowacizny. Mikrofilarie w ciągu dnia zlokalizowane są w naczyniach (zatokach) i grudkach chłonnych narządów wewnętrznych (serce, płuca, wątroba, trzustka, śledziona, nerki). Mogą wówczas upośledzać ukrwienie tych organów oraz wywoływać stany zapalne. Okolice pasożytowania nitkowca najczęściej ulegają zakażeniu paciorkowcami i gronkowcami, co przejawia się zropieniem, i martwicą tkanek.
włosień spiralny = trychina (włosień kręty) Trichinella spiralis
Parazytoza: włośnica Trichinellosis = Trichinosis
Cykl rozwojowy. Zakażenie następuje wskutek spożycia mięsa zawierającego wapienne cysty parazyta. W przewodzie pokarmowym żywiciela larwy pod wpływem soków trawiennych ulegają oswobodzeniu. W jelicie cienkim larwy dojrzewają płciowo kosztem żywiciela. Po kopulacji i zapłodnieniu samice rodzą (po 3-4 dniach od zakażenia) żywe larwy (jajożyworodność) w ilości około 1500 ( w ciągu 1-3 tygodni). Larwy aktywnie przebijają się do naczyń krwionośnych i limfatycznych i z prądem krwi lub chłonki przenoszone są do mięśni oraz węzłów chłonnych i tkanki łącznej. Tkanką docelową jest tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana, w której osiadają, otaczają się błoną i zwijają w spiralkę (po 30-40 dniach od zakażenia). Błona cysty ulega z czasem zwapnieniu. Dalszy rozwój larw możliwy jest w przewodzie pokarmowym kolejnego żywiciela. U człowieka rozwój danej generacji praktycznie zostaje zahamowany – zatrzymany w stadium cysty mięśniowej. U innych żywicieli natomiast stadia larwalne w cystach mięśniowych oczekują na zjedzenie przez drapieżnika/padlinożercę. Cysty mają długość około 0,4-0,6 mm, szerokość 0,3 mm. Ścianki cysty na biegunach są najgrubsze.
Larwy otorbiają się (tworzą cysty) głównie w mięśniach międzyżebrowych, w mięśniach języka, gardła i w przeponie. Larwy mięśniowe żyją nawet 40- 60 lat. Zwapnienie otoczek cyst występuje po około 8-10 miesiącach.
Objawy: opuchnięcie powiek, wysypka (pokrzywka) na skórze, obrzęk twarzy, wzrost stężenia gamma-globulin, bóle brzucha, nudności, brak łaknienia, biegunka (niekiedy z domieszką krwi), zaparcia, wzdęcia. Objawy występują po 1-2 dniach od zakażenia. Ponadto dreszcze, gorączka (nawet przez kilka tygodni). Po 7-8 dniach pojawiają się bóle i porażenia mięśni oraz obrzęk twarzy. Następuje wzrost liczby krwinek kwasochłonnych. W moczy często obecne jest białko (białkomocz). Pod paznokciami widnieją tzw. “drzazgi włośnicze” (liniowe krwawe wybroczyny). Podwyższona aktywność kinazy fosfokreatynowej. Chorobie często towarzyszy zapalenie płuc lub opłucnej.
STAWONOGI ( ARTHROPODA)
PAJĘCZAKI ( ARACHNIDA)
kleszcz pospolity, pastwiskowy – Ixodes ricinus
Rozwój. Trójżywicielowy – poszczególne stadia (larwa, nimfa i samica) karmią się na trzech różnych żywicielach. Każde pobiera krew tylko raz w swoim życiu i po nakarmieniu odpada od żywiciela. W glebie postać młodociana linieje i przechodzi w następne stadium, a najedzona samica wytwarza jaja, które składa w jednym miejscu w dużych ilościach i ginie. Może atakować wszystkie kręgowce – larwy najchętniej drobne ssaki, ptaki i gady (2-5 dni), nimfy większe np. jeże, lisy, sarny, dziki (2-7 dni), samice duże zwierzęta np. krowy, kozy, owce (6-11a dni). Samce odżywiają się głównie płynami ustrojowymi i na żywiciela przechodzą w celu znalezienia samic. Człowieka atakują głównie samice i nimfy.
Znaczenie w medycynie. Ślina kleszcza zawiera substancje drażniące skórę. Wirusy kleszczowego zapalenia mózgu (kleszczowe zapalenia mózgu KZM – encephalitis ixodica), krętki Borrelia burgdoferi (borelioza z Lyme), pałeczki tularemii ( Francisella tularensis – tularemia), gram (-) pałeczki bruceli ( Brucella melitensis, Br. abortus, Br. suis, Br. canis, wywołujące Burcellosis, pałeczki listerii ( Listeria monocytogenes – listerioza ), pałeczki erlichiozy ( Ehrlichia, E. equi wywołujące erlichiozę), gorączka Q ( Cixiella burnetti - Febris Q), pierwotniak Babesia bovis – babeszjozę,
świerzbowiec drążący - Sarcoptes scabiei
Parazytoza: świerzbowica, świerzb, sarkoptoza – Scabies = Sarcoptosis
Cykl rozwojowy:Kopulacja i tym samym zapłodnienie samicy odbywa się na powierzchni skóry. Zapłodniona samica po 4-5 dniach składa jaja w tym celu wgryza się pod naskórek i drąży w skórze kręte chodniki oraz komory, w których składa jaja po 2 lub 3 dziennie. Po 3 – 4 dniach wykluwają się 6-nożne larwy, które wychodzą na powierzchnię skóry, drąży korytarze po czym linieje, przeobrażają się w 8-nożne larwy, z których po kolejnym linieniu uwalnia się samiec/samica pozostająca w wylince nimfy(nimfy 2 stopnia), gdzie zostaje zapłodniona i opuszcza ją. Samice opuszczają wylinkę i drążą nowe kanaliki. Cykl trwa 14 dni. Żywicielem właściwym jest człowiek. Zakażenie następuje przy bezpośrednim kontakcie z osobnikiem chorym (np. podawanie ręki), za pośrednictwem wspólnej pościeli, ręczników i ubrań.
Objawy: widoczne w skórze różowe ślady - korytarze i komory wypełnione szaroczarnym kałem roztoczy i na końcu larwa. silny świąd w wyniku drążenia korytarzy. Najczęściej zajęte są boczne powierzchnie palców, na nadgarstkach, łokciach, w pachwinach, okolicach brzucha, okolice brodawek sutkowych. Ciepło pobudza ruchliwość świerzbowca. Często wtórne zakażenie bakteryjne przez uszkodzenia naskórka drapiąc.
obrzeżek gołębi - Argas refleksu
cykl rozwojowy: Samica składa w ciągu życia około 700 jaj w seriach po 10-50 sztuk w szczelinach miejsca bytowania. Po około 30 dniach wykluwa się sześcionożna larwa. Odżywia się przez tydzień po czym przekształca się w ośmionożną nimfę. Kolejne stadia (4-5) odczepiają się od żywiciela już po około godzinie, dlatego najbardziej ekspansywne są larwy. Dorosłe osobniki są odporne na niskie temperatury a głodować mogą ponad rok, zaś nimfy nawet do 3 lat.
Przenosicielstwo i objawy: Kłują boleśnie a świąd utrzymuje się dość długo. Mogą przenosić krętki Borelia anserina oraz zarazki gorączki Q, paraduru gołębi oraz piroplazmozę ptasią. Wirus kleszczowego zapalenia mózgu zachowuje w nich żywotność przez 450 dni. Przyczyniają się do powstawania alergii oraz astmy.krętki Treponema pałeczki duru rzekomego,Coxiella burnetti(Febris Q),Samonella paratifi
ptaszyniec - Dermanyssus gallinae
cykl rozwojowy: samica po posiłku z krwi składa jednorazowo ok8 ja a rozwój trwa 7-10 dni.
Przenosicielstwo: wirusowe i bakteryjne choroby drobiu. U człowieka powoduje świąd i zmiany skórne oraz mechaniczne uszkodzenie skóry szczękoczułkami. Dojerzany o przenoszenie wirusów zap.mózgu w St. Louis z drobiu na ludzi. Wirusy z rodzaju Alphavirus, spirochety ptasie i toksoplazmozę. krętki Treponema,Coxiella burnetti,Rickettsia siberica(gor.syber.);
rozkruszek mączny - Acarus siro
Cykl rozwojowy: występuje stadium spoczynkowe-hypopus, które może przyczepiać się do różnych owadów i gryzoni.
Przenosicielstwo i objawy: u ludzi powoduje swiad magazynierów(świad i podrażnienie),odczyn uczuleniowy (spojówki i skóry),drażniąco na drogi oddechowe, zaburzenia ż-j.Mogą być zarazone jajami robaków i bakteriami.
kleszcz tajgowy - Ixodes perulcatus
Przenosicielstwo: wirusowów kleszczowego wiosenno-letniego zap.mózgu które mogą przejść transowarialnie na nastepne pokolenie
kleszcz łakowy - Dermacentor reticulatus
Przenosicielstwo: pałeczki brucelozy,pierwotniaki wywołujące piroplazmozę, wirusy kleszczowego zapalenia mózgu i rdzenia, rezerwuar i przenosicielstwo pałeczek tularemii(Francisella tularensis), paraliz kleszczowy-symatryczne porażenie wiotkie wywołane toksyna ślinową u dzieci może spowodować śmierć
STAWONOGI ( ASTHROPODA)
OWADY ( INSEKTA)
wesz ludzka - Pediculus humanus
Parazytoza: wszawica – Pediculosis
Cykl rozwojowy: samica składa jaja(gnidy), na ubraniu/włosach. Jaja są przyczepione wydzielina gruczołu cementowego, która jest Trudo rozpuszczalna w wodzie, posiada wieczko z komorami mikropylarnymi po około 1tyg.powstaje larwa a z niej nimfa przechodzaca 3 linienia a z niej dorosła postać. Cykl trwa ok. 16 dni.
Przenosicielstwo i objawy: wesz głowowa umiejscawia się głownie w okolicy skroniowej i potylicznej; nakłuwanie skóry wywołuje świąd. Rany spowodowane drapaniem ulegają niekiedy zakażeniu ropnemu. Na włosach widoczne gnidy i wszy. Charakterystyczny rumień na karku. Świąd i pieczenie wywołane ukłuciami również przy wszy odzieżowej. Może ona przenosić na człowiek riketsje duru epidemicznego ( Rickettsia prowazeki – dur wysypkowy epidemiczny –Typhus exanthematicus), Rickettsia Quintana - gorączka okopowa – wołyńską/pięciodniową), krętki Borrelia recurrentis – dur powrotny – Typhus recurens).
prusak - Blatella germanica
cykl: jaja w kokonie (ootheca) ok. 40 sztuk po 24-40 dniach → wciska jaja w szpary → larwy → 6 linień → samice bądź samce
przenosi cysty pierwotniaków i jaja robaków (np. Entamoeba histolitica, Giardia lamblia, owsik, glista, tasiemce), bakterie; Salmonella, Shigella (wywołuje czerwonkę bakteryjną), , Staphylococcus aureus (infectio staphylococctica – posocznica), wirusy zap. Watroby typu A, B, C, D, E wywołujące wirusowe zap.watroby – Hepatitis viralis, prętka gruźlicy - Mycobacterium tuberculosis wywołujące gruźlicę – Tuberculosis,
pluskwa domowa - Cimex lactularius
cykl rozwojowy: samica po posiłku z krwi składa jaj z wieczkiem kilkadziesiąt sztuk, przytwierdzonych do podłuza substancja cementową. Po około 10 dniach wykluwaja się larwy po przejsciu 5 linień osiagaja dojrzałość płciowa. Cykl trwa około 1,1/2-2m-cy.
Objawy: nieprzyjemny zapach w miejscu żerowania owadów; skórne zmiany alergiczne na skórze, grudki zapalne, świąd skóry, pokrzywka, rzadziej nasilony katar i częste kichanie.
pchła ludzka - Pulex irritans
Cykl:Larwy są ruchliwe, robakowate, żywią się resztkami organicznymi. Jaja są składane do szpar podług i mebli. Przeobrażenie jest zupełne (larwa i poczwarka). Jest żywicielem pośrednim tasiemca Dipylidium caninum. Pchła szczurza Xenopsylla cheopis jest propagatorem pałeczki dżumy Yersinia pestis. Pchła ludzka może być przenosicielem pałeczki tularemii Francisella tularensis.
Objawy: owad widoczny gołym okiem. W miejscu ukłucia powstaja plamki i grudki zapalne, świąd, niekiedy wtórne zakażenie bakteriami ropnymi. Widoczne są przeczosy powstałe w wyniku ciągłego drapania.
wesz łonowa - Pthirus pubis
Cykl rozwojowy: samica składa około 30 jaj, rozwój jaj trwa 7-8dni. Nimfy (3 stadia). Rozwój larwy do postaci dorosłej trwa około 18 dni.
Przenosicielstwo: drażni skórę, zap.spojówek i brzegów powiek
gez bydlęcy - Hypoderma bovis
Cykl: samica składa jaj na sierści bydła----larwa(wbija się w skóre i wedruje przez miesnie do kanału kregowego ok4m-cy i usadawia się pod skóra w okolicy grzbietowej, tu linieje i pozostaje przez 11tyg.tworzy się guz, z któregowystaja płytki przedchlinkowe larwy i wycieka płyn surowiczy. Dorosła larwa wypada z guza i w glabie przeobraża się w poczwarke(bobówka) tam pozostaje 24-70dni.
Przenosicielstwo: muszyca oka i opon m-r przez larwe 1 stadium. Larwa migrant u dzieci i pracowników wiejskich.
pchła szczurz.tropik - Xenopsylla Cheops
cykl jak u ludzkiej
przenosicielstwo: pałeczki dżumy – Yersinia pestis- dżumę – Pestis, riketsje duru wysypkowego szczurzego – Ricketsia mooseri – dur wysypkowy szczurzy, riketsje gorączki rzecznej – Rickettsia tsutsugamusi – dur zaroślowy _ gorączka rzeczna japońska, riketsje gór Skalistych – Rickettsia rickettsii.
widliszek - Anopheles maculipennis
cykl: zapłodniona samica szuka żywiciela po pobraniu krwi, składa jaj na wodzie z których wykluwają się larwy 4 stadia,po 4 lnieniu uwalnia się ruchliwa poczwarka nie pobiera pokarmu po 3-4 dniach powstaje imago (postać dorosła), samiec na zime ginie a zapłodniona samica przetrwa zime aby złożyć jaja. W ciagu roku powstaję 4 pokolenia.
Cykl rozwojowy: Samice i samce łączą się w pary już po 48 godzinach po opuszczeniu poczwarek. Samica kopuluje jeden raz w życiu i otrzymane od samca plemniki gromadzi w ciele w zbiorniczku. Plemniki stopniowo są uwalniane w celu zapłodnienia rozwijających się jaj. Do produkcji jaj samica potrzebuje wysoko białkowego pokarmu, więc zaraz po kopulacji poszukuje gospodarza. Człowiek wydziela charakterystyczny dla niego zapachem, dwutlenek węgla i ciepło, co przyciąga komary. Jaja są składane pojedynczo, następnie są zlepiane substancją kleistą w grupy pionowych jaja, które przybierają kształt łódeczki, unoszącej się na powierzchni wody. Po 24-36 godzinach wylęgają się larwy. Wyróżnia się cztery stadia larwalne. Larwy rozwijają się pobierając pokarm z różnych głębokości w wodach słodkich, bogatych w szczątki organiczne. Po 7-10 dniach larwy kończą rozwój i przechodzą w stadium poczwarki, która trwa tylko 2-4 dni. Z poczwarek wylatują osobniki dorosłe gotowe wydać szereg następnych pokoleń w czasie sezonu, jeśli znajdą odpowiednie miejsca do rozmnażania się. Tempo rozwoju pokolenia szkodnika zależy od temperatury. Optymalna temperatura od 20- 25oC. Rozwój pokolenia trwa wówczas 10-14 dni, a w gorszych warunkach może być wydłużony do 3-5 tygodni. Latem może powstać 4-5 pokoleń komara kłującego, a jeśli lato jest gorące - nawet 6-7. Zimują zapłodnione samice.
Przenosicielstwo i objawy: Komary kłują ludzi i zwierzęta domowe o zmierzchu lub o świcie, pobierając krew w pomieszczeniach. Głodne samice mogą też kąsać w ciągu dnia. Lubią krew bydła i często przebywają w oborach, na suficie nad zwierzętami. Z łatwością przekłuwają cienką letnią odzież, a ich ślina wywołuje u osób wrażliwych odczyny uczuleniowe i świąd. Przenosi ornitozy, wirusy neurotropowe z ptaków domowych i dziko żyjących na zwierzęta domowe i ludzi. Widliszek jest żywicielem ostatecznym i przenosicielem zarodźców malarii (Plasmodium), czynnika etiologicznego zimnicy.