12. MONITORING ŚRODOWISKA W KSZTAŁTOWANIU I OCHRONIE KRAJOBRAZU

MONITORING ŚRODOWISKA, badanie, analiza i ocena stanu środowiska w celu obserwacji zachodzących w nim zmian; niekiedy obejmuje także prognozowanie zmian środowiska. Monitoring środowiska może być prowadzony w skali globalnej (światowej), kontynentalnej, ogólnokrajowej i lokalnej (np. w strefie oddziaływania obiektu przemysłowego); może dotyczyć powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych, gleby i hałasu oraz przyrody ożywionej. Ważnym uzupełnieniem monitoringu środowiska są pomiary ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, np. wielkości emisji pyłów i gazów do atmosfery, ilości i składu ścieków odprowadzanych do wód, nagromadzenia i charakterystyki odpadów.
W Polsce do podstawowych zadań państwowego monitoringu środowiska należy dostarczanie informacji o: aktualnym stanie i stopniu zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska, ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska, dynamice antropogenicznych przemian środowiska przyrodniczego i przewidywanych skutkach użytkowania środowiska.
Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP) funkcjonuje w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, a jego zadaniem w odróżnieniu od monitoringów specjalistycznych jest prowadzenie obserwacji możliwie jak największej liczby elementów środowiska przyrodniczego, w oparciu o planowe, zorganizowane badania stacjonarne. Celem ZMŚP jest dostarczenie danych do określania aktualnego stanu środowiska oraz w oparciu o wieloletnie cykle obserwacyjne, przedstawienie krótko i długookresowych przemian środowiska w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Uzyskane wyniki z prowadzonych obserwacji stanowią podstawę do sporządzenia prognoz krótko i długoterminowych rozwoju środowiska przyrodniczego oraz przedstawienia kierunków zagrożeń i sposobów ich przeciwdziałania.

Program ZMŚP jest programem monitoringu funkcjonowania geoekosystemów (krajobrazów), służy zachowaniu struktury krajobrazowej Polski. Pod względem metodologicznym program ZMŚP opiera się na koncepcji funkcjonowania systemu, realizuje założenia zachowania georóżnorodności i bioróżnorodności całego kraju. Podstawowym obiektem badań w ZMŚP jest zlewnia rzeczna (jeziorna), w zasięgu której zlokalizowane są testowe powierzchnie badawcze, ujmujące możliwie wszystkie typy ekosystemów badanego krajobrazu.

Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) został utworzony ustawą o Inspekcji Ochrony Środowiska z 1991 roku w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska. i wg Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z 2001 roku jest systemem pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.

  Celem PMŚ jest wspomaganie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:
1) jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów ;
2) występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.

   Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą instrumentów prawnych, takich jak: postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów, plany zagospodarowania przestrzennego.

   Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są także do celów monitorowania skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania.

   PMŚ jest też niezbędnym narzędziem do oceny wypełniania przez Polskę wymogów przepisów ochrony środowiska i wymaganej o d wszystkich krajów sprawozdawczości na poziomie Unii Europejskiej.

  Do najważniejszych zadań PMŚ należy zaliczyć:
- wykonywanie badań wskaźników charakteryzujących poszczególne elementy środowiska,
- prowadzenie obserwacji elementów przyrodniczych,
- gromadzenie i analizę wyników badań i obserwacji,
- ocenę stanu i trendów zmian jakości poszczególnych elementów środowiska w oparciu o ustalone kryteria,
- identyfikację obszarów przekroczeń standardów jakości środowiska,
- analizy przyczynowo-skutkowe,
- opracowywanie zestawień, raportów, komunikatów i ich udostępnianie w formie drukowanej lub zapisu elektronicznego, w tym za pomocą internetu.

W odniesieniu do wszystkich rodzajów zadań, zarówno tych o charakterze pomiarowo/badawczo/analitycznym jak i informacyjnym, w PMŚ obowiązuje zasada cykliczności oraz zasada jednolitości metod.

System PMŚ składa się z trzech bloków:
- jakości środowiska
- emisji
- oceny i prognozy

   Podstawowym blokiem jest jakość środowiska. Blok ten obejmuje działania związane z pozyskiwaniem, gromadzeniem, analizą i upowszechnianiem informacji o poziomach substancji i innych wskaźnikach charakteryzujących stan poszczególnych elementów przyrodniczych.
   Zgodnie z zapisem ustawowym, a także biorąc pod uwagę dotychczasowe rozwiązania, w bloku jakość środowiska przyjęto następującą strukturę podsystemów:

1. monitoring powietrza
2. monitoring śródlądowych wód powierzchniowych:
- rzek
- jezior
- zbiorników zaporowych
3. monitoring wód podziemnych
4. monitoring Morza Bałtyckiego
5. monitoring gleby i ziemi
6. monitoring hałasu
7. monitoring pól elektromagnetycznych
8. monitoring promieniowania jonizującego
9. monitoring lasów
10. monitoring przyrody
11. zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego.

   W ramach bloku emisje gromadzone są dane o ładunkach zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, do wód lub ziemi, niezbędne do realizacji celów PMŚ. W bloku tym, na obecnym etapie, w większości przypadków nie przewiduje się wytwarzania danych pierwotnych lecz korzystanie ze źródeł danych, funkcjonujących poza systemem PMŚ, takich jak systemy administracyjne oraz system statystyki publicznej. Na poziomie województwa dane są uzupełniane o informacje pochodzące z kontroli prowadzonych przez WIOŚ.
   Dane gromadzone w ramach bloku jakość środowiska oraz bloku emisja zasilają blok prognozy i oceny, w ramach którego wykonywane będą zintegrowane oceny i prognozy jakości środowiska, analizy przyczynowo-skutkowe wiążące istniejący stan środowiska z czynnikami kształtującymi ten stan, mającymi swoje źródło w społeczno-gospodarczej działalności człowieka. Blok ten nie jest bezpośrednio prowadzony przez WIOŚ na szczeblu wojewódzkim.

33. WIEŚ TEMATYCZNA – IDEA, FUNKCJE, ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE

Wieś tematyczna to jedna z  metod  ożywiania gospodarki wsi. Jej zaletą jest to, że nie wymaga dużych pieniędzy, przynajmniej na początku, i angażuje wielu mieszkańców. Można ją stosować w większości wsi, nawet tam gdzie "nie ma nic ciekawego". Tworzenie wsi tematycznej to sposób na wypłyniecie na szersze wody, na znajdowanie nowych sposobów zarabiania w warunkach gospodarki opartej na wiedzy i globalizacji. Tworzenie wsi tematycznej dotyczy całej wsi, pobudza aktywność jej mieszkańców i daje nadzieję na poprawę losu. Z drugiej jednak strony zaburza istniejące układy, naraża na śmieszność, budzi lęki i obawy – Co będzie jak się nie uda, co powiedzą sąsiedzi?

Wieś tematyczna jest wsią, która ma własny, jedyny w swoim rodzaju, pomysł na rozwój. Wokół niego tworzone są sposoby na zarabianie. Pomysł ten jest jednak trochę innej natury niż do tej pory stosowane. Nie chodzi tu o nowy rodzaj upraw polowych, ogrodnictwo, czy hodowlę, nie chodzi też o patent na produkcję. To dalej jest oczywiście ważne, jednak we wsi tematycznej pomysły są nieco dziwniejsze. Kilka przykładów:

• Mała, peryferyjna, wieś Armschlag w Austrii ożywiła się społecznie i gospodarczo dzięki specjalizacji w uprawie maku i jego wielokierunkowym wykorzystaniu. 

• Szansą rozwoju Sierakowa Sławieńskiego (zachodniopomorskie) jest zabawa w hobbitów.

• Wylatowo (kujawsko – pomorskie) stało się znane w Polsce i w świecie dzięki kręgom wygniecionym w zbożu. Twierdzi się, że zrobili je kosmici. Stąd pomysł, aby zarabiać na wszystkim, co związane z UFO. 

• Wieś Bovenistier w Belgii odniosła sukces dzięki nazwaniu się wioską chleba i zajęciu się nim na wiele różnych sposobów.

PRZYKŁADY TEMATÓW: wieś książek, wieś chleba, makowa wieś, wieś celtycka, owcza wieś, wieś bociania – Polska, wies kowalska, wioski UFO, wieś hobbitów,

Wsie tematyczne kierują się w stronę nowej gospodarki. Nawet, gdy zajmują się makiem, chlebem, hodowlą owiec, szukają nowych możliwości zarabiania poza rolnictwem. To "nowe" nie ogranicza się przy tym do zwykłej turystyki. Na taką mogą sobie pozwolić wsie mające po temu warunki: klimat, piękno przyrody, zabytki, osobliwości. We wsiach leżących w mało atrakcyjnych miejscach magnesem staje się możliwość niecodziennych przeżyć (Spotkanie ze śladami pobytu kosmitów, przygoda na trasie gry terenowej w wiosce hobbitów, spacery polami kwitnących maków, poznawanie obyczajów Celtów) i zdobywania nietypowych umiejętności (różdżkarstwo, ezoteria, kowalstwo, pieczenie chleba, strzyżenie owiec). Wioski tematyczne coraz częściej podejmują współpracę z naukowcami i studentami. Potrzebna jest ona do nasycenia wiedzą i informacjami produktu wsi. Kiedy wsie tematyczne mają uczyć i działać na emocje, to ich mieszkańcy też powinni się uczyć, podpatrywać konkurencję, badać nowe trendy, zbierać informacje.

Sieci współpracy
Wsie tematyczne wychodzą poza opłotki, zaczynają współpracować z podobnymi sobie. Miasta i wsie książek, wioski ufo, wioski bocianie, miasta i wsie kowalskie tworzą sieci

W pogoni za USP
USP (Unique Selling Proposition) to po naszemu unikalna propozycja sprzedaży, czyli to, co odróżnia produkt jednej firmy od produktu innej, daje przewagę na rynku, przyciąga klientów. Przeżycia i emocje
W ofertach wielu austriackich i niemieckich wsi tematycznych pojawia się słowo Erlebnis (przeżycie, przygoda). Wioski tematyczne są mocno powiązane z przeżywaniem zjawisk. Nie z oglądaniem, jak w tradycyjnych muzeach i kupowaniem, jak w sklepach, tylko z doświadczaniem i uczestnictwem w wytwarzaniu produktu. Wieś tematyczna zaprasza do próbowania smakowania, dotykania: kowalstwa, radiestezji, piekarstwa, bajkowatości. Dziecko, które brało udział w grze terenowej prowadzonej w sierakowskich lasach, uciszając swoich kolegów, powiedziało: - Cicho, cicho, bo jesteśmy w bajce.

WIEŚ KROK PO KROKU.

Śledząc sposoby tworzenia istniejących wsi tematycznych możemy dojść do wniosku, że powstawały one w różnych okolicznościach i na różne sposoby. Różnice te biorą się z odmienności regionalnych i krajowych, z różnych polityk i programów rozwoju obszarów wiejskich, z poziomu kapitałów rozwojowych poszczególnych wsi. Wynikają one także z samego tematu specjalizacji oraz z dynamiki procesów społecznych i gospodarczych. Świat zmienia się tak szybko, że coś, co było dobre jeszcze dziesięć lat temu, dzisiaj nie musi być skuteczne.
Pracę nad specjalizacją wsi warto rozpocząć od zbadania jej zasobów, od poszukania odpowiedzi na pytania:

• Co mamy?

• Z czego wieś jest już znana?

• Z czego była znana kiedyś?

• Z czego może być znana?

• Kto tu bywał?

• Gdzie i co pisano o naszej wsi?

• Jaka jest nazwa wsi i z czym się kojarzy?

• Czym się zajmują mieszkańcy wsi, jakie mają hobby, zainteresowania, umiejętności?

W odróżnieniu od analizy stanu wsi, która towarzyszy zwykle tworzeniu strategii rozwoju nie musimy interesować się wszystkim, nie szukamy też słabych stron, nie koncentrujemy się na problemach. Teraz szukamy czegoś, co może być punktem wyjścia do tworzenia specjalizacji oraz jej zapleczem, uzupełnieniem, rozwinięciem. Niekiedy mamy zbyt dużo ważnych i ciekawych podstaw do tworzenia wsi tematycznej. Trudno, trzeba coś wybrać, a potem zastanowić się, jak włączyć to, co zostało, do głównego nurtu specjalizacji?

Zwykle pomysł na wieś tematyczną koncentruje się wokół jednego słowa lub powiedzenia. Mierzenie siły tematu
Pierwszym wyznacznikiem siły tematu jest moc słowa, wokół którego powstaje specjalizacja wsi. Słowo jest tym silniejsze im większa jest sieć jego połączeń i związków z innymi słowami oznaczającymi: obiekty, zdarzenia, fakty.
Do szukania skojarzeń najlepiej zastosować metodę tworzenia map myśli (mindmaping).Opisuje ją m. in. Tony Buzan (Buzan T., Głowa przede wszystkim.. Muza S.A., Warszawa 2001.)

Podstawy sukcesu wsi tematycznych

Wsie tematyczne tworzone są, by w nich na nowo zarabiać. Wieś przekształca się w coś w rodzaju firmy. Formalnie nią nie jest, ale w praktyce wiele wsi tematycznych upodabnia się do nowocześnie zarządzanych przedsiębiorstw. W tym rozdziale zajmiemy się czynnikami, które są ważne dla sukcesu rynkowego wsi tematycznej, na które warto zwrócić uwagę, jeżeli wieś ma zarobić na swojej specjalizacji.

Lokalizacja
Im bliżej dużych miast, dobrych dróg, lotnisk i portów, ważnych atrakcji turystycznych tym lepsze widoki na zarabianie. Przy odległościach większych niż 1,5 do 2 godzin jazdy samochodem trudniej już ściągnąć klientów.

Infrastruktura, w tym:

• Dostępność gruntów i obiektów. Do kogo należą? W jakim są stanie? Jak mogą być wykorzystywane?

• Stan infrastruktury technicznej (drogi i komunikacja publiczna, wodociągi, kanalizacja i oczyszczanie ścieków, zbiórka i utylizacja odpadów, telefon, dostęp do komputerów i Internetu, dostępność energii elektrycznej i cieplnej (z jakich źródeł?), miejsca noclegowe, gastronomia, ścieżki rowerowe i wypożyczalnie rowerów itp.

• Dopasowanie infrastruktury do profilu specjalizacji wsi.

Niestety wiele polskich wsi nie spełnia przedstawionych wyżej warunków. Czy to znaczy, że nie można w nich tworzyć wsi tematycznych? Jeszcze raz warto podkreślić - wieś tematyczna nie jest jedynym rozwiązaniem, nie pasuje też do każdej wsi. Jednak, jeżeli wierzymy, że może to być sposób na biedę i beznadzieję, to wiele przeszkód można ominąć, albo jeszcze lepiej - wykorzystać jako atuty!

Wygląd wsi
Wieś tematyczna powinna wyglądać, jak taka właśnie wieś: chleba, maków, UFO, kowalstwa, itd.. Można tu szukać podobieństwa do filmu i teatru: temat wsi powinien być wprowadzony na scenę, widoczny. Wieś tematyczna powinna być tak zaprezentowana, żeby jej odwiedziny nie budziły irytacji. Warto poznać wyobrażenia klientów o takiej właśnie wsi i próbować się do nich dostosować. Najlepiej, kiedy tworzy się wieś tematyczną razem z gośćmi, którzy ja odwiedzają. Wtedy bardziej są do niej przywiązani, wracają tu jak do swego, bo przyłożyli ręki, do wspólnego dzieła.

Odwiedziny we wsi tematycznej to pobyt w trochę innym świecie, warto o tym pamiętać i taki inny, jedyny, świat tworzyć. To jak wejście do teatru, filmu, nie jako widz, tylko współuczestnik akcji. W związku z tym trzeba tworzyć scenariusze, historie do przeżycia we wsi tematycznej. Gdy nie ma scenariusza, klient musi sam wymyślać historie. Gdy są to kiepskie, przypadkowe historie, to klient wyjeżdża niezadowolony.

Ze scenariuszem powinna współgrać inscenizacja, nie może ona budzić irytacji. To dotyczy wyglądu budynków, ubioru ludzi, wystroju sklepów, formy informacji, szyldów, drogowskazów, elementów dekoracji, wyglądu kwater, dań w restauracji, wreszcie folderu i strony w Internecie. Wieś ma wyglądać jak wieś z tego, jedynego, tematu, bo przez jego pryzmat jest odbierana.

Gęstość przeżyć
Pobyt we wsi tematycznej ma być nasycony wrażeniami, przeżyciami. Tu się przyjeżdża po emocje. Trzeba mieć o czym opowiadać po powrocie do domu, i chcieć tu wracać. We wsi tematycznej nie można poprzestać na pokazywaniu i sprzedaży pamiątek, tu trzeba zaoferować coś więcej: udział w zajęciach: kucie, pieczenie chleba, strzyżenie owiec, gry fabularne, treningi, ćwiczenia, wejście w życie wsi, dojenie kóz i robienie sera, przebranie się w stroje związane z tematem.

Dodawanie wartości
Wieś tematyczna bierze się z potrzeby dodania wartości do tego, co już jest. To jakby odkrywanie skarbów, oglądanie wsi przez inne okulary, dostrzeganie tego, co było ukryte. Kiedy już uda się stworzyć wieś tematyczną, to też nie można spocząć na laurach. Klienci szukają nowych wrażeń, konkurencja nie śpi, oferta nie może się zbyt długo powtarzać. Powtarzalność dobra jest w uprawie ziemniaków, tutaj liczy się co innego.

Pytanie 33. raz jeszcze od kogos innego
WIEŚ TEMATYCZNA – IDEA, FUNKCJE, ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE.

Idea wioski tematycznej to jeden ze sposobów ożywiania gospodarki wiejskiej.

różne modele rozwiązania mającym zapewnić zwiększenie aktywności gospodarczej – głównie w sferze samozatrudnienia – opartej na lokalnych umiejętnościach i zasobach oraz budowanie i umacnianie więzi społecznych, sprzyjających tworzeniu nowych struktur i systemów wsparcia aktywizacji zawodowej.

Głównym celem projektu jest rozwój wsi jako wsi tematycznej. Dążenie ku temu pozwoli zbudować jej markę, wspomoże aktywizację społeczno-gospodarczą, rozwinie potencjał i zasoby miejsca.

Koncepcja tworzenia wsi tematycznych zakłada opracowanie wspólnego projektu rozwoju z wykorzystaniem istniejących zasobów, których dotychczas nie traktowano jako zasoby atrakcyjne czy przydatne. Założeniem koncepcji tworzenia wioski tematycznej jest przypisanie każdej wsi odrębnej specjalizacji, sprecyzowanie obszaru interesujących zagadnień oraz opracowanie oferty atrakcyjnej ze względu na specyfikę wsi. Projektowane działania mają na celu aktywizowanie wsi jako całości społeczno-ekonomicznej oraz kulturowej, jak i przetestowanie tej koncepcji. Opracowany model może funkcjonować zarówno w formie pojedynczych podmiotów, jak i zespołu współpracujących ze sobą wiosek tematycznych.

• Wioska tematyczna to rozwiązanie, które ułatwia wchodzenie i powrót na rynek pracy mieszkańców wsi dotkniętych bezrobociem.

• Miejscowości te mają małe szanse na przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych i dysponują słabym potencjałem inwestycji wewnętrznych. 

• W Polsce powstało już kilka tego typu miejsc, m.in.: Wioska Hobbitów (krajobraz regionu przypomina świat opisany w powieściach J.R.R. Tolkiena), Wioska Zdrowego Życia, Wioska Końca Świata czy Wioska Bajkowo-Rowerowa.

• Podczas tworzenia wiosek wykorzystano materialne i niematerialne zasoby dziedzictwa kulturowego oraz wiedzy ukrytej, które wcześniej nie były w żaden sposób eksploatowane gospodarczo.

• Najbardziej istotne jest to, że wioski tematyczne powstawały według pomysłu wypracowanego wspólnie.

• W porównaniu ze zwykłymi wsiami wioska tematyczna, specjalizująca się w danej dziedzinie, odnosi znacznie większe sukcesy w wielu dziedzinach.

• Inicjatywa ta stanowi szczególną szansę na obszarach niezagospodarowanych pod względem turystycznym.

• Obsługa oferty wsi wiąże się z koniecznością stworzenia nowych - stałych lub czasowych - miejsc pracy (obsługa noclegowa, prowadzenie wypożyczalni sprzętu, prowadzenie zajęć rękodzielniczych, wyrób i sprzedaż pamiątek itd.).

35. REWITALIZACJA ZESPOŁÓW URBANISTYCZNYCH Z UWZGLĘDNIENIEM NAWARSTWIEŃ STYLOWYCH

Pojęcie rewitalizacji urbanistycznej 

• Rewitalizacja – to pojęcie odnoszące się do kompleksowych akcji podejmowanych w obszarach miast, w szczególności – w dzielnicach starych i na obszarach wybranych, wiążących odnowę zabudowy i infrastruktury z działaniem zmierzającym do ożywienia społeczno - gospodarczego 4  

• Niezależnie od pojęcia rewitalizacji mówić także możemy o: Modernizacji, Renowacji, Rewaloryzacji , Przekształceniach terenów zdegradowanych, Odnowie miejskiej

Typy obszarów poddawanych procesom odnowy – w tym rewitalizacji  

• Mieszkaniowe – w tym o różnej genezie i specyfice

• Kompleksy wielofunkcyjne – w tym obszary śródmiejskie oraz zespoły krajobrazowe

• Związane z infrastrukturą techniczną i przemysłową miast

• Różnego rodzaju nieużytki miejskie

• Pojedyncze budynki i związane z nimi działki, ew. niewielkie zespoły architektoniczne

• Wyodrębniające się założenia i zespoły urbanistyczne

• Całe dzielnice miejskie

Cele odnowy struktur miejskich 

• Urbanistyczno – architektoniczne – związane z remontem i modernizacją – lub czasami rewaloryzacją – zespołów architektonicznych, w tym mieszkaniowych i poprzemysłowych, a także ze świadomym kształtowaniem krajobrazu kulturowego obszaru

• Techniczne – związane z poprawą jakości struktur miejskich – w tym infrastruktury technicznej i drogowej 8  

• Społeczne – związane z zatrzymaniem rozwoju negatywnych tendencji społecznych, przeciwdziałaniem patologiom i wykluczeniu społecznemu, a także z poprawą stanu bezpieczeństwa

• Ekonomiczne – związane z ożywieniem gospodarczym, w tym z promocją przedsiębiorczości, rozwojem turystyki i realizacją nowych przedsięwzięć o charakterze komercyjnym

• Środowiskowe – związane z polepszeniem stanu środowiska naturalnego, likwidacją zanieczyszczeń i emisji

Procesy rewitalizacyjne w miastach polskich 

• Proces rewitalizacji prowadzony głównie przez władze lokalne w odniesieniu do obszarów problemowych miast – w tym w szczególności starych dzielnic mieszkaniowych i śródmiejskich

• Dominują interwencje związane z odnową przestrzeni publicznych oraz infrastruktury technicznej miast

• W niektórych przypadkach występują mechanizmy wspierania prywatnych właścicieli nieruchomości w realizacji programów odnowy historycznej substancji miejskiej

• Bardziej kompleksowe przedsięwzięcia realizowane przy znaczącym, a często wręcz dominującym udziale partnerów prywatnych

Centrum a śródmieście miasta 

• Centrum – kojarzone z jądrem usługowym miasta

• Śródmieście – rozumiane jako wielofunkcyjna dzielnica miejska, którego elementem stać się mogą centra usługowe, administracyjne, komunikacyjne i in. oraz różnego rodzaju obszary specjalizujące się w określonych rolach i funkcjach

• Elementem spajającym strukturę śródmiejską jest system przestrzeni publicznych skojarzonych z rozwinięta siecią powiązań komunikacją publiczną

Przestrzeń śródmiejska i problemy związane  z jej kształtowaniem 

• Fragmentacja przestrzeni w odniesieniu zarówno do funkcji jak i struktury zabudowy

• Pojawiające się „wyspy rozwoju” wobec degradacji znaczących części struktur istniejących

• Zanik spójnego systemu przestrzeni publicznych na rzecz izolowanych enklaw

• Dominacja ruchu samochodowego nad ruchem pieszym

Kompleksowa odnowa struktur miejskich 

• Rewitalizacja historycznych struktur śródmiejskich, mieszkaniowych i poprzemysłowych

• Odzyskiwanie na funkcje śródmiejskie różnego rodzaju terenów opuszczonych i nieużytków miejskich

Rewitalizacja jako element kompleksowego procesu zarządzania rozwojem obszarów śródmiejskich 

• Współczesne procesy rozwoju i przekształceń obszarów śródmiejskich w dużym stopniu wiążą się z problemem odnowy przestrzeni, w tym – rewitalizacji urbanistycznej

• Projekty i programy związane z tymi procesami mają często charakter kompleksowy, obejmują tez przedsięwzięcia wielkoskalarne

• Procesy rewitalizacji i przekształceń wiążą się także z licznymi problemami i skutkami społecznymi i ekonomicznymi – często powodując naruszenie istniejącego (nie) porządku

Termin „rewitalizacja” zagościł na stałe w słowniku architektów i urbanistów mniej więcej w połowie lat 90 XX w. W Europie Zachodniej (Niemcy, Francja, Anglia) nastąpiło to dużo wcześniej, na przestrzeni lat 60/70 XX wieku. Wiedza o procesie rewitalizacji należy do grona nauk interdyscyplinarnych. Koordynowanie programów rewitalizacji wymaga zatem szerokiej wiedzy w zakresie architektury, urbanistyki, planowania przestrzennego, zarządzania i marketingu, jak i ekonomii, socjologii miast, a nawet psychologii społecznej. Przedmiotem rewitalizacji jest przestrzeń, rozumiana w sensie materialnym - jako obszar „wypełniony” obiektami o określonej strukturze i funkcjonalnych powiązaniach, a także w wymiarze społeczno-gospodarczym - jako zbiór zamieszkujących tę przestrzeń ludzi i prowadzonych przez nich w tej przestrzeni działalności. Obecna przestrzeń miast polskich jest nieatrakcyjna, zdegradowana i wysoce deficytowa, zarówno w sensie materialnym jak i społeczno-gospodarczym.

Ukształtowana na początku XX wieku teoria i praktyka konserwatorska docenia znaczenie i wartość estetyczną nawarstwień stylowych stanowiących o oryginalności zabytku. Dlatego też ochrona zabytkowej architektury to zachowanie autentycznej materii zabytku jak i uznanie w pełni faktu upływu czasu i utrzymanie historycznych i technologicznych nawarstwień powstałych w ciągu kilku lat.

Teoria konserwatorska w stosunku do ruin zaczęła się kształtować w początkach XIX wieku,, a podbudowę do niej stworzył preromantyzm z jego silnie zaakcentowanym kultem ruin. Popularne było wówczas budowanie sztucznych zwalisk. To zamiłowanie z czasem przenosi się na prawdziwe, „pełne” zabytki, na chęć ich posiadania i prezentowania. Wyrazem tej postawy były dwie przeciwstawne postawy: nieinterwencjonizm oraz puryzm. Na takim zafałszowaniu polegały też pierwsze dziewiętnastowieczne restauracje, będące samodzielnymi kreacjami prowadzącego prace architekta. Nie szanowano w nich autentycznej substancji, a rezultatem tych działań były przeróżne stylizacje.

W połowie XIX wieku narodziła się naukowa teoria restauracji zabytków, której twórcą był Eugene Emmanuel Viollet le Duc (1814 – 1879). Co prawda, w jego doktrynie nie było miejsca na jakieś szczególne podejście do ruin, ale postaci le Duca, z uwagi na wagę dokonań – przede wszystkim roli w wykrystalizowaniu się metody rzetelnych prac konserwatorskich poprzedzonych badaniami, pominąć nie wolno.
Z wykształcenia był on architektem, a jego zainteresowania skupiały się przede wszystkim na Średniowieczu. Jako pierwszy wykazał wagę właściwego dokumentowania stanu zabytków przed podjęciem prac, nakazywał ostrożność w postępowaniu z obiektem, i nakazywał zachowanie warstw stylowych – ale wyłącznie średniowiecznych

Około połowy XIX wieku, w konserwatorstwie do głosu doszła tendencja nieinterwencjonistyczna, będąca sprzeciwem wobec działań Viollet le Duca. Czołowym jej teoretykiem był John Ruskin. Ten, żyjący w latach 1819 – 1900 angielski krytyk i teoretyk sztuki, również pierwszy profesor historii sztuki w Oksfordzie, wywarł ogromny wpływ na konserwatorstwo. Był znany jako obrońca malarzy z kręgu prerafaelitów, których założenia programowe, z umiłowaniem natury na czele, były mu szczególnie bliskie. Ruskin bowiem, postrzegał sztukę poprzez pryzmat natury – „...przyroda w najdrobniejszych swoich przejawach jest równoznaczna z pięknem.” W jego ujęciu dzieło architektoniczne staje się organizmem biologicznym, podlegającym zniszczeniu i śmierci jak każde inne. Jest to jeden z najbardziej charakterystycznych rysów jego poglądów.
To umiłowanie dawnej sztuki było podstawą podjętej przez Ruskina walki o ochronę zabytków przeszłości, rozumianej jako zachowywanie ich w kształcie, w jakim się dochowały do naszych czasów. To zaś oznaczało ostry sprzeciw wobec tego, czego wyrazicielem był Viollet le Duc – puryzmu i restauracji: „...nie mówmy o restauracjach, są one kłamstwem od początku do końca, więcej piękna znaleziono w opustoszałem Niniweh niż w odrestaurowanym Mediolanie. Jako pierwszy teoretyk konserwacji, głosił niemożność przywrócenia zniszczonym, dawnym dziełom ich pierwotnego stanu. Podkreślał wartość autentyzmu substancji zabytkowej, i konieczność jej zachowania, zakazywał podejmowania jakichkolwiek prac, które mogłyby ją naruszyć: „...nie tykajcie autentycznego zabytku, a jeżeli – to tylko o tyle, o ile jest to konieczne, aby zabezpieczyć ją i podtrzymać.” Wykazywał również niewielką wartość obiektu - nawet dokładnie –Według Ruskina, wszelkie działania na obiektach zabytkowych powinny się skupiać na ich zabezpieczeniu przed dalszą destrukcją: „...Popularność teorii Johna Ruskina spowodowała powszechne odejście od restauracji i zwrot w stronę zachowania autentycznej substancji zabytkowej, oraz odrzucenie wszelkich „upiększeń.” Oznaczała początek kształtowania się nowoczesnej teorii konserwatorskiej, w swym zasadniczym zrębie obowiązującej do dnia dzisiejszego

37. RENATURYZACJA WÓD

Renaturyzacja - jest to proces przywrócenia środowisku stanu naturalnego, możliwie bliskiego stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta. Wymaga realizacji działań technicznych i dlatego dotyczy przedsięwzięć inżynieryjnych (z reguły z zakresu melioracji i hydrotechniki). Może stanowić część rekultywacji. Bywa utożsamiana z renaturalizacją.

Są to przedsięwzięcia i przeobrażenia z dziedziny gospodarki wodnej i ochrony środowiska, stanowiące łącznie proces prowadzący do powstania wód bliskich naturze i nazywany renaturyzacją wód lub, gdy mówimy tylko o wodach, renaturyzacją.

Przywracanie naturalności odnosi się do wód stale lub okresowo płynących i stojących oraz do ich dna, brzegów, podłoża oraz obszarów przyległych.

Zabiegi techniczne, .których celem jest :
 Poprawa stanu środowiska przyrodniczego rzeki i doliny.

• poprawa czystości wód

• odtworzenie ciągłości ekosystemów

• wzrost różnorodności biologicznej

• zwiększenie możliwości retencyjnej doliny

• poprawa walorów krajobrazowych doliny

• racjonalizacja gospodarczego wykorzystania doliny

•  Renaturyzacja dotyczy zarówno rzek naturalnych jak i uregulowanych

37, Techniczne i ekologiczne działania umożliwiające renaturyzację wód od kogos innego

Renaturyzacja wód- jest to proces przywrócenia wodom stanu naturalnego, możliwie bliskiego stanowi pierwotnemu sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta. Wymaga realizacji działań technicznych i dlatego dotyczy przedsięwzięć inżynieryjnych. Może stanowić część rekultywacji. Bywa utożsamiana z renaturalizacją.

Działania techniczne w przedsięwzięciu renaturyzacyjnym mają zapewnić takie przekształcenia warunków abiotycznych aby zainicjować naturalne procesy przywracania wodom ich naturalności i umożliwienia realizacji dalszego biegu tego procesu przez samą naturę. Ocena planowanego rodzaju i zakresu robót dotyczy więc trafności  planowanych rozwiązań pod kątem osiągnięcia oczekiwanych przeobrażeń rozkładów prędkości przepływu, morfologii koryta, ukształtowania brzegów itp., stwarzających możliwość sukcesji oczekiwanych organizmów ( rzeka). Do działań ekologicznych należą takie jak: zarybianie zbiorników i rzek, rozmnażanie bezkręgowców i innych organizmów żyjących naturalnie w zbiorniku, czy cieku, rozwijanie bioróżnorodności, itp.

Celem zabiegów technicznych i ekologicznych jest poprawa stanu środowiska przyrodniczego wód.

- poprawa czystości wód,

- odtworzenie ciągłości ekosystemów,

- wzrost różnorodności biologicznej,

- zwiększenie możliwości retencyjnej,

- poprawa walorów krajobrazowych,

- racjonalizacja gospodarczego wykorzystania,

- ochrona ważnych dla życia zasobów wody gruntowej i pitnej,

- podtrzymywanie i rozwijanie różnorodności morfologicznej zbiornika,

- podniesienie i utrzymanie lustra wodnego na stałym, pożądanym poziomie,

- sukcesywne zastępowanie materiałów martwych materiałami żywymi,

Każda działalność inżynierska która dotycząca głównie budownictwa wodnego była zgodna z prawami natury i uwzględniała - potrzeby zwierząt, roślin i ludzi.
Celem współpracy jest uzyskanie kompromisu pomiędzy techniką a środowiskiem naturalnym, a także takie projektowanie, które będzie prowadziło do minimalizacji zubożenia środowiska naturalnego.

Renaturyzacja środowiska lub jego elementów, a w szczególności rzek i dolin jest procesem złożonym i długotrwałym, wymagającym głębokiej i wnikliwej wiedzy z wielu dziedzin. Wynika to z tego, że roboty takie prowadzi się zazwyczaj w skomplikowanym i znacznie, antropogenicznie przekształconym systemie przyrodniczym. Znać, zatem, należy potrzeby organizmów występujących w danym środowisku w warunkach naturalnych, odporność na zmiany w biotopach, możliwe zagrożenia, tendencje rozwojowe itp. Jest to niezbędne dla stworzenia warunków, w których określone organizmy będą mogły się rozwijać i funkcjonować. Nie można oczekiwać, że w efekcie renaturyzacji uzyskamy ekosystem funkcjonujący dokładnie jak przed zniszczeniem. 

Renaturyzację rzeki należy traktować jako długi proces, w wyniku którego na rekonstruowanym odcinku rzeki uzyskamy stan zbliżony do spotykanych  
w warunkach naturalnych. Znaczna część prac związanych z renaturyzacją rzeki musi dokonać sama natura. Działania inżynierskie maja stworzyć warunki techniczne, w których ten proces będzie mógł przebiegać. Pierwszy etap renaturyzacji (przebudowa koryta) nie spowoduje natychmiastowego rozwoju roślinności i fauny, powstania nowych biotopów i biocenoz oraz zgodnego z naturą ukształtowania dna koryta. Zbliżanie się rzeki do stanu naturalnego następować będzie dopiero w drugim etapie realizowanym przez sama naturę  
w wyniku procesu korytotwórczego, który może być stymulowany odpowiednimi zmianami geometrii i hydrauliki koryta oraz wprowadzeniem roślinności.

Zazwyczaj robotami renaturyzacyjnymi nie obejmuje się całych, lecz wybrane odcinki rzek, np. w małych rzekach: zmiana stopnia piętrzącego w pochylnię (bystrze), „ożywienie” nieczynnego meandra, włączenie do rzeki starorzecza pozostawionego poza trasą regulacyjną itp. Na dużych rzekach renaturyzacją mogą być objęte nawet poszczególne fragmenty rzeki lub doliny, np.: odcinek jednego brzegu, odtworzenie zatok, udrożnienie, bocznych odnóg koryta, odbudowa zadrzewień, urozmaicenie terenu zalewowego itp.   

Renaturyzacją nazywana jest regulacja rzeki, która na skutek różnych przyczyn utraciła swój naturalny charakter, i której chcemy go przywrócić. Przywraca się albo pewny, oceniony jako naturalny, stan przeszły albo stan, w jakim znajdują się obecnie naturalne rzeki danego regionu.

Pierwsza z tych możliwości (renaturyzacja wg dawnego stanu) wymaga map  
i wielu innych informacji pozwalających ocenić, czy rzekę w danym czasie można określić jako naturalną. Materiałów takich przeważnie brak, a jeżeli są, to fragmentaryczne i nasuwające wątpliwości, stąd też obecnie najczęściej renaturyzacją będzie taka regulacja, którą nazywamy naturalną.  

Rewitalizacja, pojęcie rzadziej używane, niż renaturyzacja oznacza przywrócenie rzece jej funkcji ekologicznych – ożywienie jej, wprowadzenie istniejących w niej dawniej gatunków (zwykle ryb) lub odtworzenie jej właściwości wpływających na życie i rozwój organizmów. 

Roboty renaturyzacyjne obejmują zwykle zmiany układu poziomego i pionowego, przebudowę przekrojów poprzecznych i umocnień oraz wprowadzenie roślinności. Bloki renaturyzacyjne:

• ekotony, pasy brzegowe i ich obsadzenie,

• zmniejszenie nachylenia skarp z 1:2 do co najmniej 1:4,

• odtworzenie dołów (wybojów) i płytszych przejść między nimi (odległość od wyboju do przejścia wynosić powinna 5-7 szerokości rzeki),

• odbudowa zniszczonych lasów łęgowych,

• obsadzone roślinnością zatoki wycięte w brzegu (minimalna szerokość  
  10 m, wcięcie w pas brzegowy 8 m) stosowane, gdy bezpośrednio do rzeki uchodzą zbieracze i sączki drenażowe; ma to  zmniejszyć dopływ miogenów. Projektowanie renaturyzacji blokami porządkuje cały proces i jest wygodne. Nie wolno jednak zapominać, że rozpatrywanie każdego bloku musi być zharmonizowane z innymi blokami wchodzącymi w skład systemu. Nie każda renaturyzacja obejmować musi wszystkie bloki. Nie powinno się jednak rezygnować z ekotonów, bez których renaturyzacja jest bezcelowa.

Rodzaje i zakresy robót renaturyzacyjnych mogą być różne. 

Renaturalizacja na większą skalę może ruszyć po naszym wejściu do Unii Europejskiej, gdzie ochrona terenów podmokłych jest jednym z nadrzędnych celów ochrony środowiska. Ochrona torfowisk zmniejsza rozmiary efektu cieplarnianego. 

Przez wiele lat staraliśmy się ulepszać i poprawiać przyrodę na szeroką skalę. Wycinano i wypalano ogromne obszary lasów. Odwracano biegi rzek, regulowano ich koryta, a doliny pozbawiano naturalnej roślinności. Największą degradację środowiska mamy w regionach przemysłowych, a zwłaszcza w otoczeniu hut i kopalń. Przemysł degradował i degraduje środowisko przyrodnicze, nie tylko na drodze zmian użytkowania przestrzeni, ale również poprzez emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do atmosfery, zrzucanie dużej ilości ścieków do wód powierzchniowych i zwałowanie ogromnych ilości odpadów stałych.

Zmiany wprowadzane w otaczającym środowisku nie zawsze miały charakter degradacyjny. Wiele z przykładów rozwiązań przestrzennych: w postaci parków rekreacyjnych, parków pałacowych, wypoczynkowych, miejskich i parków kultury charakteryzuje się bogactwem form roślinnych i rozwiązaniami przestrzennymi. Struktury tych parków w zakresie roślinności tworzą najczęściej gatunki introdukowane, których udział dochodzi nawet do 80 %, a nasze rodzime gatunki stanowią tylko domieszkę.  

Zmiany w otaczającym nas środowisku przyrodniczym wywołane świadomie lub nieświadomie określamy jako antropizacja. 

Renaturyzacja to wspomagany przez człowieka proces odtwarzania struktury  
i funkcji ekosystemów i ich krajobrazowych zespołów w kierunku maksymalnego upodobnienia do układów naturalnych. Przez renaturyzację rozumiemy takie zagospodarowanie wód płynących, które nie zakłóciłoby równowagi biologicznej.

Przez fitomeliorację rozumiemy poprawienie warunków środowiska przy udziale roślin. Ulepszenie środowiska może zachodzić na drodze wykorzystania odpowiednich gatunków roślin do regulacji warunków wilgotnościowych lub poprawy żyzności siedliska. Rośliny wykorzystuje się również do oczyszczania ścieków (zwłaszcza pochodzenia z gospodarstw domowych). Ostatnio stosuje się wybrane gatunki roślin do detoksykacji gleb – proces ten określa się jako fitoremediacja. 

Fitomelioracja ma na celu rozwiązanie całości kompleksowych problemów związanych z renaturyzacją rzek i zbiorników. Działalność w tym zakresie powinna zmierzać do uruchomienia wszystkich niezbędnych procesów do uruchomienia homoestazy ekosystemu. Każda wodę należy traktować, jako układ ekologiczny zbudowany z podstawowych elementów (producentów – konsumentów ).

Podstawa każdego ekosystemu jest roślinność (szeroko rozumiana) wodna, bagienna i lądowa. W każdym ekosystemie znajdującym się w obszarze wód występują różne fitocenozy od planktonu roślinnego poprzez zbiorowiska roślin naczyniowych zanurzonych w wodzie i o liściach pływających, zbiorowiska szuwarowe, zarośla wierzb wąskolistnych, łęgi: jesionowo-olszynowe, topolowo – wierzbowe, wiązowo – jesionowe, a w górach olszyny karpackiej. W obszarze dolin rzecznych występują jeszcze zbiorowiska antropogeniczne o charakterze łąk okresowo wilgotnych i świeżych. Wszystkie występujące zbiorowiska roślinne winny być głównym motorem napędowym całego ekosystemu. Biomasa roślinna produkowana w obszarze zlewni gromadzi ogromne ilości wody, a jeszcze większe przepuszcza w procesie transpiracji, akumuluje znaczne ilości związków chemicznych, z których na pierwsze miejsce pod względem ilości plasuje się wapń, na drugim azot, na trzecim potas, a na czwartym fosfor. Ilość akumulowanych związków zależna jest od gatunku roślin. W procesie hamowania eutrofizacji wód ważnym zagadnieniem jest ograniczenie dopływu do nich związków azotowych i fosforowych – możemy to osiągnąć przy odpowiednim kształtowaniu krajobrazu roślinnego.