„ojczyzna” („sprawa narodowa”) – ksiądz Robak stara się nakłonić szlachtę do walki o wolność ojczyzny przez organizację powstania. Wielu bohaterów utworu czuje się patriotami i jest związanych w polskimi tradycjami, jednak posiadają także zbyt gwałtowną naturę, aby zastanowić się, jak wywalczyć wolność dla Polski. Z tego powodu część szlachty daje się łatwo namówić do najazdu na Soplicowo. Mickiewicz wyraźnie pokazuje, że aby walczyć o Polskę, konieczna jest zgoda między jej mieszkańcami, ponieważ w przeciwnym razie ludzie skupią się na własnych zatargach i pilnowaniu swych interesów. Na wieść o wypowiedzeniu przez Napoleona wojny Rosjanom panuje powszechna radość, bowiem szlachta wierzy, iż wódz Francuzów rozgromi Moskali. Młodzi ludzie opuszczają Litwę i przyłączają się do polskich oddziałów pod dowództwem Dąbrowskiego. Wszyscy radośnie wierzą, że Polska wyzwoli się spod zaboru rosyjskiego, co w połączeniu ze znajomością dalszego ciągu tej wojny jest dość smutne.