Temat 2. Polska scena polityczna:
Myśl polityczna-każdy z przejawów refleksji nad polityką; działalność ideotwórcza i doktryno twórcza zarówno poszczególnych myślicieli i polityków jak i ugrupowań politycznych,instytucji władzy,grup i organizacji społecznych.
Myśl polityczna- wyraża poglądy na temat mechanizmów historycznych,na temat pożądanego i
rzeczywistego kształtu życia społecznego i politycznego, formułuje także systemy wartości,jakie powinny być postrzegane w społeczeństwie.
Łańcuch kategorialny: przyjmując ,że myśl polityczna jest kategorią pośredniczącą między ideologią i doktryną.
Ideologia-----myśl polityczna-----doktryna
Ideologia– najbardziej ogólny i usystematyzowany zbiór idei, wartości, poglądów na świat, przekonań na temat organizacji i funkcjonowania społeczeństwa właściwy jakiejś grupie, warstwie lub klasie społecznej. Ideologia to uporządkowany zbiór wartości i poglądów dotyczących rzeczywistości społecznej. Myśl polityczna czerpie z ideologii wartości, formułuje swoje oceny i założenia. Ideologia jest wyznacznikiem dla myśli politycznej.
Doktryna – pojęcie węższe i bardziej uporządkowane niż myśl polityczna. Doktryna ma określić program działania i jego wprowadzenie. Myśl polityczna nie musi być tak uporządkowana i może być wyrywkowa. W doktrynie wymaga się określenia klucza działania. Idea organizacji życia społecznego .Podejmowane wątki równości, sprawiedliwości, wolności, kwestie własności, środków produkcji.
Program polityczny/partyjny- jest formułowany przez partie i zawiera konkretne rozwiązania dotyczące funkcjonowania instytucji politycznych, życia społeczno-gospodarczego, polityki zagranicznej itd.
Kategorie myśli politycznej:
1) ustrój polityczny państwa: rola parlamentu, władzy wykonawczej, sądowniczej, prawa i wolności obywatelskie, relacje pomiędzy władzami, suweren, samorząd
2) relacje społeczno-ekonomiczne: rola warstw, grup społecznych, stosunki własnościowe, podział dochodu narodowego, rodzaj gospodarki, model rozwoju gospodarczego.
3) zewnętrzna funkcja państwa: polityka zagraniczna, stosunki z sąsiadami, mocarstwami, przynależności do sojuszy, organizacji międzynarodowych kwestia uchodźców
4) drogi realizacji myśli politycznej: każdy twórca myśli politycznej powinien pokazywać jak powinno być. Drogi: ewolucji lub rewolucji
5) drogi odzyskania niepodległości: przed 1918 to był najważniejszy problem i główna część myśli politycznej. Po 1918 jest koncentracja nad tym jak urządzić państwo.
1789r.- Rewolucja francuska
-rozpoczęła się doba polityki masowej
-podział na orientacje lewicowe i prawicowe
-demokracja powraca jako forma zarządzania społeczeństwem masowym
-przekształcenie ładu politycznego, ekonomicznego i moralnego
-zaczynają powstawać partie masowe
| Prawica | Lewica | |
|---|---|---|
| 1. | religia | ateizm |
| 2. | moralność | Moralny relatywizm |
| 3. | tradycja | Odrzucenie tradycji |
| 4. | Normy obyczajowe | Pragmatyzm obyczajowy, równouprawnienie norm i dewiacji |
| 5. | Wartości narodowe | internacjonalizm |
| 6. | Afirmacja ojczyzny | Ośmieszanie patriotyzmu |
| 7. | Europa narodów | Europa regionów |
| 8. | personalizm | kolektywizm |
| 9. | Wolny rynek | etatyzm |
| 10. | Aprobata hierarchii społecznej | egalitaryzm |
| 11. | Decentralizacja i samorządność | Manipulacja masami przez władzę |
| 12. | Godne środki do godnych celów | Doktrynerstwo ideologiczne |
| 13. | Władza jako środek do realizacji programu | Władza jako cel sam w sobie |
| 14. | Media pluralistyczne | Media kontrolowane przez państwo |
| 15. | Rodzina o silnym autorytecie rodziców | Rodzina jako wspólnota wolnych ludzi |
| 16. | Szkoła oparta o autorytet | Szkoła laicka podporządkowana uczniom |
| 17. | Obrona własności prywatnej | Rozbudowa własności publicznej |
| 18. | Ochrona rodziny | Wolne związki także jednej płci |
| 19. | Łączenie wolności z odpowiedzialnością | Wolność jednostki bez granic |
| 20. | Uznanie obowiązków obywateli wobec państwa | Postawa roszczeniowa |
| 21. | Budowa dobra wspólnego przez dobro jednostek | Prymat wspólnoty nad jednostką |
| 22. | Budowa o silną policję i bezpieczeństwo | Troska o przestępców |
| 23. | antykomunizm | komunizm |
| 24. | elity | klasy |
| 25. | Silna armia | pacyfizm |
| 26. | Proatlantycka koncepcja bezpieczeństwa | Opcja prorosyjska |
| 27. | Kara śmierci za ciężkie przestępstwa | Zniesienie kary śmierci |
| 28. | Dobro rodziny | Apologia praw jednostki |
| 29. | Udział komunistów we władzy | |
| 30. | Edukacja w oparciu o wartości moralne | Instytucje edukacyjne podporządkowane państwu |
| 31. | Potępienie aborcji | Aborcja na koszt państwa |
| 32. | Równość wobec prawa | Preferencje dla mniejszości narodowych, dysydentów religijnych i dewiantów seksualnych |
| 33. | Niskie podatki | Wysokie podatki |
| 34. | Ograniczenie roli państwa | Rozbudowa demokracji |
| 35. | Ochrona środowiska naturalnego i rozwój gospodarczy | Rozwój ekonomiczny jako zagrożenie dla natury |
| 36. | Odpowiedzialność rodziców za dzieci | Wolność dzieci w rodzinie i społeczeństwie |
| 37. | Obrona wolności na świecie | Dążenie do ucywilizowania państw totalitarnych |
| 38. | Zmiany ewolucyjne | Zmiany poprzez rewolucje |
Droga realizacji Myśli Politycznej :
Ideologia---doktryna---program---koncepcja
Klasyfikacja Myśli politycznej/co powinno się badać? : świadectwa,programy,wystąpienia,wywiady,temperamet partii,charakter myśli(progres,postep),cechy,symbole,ideologie.
Kwestie gospodarcze:
1.gospodarka naturalna- producent wytwarza produkty w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb.Producent jest konsumentem wytworzonych przez siebie produktów.Podstawą są zwyczaje i tradycja.
2.zegizm- antyrozwojowość, bezrozwojowość ,według którego należy powstrzymać rozwój gdyż dalszy rozwój cywilizacji jest równoznaczny z zagładą naturalnego środowiska.
3.monetaryzm- poglądy ekonomiczne.wpsółczesna,zmodyfikowana wersja ilościowa teorii pieniądza,głoszącej, że wartość pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna.
4.keynesizm – ogólny poziom produkcji ,zatrudnienia i dochodów uzależniony jest od inwestycji.
5.ekonomika dobrobytu – teoria ekonomiczna, która stanowiła integralną część klasycznej szkoły ekonomii.Podstawa polityki społeczno-gospodarczej państwa.
6.minarchizm (minimalny etatyzm ) –wielkość aparatu państwowego i jego wpływ na wolne społeczeństwo powinno być jak najmniejsze –aczkolwiek wystarczające do obrony wolności i własności każdego obywatela.
Temat 3. Okrągły Stół i początki przemian w Polsce
Do charakterystycznych cech polskiej myśli antykomunistycznej w omawianych latach należało:
1. częste utożsamianie antykomunizmu z wrogością wobec imperializmu rosyjskiego
2. traktowanie polskiego ruchu komunistycznego jako całkowicie niesuwerennego, zależnego od Moskwy i utrzymującego się u władzy głównie dzięki jej wsparciu
3. stopniowe odejście od używania przemocy jako skutecznej metody walki z komunizmem na rzecz stosowania wyłącznie pokojowych form działania
4. zróżnicowana ocena czynników, które najskuteczniej ograniczają ekspansję ideologii marksistowskiej (liberalizm i walka o prawa człowieka, czy też tradycja narodowa i wartości chrześcijańskie)
5. rozbieżności w ocenie szans na ewolucję polskich komunistów w kierunku akceptacji pluralizmu oraz procesu demokratyzacji.
Temat 4. Wizja Polski katolicko-narodowej
Narodowa Demokracja- stanowiła ruch polityczny;w XIXw miała swoje poczatki jeszcze pod zaborami;znaczaca siła polityczna,typowo parlamentarna.
Części składowe Narodowej Demokracji:
formalne struktury partyjne
organizacje pomocnicze
organy prasowe
organizacje wojskowe (np. Błękitna Armia)
organizacje młodzieżowe (np. Zet)
organizacje paramilitarne
organizacje kobiece
organizacje kombatanckie
inne organizacje
Powody tak szerokiego zakresu zjawiska Narodowej Demokracji:
chęć włączenia do swojego grona specjalistów
konieczność legitymizacji
chęć dotarcia do wszystkich warstw społecznych
wspólnotowa koncepcja narodu
Inspiracje Narodowej Demokracji:
stosunek do przeszłości (myśl XVIII wieku)
hasła pozytywistyczne (praca organiczna, praca u podstaw)
oderwanie od myśli szlacheckiej
myśl romantyczna (mistycyzm narodowy, solidarność słowiańska w opozycji do germanizmu, fascynacja ludowością)
krytyka idei XIX wieku (wolność, równość, braterstwo)
religia katolicka
faszyzm
kult wodza (przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na brak kontroli nad jednostką decyzyjną)
brak możliwości przeniesienia na grunt polski
prymat obowiązków nad prawami
antysemityzm
Zapożyczenia Narodowej Demokracji nie były nigdy dosłowne, bezkrytyczne. Myśl polityczna ND była zawsze oryginalna i dostosowana do bieżących potrzeb narodu.
System wartości Narodowej Demokracji:
naród
wartość naczelna, decydująca o innych
istnienie duszy narodowej
praca
umacnianie gospodarczej pozycji narodu
wpływ na kształtowanie się rodziny
praca ma słuzyć narodowi (jest to obowiązek jednostki wobec narodu)
rodzina
rola kobiet – wychowanie młodego pokolenia
harmonizowanie stosunków społecznych
przekazywanie wartości kolejnym pokoleniom
podstawowa komórka narodu
podstawa przetrwania i utrwalenia tożsamości narodowej
religia
filar utrwalający wartości
wzbogaca naród
rola arbitra społecznego
Problem władzy w państwie
władzę powinna sprawować elita intelektualna
cenzus wykształcenia w wyborach
silna władza (najlepiej zhierarchizowana)
kryteria rekrutacji do elity:
wykształcenie
majętność (żeby nie działać dla swojego interesu)
karność
odebranie prawa glosu mniejszościom narodowym
przekonanie o politycznej bierności ludu
rozwiązania ustrojowe:
oparcie na zasadzie hierarchii
prymat obowiązków nad wolnościami
demokracja przedstawicielska (ale parlament nie jest dobrym rozwiązaniem)
trójszczeblowy podział kraju
pozytywny stosunek do samorządu jako do sposobu na oddolną mobilizację ludności, zabezpieczenia przed dyktatorstwem i szkoły działania na rzecz większej wspólnoty
wizja społeczeństwa:
hierarchiczność
wspólnotowość
Stosunek Narodowej Demokracji do mniejszości narodowych w Polsce:
odebranie praw mniejszościom
asymilacja mniejszości słowiańskich
promowanie wierności państwu
zwalczanie separatyzmu
grupa mniejszości słowiańskich:
Białorusini
Ukraińcy
grupa przybyszów:
Niemcy
Żydzi
mniejszości słowiańskie można łatwo zasymilować jako narody młode
nie są nawet nazywane mniejszościami narodowymi czy narodami a jedynie ludnością
wspólnota historyczno-kulturowa
zapóźnienie cywilizacyjno-kulturowe Białorusinów i Ukraińców
zagrożenie ze strony przybyszów
za mocne zakorzenienie ich we własnej kulturze aby mogli byc zasymilowani
Krytycyzm ideologów ND wobec ideologii oświeceniowej i ideowego dziedzictwa rewolucji francuskiej sprawiał,że myśl endecka odrzucała liberalno-demokratyczny system wartości,norm społecznych i politycznych.
Myśl polityczną ND można sprowadzić do:
-skrajny nacjonalizm
-solidaryzm narodowy
-koncepcja państwa narodowego
-antygermanizm
-antyuniwersalizm
Temat 5. Myśl polityczna polskich konserwatystów
Konserwatyzm- ideologia, która bazuje na hasłach obrony porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest Edmund Burke.
Konserwatyści:
- uważali, ze demokracja nie jest systemem właściwym dla Polski.
Postulowali :
-ustrój republikański, ale z silną pozycją prezydenta jako przedstawiciela władzy wykonawczej
-Ich wizja ustrojowa była koncepcją elitaryzmu politycznego. Wg niej władzę państwową sprawować mieli ludzie wykształceni i zamożni jako najlepiej przygotowani do tego zadania.
-Opowiadali się za tradycyjną hierarchią w społeczeństwie.
-Krytykowali powszechne prawo wyborcze, nie może być równości w prawie wyborczym, ponieważ ludzie niewykształceni nie powinni mieć takich praw jak ludzie wykształceni – to byłoby niesprawiedliwe
-We własności prywatnej upatrywali źródła wolności w państwie.
- Wszelka ingerencja państwa niszczy stosunki społeczne.
-Wielkie gospodarstwa są nośnikami postępu (wyższość wielkiej własności nad małą)
-Reformę rolną wdzieli tylko za zgodą właścicieli.
Główne wyróżniki polskiego konserwatyzmu:
podział, zróżnicowanie ideowe
brak zgody w różnych kwestiach
późne (w stosunku do innych nurtów) sformowanie partii politycznych
początki nurtu sięgają lat 30. XIX wieku ale były to jedynie ugrupowania kanapowe
luźne środowiska
rozwój w środowiskach lokalnych
gromadzenie się wokoł czasopism
Konserwatywna koncepcja władzy:
silna władza
początkowo głoszenie monarchizmu, później modelu prezydenckiego
boskie pochodzenie władzy
porządek prawny
monarchizm
szacunek do głowy państwa
głowa państwa reprezentuje rację stanu
ciągłość władzy i jej stałość
brak destrukcyjnych walk o stanowisko głowy państwa
namaszczenie władcy – związane z boskim pochodzeniem władzy
efektywność dzięki kontroli umieszczeniu legislatywy, egzekutywy i sądownictwa w jednej dłoni
krytyka modelu demokratycznego
wizja parlamentu:
współpracownik głowy państwa
wyraża wolę społeczeństwa
charakter zawodowy
4-przymiotnikowe wybory
dwie izby
patrzy władcy na ręce
decentralizacja
przyspiesza rozbudowę administracji
pomoc obywatelowi staje się szybsza i efektywniejsza
funkcja wychowawcza samorządu – szkoła życia politycznego
regionalizm
autonomia dla obszarów odrębnych historycznie, etnograficznie
samodzielność mniejszości narodowych
inspiracja Polską Jagiellonów
Konserwatyści (notatki):
-część osób opowiadała się za republiką- sprawna działalność organów władzy państwowej,silna władza wykonawcza ale ograniczona do podstawowych elementów.
-ograniczenie uprzywilejowania związków zawodowych
-pewna grupa osób była za wprowadzeniem monarchii w Polsce
-prawo oparte na prawie naturalnym
-polityka zagraniczna-integracja europejska,Europa ojczyzn, Europa bez ceł i wiz.
-likwidacja państwowych własności;prywatyzacja wszystkiego (służba zdrowia,szkolnictwo)
-redukcja administracji,reforma finansów publicznych
-kwestie socjalne : pomoc doraźna,państwo nie powinno się wtrącać w życie jednostki,dobra materialne należą do obywateli.
Nurty konserwatywne:
chrześcijańsko-narodowy (Młoda Polska)
demokratyczno-państwowy (Aleksander Hall )
elitarystyczno-narodowy (Jacek Bartyzel)- krzewienie idei konserwatyzmu,nie zależało mu na władzy i walce o nią.
Konserwatywno –liberalny (Janusz Korwin Mikke)
Konserwatyzm integralny – religia katolicka,wolności obywatelskie,naród
Konserwatyzm liberalny
Neokonserwatyzm- uszlachetniona odmiana demokracji
Różnice konserwatyzmów:
-elitaryści, narodowcy: będą za tym,że jednostka musi się kierować nakazami religii katolickiej,odrzucenie demokracji.
-demokratyczno-państwowym : należy się dostosować do rozwiązań systemowych,nie da się zbudować porządku społecznego ale trzeba do tego dążyć.
-Państwo a Kościół : elitarystyczno-narodowy – cele myśli dziejowej płynęły z nakazów religii katolickiej;państwo powinno być związane z Kościołem,powinno go wspomagać.
Temat 6. Liberalna wizja Polski
Liberalizm- (z łaciny liberalis – dotyczący wolności, od liber – wolny), doktryna społeczno-polityczna zakładająca ograniczenie funkcji państwa w sferze gospodarki i poszerzenie zakresu wolności jednostki. Powstała na przełomie XVII i XVIII w., u jej podstaw leżą:
-indywidualizm
- nadrzędność jednostki nad społeczeństwem,
-wolność człowieka
-prawo do zdobywania własności
-swoboda działalności gospodarczej
-ograniczenie roli państwa
prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi
-podział władz ze ścisłym wyodrębnieniem jej kompetencji, tj. stosowanie praw, rządzenie i wykonywanie sprawiedliwości
-Liberałowie uważają, że istnieją przyrodzone, odwieczne prawa człowieka, których żadna władza nie może naruszać
-Najważniejszym prawem jest wolność dysponowania własnością. Własność bowiem jest uważana za gwarancję wolności.
Liberalizm – Marek Sobolewski (6 elementów):
1.doktryna oparta na wierze w postęp i naukę
2.indywidualizm
3.solidaryzm społeczny
4.prawa wolnościowe
5.akceptacja prywatnej własności
6.ograniczone funkcje państwa i aparatu państwowego
W XIX wieku następuje rozkwit liberalizmu. Głównymi jego hasłami są:
walka z absolutyzmem i przywilejami feudalnymi,
oparcie ustroju na konstytucji,
rozdział Kościoła od państwa,
laicyzacja kultury,
wolna gospodarka rynkowa.
W pierwszej połowie XX wieku pod wpływem katolickiej nauki społecznej i socjalizmu liberalizm zaakceptował konieczność integracji państwa w gospodarkę i pomocy najuboższym warstwom. W ten sposób narodził się liberalizm socjalny.
W latach 70 – tych nastąpił nawrót do liberalizmu klasycznego. Współcześni liberałowie, nazywani neoliberałami (lub liberałami konserwatywnymi), dopuszczają większy zakres integracji państwa w gospodarkę niż liberałowie klasyczni.
Liberałowie w swej doktrynie wyszli od określenia cech natury ludzkiej. Ich zdaniem, obdarzony rozumem człowiek jest zdolny do rozpoznawania własnego interesu i dlatego ma w pełni prawo decydować o sobie. Ta wiara w rozum i racjonalność postępowania jednostki prowadzi do wniosku, że żadna władza nie ma prawa wywierania nacisku na indywidualne decyzje i wybory.
Szczególne znaczenie przywiązują liberałowie do własności prywatnej, traktując ją jako najlepszą gwarancję wolności. Ich argumentacja jest następująca: tylko człowiek dysponujący własnością jest niezależny ekonomicznie, a w konsekwencji i politycznie. Człowiek bez własności może być manipulowany przez tych, od których jest uzależniony finansowo. Podstawą społeczeństwa obywatelskiego są więc ludzie samodzielni dzięki posiadanej własności.
Podstawowe prawa człowieka to prawo do życia, wolność osobista, sumienia i wyznania, zgromadzeń, słowa i druku. Prawa te mają charakter naturalny i ani państwo ani społeczeństwo, ani żadna inna jednostka nie może ich odebrać.
Liberalizm – wizja państwa i społeczeństwa :
-Istnienie państwa jest dla liberała koniecznością, jednak władza państwowa powinna mieć charakter ograniczony.
-Klasyczni liberałowie byli zwolennikami idei państwa jako stróża nocnego. Według nich państwo powinno zapewniać bezpieczeństwo obywatelom, ochraniać własność prywatną i stwarzać warunki dla działalności gospodarczej.
-Liberałowie opowiadają się za trójpodziałem władzy, który chroni przed despotyzmem
-Społeczeństwo nie jest wartością autonomiczną, a jedynie środkiem służącym człowiekowi do samorealizacji.
-W klasycznym liberalizmie dominowała wizja zatomizowanego społeczeństwa, według której społeczeństwo nie jest ograniczoną całością, lecz zbiorem jednostek.
Liberalizm – wizja gospodarki :
-Liberałowie opowiadają się za gospodarką wolnorynkową.
- Są przeciwni interwencjonizmowi państwowemu, który ogranicza wolność jednostki i hamuje rozwój gospodarczy.
- Według liberałów gospodarka powinna być oparta na zasadzie leseferyzmu, w myśl której jednostki i inne podmioty gospodarcze powinny mieć pełną swobodę działalności gospodarczej i konkurowania ze sobą
-Liberałowie postulują wolność gospodarczą, niskie, proste podatki oraz ograniczenie liczby przepisów regulujących gospodarkę.
Podstawą gospodarki jest własność prywatna, która stwarza człowiekowi możliwość rozwoju i jest gwarancją wolności.
Liberalizm w Polsce :
-W Polsce doktryna liberalna nigdy nie cieszyła się szczególną popularnością, a liberałowie nigdy nie mieli zbyt dużych wpływów.
-Pierwszym ugrupowaniem liberalnym byli kaliszanie działający w latach 1820 – 1831 w Królestwie Polskim.
-W II połowie XIX wieku i na początku XX wieku poglądy
liberalne głosił Aleksander Świętochowski – przywódca
ideowy warszawskich pozytywistów, a także
tzw. ekonomiczna szkoła krakowska, skupiona
wokół Adama Krzyżanowskiego.
-W okresie międzywojennym liberałowie nie odgrywali
większej roli politycznej. Byli skupieni wokół czasopisma
„Wiadomości literackie”.
-Odrodzenie myśli liberalnej nastąpiło na przełomie
lat 70 – tych i 80 – tych. Jej najwybitniejszymi przedstawicielami
byli Mirosław Dzielski i Stefan Kisielewski.
-Po 1989 roku liberałowie uzyskali znaczny wpływ na przemiany gospodarcze w Polsce. W latach 90 – tych dużą rolę odgrywały partie odwołujące się do ideologii liberalnej – Kongres Liberalno – Demokratyczny, a następnie Unia Wolności.