HISTOLOGIA 2. Ćwiczenia (wejściówka)


temat: Tkanka nabłonkowa: - nabłonek jednowarstwowy płaski
- nabłonek jednowarstwowy kostkowy
- nabłonek jednowarstwowy cylindryczny
- nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy
- nabłonek jednowarstwowy przejściowy
- nabłonek wielowarstwowy płaski
+ błona podstawna i połączenia międzykomórkowe

I. TKANKA NABŁONKOWA - NABŁONEK (EPITHELIUM)________ ________________________

1) Opis

- pokrywa całą powierzchnię zewnętrzną organizmu
- wyściela wszystkie kanały i jamy narządów wewnętrznych (żołądka, jelita,
pęcherza moczowego itp.)
- zespół komórek ułożonych ściśle obok siebie i tworzących jednolitą warstwę,
opartych na błonie podstawnej
- przez tę tkankę odbywa się wymiana między środowiskiem wewnętrznym
organizmu a środowiskiem zewnętrznym
- pobiera substancje odżywcze z leżącej pod nią tkanki łącznej właściwej
- jest nieunaczyniona
- ma bardzo duże zdolności regeneracji (ze względu na częste narażenie na
uszkodzenie wynikające z funkcji ochronnej)
- w rozwoju zarodkowym rozwija się jako pierwsza

2) Funkcje

a) ochronna – warunkuje ją umiejscowienie tkanki nabłonkowej
- chroni przed działaniem czynników zewnętrznych

b) odżywcza – nabłonek jelitowy wchłania substancje odżywcze, znajdujące się w
świetle jelita cienkiego

c) wydzielnicza – komórki gruczołowe
- mają zdolność wydzielania różnych substancji niezbędnych dla
procesów życiowych organizmu zwanych wydzielinami albo
sekretami

d) wydalnicza – niektóre komórki nabłonka wyścielającego (np. kanaliki nerkowe
lub gruczoły potowe)
- wydalają szkodliwe produkty przemiany materii

e) odbieranie bodźców – niektóre komórki tkanki nabłonkowej posiadające
specjalne elementy przystosowane do odbierania
bodźców ze środowiska zewnętrznego
3) Rozwój

- nabłonki rozwijają się ze wszystkich listków zarodkowych

a) z ektodermy: - nabłonek pokrywający skórę
- nabłonek wyścielający jamę ustną

b) z endodermy: - nabłonek układu pokarmowego
- nabłonek układu oddechowego

c) z mezodermy: - nabłonek tworzący błony surowicze
- nabłonek tworzący pewne nabłonki układu moczopłciowego

d) z mezenchymy: - śródbłonek naczyń krwionośnych


4) Budowa

nabłonek .
błona podstawna .
tkanka łączna .


- różne kształty komórek: - płaskie
- sześcienne (kostkowe/izopryzmatyczne)
- walcowate (cylindryczne/pryzmatyczne)

- jądro komórek - kształt dostosowany zazwyczaj do kształtu komórki (spłaszczone,
kuliste, owalne)
- większość komórek ma jedno jądro
- występują również dwu- i wielojądrzaste (np. komórki nabłonka
błon surowiczych)

- centrosom - ma postać diplosomu
- bierze udział w wytwarzaniu takich struktur jak migawki (rzęski)

- mitochondria - mają kształt nitkowaty lub pałeczkowaty

- aparat Golgiego - szczególnie dobrze rozwinięty w komórkach nabłonkowych,
mających zdolność do wytwarzania różnych substancji

- mikrokosmki (microvilli) - delikatne wypustki cytoplazmatyczne
- znajdują się w nich enzymy , biorące udział w resorpcji
różnych związków chemicznych
- odgrywają rolę w procesie wchłaniania


- rąbek szczoteczkowy - najbardziej typowy i szczególnie widoczny na powierzchni
komórek walcowatych nabłonka jelitowego
- zazwyczaj każda komórka ma swój rąbek szczoteczkowy
- zbudowany jest z bardzo dużej liczby mikrokosmków,
ułożonych równolegle do siebie, które przyczyniają się do
znacznego powiększenia powierzchni chłonnej komórki
- bierze udział w resorpcji zwrotnej różnych substancji
(woda, cukier)
- odgrywa rolę przy wchłanianiu treści pokarmowej ze
światła jelita i spełnia funkcję ochronną

­- rzęski (migawki) - wypustki cytoplazmatyczne pokryte błoną komórkową
- znajdują się na powierzchni komórek
- mają zdolność do poruszania się
- dyneina (białko) powoduje zmianę długości lub ślizganie się po
sobie mikrotubul, dzięki czemu następuje ruch rzęski
- poruszają się rytmicznie w jednym kierunku przy czym po
wykonaniu ruchu powracają do pozycji wyjściowej co
przypomina ruch falującego łanu zboża

- stereocylia - wypustki cytoplazmatyczne podobne do rzęsek, jednak nie
posiadające ciałek podstawnych ani zdolności ruchu
- pokrywają powierzchnię nabłonka przewodu najądrza oraz
grzebienie i plamki statyczne w uchu wewnętrznym

- płytki błonowe - w nabłonkach dróg moczowych
- wytwory szczytowej powierzchni komórek baldaszkowatych
- umożliwiają zwiększenie powierzchni pęcherza moczowego

- prążkowanie podstawno-boczne - głębokie wpuklenia błony komórkowej
podstawnej lub bocznej pow. komórek
- towarzyszy mu duże nagromadzenie
mitochondriów
- występowanie: - komórki transportujące
substancje (kanaliki nerkowe,
przewody wyprowadzające
wielu gruczołów, komórki
wchłaniające jelita)

- komórki lub warstwy nabłonków są zróżnicowane biegunowo a komórki/warstwy
apikalne/dystalne (zewnętrzne) różnią się w mniejszym lub większym stopniu od
bazalnych/proksymalnych -> apikalne części komórki tworzą specjalne struktury
(migawki, rąbek wchłaniający); charakterystyczne rozmieszczenie organelli (np.
mitochondria w części podstawnej…)

- w kom. nabłonka mogą się znajdować różne wtręty cytoplazmatyczne (np.
kropelki tłuszczu, ziarenka glikogenu itd.) oraz włókniste struktury (tonofilamenty)


II. Połączenia międzykomórkowe (desmosomy)___________________________________

- połączenie za pomocą palczastych wypustek cytoplazmatycznych, które
zazębiają się wzajemnie
- desmosomy są szczególnie widoczne w nabłonkach wielowarstwowych
- na powierzchni komórek sąsiadujących ze sobą znajdują się uwypuklenia,
mające kształt owalnych płytek, które stykają się ze sobą
- w tych miejscach do błony przyczepiają się tonofilamenty, wnikające do
uwypukleń z wnętrza komórki
- mają wygląd jasnych i ciemnych prążków układających się na przemian






III. Błona podstawna_(membrana basalis)_____________ ____________________________

- cienka błona
- utworzona z substancji międzykomórkowej
- spełnia przede wszystkim funkcję mechaniczną, jest fundamentem nabłonka
oraz warunkuje jego trwałe połączenie z podścieliskiem łącznotkankowym

- przez nią przechodzą substancje odżywcze z naczyń krwionośnych podłoża do
nabłonka

- bariera na styku komórek tkanki nabłonkowej i niekomórkowych elementów
tkanki łącznej

- składa się z trzech warstw:

a) blaszka rozrzedzona - na niej bezpośrednio spoczywają komórki
nabłonkowe
- jest bardzo cienka
- występuje w niej glikoproteina (laminina)
zapewniająca właściwości adhezyjne błony w
stosunku do nabłonka

b) blaszka o gęstej strukturze - zawiera kolagen

c) blaszka siateczkowa - występuje w większości nabłonków
- jest grubsza
- zbudowana z włókien siateczkowych
- wzmacnia połączenie między nabłonkiem a
leżącą pod nią tkanką łączną

IV. Nabłonek jednowarstwowy płaski_(epithelium simplex planum) _________________

1) Opis

- jedna warstwa zupełnie płaskich komórek (uwypuklone jedynie w miejscu, w
którym znajduje się jądro)
­- płaskie jądro
­- granice międzykomórkowe proste lub zazębiające się
- komórki ściśle przylegające do siebie, jednak w niektórych miejscach mogą
powstawać przejściowo przerwy, pozwalające na przechodzenie różnych
komórek wędrujących
- na powierzchni często posiada mikrokosmki
- wykazuje zdolności resorpcyjne (na zasadzie pinocytozy)

- funkcje: - filtracyjna
- transport bierny gazów
- transcytoza substancji

2) Występowanie

- występuje w nielicznych miejscach
­- występuje tam, gdzie nie działają żadne siły fizyczne
- wyściela naczynia krwionośne i chłonne jako śródbłonek (endothelium)
- pokrywa błony surowicze (otrzewna, opłucna, osierdzie) jako mesothelium
- występuje na tylnej powierzchni rogówki
- blaszka ścienna torebki kłębka nerkowego
- pęcherzyki płucne

V. Nabłonek jednowarstwowy sześcienny (epithelium simplex cuboideum)__________

1) Opis

- wysokość komórek jest równa długości podstawy (kształt sześcianu)
- komórki mają zdolność wytwarzania wydzieliny (dlatego biorą udział w budowie
odcinków wydzielniczych wielu gruczołów)
- na powierzchni znajdują się mikrokosmki tworzące rąbek szczoteczkowy (w
niektórych narządach zwany rąbkiem wchłaniającym) lub migawki (rzęski)

- funkcje: - wydzielnicza
- transportowa

2) Występowanie

- wyściela odcinki wydzielnicze wielu gruczołów i przewody wyprowadzające
niektórych gruczołów
- wyściela oskrzeliki oddechowe (końcowe)
- kanaliki proksymalne, dystalne i zbiorcze w nerce
- tam gdzie zachodzi transport lub wydzielanie


VI. Nabłonek jednowarstwowy walcowaty (epithelium simplex cylindricum)___ _____

- inaczej cylindryczny, pryzmatyczny

1) Opis

- jedna warstwa komórek o kształcie graniastosłupów lub walców
- wysokość komórek jest 2-3 razy większa niż długość podstawy
- jądra mają kształt podłużny lub owalny i układają się w podstawnej części
komórki (tworzą jeden rząd)
- w jelicie cienkim komórki posiadają mikrokosmki tworzące rąbek szczoteczkowy,
który zwiększa powierzchnię wchłaniania
- w jajowodzie komórki posiadają rzęski wspomagające przemieszczanie się
komórki jajowej
- w obrębie tego nabłonka wyścielającego jelito cienkie i grube , występują tzw.
komórki kubkowe, wydzielające śluz

- funkcje: - wydzielanie
- wchłanianie

2) Występowanie

- wyściela przewód pokarmowy (od żołądka do jelita grubego)
- wyściela jajowód
­- macica
- przewody wyprowadzające niektórych gruczołów
- oskrzeliki śródpłacikowate





















VII. Nabł. jednowarstwowy wielorzędowy(ep. pseudomultistratificatum ciliatum)

1) Opis

- komórki różnej wysokości, najczęściej w kształcie graniastosłupów
- wszystkie komórki spoczywają na błonie podstawnej, ale nie wszystkie dochodzą
do powierzchni nabłonka
- z tego powodu jądra komórkowe są na różnych wysokościach, co daje wrażenie
wielowarstwowości
- najniższe komórki nabłonka mają kształt stożkowaty (komórki zastępcze - dzieląc
się dostarczają nowych elementów w miejsce zużytych komórek wysokich)
- niektóre komórki walcowate mogą się przekształcać w komórki kubkowe,
wytwarzające śluz
- na powierzchni nabłonka prawie zawsze znajdują się rzęski, wykonują one 16-17
ruchów w czasie sekundy, co przyczynia się do oczyszczania powierzchni
nabłonka
- struktura tego nabłonka ulega zmianom w zależności od czynności komórek
kubkowych (gdy są wypełnione śluzem, komórki mają kształt wydłużony a po
wydzieleniu śluzu komórki stają się niższe a rzęski mniej widoczne i nieregularnie
ułożone)

- w przypadku uszkodzenia nabłonka komórki zastępcze mnożą się intensywnie,
wytwarzając szereg warstw, nasuwających się na uszkodzone miejsce i
uzupełniających powstały ubytek

2) Występowanie

- występuje w górnych drogach oddechowych (jama nosowa, krtań, tchawica,
oskrzela)




















VIII. Nabłonek jednowarstwowy przejściowy (ep. transitorium, urothelium)_____ _____

1) Opis

- wysokość komórek jest zróżnicowana i może ulegać zmianie (tym samym
zmianom ulega wysokość całego nabłonka) w zależności od stopnia
wypełnienia narządu, który wyściela
- wszystkie komórki mają kontakt z błoną podstawną, ale nie każda z powierzchnią
nabłonka
- mają swoiste właściwości strukturalne i czynnościowe zapobiegające przenikaniu
wody z tkanek do moczu i ograniczające do minimum możliwość jego
wchłaniania

- obecność komórek podstawnych, rakietkowych (pośrednich) i baldaszkowatych
(powierzchniowych)

- ma silne połączenia międzykomórkowe

- szczególnie dobrze rozwinięty u koni i bydła

- u zwierząt roślinożernych nabłonek może wydzielać substancję śluzowatą, której
kropelki pojawiają się w powierzchniowych warstwach nabłonka (szczególnie w
komórkach baldaszkowatych)
- u owiec (u koni w miedniczce nerkowej) mogą w tym nabłonku występować
nawet typowe komórki śluzowe
- wytwarzany śluz chroni nabłonek przed szkodliwym działaniem moczu

- u pozostałych zwierząt nabłonek przejściowy wytwarza śluz w przewlekłych
stanach zapalnych

- jego warstwy powierzchniowe stale się złuszczają i można je spotkać w moczu

2) Występowanie

- wyściela drogi wyprowadzające mocz: kielichy nerkowe, miedniczki nerkowe,
moczowody, pęcherz moczowy i cewkę moczową










IX. Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący (epithelium multistratificatum
planum non cornescens)______________________________________________________

1) Opis

- zbudowany z wielu warstw komórek o różnym kształcie, przy czym nazwa
nabłonka pochodzi od kształtu komórek leżących najbardziej powierzchniowo
(kom. płaskie)
- najgłębszą warstwę tworzy jedna warstwa komórek walcowatych, na niej leżą
komórki wieloboczne a na powierzchni komórki płaskie
­- między komórkami pojawiają się wąskie, lecz wyraźne przestrzenie
międzykomórkowe, w których krąży płyn międzytkankowy

- na powierzchni nabłonka znajdują się żywe, jądrzaste komórki

- duża zdolność regeneracyjna

2) Występowanie

- wyściela przewód pokarmowy od jamy ustnej do przełyku włącznie
- wyściela przedżołądki u przeżuwaczy
- wyściela odbytnicę, pochwę
- tworzy nabłonek przedni rogówki (epithelium corneae anterius)



X. Nabł. wielow. płaski rogowaciejący (ep. multistratificatum planum cornescens)

1) Opis

- na powierzchni nabłonka znajduje się skeratynizowana, złuszczająca się
stopniowo masa - płytki rogowe(dlatego rogowaciejący)
- duża zdolność regeneracyjna

- rogowacenie występuje tam, gdzie działają siły fizyczne

2) Występowanie

- buduje naskórek (epidermis)
- również wyściela przedżołądki u przeżuwaczy (?)






PODZIAŁ NABŁONKÓW ZE WZGLĘDU NA FUNKCJĘ

1. POKRYWAJĄCY

a. jednowarstwowy - płaski
- sześcienny
- cylindryczny
- dwurzędowy
- wielorzędowy walcowaty
- przejściowy

b. wielowarstwowy - płaski rogowaciejący
- płaski nierogowaciejący
- sześcienny
- cylindryczny

2. GRUCZOŁOWY

a. gruczoł jednokomórkowy - komórka kubkowa śluzowa

b. gruczoł wielokomórkowy

- egzokrynowy - pojedynczy prosty
- pojedynczy rozgałęziony
- złożony

- endokrynowy - pasma i gniazda komórek
- pęcherzyki

3. GAMETOTWÓRCZY

- wytwarza komórki jajowe i plemniki

4. ZMYSŁOWY

- buduje receptory

- wzrokowy
- węchowy
- smakowy
- słuchowy
- równowagi
- czuciowy