2. Konkurencja monopolistyczna
2.1. Monopson
Konkurencja jest to proces rywalizacji pomiędzy podmiotami gospodarczymi- tj. pomiędzy gospodarstwami domowymi, przedsiębiorcami, a państwem o uzyskanie korzyści ekonomicznych przy sprzedaży i nabywaniu towarów- tj. dóbr i usług oraz czynników produkcji. Ma ona miejsce zarówno między kupującymi jak i sprzedającymi, którymi w praktyce gospodarczej są wszystkie podmioty gospodarcze. Tak jak między kupującymi jest ona wyrazem rywalizacji o ograniczoną ilość dóbr na rynku, tak między sprzedającymi o pieniądze klientów. Konkurencja w największym stopniu dotyczy jednak przedsiębiorstw, między którymi zachodzą różne formy konkurencji, co w konsekwencji doprowadza do kształtowania się różnych typów rynków tj.- konkurencja doskonała oraz konkurencja niedoskonała, w skład której wchodzą konkurencja monopolistyczna, oligopol i monopol. Wyróżniamy przedsiębiorstwa: doskonale konkurencyjne, o ograniczonej konkurencyjności, monopole naturalne, monopole sztuczne, oligopole oraz monopsony.1
W rzeczywistości mamy najczęściej do czynienia ze zjawiskiem konkurencji niedoskonałej, uwzględniającej występowanie drobnych, średnich i dużych producentów o różnych typach własności i różnych możliwościach wypływania na zmianę ceny rynkowej.
Ostatnie dziesięciolecia XIXw. i pierwsze XX wieku przyniosły procesy wzmożonej monopolizacji gospodarki. Ostra walka konkurencyjna doprowadziła z czasem do dominacji w większości dziedzin gospodarki niewielkiej grupy przedsiębiorstw największych, zwanych monopolami, w których skoncentrowała się podstawowa masa kapitału i produkcji. Czysty monopol ma miejsce wtedy gdy działa tylko jeden dostawca danego dobra. W sytuacji gdy działa tylko jeden odbiorca, chodzi tutaj raczej o przedsiębiorstwa pośredniczące w handlu, a nie o tzw. ostatecznych odbiorców, występuje monopson. 2 Monopson więc jest sytuacją bardzo dobiegającą od konkurencji doskonałej kiedy to występuje po stronie nabywców jeden lub kilka wielkich producentów dyktując korzystne dla siebie warunki sprzedaży. Tak więc najprościej monopson można wytłumaczyć jako lustrzane odbicie monopolu, kiedy to na rynku mającym strukturę monopolu istnieje tylko jeden producent i wielu dostawców, tak w przypadku monopsonu istnieje jeden odbiorca dóbr lub usług i wielu producentów dostarczających produkty. Przykładami monopsonów są niektóre rynki zdominowane przez firmy i instytucje państwowe. W wielu krajach o publicznej służbie zdrowia, resort zdrowia jest jedynym odbiorcą wszelkich usług w sektorze medycznym. Podobnie sprawa się przedstawia jeśli chodzi o sektor energetyczny.
Monopson jest najczęściej wykorzystywany negatywnie na rynkach. Jak każdy inny podmiot gospodarczy, ma on na calu maksymalizację wyników. Jednak bardzo często monopson wykorzystuje swoja przewagę i wywiera silną presję na obniżenie cen. W skrajnych przypadkach doprowadza do sytuacji kiedy dostawcy nie są w stanie przeznaczyć środków finansowych na badania i rozwój, co powoduje stagnację rozwoju na danym runku, co działa nie niekorzyść w dłuższym terminie.
Monopson może również występować na rynku zatrudnienia, jest to sytuacja kiedy jedna firma jest jedynym pracodawcą na danym regionie bądź jedna firma w danym regionie działa w określonej branży. Ma ona wtedy możliwość utrzymania płac na poziomie niższym niż rynkowy. Przykładami takich sytuacji są instytucje i przedsiębiorstwa działające w sektorze publicznym, utrzymywane z budżetu czy w przypadku mniejszych miejscowości, gdzie jeden zakład produkcyjny jest głównym pracodawcą dla większości mieszkańców.
Bibliografia:
Z. Stachowiak ,,Ekonomia, zarys podstawowych problemów”, Warszawa
R. Milewski, E. Kwiatkowski ,,Podstawy ekonomii”, Warszawa 2007