2. Dojrzałość dziecka do podjęcia obowiązku szkolnego.
Pojęcie dojrzałości szkolnej.
Prof. Maria Przetacznikowa
„Dojrzałość szkolna to wynik dwóch procesów- dojrzewania i uczenia się”.
Barbara Wilgocka- Okoń
„Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu (stopnia) rozwoju psychicznego (czyli zdolności do rozumowania przyczynowo-skutkowego, krytycyzmu myślenia i rozumienia liczby), który pozwoli mu sprostać szkolnym obowiązkom”.
Prof. Stefan Szuman
„Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej”. (wrażliwość na naukę szkolną to przede wszystkim zainteresowanie dziecka szkołą, wiadomościami i umiejętnościami, jakie może tam zdobyć; podatność na nauczanie oznacza, że to, czego dziecko się uczy jest dla niego zrozumiałe i przystępne.)
Prof. Wincenty Okoń
„Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu Szkolnym i opanowanie treści programowych w klasie I”.
Dojrzałość a gotowość do podjęcia nauki szkolnej.
Granica między pojęciami dojrzałość i gotowość szkolna nie jest zbyt ostra. Wg prof. Barbary Wilgockiej-Okoń zróżnicowanie tych pojęć zależy od sposobu rozumienia procesu dojrzewania i roli uczenia się w procesie rozwojowym. W przypadku „dojrzałości szkolnej” zakłada się, że zmiany rozwojowe dokonujące się w dziecku mają charakter spontaniczny i wiążą się właśnie z dojrzewaniem, czyli złożonym mechanizmem biologicznym, w czasie którego obserwuje się zwiększona wrażliwość na oddziaływania zewnętrzne, które wpływają na kierunek i dynamikę zmian rozwoju. W przypadku uczenia się, wychodzi się z założenia, że ćwiczenia kształtujące pewne właściwości dziecka prowadzą do osiągnięcia dojrzałości szkolnej.
Cechy dziecka gotowego do podjęcia nauki szkolnej:
cechy dojrzałości fizycznej:
- prawidłowe i stosowne do wieku ukształtowanie kośćca i mięśni (prawidłowa postawa, wzrost, ciężar ciała),
- prawidłowo rozwinięte narządy wewnętrzne i układ nerwowy,
- dobra sprawność ruchowa we wszystkich zakresach tzw. motoryki dużej (sprawność fizyczna przejawiająca się w: jeździe na rowerze, rolkach, skakaniu przez skakankę, bieganiu, skakaniu, łapaniu i rzucaniu piłki) i motoryki małej (sprawność manualna, doskonali się precyzja ruchów dzięki kontroli nad ramionami, nadgarstkami, palcami przejawiająca się dobrą koordynacja ruchów rąk przy optymalnym napięciu mięśniowym, ręka i palce potrafią dostosować się do rodzaju wykonywanych czynności, materiału i narzędzi),
- prawidłowa koordynacja wzrokowo-ruchowa,
- prawidłowo funkcjonujące narządy zmysłowe zwłaszcza wzrok i słuch, i narządy artykulacyjne (prawidłowy zgryz),
- cechuje się ogólnie dobrym stanem zdrowia,
- stosowna do wieku odporność na choroby i zmęczenie,
- zachowuje równowagę nerwową będącą wyznacznikiem zdrowia psychicznego,
- automatyzacja większości czynności samoobsługowych (mycie rąk i zębów, czesanie się, ubieranie się, wiązanie sznurowadeł, jedzenie, załatwianie czynności fizjologicznych).
Ruchy dziecka stają się celowe, skoordynowane, dostosowane do rodzaju wykonywanych czynności. Nie ma trudności z utrzymywaniem przez dłuższy czas równowagi ciała, gdy stoi na jednej nodze. Istnieją różnice między rozwojem motorycznym dziewcząt i chłopców, które wynikają z wprowadzania od pewnego wieku zróżnicowanych zabaw w zależności od płci. Chłopcy więcej biegają, skaczą, grają w piłkę a dziewczynki bawiąc się lalkami, kuchenkami, mebelkami mają ograniczoną ekspresję ruchową. Dlatego dziewczynki wykazują mniejsza sprawność ruchową i manualną. Aktywność ruchowa w znacznym stopniu wpływa na prawidłowy rozwój dzieci.
Cechy dojrzałości intelektualnej:
- SPOSTRZEGANIE –
-u dziecka sześcioletniego jest jeszcze mimowolne,
-charakteryzuje się fragmentarycznością i niedokładnością.
-Spostrzeganie analityczno-syntetyczne zaczyna się dopiero kształtować.
-Najważniejszy jest rozwój spostrzegania wzrokowego i słuchowego niezbędnego do nauki czytania i pisania.
Sześciolatek powinien umieć:
Różnicować słuchowo proste zestawy dźwięków oraz proste układy rytmiczne.
Poprawnie różnicować pojedyncze głoski (dźwięki mowy).
Wyodrębnić w słowie głoski i sylaby (dokonać analizy wyrazu).
Łączyć głoski w sylaby i sylaby w wyrazy (synteza wyrazu).
Prawidłowo różnicować kształty (nawet bardzo zbliżone).
Odtwarzać poprawnie wzór z pojedynczych elementów.
Poprawnie odwzorować układy geometryczne: szlaczki, wzory, ornamenty itp.
Ujmować przedmiot lub kształt graficzny jako całość z jednoczesnym wyodrębnianiem w nim elementów składowych.
Ponadto dziecko powinno mieć ukształtowaną wzrokową orientację kierunkową dotyczącą położenia przedmiotów oraz utrwaloną orientację kinestetyczno-ruchową w schemacie własnego ciała, czyli: orientacje w stronie prawej i lewej własnego ciała i osoby stojącej naprzeciwko, oraz orientacje w stronach otoczenia (np. po której stronie misia siedzi lalka?)
- MYŚLENIE –
- dominuje myślenie konkretno-obrazowe (oparte na konkretnym materiale spostrzegawczym). -- Zaczyna się kształtować myślenie abstrakcyjne, tzw. słowno-pojęciowe.
- Przejście między tymi etapami ma charakter płynny.
- Dzięki rozwijającym się procesom myślenia może ono poznawać świat „pośrednio” na podstawie dotychczasowego doświadczenia. Myślenie staje się procesem pośredniego (powstawanie pojęć) i uogólnionego poznania rzeczywistości (powstawanie sądów) a także wykrywaniem związków i zależności.
- Do operacji myślowych zalicza się: analizę i syntezę, porównywanie i klasyfikowanie, abstrahowanie i uogólnianie. Dziecko sześcioletnie powinno potrafić dokonać uogólnień i tworzyć pojęcia. Poza zdolnością tworzenia definicji użytkowych (np. nóż służy do krojenia) pojawia się zdolność tworzenia definicji nadrzędnych (np. pies, kot i mysz to zwierzęta; jabłko, gruszka, pomidor to owoce). Powinno dostrzegać podobieństwa (umieć odp. Na pytanie Dlaczego są podobne do siebie kot i mysz?), wychwytywanie różnic jest łatwiejsze.
- PAMIĘĆ –
- dominuje pamięć konkretno-obrazowa i rozwija się pamięć słowna.
- Pamięć ma jeszcze charakter mimowolny dlatego jest mało pojemna, nietrwała, niedokładna.
- Zaczyna się kształtować pamięć dowolna, czyli świadoma chęć zapamiętywania i przypominania, zwiększa się szybkość i trwałość zapamiętywania, a także pojemność pamięci.
- Typowa jest pamięć mechaniczna- dosłowne zapamiętywanie tekstu.
- Zaczyna rozwijać się pamięć logiczna- rozumienie materiału i umiejętność opowiadania tekstu własnymi słowami.
- Dzięki pamięci dziecko utrwala zdobyte wiadomości w czasie poznawania rzeczywistości i pogłębia się związek z otaczającym go światem.
- UWAGA-
- to umiejętność koncentracji świadomości na określonych przedmiotach lub zjawiskach.
- bierze udział we wszystkich procesach psychicznych.
- u dziecka przedszkolnego ma charakter mimowolny, jest nietrwała i ma ograniczony zakres.
- zaczyna się kształtować uwaga dowolna, czyli zdolność koncentracji, trwałości i przerzutności.
- ROZWÓJ MOWY –
- pod koniec 6. roku życia wiele dzieci potrafi już sobie przyswoić podstawowe pojęcia abstrakcyjne: kształt, wielkość, kierunek, odległość, czas i liczbę.
- W pełni wykształcona mowa świadczy o sprawności myślenia. Dziecko powinno już umieć formułować dłuższe wypowiedzi i łączyć zdania w logiczną całość.
PODSUMOWUJĄC: dojrzałość intelektualna to taki poziom rozwoju f. poznawczych , który umożliwia dziecku osiąganie dobrych wyników w nauce szkolnej. Chodzi o: umiejętność spostrzegania i różnicowania spostrzeżeń, dostatecznie wykształcony poziom wyobraźni i uwagi dowolnej, zdolność intencjonalnego zapamiętywania i odtwarzania podawanych treści oraz zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego i wnioskowania.
rozwój emocjonalno-społeczny i rozwój moralny.
- sześcioletnie dziecko nie jest jeszcze w pełni dojrzałe emocjonalnie,
- jego reakcje są bezpośrednie, czasami gwałtowne, często nieadekwatne do działającego bodźca,
- pojawiają się reakcje emocjonalne takie jak: współczucie, wdzięczność, podziw itd.- rozwój uczuć wyższych,
- przeżycia wyrażają w działaniu a nie słownie.
- w ostatniej fazie wieku przedszkolnego umieją opanować swe afekty i ich zewnętrzne przejawy tzn. panuje nad własnymi reakcjami emocjonalnymi,
- staje się w znacznym stopniu samodzielne i ma motywację do wykonywania zadań,
- chętnie współdziała w grupie, łatwo nawiązuje kontakty,
- umie się podporządkować regułom zabawy i poleceniem,
- zaczynają się kształtować zainteresowania szkolne i poczucie obowiązku szkolnego.
- rozwój moralny
Jest powiązany z rozwojem poznawczym, emocjonalnym i społecznym, gdyż wiąże się z poznaniem reguł uznawanych przez grupę społeczną, z odróżnieniem dobra od zła oraz z doświadczeniem poczucia winy i wstydu.
Przedkonwencjonalny poziom rozwoju moralności to moralność oparta na posłuszeństwie (L. Kohlberg)- polega na tym, że dziecko jest posłuszne, podporządkowuje się normom, zasadom narzucanym przez dorosłych, których obdarza szacunkiem. Dziecko przedszkolne respektuje nakazy i zakazy w obawie przed karą jaka może je spotkać ze strony dorosłych, którzy mają władzę. Dziecko starsze zachowuje się zgodnie z wymaganiami po to by zadowolić dorosłych i jednocześnie czerpać korzyści w postaci różnej gratyfikacji swojego zachowania.
Moralność heteronomiczna- szacunek do dorosłych wywołuje jednostronne wartościowanie i powoduje, że dziecko niewolniczo dostosowuje się do narzucanych mu zasad. W okresie moralności heteronomicznej dziecko kieruje się zasadą realizmu moralnego- która polega na tym, że dla dziecka nie jest ważny duchowy wymiar czynu lecz jego wymiar materialny, nie bierze pod uwagę intencji sprawcy.(np. w myśl zasady że nie należy odbierać innym dzieciom zabawek starszy brat nie odbiera młodszemu nożyczek chociaż może zrobić sobie nimi krzywdę; w badaniach Piageta dzieci uważały, że gorsze było dziecko które stłukło kilka filiżanek od tego które chcąc ukraść konfitury stłukło tylko jedną). Dzieci uważają, że każde złamanie reguł powinno być ukarane za pomocą sankcji prowadzącej do odpokutowania za niezgodne z normą zachowanie, a kara ma być proporcjonalna w stosunku do wielkości szkody materialnej.
Z rozwojem moralnym wiąże się Sumienie, które jest wewnętrznym przewodnikiem w zakresie odróżniania dobra od zła. Sumienie jest więc zbiorem wartości, we które człowiek wierzy i zgodnie z którymi chce postępować. Kształtowanie się sumienia jest związane z poczuciem normy, które mają już dwulatki (odróżniają przedmiot dobry(zgodny z normą) od przedmiotu uszkodzonego; odróżniają to co dobre(akceptowane przez dorosłych) od tego co jest złe). Nie przyznają się do swych złych zachowań przypisując je innym osobą, zwierzętom czy nawet zabawkom. Od 4 r. ż. dzieci odczuwają wewnętrzny „powściąg”na którego kształtowanie się wpływ ma umiejętność rozmienia przeżyć innych osób oraz rozwój takich uczuć jak wstyd i wina.
Rola środowiska wychowawczego w osiąganiu przez dziecko dojrzałości szkolnej.
Istnieje wyraźna zależność pomiędzy gotowością szkolną dzieci a ich środowiskiem wychowawczym. Nie wiek decyduje o dojrzałości szkolnej, lecz środowiskowo uwarunkowane możliwości rozwojowe dziecka wstępującego do szkoły.
Elementy środowiskowe mające wpływ na dojrzałość szkolną dzieci:
- miejsce zamieszkania- wieś, miasto,
- wykształcenie i zawód rodziców,
- warunki bytowo-mieszkaniowe (l. pokoi, osób, radio, TV, miejsce do pracy dziecka),
„Istnieje nie zbyt wysoka ale wyraźna zależność między możliwościami dziecka, określonymi przez poziom rozwiązania testu dojrzałości szkolnej, a powodzeniem dziecka w szkole.”