Orogeneza alpejska – ostatni okres globalnych fałdowań górotwórczych, w czasie którego doszło do powstania górotworu alpejskiego.
Orogenezę alpejską pośrednio wywołał rozpad superkontynentu Gondwany. Po oderwaniu się płyt afrykańskiej, arabskiej i indoaustralijskiej podryfowały one na północ i zderzyły się z płytą eurazjatycką, powodując intensywne fałdowanie. Większość gór powstałych w trakcie tej orogenezy - alpidów - rozciąga się wzdłuż krawędzi tych płyt.
Orogeneza alpejska zaczęła się u schyłku mezozoiku, trwała przez cały trzeciorzęd, na który przypadła główna faza fałdowań, i trwa nadal. W jej ramach wyróżnia się pomniejsze, regionalne orogenezy oraz następujące fazy:
labińska (trias górny)
starokimeryjska (trias górny)
młodo(neo)kimeryjska (jura górna/kreda)
austryjska (kreda dolna/kreda górna)
subhercyńska (kreda górna)
laramijska (kreda górna/paleogen)
pirenejska (górny eocen)
helwecka (górny eocen)
sawska (górny oligocen)
styryjska (górny miocen)
attycka (górny miocen)
rodańska (górny pliocen)
walahijska (górny plejstocen)
pasadeńska (górny plejstocen)
W toku orogenezy alpejskiej zostały wypiętrzone w szczególności pasma górskie łańcucha alpejsko-himalajskiego:
Alp, Karpat, Pirenejów, Apeninów, Atlasu, Kordylierów, Andów, Himalajów i Kaukazu
W czasie orogenezy alpejskiej sąsiadujące ze strefą fałdowań górskie masywy hercyńskie często uległy odmłodzeniu bądź, przeciwnie, zniszczeniu i zapadnięciu.
Alpejska orogeneza, potężne ruchy górotwórcze, zapoczątkowane w górnej kredzie, o największym nasileniu w trzeciorzędzie, trwające na niektórych obszarach (np. obszary okołopacyficzne) do dziś. Według innych poglądów do orogenezy alpejskiej zalicza się także ruchy górotwórcze, które odbywały się na przełomie triasu i jury oraz jury i kredy (kimeryjskie fazy orogeniczne). W wyniku orogenezy alpejskiej zostały sfałdowane i wypiętrzone masy skalne nagromadzone na pograniczach płyt litosferycznych, tworząc łańcuchy górskie zwane Alpidami.
Alpy (fr. Alpes, niem. Alpen, wł. Alpi, słoweń. Alpe) – najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się łukiem od wybrzeża Morza Śródziemnego po dolinę Dunaju w okolicach Wiednia. Łańcuch ma długość około 1200 km, szerokość od 150 do 250 km i zajmuje powierzchnię około 220 tys. km².
Najwyższym szczytem Alp, a zarazem całej Europy, jest położony na granicy francusko-włoskiej Mont Blanc (wł. Monte Bianco), choć główny wierzchołek znajduje się po stronie francuskiej. Wznosi się na wysokość 4810,90 m n.p.m.
Alpy położone są na terytorium kilku państw europejskich: od wschodu Słowenia, Austria, Włochy, Niemcy, Liechtenstein, Szwajcaria i Francja. Niektóre z nich, w których Alpy zajmują znaczącą część terytorium nazywane są często alpejskimi.
Podział geograficzny
W podstawowym podziale wyróżnia się dwie części: wyższe Alpy Zachodnie oraz niższe Alpy Wschodnie. Granica przebiega obniżeniem Jeziora Bodeńskiego, doliną górnego Renu, przełęczą Splügen i doliną rzeki San Giacomo aż do jeziora Como.
Tak przyjęty podział na Alpy Wschodnie i Alpy Zachodnie nie jest kwestią arbitralnych ustaleń, lecz posiada istotne uzasadnienie w odmienności geologicznej budowy Alp wschodnich i Alp Zachodnich.
Podział geologiczny
Ponadto, zwłaszcza w Alpach Wschodnich, na podstawie budowy geologicznej wyróżnia się:
starsze Alpy Centralne (niem. Zentralalpen) zbudowane ze starych skał metamorficznych (gnejsy, łupki krystaliczne, łupki fyllitowe) pociętych intruzjami granodiorytowymi, tonalitowymi i rilitowymi oraz pokrytych fragmentarycznie mezozoicznymi skałami osadowymi (głównie wapienie),
młodsze Alpy Wapienne (niem. Kalkalpen) zbudowane z trzeciorzędowych skał osadowych (głównie wapienie i dolomity),
najmłodsze Prealpy zbudowane z kredowych i trzeciorzędowych skał głównie fliszowych. Spotyka się też skały granitowe
Podział na główne pasma:
Alpy Zachodnie: Alpy Pennińskie (inaczej Alpy Walijskie) Alpy Wschodnie: Centralne Alpy Wschodnie Północne Alpy Wapienne Południowe Alpy Wapienne |
|---|