61. Problem niemieckich reparacji po I wojnie światowej.
Najważniejszym problemem w walce dyplomatycznej prowadzonej przez Francję po zawarciu pokoju z Niemcami była sprawa reparacji, tj. odszkodowań wojennych. Traktat wersalski nie określił ściśle wysokości kwoty tych odszkodowań i sposobu ich spłaty. Poza Francją w uzyskani odszkodowań zainteresowane były:
Wielka Brytania
Belgia
Włochy
Francja domagała się największego udziału w świadczeniach ze strony Niemiec. Rząd brytyjski natomiast ani nie pragnął, by Francja odzyskała swój przedwojenny potencjał gospodarczy, ani nie chciał nadmiernego zmniejszenia siły gospodarczej Niemiec, które były poważnym odbiorcą eksportu angielskiego. Toteż Anglicy dążyli do łagodzenia pretensji wobec Niemiec; to zwłaszcza ujawniło się w sprawie Górnego Śląska, w której chcieli jak najbardziej uwzględnić stanowisko niemieckie.
Od Niemiec Francuzki żądali początkowo zapłaty 230 mld marek w złocie. Ogólna suma reparacji do podziału między wszystkich uprawnionych miała wynieść 132 mld marek w złocie, z czego Francji miało przypaść 52%, Wielkiej Brytanii 22%, Włochy 10% i 8% Belgia; Niemcy miałyby płacić 2 mld co rok.
Ze strony Niemiec stosowano bierny opór, powołując się na zwiększający się deficyt i kryzys gospodarczy; z 20 mld marek spłacono jedynie połowę do wiosny 1921r.
Od maja 1921r. nastąpił pewien zwrot; kanclerzem został dr Josef Wirth, a jesienią min. spraw zagr. Walter Rathenau. Jednak w I 1922r. premierem i ministrem spraw zagranicznych Francji został nacjonalistycznie nastawiony Raymond Poincare. Postanowił zastosować politykę nacisków wobec Niemiec. Gabinety angielski i francuski były zajęte perspektywą szerszej konferencji ekonomicznej, z udziałem Niemiec.
Konferencja w Genui obradowała od 10 IV do 19 V 1922r.; wzięło w nie udział 29 państw europejskich i 5 dominiów brytyjskich; Rosję Radziecką zeprezentował min. spraw zag. Grigorij Cziczerin.
Konferencja nie przyniosła konkretnych rezultatów w sprawie reparacji od Niemiec.
Śmierć W. Rathenaua była symptomem coraz bardziej rozwijających się w Niemczech nastrojów nacjonalistycznych i odwetowych. Trudności gospodarcze, m.in. bardzo szybko rozwijająca się inflacja, powodująca zubożenie szerokich mas społecznych, wspierała separatyzmy polityczne.
Plan okupowania Zagłębia Ruhry został zrealizowany w I 1923r., mimo negatywnego stanowiska Londynu. Francję poparła tylko Belgia, która czuła się szczególnie poszkodowana przez zaleganie ze strony Niemiec w spłatach reparacji.
W zagłębiu wybuchł strajk powszechny, stanęły koleje i ustała praca w kopalniach; rząd Niemiec przekazywał hojne zasiłki finansowe strajkującym. Do kopalń zagłębia sprowadzono górników francuskich i belgijskich i w rezultacie gospodarka regionu ruszyła, przy czym zyski zabierali okupanci na poczet reparacji.
Następca J. Wirtha (od XI 1922r) kanclerz Cuno, zwolennik akcji biernego oporu w Zagłębiu, musiał ustąpić w sierpniu 1923; jego następcą został G. Stresemann (był także min. spraw zagr.).
Zalecił porzucenie akcji biernego oporu i wstrzymał dotacje dla przedsiębiorców z Zagłębia Ruhry i pomoc dla górników.
Rząd Rzeszy zaniepokoił się wzrostem wpływów komunistycznych w masach robotniczych.
Stresemann wprowadził nową ustabilizowaną walutę, tzw. Rentenmark; czasowo poprawiła się sytuacja gospodarcza.
Realizował umiejętnie swoje plany osłabienia jedności francusko-brytyjskiej, i tak już nadszarpniętej od okupacji Zagłębia.
Z inicjatywy ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych, Collidge’a, z komisją reparacyjną współdziałał zespół rzeczoznawców złożony z finansistów amerykańskich pod kierownictwem bankiera Ch.G. Dawesa. W IV 1924r. Dawes przedstawił obliczony na 5 lat projekt, według którego Niemcy miałyby płacić swym byłym przeciwnikom roczne raty sięgające od 1 do 2-2,5 mld marek w złocie. Zabezpieczenie tych spłat miało polegać na hipotece nałożonej na niemieckie koleje, cła i wpływy podatkowe. Ówczesny rząd Rzeszy (kanclerza Marxa) wyraził zgodę na tę propozycję.
Nowe wybory we Francji przyniosły zwycięstwo „kartelu lewicy”, którego przywódca: Herriot, objął ster gabinetu i tekę spraw zagranicznych. Był on bardziej skłonny do kompromisu z Niemcami.
W VII i VIII 1924r. w Londynie przyjęto ostatecznie plan Dawesa. Niemcy musiały zgodzić się na generalną kontrolę wykonywania przez Rzeszę zobowiązań w sprawie rozbrojenia. Francja obiecała się wycofać z Zagłębia w ciągu roku. Banki zachodnie miały udzielić pożyczki Niemcom w wysokości 800 mln marek w złocie. Pożyczki te umożliwiły modernizację przemysłu, rozbudowę floty handlowej i zwiększenie eksportu. W VIII 1925r, ostatnie oddziały francuskie i belgijskie opuściły Zagłębie Ruhry.
Rzesza dzięki dopływowi kapitału z Zachodu spłacała raty według planu Dawesa, mającego wygasnąć w 1929r. Należało ustalić dalsze postępowanie, czego podjął się O.D. Young . Zwołano w tym celu konferencję w Hadze; zdecydowała, że okupowane strefy, moguncka i koblencka, zostaną ewakuowane do końca 1930r. Traktat wersalski postanawiał, że w 1925r. jako pierwsza miała być uwolniona Kolonia.
W sprawach finansowych przyjęto plan Younga; przewidywał, że Niemcy mają spłacać w 36 ratach rocznych (do 1988r.) od 1,5 do 2-2,5 mld marek w złocie. Rząd Rzeszy wyraził zgodę, ale plan w praktyce nie wszedł w życie.
W wyniku powszechnego kryzysu gospodarczego, który wskutek wycofywania kapitału amerykańskiego z Europy obciążył szczególnie Niemcy, od 1930r. zaczęły zalegać ze spłatami; na podstawie moratorium H. Hoovera w 1931r. spłat tych zaniechano.
Latem zebrała się w Lozannie konferencja ws. reparacji niemieckich; Wlk. Brytania i Włochy wypowiedziały się za skreśleniem reparacji w ogóle; odosobniona Francja także wyraziła zgodę.