Pytania egzaminacyjne:

1. Część ogólna

1.Tryby ścigania przestępstw i ich cechy charakterystyczne

Obecnie w polskim postępowaniu karnym system trybów ścigania przestępstw kształtuje się następująco:

Tryb ścigania z oskarżenia publicznego (z urzędu)

Tryb ścigania z urzędu jest wyrażeniem zasady legalizmu, w myśl której organy ścigania obowiązkowo podejmują czynności w chwili ujawnienia przestępstwa. W tym trybie ścigana jest znaczna większość przestępstw wymienionych w kodeksie karnym i ustawach szczególnych, które za pewne zachowania przewidują odpowiedzialność karną (np. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, Ustawa o ochronie zwierząt). Jeżeli ustawa milczy na temat trybu ścigania to oznacza, iż przestępstwa te ścigane są z oskarżenia publicznego.

Tryb ścigania na wniosek pokrzywdzonego

Tryb ścigania na wniosek oznacza, że postępowania przygotowawcze może zostać zainicjowane w chwili złożenia wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej. Policja z chwilą uzyskania takiego wniosku będzie dalsze czynności w postępowaniu przygotowawczym podejmować z urzędu. Przestępstwa ścigane na wniosek dotyczą gróźb karalnych, zniszczenia mienia, niektórych przestępstw popełnianych na szkodę osób najbliższych, zgwałcenia i innych.

Jeżeli składa się wniosek o ściganie niektórych tylko sprawców, obowiązek ścigania istnieje również wobec tych osób, które mają ścisły związek z czynem osoby wobec której wniosek taki złożono. Od tej zasady istnieje odstępstwo wobec wniosku o ściganie osoby najbliższej. Wniosek o ściganie w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej bądź małoletniej może złożyć jej przedstawiciel ustawowy. Nie ma znaczenia fakt, że osoba małoletnia nie chce składać takiego wniosku.

Postępowanie toczy się na żądanie uprawnionego przedstawiciela. Wniosek o ściganie można cofnąć do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo zgwałcenia. W postępowaniu przygotowawczym następuje to za zgodą prokuratora, w postępowaniu sądowym za zgodą sądu. Cofnięcie wniosku nie wymaga jego uzasadnienia, ale ponowne złożenie wniosku o ściganie w tej samej sprawie jest niedopuszczalne. Do czasu uzyskania wniosku Policja wykonuje jedynie czynności niecierpiące zwłoki.

Tryb ścigania z oskarżenia prywatnego

Podobną funkcję pełni tryb ścigania z oskarżenia prywatnego. Przestępstwa z oskarżenia prywatnego zawarte w kodeksie karnym dotyczą zniesławienia (art. 212 k.k.), zniewagi (art. 216 § 1 k.k.), naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 k.k.), spowodowania lekkich obrażeń ciała (art., 157 § 2 k.k.), zaś z innych ustaw tryb taki przewiduje np. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Ustawa Prawo prasowe.

W sprawach z oskarżenia prywatnego postępowanie wszczyna się z chwilą złożenia przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia. Akt ten może ograniczyć się do wskazania w nim osoby oskarżonego i określenia zarzucanego mu czynu, jak również wskazanie dowodów popierających oskarżenie oraz powinien spełniać wymogi pisma procesowego, określone w art. 119 kodeksu postępowania karnego.

Jeżeli prywatny akt oskarżenia nie spełnia wymogów formalnych jest zwracany pokrzywdzonemu w celu usunięcia braków. Również złożenie zawiadomienia na Policji powoduje wszczęcie postępowania prywatnoskargowego, lecz Policja wówczas wykonuje jedynie czynności w niezbędnym zakresie zmierzające do zabezpieczenia dowodów a następnie przekazuje skargę do właściwego sądu. Jeżeli interes społeczny tego wymaga, Prokurator może objąć przestępstwo prywatnoskargowe ściganiem z urzędu.

Art. 12. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania poucza osobę uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu.

§ 2. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek.

§ 3. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo określone w art. 197 Kodeksu karnego. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

Art. 13. Uzyskanie zezwolenia władzy, od którego ustawa uzależnia ściganie, należy do oskarżyciela.

2.Wniosek o ściganie – złożenie, cofnięcie, ściganie osób wskazanych i niewskazanych we wniosku)

Art. 12. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania poucza osobę uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu.

§ 2. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek.

§ 3. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo określone w art. 197 Kodeksu karnego. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

Art. 13. Uzyskanie zezwolenia władzy, od którego ustawa uzależnia ściganie, należy do oskarżyciela.

3.Instytucja umorzenia absorpcyjnego

Art. 11. § 1. Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.

§ 2. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo, o którym mowa w § 1.

§ 3. ⁽²⁾ Postępowanie umorzone na podstawie § 1 można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone

4.Podmioty uprawnione, tryb wnoszenia i wymogi skargi na przewlekłość postępowania karnego

Art. 3. Uprawnionym do wniesienia skargi jest:

1) w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - strona;

2) w postępowaniu w sprawach o wykroczenia - strona;

3) w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary - strona lub wnioskodawca;

4) w postępowaniu karnym - strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną;

5) w postępowaniu cywilnym - strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania;

6) w postępowaniu sądowo-administracyjnym - skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony;

7) w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego - strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu

Art. 4.4. Sądem właściwym do rozpoznania skargi dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności, a gdy egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach - sąd, w okręgu którego dokonano pierwszej czynności.

Art. 5. 1. Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie.

2. Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie.

3. Skargę dotyczącą przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego wnosi się do sądu, o którym mowa w art. 4 ust. 4.

Art. 6. 1. Skarga powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego.

2. Skarga powinna ponadto zawierać:

1) żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy;

2) przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.

3. Skarga może zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej, o której mowa w art. 12 ust. 4.

Art. 12.4. Uwzględniając skargę, sąd może, na żądanie skarżącego, przyznać od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, odpowiednią sumę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej 10 000 złotych. W wypadku przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej od Skarbu Państwa, wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, ze środków własnych tego sądu.

5.Organ uprawniony do rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi na przewlekłość postępowania karnego i rodzaje zapadających co do skargi rozstrzygnięć

Art. 7. Sąd, do którego wniesiono skargę, przedstawia ją niezwłocznie sądowi właściwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy się postępowanie.

Art. 8. 1. Sąd rozpoznaje skargę w składzie trzech sędziów.

2. W sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy.

Art. 9. 1. Skargę niespełniającą wymagań przewidzianych w art. 6 ust. 2 sąd właściwy do jej rozpoznania odrzuca bez wzywania do uzupełnienia braków.

2. Sąd odrzuca skargę wniesioną przez nieuprawnionego albo niedopuszczalną na podstawie art. 14.

Art. 10. 1. Sąd właściwy do rozpoznania skargi zawiadamia o toczącym się postępowaniu Skarb Państwa - prezesa tego sądu, którego działanie lub bezczynność według twierdzeń skarżącego spowodowało przewlekłość postępowania, doręczając mu odpis skargi.

2. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania prowadzonego przez komornika sądowego, sąd zawiadamia komornika oraz Skarb Państwa - prezesa tego sądu rejonowego, przy którym działa komornik, doręczając im odpis skargi.

3. Skarbowi Państwa oraz komornikowi, w razie zgłoszenia udziału w sprawie, przysługują prawa strony w zakresie rozpoznania skargi.

Art. 11. Sąd wydaje orzeczenie w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty złożenia skargi.

Art. 12. 1. Skargę niezasadną sąd oddala.

2. Uwzględniając skargę, sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania.

3. Na żądanie skarżącego sąd może zalecić podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę co do istoty, odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie. Zalecenia nie mogą wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy.

4. Uwzględniając skargę, sąd może, na żądanie skarżącego, przyznać od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, odpowiednią sumę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej 10 000 złotych. W wypadku przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej od Skarbu Państwa, wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, ze środków własnych tego sądu.

Art. 13. 1. Odpis orzeczenia uwzględniającego skargę sąd doręcza prezesowi właściwego sądu.

2. Odpis orzeczenia uwzględniającego skargę dotyczącą przewlekłości postępowania prowadzonego przez komornika sąd doręcza Ministrowi Sprawiedliwości.

Art. 14. Skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy, a w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego po upływie 6 miesięcy, od daty wydania przez sąd orzeczenia, o którym mowa w art. 12.

Art. 15. 1. Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika.

2. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania.

Art. 16. Strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. 1, może dochodzić - na podstawie art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy.

Art. 17. 1. Skarga podlega stałej opłacie w wysokości 100 złotych.

2. Jeśli skargę wniosło kilka osób, każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie; jeżeli została uiszczona jedna opłata bez odpowiedniego wskazania, uznaje się, że wniosła ją osoba wymieniona jako pierwsza w skardze.

3. Uwzględniając skargę, sąd z urzędu zwraca uiszczoną od niej opłatę.

Art. 18. 1. W okresie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy osoby, które przed tym dniem złożyły skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej "Trybunałem"), zarzucając naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, o którym mowa w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. Nr 147, poz. 962 oraz z 2003 r. Nr 42, poz. 364), mogą wnieść skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania na podstawie przepisów niniejszej ustawy, jeżeli skarga do Trybunału została wniesiona w toku postępowania, którego ona dotyczy, i o ile Trybunał nie wydał postanowienia w przedmiocie dopuszczalności skargi.

2. Skarga wniesiona w trybie ust. 1 powinna wskazywać datę wniesienia skargi do Trybunału.

3. Właściwy sąd niezwłocznie zawiadamia ministra właściwego do spraw zagranicznych o skargach wniesionych w trybie, o którym mowa w ust. 1.

6.Zasada skargowości i zasada oficjalności

ZASADA SKARGOWOŚCI

Zasada ta występuje w postępowaniu jurysdykcyjnym, wiąże się z problemem stosunku sądu do kwestii inicjowania postępowania przed tym organem. Problem ten wyraża pytanie: czy sąd wszczyna proces z urzędu w celu rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej, czy też czyni to dopiero wówczas, gdy z odpowiednimi żądaniami wystąpi oznaczony uprawniony podmiot.

Koncepcja ścigania przez sąd z urzędu: sąd jedyny podmiot procesowy, łączy w swoim ręku wszystkie funkcje procesowe, oskarża, broni i sądzi. Nie ma miejsca dla oskarżyciela, oskarżony był przedmiotem a nie podmiotem procesu, tortury, nie było ścierania się interesów procesowych, nie ułatwiało to dojścia prawdy

Koncepcja skargowości: sąd karny może wszcząć i prowadzić proces dopiero, gdy uprawniony podmiot złoży i popiera odpowiednie żądanie ukarania określonej osoby za oznaczony czyn, rozdzielenie funkcji procesowych między sąd i strony.

Podział skarg wg Cieślaka:
- zasadnicze – warunkują integralne postępowanie zasadnicze - inaugurujące w gruncie rzeczy postępowanie sądowe, np. akty oskarżenia, czynności będące surogatem aktu oskarżenia, pozew cywilny, wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego
- etapowe – warunkują odpowiedni etap postępowania sądowego, np. skarga apelacyjna, kasacyjna, zażaleniowa
- incydentalne – inaugurują odpowiednie postępowanie w związku z wydaniem incydentalnej decyzji, np. zażalenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania

Skarga zasadnicza jest aktem o wielostronnym znaczeniu, najważniejsze funkcje:
- funkcja bilansująca – jako wynik podsumowania zgromadzonego materiału dowodowego w postępowaniu przygotowawczym
- funkcja inicjująca – wniesienie aktu oskarżenia zawiązuje postępowanie śadowe przez sam fakt złożenia aktu oskarżenia
- funkcja programowa – akt oskarżenia określa zakres rozpoznania sprawy
- funkcja informacyjna – zawiera informację o tym jaki czyn zarzuca się oskarżonemu i jakimi dowodami oskarżyciel zamierza wykazać winę oskarżonego

W skargowym modelu procesu żądanie uprawnionego podmiotu, czyli skarga – najczęściej akt oskarżenia – stanowi warunek wszczęcia i prowadzenia postępowania sądowego oraz rozstrzygania sprawy przez sąd.

Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu. Art. 14 kpk – dotyczy tylko postępowania sądowego, postępowanie przygotowawcze może być wszczęte bez skargi.

Funkcja programowa aktu oskarżenia może być wyrażona w postaci nakazu albo zakazu. Nakaz oznacza, że skarga zawiera program, który jest dla sądu wiążący. Program ten dotyczy osoby oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Zakaz wynikający z treści aktu oskarżenia wyznacza granice orzekania dla sądu tylko co do osoby i zarzucanego jej czynu, których sądowi nie wolno przekraczać. Podmiot procesu, oskarżony jest łatwy do identyfikacji, problem komplikuje się wraz z określeniem granic przedmiotowych rozpoznania sprawy, w grę wchodzi odpowiedzialność za czyn, która opiera się na dwóch podstawach:
- na podstawie faktycznej (określenie czynu)
- na podstawie prawnej (kwalifikacja prawna czynu)

Podstawa prawna może ulegać zmianie w toku całego procesu i organ procesowy jest zobowiązany dostosować kwalifikację prawną czynu do poczynionych ustaleń faktycznych. Taki obowiązek istnieje zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i jurysdykcyjnym. Kwalifikacja prawna nie jest dla sądu wiążąca, a zmiana zastosowanej kwalifikacji może być następstwem błędu (zmiana pierwotna) lub dokonanych zmian w stanie faktycznym (zmiana wtórna).

Najtrudniejsze jest określenie przedmiotowych granic rozpoznania sprawy. Opis czynu może ulec zmianie zarówno w toku postępowania przygotowawczego, jak i w postępowaniu sądowym, w zależności od wzbogacania przez organ prowadzący proces swej wiedzy o nim. Czyn zarzucany (opisany w akcie oskarżenia) może się różnić od czynu przypisanego (w wyroku skazującym).

Jakie zmiany są dopuszczalne w zakresie opisu czynu wskazanego w akcie oskarżenia? Są tutaj dwie następujące reguły – niezmienności i niepodzielności przedmiotu postępowania.

Czyn naturalny – rozumiany w takiej postaci, w jakiej on wystąpił w przeszłości w obiektywnej rzeczywistości, w związku z którym toczy się postępowanie. W wielu wypadkach w takim pełnym kształcie nie jest on znany organowi wszczynającemu proces.
Czyn w znaczeniu hipotetycznym – procesowe wyobrażenie o czynie, jego przebiegu, jakie uzyskuje organ procesowy w miarę wzbogacenia swej wiedzy o nim poprzez przeprowadzenie dowodów. Opis tego pojawia się w całym toku postępowania i może ulegać zmianom. Powinien doprowadzić do ustaleń pokrywających się z czynem rzeczywistym.

Przez niezmienność przedmiotu procesu rozumie się regułę, według której przedmiot procesu nie powinien podlegać zmianom w toku procesu. Nie odnosi się to do postępowania przygotowawczego. W literaturze wskazuje się, że w procesie karnym dopuszczalna jest zmiana procesowa opisu czynu, jeśli nie wykracza ona poza granice tożsamości czynu. Znaczenie tego problemu, tożsamość decyduje o:
- dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sąd w ramach czynu zarzucanego oskarżonemu w akcie oskarżenia – porównanie czynu zarzucanego z przypisanym.
- zakresie prawomocności materialnej, powodującej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn – porównanie czynu co do którego ma się toczyć nowe postępowanie po uprawomocnieniu się wyroku, z czynem rozstrzygniętym w prawomocnym wyroku.
Porównaniu podlegają czyny hipotetyczne, w rzeczywistości jednak właściwym punktem odniesienia winien być czyn naturalny. Czyn hipotetyczny zgodnie z zasadą prawdy powinien się pokrywać z czynem rzeczywistym.
Rzecz w tym, kiedy zmiany w opisie czynu mieszczą się w ramach tego samego czynu, a kiedy wykraczają poza jego ramy?
Śliwiński: przedmiotowa tożsamość czynu zachodzi wtedy, gdy mamy do czynienia z tym samym zdarzeniem faktycznym w znaczeniu naturalnym (historycznym). – nie wyznacza to ostrych kryteriów tożsamości czynu, pojawia się pytanie czy wyznaczenie takich kryteriów jest w ogóle możliwe. Próby przedstawienia kryteriów pozytywnych nie dały rezultatów, literatura twierdzi, że ustalenie ich jest wręcz niemożliwe. Podejmowane są próby ustalenia kryteriów negatywnych, które wyłączają możliwość przyjęcia tożsamości czynu:
- różność podmiotów czynu (sprawców)
- różność dóbr prawnych (przedmiotów ochrony)
- pozostałe kryteria są zmienne i niepewne: Uznaje się, że identyczność jest wyłączona, jeżeli w porównywanych określeniach zachodzą tak istotne różnice, że według rozsądnej, życzliwej oceny nie można ich uznać za określenie tego samego zdarzenia faktycznego.
Reguła niepodzielności przedmiotu wyrażana jest przez dwie dyrektywy:
- niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu
- orzeczenie wydane w stosunku do fragmentu przedmiotu procesu prowadzi do stanu rzeczy osądzonej w stosunku do całego przedmiotu procesu
Pierwsza z tych dyrektyw nakazuje wyczerpanie w czasie postępowania wszystkich możliwości dowodowych, aby odtworzyć czyn naturalny. Jeśli opis czynu w akcie oskarżenia obejmuje tylko fragmenty rzeczywistego czynu, to sąd powinien ustalić pełen przebieg określonego zachowania i uwzględnić to w wyroku.
Druga dyrektywa wyraża regułę ne bis in idem (nie dwa razy za to samo), wyrażającego istotę prawomocności materialnej.
Przy niepodzielności bierze się nie tylko czyn rzeczywisty, ale także pozostałe składniki wpływające na odpowiedzialność karną za czyn, nie wolno zatem:
- rozdzielać poszczególnych znamion czynu (np. przemocy od zaboru rzeczy przy rozboju)
- oddzielać kary od winy i orzekać o nich w odrębnych procesach
- rozbijać tzw. Prawnej jedności czynu w przypadku przestępstwa ciągłego lub przestępstwa trwałego
- rozbijać naturalnej jedności czynu, jeżeli np. osobę zabito dwoma strzałami, to nie można tego zachowania dzielić na dwa odrębne czyny
- odrywać niesamodzielnych fragmentów czynu w celu ich odrębnego rozpoznania
Istnieje problem czynu ciągłego – SN wyraża pogląd iż materialna prawomocność osądu czynów przyjętych jako przestępstwo ciągłe nie obejmuje nowo ujawnionych czynów, które w razie wcześniejszego ich ujawnienia weszłyby w skład osądzonego przestępstwa ciągłego – kwestia sporna w literaturze.
Wyjątkiem od niepodzielności przedmiotu procesu może być np. apelacja od wyroku wniesiona tylko co do kary.

Na tle dyrektywy w postaci zakazu orzekania co do fragmentu czynu prawomocnie osądzonego pojawiła się koncepcja procesu dodatkowego. Dopuszczalnym ma być nowy proces o ten fragment osądzonego czynu, co do którego sąd nie mógł orzekać z powodu przyczyn prawnych. Np. pobicie ze skutkiem śmiertelnym, gdy śmierć była w związku z przyczynowym z pobiciem, ale dokonała się dopiero po prawomocnym orzeczeniu o pobicie lub w przypadku popełnienia czynu realizującego znamiona dwóch przestępstw w tym jednego bezwzględnie wnioskowego, prawomocne skazanie za przestępstwo ścigane z urzędu, a następny wniosek pokrzywdzonego miałby doprowadzać do nowego procesu.
Koncepcja nie została przyjęta w teorii i praktyce procesu karnego.

Wyjątki od zasady skargowości:
- proces wypadkowy
- postępowanie z nieletnim
- orzekanie o odpowiedzialności cywilnej z urzędu

ZASADA OFICJALNOŚCI (ŚCIGANIA Z URZĘDU)

Zasada ścigania z urzędu polega na tym, że ściganie przestępstw odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego lub innego podmiotu albo od zgody lub zezwolenia określonej władzy, a zatem państwo za pomocą swoich organów ściga przestępstwa z urzędu (ex officio) – jest to więc zasada oficjalności.

Organy ścigania: prokurator lub Policja
Rozpoczęcie ścigania, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, tj. gdy fakty wzbudzają w organie ścigania podejrzenie, że popełniono przestępstwo. Organ wszczyna wówczas postępowanie z własnej inicjatywy bez konieczności jakiegokolwiek oświadczenia pokrzywdzonego lub innej osoby, np. zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Organ otrzymując informację o popełnieniu przestępstwa ze źródeł własnych lub środków masowego przekazu nie może wstrzymywać się od ścigania.
Ustawodawca uznaje prymat interesu państwowego nad interesem poszczególnych osób, wyrażającym się w nieściganiu przestępstwa i nieujawnianiu go. Taki interes może być wyraźnie przewidziany w ustawie jako wyjątek. Zasada oficjalności odnosi się do całego przebiegu postępowania.

Jeżeli ustawa karna nie przewiduje ścigania konkretnego przestępstwa na wniosek lub z oskarżenia prywatnego, to wówczas ma zastosowanie reguła ścigania z urzędu -> „Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy” art. 9 kpk. Warunkowe ściganie z urzędu:
- kiedy ściganie jest uzależnione od zezwolenia odpowiedniego organu (np. sądu dyscyplinarnego)
- ściganie na wniosek (unormowane jest w art. 12 kpk – warunkuje możliwość wszczęcia postępowania z powodu popełnionego przestępstwa ściganego na wniosek, określonego w kk, złożenie wniosku jest uprawnieniem a nie obowiązkiem. Organ ścigania jednak jest zobowiązany pouczyć osobę uprawnioną o przysługującym mu uprawnieniu). Złożony wniosek o ściganie niektórych tylko sprawców przestępstwa upoważnia do ścigania także współsprawców, podżegaczy i pomocników oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy określonego we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Wyjątek w tym zakresie stosuje się do osób najbliższych, warunkiem ich ścigania są wnioski imienne. W razie śmierci pokrzywdzonego wniosek o ściganie mogą złożyć osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator. Wszczęcie postępowania bez wniosku stanowi przeszkodę procesową, lecz wada ta może ulec konwalidacji przed wydaniem wyroku w I instancji na skutek złożenia wymaganego wniosku o ściganie. Złożenie wniosku powoduje ex lege, że odtąd postępowanie toczy się z urzędu. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, w sądowym za zgodą sądu, ale tylko do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Cofnięcie nie może dotyczyć przestępstwa zgwałcenia. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.)

W ramach ścigania na wniosek można wyróżnić trzy zasadnicze grupy w zależności od podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku:
- pokrzywdzony
- organ opieki społecznej lub właściwa instytucja
- dowódca jednostki wojskowej (prokurator może ścigać, jeśli uzna że wymagają tego względy dyscypliny wojskowej)
Ściganie na wniosek pokrzywdzonego występuje w dwóch odmianach:
- ściganie bezwzględnie wnioskowe – ma miejsce, gdy przestępstwo podlega ściganiu na wniosek bez względu na osobę sprawcy przestępstwa (np. zgwałcenie)
- ściganie względnie wnioskowe - ma miejsce, gdy zasadniczym trybem ścigania danego przestępstwa jest ściganie z urzędu, natomiast niektóre kategoria sprawców tych przestępstw są ścigane na wniosek, jeżeli zachodzą pewne określone w ustawie stany, z reguły stosunek bliskości między pokrzywdzonym a sprawcą (np. kradzież)

Ściganie z oskarżenia prywatnego – ściganie następuje z inicjatywy pokrzywdzonego na skutek wniesienia skargi prywatnej, od tego czasu pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym. Prokurator może ingerować w takie postępowanie z powodu istnienia interesu społecznego, podobnie ingerować może sędzia rodzinny następuje wtedy nawrót do zasady ścigania z urzędu.

7.Zasada domniemania niewinności i zasada in dubio pro Reo

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI OSKARŻONEGO

Rys historyczny:
- rzymski republikański proces karny – praesumptio boni viri (domniemanie dobrej wiary)
- proces inkwizycyjny – domniemanie winy oskarżonego
- schyłek procesu inkwizycyjnego – przyjęcie winy oskarżonego bz wstępnych założeń
- współczesność – zasada domniemania niewinności.
Zasada ta stanowi zasadniczą dyrektywę określającą sytuację procesową oskarżonego. Skierowanie procesu karnego przeciwko określonej osobie nie stwarza domniemania winy, choć wymagają odpowiedniej podstawy dowodowej, usprawiedliwiającej przedstawienie zarzutów lub wniesienie aktu oskarżenia. Domniemanie niewinności stanowi, że oskarżony ma być uważany za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z przepisami kpk (tj. udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem)
Do 1969 r. domniemanie nie było wprost wypowiedziane w ustawie, zasada domniemania niewinności jest zasadą konstytucyjną, skodyfikowaną także w kpk i KE. Jak sprecyzować nakaz traktowania oskarżonego jako niewinnego?
- obiektywne rozumienie domniemania niewinności – powinność traktowania jako niewinnego bez względu na wewnętrzne przekonanie organów procesowych
- subiektywne rozumienie domniemania niewinności – żądanie by do prawomocnego wyroku organy procesowe zakładały niewinność oskarżonego i odpowiednio go traktowały w procesie, koncepcja krytykowana: 1) nie można nakazać nikomu subiektywnego stanowiska, 2) relatywizm domniemania
art. 5 kpk – oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
Zasada domniemania niewinności więc zakłada istnienie stanu prawnego, według którego oskarżony musi być traktowany jako niewinny, niezależnie od przekonania organu procesowego. Domniemanie jest wyłączone stwierdzeniem winy oskarżonego w prawomocnym wyroku skazującym.
Warunkowe umorzenie postępowania stwierdza winę i tym samym wyłącza działanie w danej sprawie domniemania niewinności.
Domniemanie niewinności działa zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz procesu karnego. Aspekt wewnętrzny polega na tym, że oskarżony ma być traktowany jako osoba niewinna w każdym etapie procesowym, aż do uprawomocnienia się wyroku skazującego. Aspekt zewnętrzny polega na oddziaływaniu zasady domniemania niewinności wobec każdej osoby, instytucji, organizacji, mediów które nie mogą traktować oskarżonego jako winnego, jeżeli taki fakt nie zostanie stwierdzony prawomocnym wyrokiem – oskarżony pozostaje pod ochroną prawa cywilnego (art. 24 KC) a także prawa karnego (art. 212 KK).
Domniemanie niewinności oskarżonego wywołuje szereg konsekwencji procesowych:
- obiektywizacja badania winy oskarżonego – orzeczenie musi być zasadne, a ustalenie winy przekonujące, zbadane muszą być wszystkie dowody przeprowadzone
- in dubio pro reo – nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (dwa poglądy na tą zasadę 1) konsekwencja zasady domniemania niewinności 2) obie instytucje to równorzędne zasady – Marszał opowiada się za 1) twierdząc, że in dubio pro reo pełni funkcję uzupełniającą oraz wskazuje na uregulowanie tego w jednym przepisie z zasadą domniemania niewinności.)
- obowiązek dowodzenia (onus probandi) przerzucony na organy procesowe (wątpliwości czy nie jest to osobna zasada, Marszał twierdzi że jest to tylko konsekwencja zasady domniemania niewinności zauważając, że skoro domniemywa się czyjąś niewinność to należy mu ją udowodnić, organy procesowe ponadto mają uwzględniać okoliczności zarówno na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego.)
- wobec oskarżonego stosuje się tylko takie ograniczenia swobody, które są konieczne do prowadzenia procesu – czy wobec osoby chronionej domniemaniem można stosować środki przymusu procesowego polegające na faktycznym pozbawieniu wolności – Cieślak mówi, że tak:
1) traktując oskarżonego jako niewinnego widzi się procesową konieczność takiego „zabezpieczenia postępowania”, gdy istnieją dostateczne dowody wskazujące na jego winę, choć nie jest ona jeszcze udowodniona
2) można upatrywać w tym ustawowego ograniczenia zasady domniemania niewinności do tego przychyla się Marszał

8.Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego i wyjątki od niej

9.Prawo do rzetelnego procesu karnego

ZASADA RZETELNEGO PROCESU

Różne określenia tej zasady: uczciwego procesu, sprawiedliwego procesu, prowadzenia fair procesu. Zasada przewidziana w MPPOiP oraz w Konwencji Europejskiej. W tekście angielskim KE użyto wyrazów „fair hering”, brak polskich odpowiedników, najcelniej oddaje to pojęcie rzetelnego procesu. Zasada ta mówi, iż każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły, bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie.
Zasada ta dotyczy zarówno spraw cywilnych jak i karnych. Zasada rzetelności procesu w przebiegu procesu karnego oznacza:
- zachowanie zasady równości broni (kontradyktoryjności)
- zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony, posiadania tłumacza
- zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestnika postępowania karnego, w tym także oskarżonego (zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, nakaz udzielania mu informacji w sytuacjach gdy sąd jest do tego zobowiązany przepisami (np. 100 kpk, 300 kpk) ale także gdy ma to dla uczestnika procesu znaczenie procesowe dyrektywa udzielania informacji uczestnikom postępowania art. 300 kpk przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany powinien być pouczony o przysługujących mu uprawnieniach oraz o obowiązkach i konsekwencjach określonych wymienionymi przepisami, reguła ta nie tylko oznacza obowiązek informowania ale także skutki nie wypełnienia takiego obowiązku, nieudzielenie lub mylne udzielenie informacji przez organ kierujący postępowaniem nie wywołuje ujemnych następstw w stosunku do osoby, której dotyczy )
- rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie

10.Zasada legalizmu i wyjątki od niej

ZASADA LEGALIZMU

Należy odróżnić od zasady praworządności!!! Zasada legalizmu w procesie karnym polega na obowiązku ścigania przestępstw ściganych z urzędu. Obowiązek ten wynika przede wszystkim z prawa karnego materialnego. Skoro sprawca naruszył porządek prawny to musi ponieść konsekwencje swojego czynu, przywołuje się tutaj także zasadę równości organy państwa nie mogą dokonywać wyboru między ściganiem a nieściganiem sprawcy przestępstwa, kierując się zasadą celowości. Zasada ta sprzyja poczuciu sprawiedliwości. Przeciwieństwem legalizmu jest oportunizm polegający na uprawnieniu do ścigania przestępstw, kiedy organowi ścigania karnego umożliwia się ocenę celowości ścigania karnego.

W literaturze wyodrębnia się oportunizm właściwy i oportunizm niewłaściwy.
Właściwy wiąże się z sytuacjami interesu społecznego bez względu na wagę przestępstwa, gdy zachodzi swoista kolizja interesów społecznych. Oportunizmem niewłaściwym są sytuacje, kiedy odstępuje się od ścigania tylko ze względu na małą wagę przestępstwa. Uzasadnienie sprowadza się do trzech następujących motywów:
- błahości spraw co pociąga za sobą niecelowość i duże koszty procesu
- angażowanie poważnej machiny karnego wymiaru sprawiedliwości w sprawach błahych stwarzałoby poczucie dysproporcji i obniżałoby jego powagę
- stosowanie represji karno-sądowej za czyny o znikomej szkodliwości społecznej, mijałoby się z celem kary
Zaniechanie ścigania karnego z powodu znikomości społecznej szkodliwości czynu jest wynikiem definicji przestępstwa, którym jest tylko czyn o szkodliwości społecznej większej niż znikoma.
W Polskim procesie karnym obowiązuje zasada legalizmu z pewnymi wyjątkami na rzecz oportunizmu (art. 10 kpk):
Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu. Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.

W ścisłym związku z zasadą legalizmu pozostaje obowiązek zawiadamiania o przestępstwie ściganym z urzędu (denuncjacja). Obowiązek jest usankcjonowany odpowiedzialnością karną z art. 240 KK obejmującą obowiązek denuncjacji przestępstw w nim wymienionych. W pozostałych przypadkach obowiązuje art. 304 kpk, nie sankcjonowany odpowiedzialnością karną, lecz społeczną (? A co to do cholery jest??). Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz do czasu przybycia organu powołanego do ścigania lub wydania przez niego stosownego zarządzenia nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa sankcjonowane to odpowiedzialnością karną z art. 231 kk.

Dodatkowe uregulowania zapewniające realizację zasady legalizmu:
- instytucja zażalenia do sądu na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia oraz na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego
- zażalenie do prokuratora na bezczynność organu ścigana, jeżeli w ciągu 6 tygodni zawiadamiający nie zostanie powiadomiony o odmowie wszczęcia lub o wszczęciu postępowania przygotowawczego.
- zakaz odmowy przyjęcia denuncjacji
- sąd rozstrzyga problem powinności wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia w razie istnienia odpowiednich podstaw w zebranym materialne dowodowym, w sytuacji różnicy zdań między prokuratorem a pokrzywdzonym co do tego czy takie podstawy istnieją w konkretnej sprawie w świetle zebranego materiału dowodowego. Teoria zna dwa rozwiązania – system wymuszenia skargi publicznej (RFN) oraz system skargi subsydiarnej (polski kpk). Można wnieść zażalenie na postanowienie o umorzenie śledztwa lub dochodzenia oraz na na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Jeżeli sąd uchyli takie postanowienie, a prokurator ponownie umorzy postępowanie, lub gdy zebrane dowody nie dają podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i prokurator nadrzędny nie uwzględni wniesionego zażalenia, to decyzja taka stwarza pokrzywdzonemu drogę do wniesienia własnego aktu oskrażenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, bez względu na właściwość rzeczową sądu.
W postępowaniu sądowym kpk stanowi, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Sąd może wyrazić zgodę na odstąpienie, bądź nie.

Wyjątki od zasady legalizmu:
a) umorzenie absorpcyjne – postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo
b) świadek koronny – podejrzany, któremu nadano pozycję świadka koronnego, co do którego postępowanie ulega umorzeniu, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie popełnionym w zorganizowanej grupie lub w związku mającym na celu popełnienie przestępstw
c) umorzenia postępowania przeciwko nieletniemu, jeżeli orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone w innej sprawie środki
d) postępowanie rejestrowe
Składniki oportunizmu są dostrzegalne także w instytucji małego świadka koronnego

11.Zasada prawa do obrony

ZASADA PRAWA DO OBRONY OSKARŻONEGO

Zasada konstytucyjna, dyrektywa, według której w procesie karnym oskarżonemu należy zapewnić prawo do obrony. Oskarżony jest podmiotem a nie przedmiotem procesu karnego.
Zasada wyrażona w Konstytucji RP wskazuje, że każdy przeciw komu toczy się postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania, w szczególności może wybrać obrońcę lub korzystać z obrońcy z urzędu.
Według KE:
- oskarżony ma prawo do otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie wniesionego przeciwko niemu oskarżenia;
- posiadania odpowiedniego czasu i możliwości przygotowania obrony
- bronienia się osobiście lub przez ustanowionego obrońcę, jeśli nie ma środków na pokrycie kosztów obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości
- przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia
- korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie
Jest to lista warunków minimalnych.
Do zakresu prawa do obrony od strony podmiotowej należą:
1) możliwość podejmowania całego szeregu czynności osobiście przez oskarżonego
2) prawo do korzystania z pomocy obrońcy (prawo do obrony formalnej)
3) przepisy nakazujące organom procesowym dokonywanie czynności także na korzyść oskarżonego
ad 1) służą mu uprawnienia stron (prawo udziału w czynnościach procesowych, przesłuchiwania i powoływania świadków, składania wniosków )oraz uprawnienia służące wyłącznie oskarżonemu: prawo do składania wyjaśnień, prawo do milczenia, prawo do przesłuchania w obecności obrońcy
ad 2) oskarżony może korzystać z pomocy adwokata występującego w charakterze obrońcy. Obrona może być obowiązkowa lub nieobowiązkowa. Obowiązkowa wtedy gdy przepisy prawa wymagają posiadania przez oskarżonego w toku procesu obrońcę i odbywania czynności z jego udziałem, w szczególności gdy:
- jest nieletni
- jest głuchy, niemy lub niewidomy
- zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
- gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę
Oskarżony musi posiadać obrońcę także w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, gdy:
- zarzucono mu zbrodnię
- jest pozbawiony wolności
Obrona obowiązkowa może być wypełniona obroną z wyboru lub obroną z urzędu, obrona z wyboru jest wtedy gdy oskarżony zawsze umowę o obronę ze strony określonego adwokata.
Obrona z urzędu ma miejsce:
- gdy obrona jest obowiązkowa, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru
- gdy oskarżony nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść kosztów obrony

12.Zasada swobodnej oceny dowodów a legalna teoria dowodów

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

W zakresie oceny dowodów można odróżnić dwa podstawowe typy:
- koncepcję ustawowej (legalnej) oceny dowodów
- koncepcję swobodnej oceny dowodów
W ramach legalnych teorii dowodowych organ procesowy jest skrępowany określonymi regułami przewidzianymi prawem w zakresie oceny dowodów, prawo narzuca wartość dowodów – uniemożliwia to dotarcie do prawdy.
W obrębie ustawowej oceny dowodów wyróżnia się:
- pozytywną legalną teorię dowodową (w razie istnienia dowodów w ustawie, sąd musiał uznać dany fakt za udowodniony, charakterystyczna dla procesu inkwizycyjnego)
- negatywną legalną teorię dowodową (ustawa nie pozwalała uznać pewnych faktów za udowodnione, jeżeli brak było dowodów oznaczonych przez ustawę, np. dwóch naocznych świadków)
Obydwie te koncepcje mają już tylko znaczenie historyczne.
Swobodna ocena dowodów oznacza, że organ procesowy, a zwłaszcza sąd ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według swego przekonania, nie będąc skrępowany w tym przedmiocie regułami dowodowymi.
Dwie odmiany:
- zasada swobodnej oceny dowodów niekontrolowana (ocena dowodów jest kwestią wewnętrzną sądu, nie wymaga się argumentacji na temat oceny dowodów, sąd nie ma obowiązku uzasadniania stanowiska – trudności z kontrolą instancyjną, występuje w sądach przysięgłych w systemie anglosaskim)
- zasada swobodnej oceny dowodów kontrolowana (sąd wprawdzie nie skrępowany regułami dowodowymi, jest zobowiązany uzewnętrznić swoją ocenę dowodów – podlega kontroli instancyjnej)
Możliwa jest swobodna ocena dowodów w dwóch ujęciach:
- apriorycznym (wstępna ocena dowodów, którą dokonuje organ kierujący procesem, np. dopuszczając dowód wnioskowany przez stronę)
- aposteriorycznym (ma zastosowanie do dowodów już przeprowadzonych, ona odgrywa zasadniczą rolę w procesie karnym)

W polskim procesie karnym przyjęto kontrolowaną swobodną ocenę dowodów i skodyfikowano w art. 7 kpk. Organ procesowy kształtuje swoje przekonanie na podstawie:
- wszystkich przeprowadzonych dowodów, które są oceniane swobodnie (nakaz oceny wszystkich przeprowadzonych dowodów i zakaz oceniania dowodów nie przeprowadzonych, ocena jest oparta na swobodnym – nieskrępowanym wewnętrznym przekonaniu organu)
- wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego
- zasad prawidłowego rozumowania
Dokonana przez organ ocena dowodów uzewnętrznia się w uzasadnieniu orzeczenia (powinno być ono należyte, logiczne i przekonywujące).
Sąd odwoławczy nie może sugerować sądowi rozpoznającemu ponownie sprawę oceny dowodów. W postępowaniu tym sąd nie jest związany ustaleniami nawet prawomocnego wyroku sądu karnego w innej sprawie.

13.Zasada informacji, unormowania będące przejawami jej realizacji

Art. 16. § 1. Jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy.

§ 2. Organ prowadzący postępowanie powinien ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach także w wypadkach, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi. W razie braku takiego pouczenia, gdy w świetle okoliczności sprawy było ono nieodzowne, albo mylnego pouczenia, stosuje się odpowiednio § 1.

14.Zasady kontradyktoryjności i równości broni stron

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI (SPORNOŚCI)
Można ją wyrazić w postaci dyrektywy prowadzenia procesu w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem. Jej przeciwieństwem jest zasada śledcza, występująca w procesie inkwizycyjnym, a zakładająca skupienie wszystkich funkcji procesowych w ręku sądu. Zasada kontradyktoryjności występuje przede wszystkim w postępowaniu sądowym.
Prowadzenie postępowania w formie sporu jest możliwe tylko pod warunkiem, że podmioty te są równouprawnione, równouprawnienie stron jest składnikiem zasady sporności. Równość stron oznacza te same prawa dla stron i podobne obowiązki. Dyrektywy wyrażające zasadę kontradyktoryjności najpełniej występują w procesie typu anglosaskiego.
W procesie europejskim jest nie do końca do urzeczywistnienia, z uwagi na to iż oskarżycielem publicznym jest prokurator z całym aparatem policyjnym i urzędniczym. Mimo wszystko zasada ta nie jest fikcją.
Zasada kontradyktoryjności zakłada istnienie trójpodmiotowego procesu:
- strona czynna (oskarżyciel, powód)
- strona bierna (oskarżony)
- bezstronny sąd rozstrzygający spór
Każda ze stron spełnia inną funkcję w procesie, zasada ta więc przesądza o rozdzieleniu funkcji procesowych.
W czym się wyraża zasada kontradyktoryjności?
a) uprawnienia stron:
- uczestniczenie w czynnościach postępowania
- uprawnienie do zadawania pytań i składania oświadczeń
- uprawnienie do składania wniosków (a szczególnie dowodowych)
- strony są uprawnione do korzystania z pomocy mającej odpowiednie przygotowanie zawodowe do postępowania przed sądem (oskarżony może mieć obrońcę posiadanie obrońcy może być fakultatywne lub obligatoryjne; pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, prywatny i powód cywilny, a nawet osoba nie będąca stroną mogą korzystać z pomocy pełnomocnika)
- strony mają uprawnienie do zaskarżania zapadłych decyzji procesowych
b) uprawnienie oskarżonego do zabierania głosu w fazie przemówień jako ostatniego, co wyrównuje przewagę oskarżyciela, który ma możliwość wcześniejszego przeprowadzenia dowodów na poparcie oskarżenia
c) strona na której wniosek świadek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami
d) postępowanie mediacyjne
W postępowaniu przygotowawczym pewną przewagę uzyskuje zasada śledcza, chociaż nowy kpk zwiększa tutaj kontradyktoryjność przez wprowadzenie stron procesowych, możliwość przeprowadzenia dowodu zawnioskowanego przez stronę.

15.Zasada jawności postępowania karnego – aspekt zewnętrzny i wewnętrzny

ZASADA JAWNOŚCI

Zasadę tą traktujemy jako konstytucyjną. Wyraża się ją w postaci dwóch następujących dyrektyw:
- sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych, tzn. powinna być rozpoznana na rozprawie w sposób publiczny, umożliwiający obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę. Jest to zasada publiczności (jawności zewnętrznej)
- sprawa powinna być rozpoznana z udziałem stron i ich przedstawicieli, tzn. osób zainteresowanych jej rozstrzygnięciem, co nazywa się zasadą jawności wewnętrznej
Zasada publiczności: gwarancja niezawisłości sędziowskiej, umacnia praworządność, kontrolę społeczną, wzmacnia poczucie ładu społecznego, rola wychowawcza
Zasada publiczności wyrażona jest w 355 kpk, wedle którego rozprawa odbywa się jawnie, a ograniczenia jawności określa ustawa. Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą być obecne:
a) osoby biorące udział w postępowaniu
b) inne osoby:
- pełnoletnie (małoletni mogą być obecni za zezwoleniem przewodniczącego składu sędziowskiego)
- są nie uzbrojone (chyba że za zezwoleniem przewodniczącego, gdy są osobami zobowiązanymi do noszenia broni)
- nie znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu
c) sąd może zezwolić dziennikarzom na utrwalenie za pomocą aparatury dźwięku i obrazu z przebiegu rozprawy gdy przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, ważny interes uczestnika postępowania się temu nie sprzeciwia
d) sąd może zgodzić się na wniosek strony na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, chyba że przemawia przeciwko temu wzgląd na prawidłowość postępowania kryterium zbyt ogólnikowe
Ograniczenia publiczności rozpraw, gdy jawność mogłaby:
- wywołać zakłócenia spokoju publicznego
- obrażać dobre obyczaje
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy
- naruszać ważny interes prywatny
- w razie przesłuchiwania świadka co do okoliczności objętych tajemnicą państwową, służbową lub zawodową
Jawność jest też wyłączona gdy rozprawa dotyczy:
- wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego
- sprawy o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego odbywa się jednak jawnie
- w postępowaniu z nieletnimi (chyba że jawność jest uzasadniona względami wychowawczymi)
- na wniosek osoby wnioskującej o ściganie
Wyłączenie publiczności rozprawy nie pozbawia udziału w niej uczestników postępowania, oprócz stron mogą wziąć udział w rozprawie po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela posiłkowego, prywatnego i oskarżonego. Jeśli w jednej sprawie jest kilku oskarżycieli lub oskarżonych, liczba osób zaufania zostaje zredukowana, mogą wskazać po jednej osobie. Osoby zaufania są wyłączone przy obawie ujawnienia tajemnicy państwowej. Mimo wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący może zezwolić poszczególnym osobom na obecność na rozprawie. Od czasu zgłoszenia wniosku o wyłączenie jawności rozprawa w zakresie tego wniosku odbywa się z wyłączeniem jawności, jeżeli o to wnosi strona lub sąd uzna za potrzebne.
W razie wyłączenia jawności rozprawy przewodniczący poucza obecnych, o obowiązku zachowania tajemnicy okoliczności ujawnionych na rozprawie i o skutkach niedopełnienia tego obowiązku. Wyrok zawsze ogłasza się jawnie, przytoczenie powodów wyroku może odbywać się z wyłączeniem jawności.
Narada jest zawsze tajnym etapem procesu karnego.

Jawność wewnętrzna jest szersza w porównaniu z jawnością zewnętrzną. W razie wyłączenia jawności odbywa się ona z udziałem stron procesowych. Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego, tylko wyjątkowo:
- oskarżony może być wydalony z sali rozpraw, gdy mimo upomnienia przez przewodniczącego zakłóca porządek rozprawy głównej lub godzi w powagę sądu
- oskarżony opuszcza salę rozpraw, gdy należy obawiać się, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, po powrocie na salę rozpraw przewodniczący niezwłocznie informuje oskarżonego o przebiegu rozprawy w czasie jego nieobecności, umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecności dowodów.

Rozprawa może się odbywać podczas nieobecności oskarżonego kiedy:
- istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego
- oskarżony ze swojej winy wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub posiedzeniu, w którym jego udział jest obowiązkowy (po przesłuchaniu biegłego lekarza lub zapoznania się z jego świadectwem)
- oskarżony oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawie bez usprawiedliwienia (sąd nie może w takim przypadku prowadzić rozprawy jeśli obecność oskarżonego jest niezbędna, jeśli tak jest zarządza zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego)
- oskarżony po złożeniu wyjaśnień samowolnie opuścił salę rozpraw

Sąd orzeka wyrokiem na posiedzeniu:
- warunkowe umorzenie przed rozprawą
- skazania oskarżonego na posiedzeniu w ramach wniosku prokuratora o skazanie bez rozprawy
- dobrowolnego poddania się karze w postępowaniu uproszczonym, kiedy wniosek oskarżonego złożono przed rozprawą
- orzekania wyrokiem nakazowym

Jawność wewnętrzna została rozszerzona w taki sposób, że strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma to znaczenia dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy (wymaga to powiadomienia).

Jawność wewnętrzna w postępowaniu przygotowawczym, strony mają możliwość uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub dochodzenia:
- należy dopuścić stronę i jej przedstawiciela do udziału w czynności, jeżeli nie będzie jej można powtórzyć na rozprawie, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie zwłoki, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie strona, prokurator lub inny organ ścigania mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd. Podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wówczas, gdy zwłoka groziłaby utratą lub zniekształceniem dowodu
- stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych
- strona, która złożyła wniosek o przeprowadzenie dowodu oraz jej przedstawicielowi, nie można odmówić wzięcia udziału w takiej czynności, jeżeli tego żądają
- strony i ich przedstawiciele powinni być także na ich żądanie dopuszczeni do udziału w innych czynnościach śledztwa, odmówić temu żądaniu może tylko prokurator w uzasadnionych wypadkach ze względu na ważny interes śledztwa, albo odmówić sprowadzeniu oskarżonego pozbawionego wolności, gdy spowodowałoby to poważne trudności.

16.Przejawy realizacji postulatu szybkości postępowania w procesie karnym

art 2 kpk czyli załatwienie sprawy w rozsadnym terminie, służa temu różne instytucje np. mediacja , skazanie na rozprawie bez przeprowadzenia postępow. dowodowego ,tryby szczególne czyli uproszczony,skrócony i nakazowy. Regulacje te zawarte są w prawie międzynarodowym i wewnętrznym – konstytucja art. 45 i EkoPcz iO art6

Art. 45.1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Artykuł 6.1.Prawo do rzetelnego procesu sądowego Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

17.Mediacja, tryby szczególne czyli uproszczony,skrócony i nakazowy.

Art. 23a. ⁽¹⁴⁾ § 1. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym.

§ 2. Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, a jego okresu nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.

§ 3. Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w konkretnej sprawie zachodzą okoliczności określone w art. 40-42, czynny zawodowo sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, a także aplikant do tychże zawodów albo inna osoba zatrudniona w sądzie, prokuraturze lub innej instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw.

§ 4. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników.

§ 5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres i warunki udostępniania akt instytucjom i osobom uprawnionym do przeprowadzenia mediacji oraz sposób i tryb postępowania mediacyjnego, mając na uwadze potrzebę skutecznego przeprowadzenia tego postępowania.

18.Przesłanki procesowe – definicja, katalog, podział na względne i bezwzględne oraz skutki procesowe ich zaistnienia

Przesłankami procesowymi w myśl obowiązujących przepisów są stany, które w myśl obowiązujących przepisów prawa procesowego decydują o prawnej dopuszczalności lub niedopuszczalności procesu karnego.

Art. 17.

§ 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających

podejrzenie jego popełnienia,

2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że

sprawca nie popełnia przestępstwa,

3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,

5) oskarżony zmarł,

6) nastąpiło przedawnienie karalności,

7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie

zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,

8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,

9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,

10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego

od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,

11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

§ 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia

ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących

zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających

do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.

§ 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego

zastosowania środków zabezpieczających.

Zgodnie z art.17§1 K.p.k. należy przyjąć, że przesłankami procesowymi są zarówno stany:

-ściśle procesowe(przesłanki czysto procesowe)

-stany zakotwiczone(uregulowane) w prawie karnym materialnym, którym nadano wartość przesłanki procesowej(przesłanki o charakterze materialnym), np.pkt2,3 i 4;

-stany o charakterze faktycznym, określone w literaturze nazwą przesłanki faktycznej, przewidziane w pkt 1, a mianowicie:

a)niedopełnienie czynu,

b)brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa, co powoduje, że przesłanka ta zbiega się z podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego.

Zasięg działania przesłanek procesowych jest różny. Z tego punktu widzenia możemy je podzielić na takie, które:

-odnoszą się do wszystkich stadiów procesowych np. prawomocność materialna

-występują wyłącznie w postępowaniu rozpoznawczym przed sądem np. skarga upoważnionego oskarżyciela

-dotyczą zarówno postępowania przygotowawczego jak i rozpoznawczego przed sądem np. przedawnienie karalności(art.101 K.k. i art. 17 § 1 pk 6 K.p.k.)

-działają wyłącznie w postępowaniu wykonawczym, np. przedawnienie wykonania kary(art.103 K.k)

Przesłanki procesowe dzieli się na dodatnie(pozytywne) i ujemne(negatywne). Jest to podział ze względu na funkcje, jakie spełniają one w procesie.

Przesłanki pozytywne:

1) podsądność

2 ) właściwość sądu

3) istnienie stron

4) skarga

5) wniosek o ściganie

Przesłanki negatywne:

6) prawomocność materialna

7) zawiłość sprawy

8) abolicja

10) art.17§ 1 pkt 1 K.p.k.

11) art.17§ 1 pkt 2 K.p.k.

12) art.17§ 1 pkt 3 K.p.k.

13) art.17§ 1 pkt 4 K.p.k.

Przesłanki procesowe dzieli się na:

a)ogólne- warunkują dopuszczalność procesu w zwykłym trybie postępowania, czyli postępowania zwyczajne.

b)szczególne- warunkują dopuszczalność procesu w szczególnym trybie lub szczególnym postępowaniu

Zarówno przesłanki ogólne i szczególne mogą być przesłankami dodatnimi lub ujemnymi.

Art.17 § 1 K.p.k tylko przykładowo wylicza przesłanki procesowe. Wyliczone w tym artykule przesłanki, ujęte są od strony negatywnej jako przeszkody procesowe. Nazwy „przeszkoda procesowa” używa się na oznaczeni zarówno braku przesłanki dodatniej, jak i istnienia przesłanki ujemnej. Pojawienie się chociażby jednej nich powoduje, że postępowania nie wszczyna się, a wszczęte podlega umorzeniu.

Badanie istnienia przeszkód procesowych stanowi obowiązek organu procesowego. Badanie takie powinno być dokonywane z urzędu w toku całego postępowania. Obowiązek ten wynika z ogólnego przepisu art.17§1 K.p.k. oraz z licznych unormowania dotyczących poszczególnych faz procesu, w których znajdujemy odwołanie się do art. 17§1 K.p.k. np.art . 339§3 pkt1, art. 414§1, art.439§1 pkt 9.

W postępowaniu przygotowawczym i sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego umorzenie postępowania przybiera postać postanowienia. Natomiast po rozpoczęciu przewodu sądowego umorzenie postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ściganie następuje w formie wyroku.

W jednym procesie może występować jednocześnie więcej przeszkód procesowych. Mówi się wówczas o zbiegu(kumulacji przeszkód procesowych.

Pojęcie przesłanek procesowych

Instytucja przesłanek wywodzi się z procesu cywilnego, lecz jej szersze opracowanie zawdzięcza nauce procesu karnego. Twórcą przesłanek był Oskar Bulow, który wywiódł je z teorii trójstronnego stosunku prawnego. Przesłanki procesowe zawierają w sobie konstytutywne składniki owego stosunku, jakim jest proces, więc brak jakiejkolwiek z nich stanowi przeszkodę w powstaniu procesu. Koncepcja ta została przeniesiona na grunt procesu karnego przez A. Kriesa, a rozwój jej zawdzięczamy Goldschmidtowi. W polskim procesie karnym problemem tym zajmowali się Cieślak, Daszkiewicz, Haber i Śliwiński. Między autorami zachodzą dość znaczące różnice w ujmowaniu przesłanek, jednak słusznie podnosi się fakt, że są to często różnice pozorne.

Przesłankami procesowymi są stany, które w myśl obowiązujących przepisów prawa procesowego decydują o prawnej dopuszczalności lub niedopuszczalności procesu. Wynika z tego, że brak pozytywnej przesłanki, jak i pojawienie się przesłanki negatywnej powoduje, że proces karny nie może być ani wszczęty, ani nie może się toczyć. Sama definicja wskazuje na uzasadnienie istnienia przesłanek procesowych, wynikają one z istotnych składników procesowych (istnienie stron, wniesienie skargi), lub z zakazów ustawowych.

Zasięg działania przesłanek w toku procesu jest różny, dzielimy je na takie, które:
- odnoszą się do wszystkich stadiów procesowych (prawomocność materialna)
- występują wyłącznie w postępowaniu rozpoznawczym przed sądem (skarga)
- dotyczą zarówno postępowania przygotowawczego, jak i postępowania rozpoznawczego przed sądem (np. przedawnienie karalności) – takich jest najwięcej
- działają wyłącznie w postępowaniu wykonawczym (przedawnienie wykonania kary)

Przesłanki procesowe mogą być ujmowane w sposób syntetyczny lub analityczny. Marszał woli syntetyczny .

Podziały przesłanek procesowych.

Przesłanki procesowe dzieli się na:
a) dodatnie (pozytywne) i ujemne (negatywne) – podział ten jest umowny, dokonywany jest ze względu na funkcje, jakie spełniają przesłanki w procesie. Przesłanki mogą być ujęte zarówno w formie pozytywnej i negatywnej. Twierdzenie to przemawiałoby za zarzuceniem tego podziału, lecz za jego istnieniem optuje sposób funkcjonowania przesłanek.

Prz Przesłanki pozytywne:	Prz Przesłanki ujemne:
- p - podsądność - właściwość sądu - istnienie stron - skarga - wniosek o ściganie	- p - prawomocność materialna - zawisłość sprawy - przedawnienie karalności - abolicja - art. 17 par. 1 pkt 1-4 KPK

b) ogólne i szczególne – ogólne odnoszą się do procesu w zwykłym trybie postępowania, przesłanki szczególne warunkują dopuszczalność procesu w szczególnym trybie lub szczególnym postępowaniu (np. wniosek osoby pokrzywdzonej w przestępstwach ściganych na wniosek). W konstrukcji przesłanek szczególnych w zakresie postępowań szczególnych można dostrzec pewne odrębności. Konsekwencją braku przesłanki szczególnej będzie tutaj niedopuszczalność szczególnego postępowania, co z reguły oznacza konieczność przekazania sprawy do postępowania zwyczajnego.

c) Przesłanki bezwzględne (abstrakcyjne) i względne (konkretne) – kryterium tego podziału stanowią skutki związane z przeszkodą procesową, jaką one wywołują. Przesłanki bezwzględne stanowią warunki dopuszczalności postępowania w każdym układzie procesowym (abolicja), natomiast przesłanki względne warunkują dopuszczalność procesu wyłącznie w określonym układzie procesowym, nie wykluczają natomiast prowadzenia postępowania w układzie zmienionym (skarga uprawnionego oskarżyciela)

d) Przesłanki o charakterze procesowym, mieszanym i materialnym. Upraszcza się ten podział do podziału dwuczłonowego na: czysto procesowe, na zakotwiczone w prawie materialnym (znikomość szkodliwości społecznej czynu, kontratyp). Wszystkie przesłanki mają implikacje procesowe

19.Właściwość rzeczowa i funkcjonalna sądu

Właściwość rzeczowa - jest to uprawnienie do całościowego rozpoznania sprawy ze względu na rodzaj przestępstwa. Właściwość rzeczowa pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznać sprawę w pierwszej instancji. Art. 24 k.p.k. określa właściwość sądu rejonowego „§ 1. Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu. § 2. Sąd rejonowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie.” Jest sądem w zakresie podstawowym. Sąd rejonowy orzeka w sprawach o występku. Sprawy o występku znajdują się we właściwości Sądu Okręgowego. Sąd Okręgowy orzeka w sprawach o zbrodnie ( art. 25 k.p.k.)

Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

W II instancji do właściwości Sądu Okręgowego należy rozpoznawanie apelacji od orzeczeń Sądu Rejonowego.

Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w sądzie okręgowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę ( art. 26 k.p.k.)

Sąd Najwyższy rozpoznaje kasacje oraz środki odwoławcze i inne sprawy w wypadkach określonych w ustawie. ( art. 27 k.p.k.)

Właściwość funkcjonalna - jest właściwością obejmującą zakres czynności należących do kompetencji sądu. Jest to uprawnienie sądu do dokonania określonej czynności np. do właściwości funkcjonalnej Sądu rejonowego należy rozpoznanie zażalenia na zatrzymanie lub zastosowanie tymczasowego aresztowania, czyli do właściwości konkretnego sądu funkcjonalnie należy jakaś konkretna czynność, która nie jest rozpoznaniem całościowym sprawy.

Właściwość funkcjonalna Sądu rejonowego obejmuje m.in.:

• orzekanie w I instancji (art. 24 § 1 K.p.k.)

• rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora,

• udzielenie pomocy s ądowej

Właściwośc funkcjonalna Sądu okręgowego obejmuje min.:

• orzekanie w I instancji ( art. 25 § 1 i 2 K.p.k.)

• orzekanie w II instancji, w sprawach które w I instancji rozpoznają Sądy rejonowe,

• orzekanie o odszkodowania za niesłuszne ukaranie, zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie ( art. 554 § 1 K.p.k.)

• orzekanie o wznowieniu, jeśli dotyczy postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu rejonowego

• inne czynności określone w ustawie,

Właściwość funkcjonalna Sądu Apelacyjnego obejmuje:

• rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń Sądu okręgowego wydanych w I instancji,

• orzekanie w innych sprawach, np. o wznowieniu postępowania np. o wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu okręgowego ( art. 544 § 1 K.p.k.).

20.Właściwość z delegacji

Art. 36. Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego.

Art. 37. Sąd Najwyższy może z inicjatywy właściwego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości

21.Właściwość z łączności spraw i wyłączenie sprawy do odrębnego postępowania

Art. 34. § 1. Sąd właściwy dla sprawców przestępstw jest również właściwy dla pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy, jeżeli postępowanie przeciwko nim toczy się jednocześnie.

§ 2. Sprawy osób wymienionych w § 1 powinny być połączone we wspólnym postępowaniu; przepis art. 33 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Jeżeli zachodzą okoliczności utrudniające łączne rozpoznanie spraw, o których mowa w § 1 i 2, można wyłączyć i odrębnie rozpoznać sprawę poszczególnych osób lub o poszczególne czyny; sprawa wyłączona podlega rozpoznaniu przez sąd właściwy według zasad ogólnych.

Art. 35. § 1. Sąd bada z urzędu swą właściwość, a w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub innemu organowi.

§ 2. Jeżeli sąd na rozprawie głównej stwierdza, że nie jest właściwy miejscowo lub że właściwy jest sąd niższego rzędu, może przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy.

§ 3. Na postanowienie w kwestii właściwości przysługuje zażalenie.

22.Właściwość miejscowa sądu

Art. 31. § 1. Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.

§ 2. Jeżeli przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym, a § 1 nie może mieć zastosowania, właściwy jest sąd macierzystego portu statku.

§ 3. Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, właściwy jest ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Art. 32. § 1. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu:

1)   ujawniono przestępstwo,

2)   ujęto oskarżonego,

3)   oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał

- zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli przestępstwo popełniono za granicą.

§ 3. ⁽²¹⁾ Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu według przepisów poprzedzających, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

23.Spory o właściwość

Art. 38. § 1. Spór o właściwość między sądami równorzędnymi rozstrzyga ostatecznie sąd wyższego rzędu nad sądem, który pierwszy wszczął spór.

§ 2. W czasie trwania sporu każdy z tych sądów przedsiębierze czynności nie cierpiące zwłoki.

Art. 39. Jeżeli sąd wojskowy przekaże sprawę sądowi powszechnemu lub nie przyjmie sprawy przekazanej mu przez sąd powszechny, sprawę rozpoznaje sąd powszechny

24.Badanie właściwości przez sąd – w momencie wpływu sprawy i w toku procesu

Art. 35. § 1. Sąd bada z urzędu swą właściwość, a w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub innemu organowi.

§ 2. Jeżeli sąd na rozprawie głównej stwierdza, że nie jest właściwy miejscowo lub że właściwy jest sąd niższego rzędu, może przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy.

§ 3. Na postanowienie w kwestii właściwości przysługuje zażalenie.

25.Skład sądu na rozprawie

Art. 28. ⁽¹⁸⁾ § 1. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego.

§ 2. W sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

§ 3. Ze względu na szczególną zawiłość sprawy sąd pierwszej instancji może postanowić o rozpoznaniu jej w składzie trzech sędziów.

§ 4. W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.

Art. 29. § 1. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2. ⁽¹⁹⁾ Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów

26.Skład sądu na posiedzeniu

Art. 30. § 1. ⁽²⁰⁾ Na posiedzeniu sąd rejonowy i sąd okręgowy orzeka jednoosobowo, a sąd apelacyjny i Sąd Najwyższy - w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2. Sąd odwoławczy na posiedzeniu orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

27.Sposób wyznaczania składu orzekającego w sprawach karnych, konsekwencje naruszenia przepisu art. 351 KPK

Art. 351. § 1. ⁽²⁸²⁾ Sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału. Odstępstwo od tej kolejności jest dopuszczalne tylko z powodu choroby sędziego lub z innej ważnej przyczyny, co należy zaznaczyć w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy.

§ 2. Gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodni zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, wyznaczenia składu orzekającego dokonuje się na wniosek prokuratora lub obrońcy w drodze losowania, przy którym mają oni prawo być obecni. Prokurator może złożyć wniosek nie później niż w ciągu 7 dni po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a obrońca w ciągu 7 dni od dnia doręczenia mu odpisu aktu oskarżenia.

§ 3. ⁽²⁸³⁾ Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady wyznaczania i losowania składu orzekającego, mając na uwadze konieczność zagwarantowania równego prawdopodobieństwa udziału w składzie orzekającym w każdej sprawie wszystkim sędziom danego sądu lub wydziału.

28.Wyłączenie sędziego z mocy prawa (iudex inhabilis) – przesłanki, tryb +29.Wyłączenie sędziego z mocy postanowienia sądu (iudex suspectus) – przesłanki, tryb +30.Tryb wyłączenia sędziego, skutki procesowe niewyłączenia sędziego podlegającego wyłączeniu

Wyłączenie sędziego

Art. 40. § 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

1)   sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

2)   jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

3)   jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

4)   był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

5)   brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

6)   ⁽²²⁾ brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

7)   ⁽²³⁾ brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

8)   ⁽²⁴⁾ (uchylony),

9)   brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

10)  ⁽²⁵⁾ prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji.

Art. 41. § 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

§ 2. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

Art. 42. § 1. Wyłączenie następuje na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony.

§ 2. Jeżeli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art. 40, wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia.

§ 3. Sędzia, co do którego zgłoszono wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41, może złożyć do akt stosowne oświadczenie na piśmie i powstrzymuje się od udziału w sprawie; jest jednak obowiązany przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki.

§ 4. Poza wypadkiem określonym w § 2 o wyłączeniu orzeka sąd, przed którym toczy się postępowanie; w składzie orzekającym w kwestii wyłączenia nie może brać udziału sędzia, którego dotyczy wyłączenie. W razie niemożności utworzenia takiego składu sądu, w kwestii wyłączenia orzeka sąd wyższego rzędu.

Art. 43. Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

Art. 44. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do ławników.

31.Wyłączenie prokuratora, organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze oraz oskarżyciela publicznego – przesłanki, tryb

Art. 47. ⁽²⁹⁾ § 1. Przepisy art. 40 § 1 pkt 1-4, 6 i 10, § 2 oraz art. 41 i 42 stosuje się odpowiednio do prokuratora, innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz innych oskarżycieli publicznych.

§ 2. Osoby wymienione w § 1 ulegają również wyłączeniu, jeżeli brały udział w sprawie jako obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel społeczny albo przedstawiciel ustawowy strony.

Art. 48. § 1. O wyłączeniu prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze oraz oskarżyciela publicznego orzeka prokurator nadzorujący postępowanie lub bezpośrednio przełożony.

§ 2. Czynności dokonane przez osobę podlegającą wyłączeniu, zanim ono nastąpiło, nie są z tej przyczyny bezskuteczne; jednakże czynność dowodową należy na żądanie strony, w miarę możności, powtórzyć.

32.Kumulacja ról procesowych w postępowaniu karnym

STRONA 221 KSIĄŻKA ŚWIDY

33.Pojęcie pokrzywdzonego, osoby wykonujące prawa pokrzywdzonego

Pokrzywdzony

Art. 49. § 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

§ 2. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej.

§ 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.

§ 3a. ⁽³⁰⁾ W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art. 218-221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

§ 4. W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

Art. 49a. ⁽³¹⁾ Jeżeli nie wytoczono powództwa cywilnego, pokrzywdzony, a także prokurator, może aż do zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej złożyć wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego.

Art. 50. W postępowaniu sądowym z uprawnień pokrzywdzonego określonych w art. 53 i 62 nie może korzystać osoba występująca w tej samej sprawie w charakterze oskarżonego, z wyjątkiem przewidzianym w art. 497 i 498 § 3.

Art. 51. § 1. Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu.

§ 2. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje.

§ 3. ⁽³²⁾ Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje.

Art. 52. ⁽³³⁾ § 1. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu.

§ 2. W wypadku gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach najbliższych dla pokrzywdzonego, powinien pouczyć o przysługujących uprawnieniach co najmniej jedną z nich.

34.Oskarżyciel posiłkowy uboczny – wstąpienie w prawa, odstąpienie od oskarżenia, konsekwencje śmierci

Art. 53. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.

Art. 54. § 1. Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

§ 2. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego.

Art. 55. § 1. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przepis art. 488 § 2 stosuje się odpowiednio. Przepisów art. 339 § 3 pkt 4 i art. 397 nie stosuje się.

§ 2. ⁽³⁴⁾ Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego, z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i 333 § 1.

§ 3. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania.

§ 4. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator.

Art. 56. § 1. Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli.

§ 2. Sąd orzeka także, iż oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, jeżeli stwierdzi, że nie jest on osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po terminie.

§ 3. Na postanowienie sądu wydane na podstawie § 1, a także na postanowienie sądu wydane na podstawie § 2, jeżeli dotyczy oskarżyciela posiłkowego określonego w art. 54 lub art. 55 § 3 - zażalenie nie przysługuje.

§ 4. ⁽³⁵⁾ Oskarżyciel posiłkowy, który nie bierze udziału w postępowaniu z przyczyn określonych w § 1, może przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia.

Art. 57. § 1. W razie odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania.

§ 2. O odstąpieniu oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora. Nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie postępowania.

Art. 58. § 1. Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.

§ 2. W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, stosuje się odpowiednio art. 61.

35.Skarga subsydiarna – podmioty uprawnione do jej wniesienia i tryb jej wnoszenia

Art. 55. § 1. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przepis art. 488 § 2 stosuje się odpowiednio. Przepisów art. 339 § 3 pkt 4 i art. 397 nie stosuje się.

§ 2. ⁽³⁴⁾ Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego, z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i 333 § 1.

§ 3. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania.

§ 4. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator.

36.Oskarżyciel prywatny - wstąpienie w prawa, odstąpienie od oskarżenia, konsekwencje śmierci

Oskarżyciel prywatny

Art. 59. § 1. Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

§ 2. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.

Art. 60. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

§ 2. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego; do pokrzywdzonego, który przedtem nie wniósł oskarżenia prywatnego, stosuje się art. 54, 55 § 3 i art. 58.

§ 3. Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego.

§ 4. Pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd umarza postępowanie.

Art. 61. § 1. W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego.

§ 2. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie.

37.Powód cywilny - wstąpienie w prawa, konsekwencje śmierci

Art. 62. Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.

Art. 63. § 1. W razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą w terminie określonym w art. 62 wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia majątkowe wynikające z popełnienia przestępstwa.

§ 2. W razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących im roszczeń. Niewstąpienie tych osób nie tamuje biegu postępowania; sąd wydając orzeczenie kończące postępowanie pozostawia wówczas powództwo cywilne bez rozpoznania.

Art. 64. Prokurator, w terminie przewidzianym w art. 62, wytacza powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby, o której mowa w art. 63 § 1, albo popiera wytoczone przez pokrzywdzonego lub tę osobę powództwo, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

Art. 65. § 1. Sąd przed rozpoczęciem przewodu sądowego odmawia przyjęcia powództwa cywilnego, jeżeli:

1)   powództwo cywilne jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne,

2)   roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia,

3)   powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną,

4)   to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono,

5)   po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego,

6)   ⁽³⁶⁾ złożono wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego.

§ 2. Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym, a nie zachodzą okoliczności wymienione w § 1, sąd orzeka o przyjęciu powództwa cywilnego.

§ 3. Mimo przyjęcia powództwa cywilnego sąd pozostawia je bez rozpoznania, jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się okoliczność wymieniona w § 1.

§ 4. Na odmowę przyjęcia powództwa cywilnego lub na pozostawienie go bez rozpoznania na podstawie § 3 zażalenie nie przysługuje.

Art. 66. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenie.

Art. 67. § 1. Jeżeli sąd odmówił przyjęcia powództwa cywilnego lub pozostawił je bez rozpoznania, powód cywilny może dochodzić swego roszczenia w postępowaniu cywilnym.

§ 2. Jeżeli w terminie zawitym 30 dni od daty odmowy przyjęcia lub pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania powód cywilny wniesie o przekazanie pozwu sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych, za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym.

Art. 68. W razie zawieszenia postępowania sąd na żądanie powoda cywilnego przekazuje wytoczone powództwo sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych.

Art. 69. § 1. Jeżeli powództwo cywilne zostało zgłoszone w toku postępowania przygotowawczego, organ prowadzący postępowanie załącza pozew do akt sprawy, a postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu sprawy z aktem oskarżenia; za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień zgłoszenia powództwa.

§ 2. Jeżeli wraz z powództwem cywilnym został zgłoszony wniosek o zabezpieczenie roszczenia, w przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator.

§ 3. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu.

§ 4. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego pokrzywdzony w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych.

Art. 69a. ⁽³⁷⁾ Sąd karny orzekający o odpowiedzialności karnej za przestępstwo ma jurysdykcję w sprawie o roszczenia majątkowe wynikające z tego przestępstwa. Przepis ten stosuje się odpowiednio do prokuratora w postępowaniu przygotowawczym w sytuacji określonej w art. 69 § 2.

Art. 70. W kwestiach dotyczących powództwa cywilnego, a nie unormowanych przez przepisy niniejszego kodeksu, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym.

38.Powództwo cywilne w procesie karnym – zakres i charakter dochodzonych roszczeń, warunki dopuszczalności, orzekanie w przedmiocie dopuszczalności pozwu

Art. 62. Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.

Art. 63. § 1. W razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą w terminie określonym w art. 62 wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia majątkowe wynikające z popełnienia przestępstwa.

§ 2. W razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących im roszczeń. Niewstąpienie tych osób nie tamuje biegu postępowania; sąd wydając orzeczenie kończące postępowanie pozostawia wówczas powództwo cywilne bez rozpoznania.

Art. 64. Prokurator, w terminie przewidzianym w art. 62, wytacza powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby, o której mowa w art. 63 § 1, albo popiera wytoczone przez pokrzywdzonego lub tę osobę powództwo, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

Art. 65. § 1. Sąd przed rozpoczęciem przewodu sądowego odmawia przyjęcia powództwa cywilnego, jeżeli:

1)   powództwo cywilne jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne,

2)   roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia,

3)   powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną,

4)   to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono,

5)   po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego,

6)   ⁽³⁶⁾ złożono wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego.

§ 2. Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym, a nie zachodzą okoliczności wymienione w § 1, sąd orzeka o przyjęciu powództwa cywilnego.

§ 3. Mimo przyjęcia powództwa cywilnego sąd pozostawia je bez rozpoznania, jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się okoliczność wymieniona w § 1.

§ 4. Na odmowę przyjęcia powództwa cywilnego lub na pozostawienie go bez rozpoznania na podstawie § 3 zażalenie nie przysługuje.

Art. 66. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenie.

Art. 67. § 1. Jeżeli sąd odmówił przyjęcia powództwa cywilnego lub pozostawił je bez rozpoznania, powód cywilny może dochodzić swego roszczenia w postępowaniu cywilnym.

§ 2. Jeżeli w terminie zawitym 30 dni od daty odmowy przyjęcia lub pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania powód cywilny wniesie o przekazanie pozwu sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych, za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym.

Art. 68. W razie zawieszenia postępowania sąd na żądanie powoda cywilnego przekazuje wytoczone powództwo sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych.

Art. 69. § 1. Jeżeli powództwo cywilne zostało zgłoszone w toku postępowania przygotowawczego, organ prowadzący postępowanie załącza pozew do akt sprawy, a postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu sprawy z aktem oskarżenia; za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień zgłoszenia powództwa.

§ 2. Jeżeli wraz z powództwem cywilnym został zgłoszony wniosek o zabezpieczenie roszczenia, w przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator.

§ 3. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu.

§ 4. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego pokrzywdzony w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych.

Art. 69a. ⁽³⁷⁾ Sąd karny orzekający o odpowiedzialności karnej za przestępstwo ma jurysdykcję w sprawie o roszczenia majątkowe wynikające z tego przestępstwa. Przepis ten stosuje się odpowiednio do prokuratora w postępowaniu przygotowawczym w sytuacji określonej w art. 69 § 2.

Art. 70. W kwestiach dotyczących powództwa cywilnego, a nie unormowanych przez przepisy niniejszego kodeksu, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym.

Art. 415. ⁽³¹⁶⁾ § 1. W razie skazania oskarżonego sąd uwzględnia albo oddala powództwo cywilne w całości albo w części.

§ 2. W razie innego rozstrzygnięcia sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.

§ 3. Sąd orzeka o pozostawieniu powództwa cywilnego bez rozpoznania, również jeżeli materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego materiału spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania.

§ 4. W razie skazania oskarżonego sąd może także z urzędu zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zasądzenie odszkodowania z urzędu nie jest dopuszczalne, jeżeli zachodzą okoliczności wymienione w art. 65 § 1 pkt 2, 4 lub 5.

§ 5. W razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia postępowania w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.

§ 6. Jeżeli zasądzone odszkodowanie, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.

§ 7. W razie orzeczenia przez sąd obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, nie stosuje się § 1 i 4.

39.Dochodzenie przez pokrzywdzonego roszczeń cywilnych w procesie karnym

Art. 69. § 1. Jeżeli powództwo cywilne zostało zgłoszone w toku postępowania przygotowawczego, organ prowadzący postępowanie załącza pozew do akt sprawy, a postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu sprawy z aktem oskarżenia; za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień zgłoszenia powództwa.

§ 2. Jeżeli wraz z powództwem cywilnym został zgłoszony wniosek o zabezpieczenie roszczenia, w przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator.

§ 3. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu.

§ 4. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego pokrzywdzony w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych.

Art. 69a. ⁽³⁷⁾ Sąd karny orzekający o odpowiedzialności karnej za przestępstwo ma jurysdykcję w sprawie o roszczenia majątkowe wynikające z tego przestępstwa. Przepis ten stosuje się odpowiednio do prokuratora w postępowaniu przygotowawczym w sytuacji określonej w art. 69 § 2.

40.Wstąpienie przez pokrzywdzonego w prawa strony w postępowaniu jurysdykcyjnym

Odmiennie niż w postępowaniu przygotowawczym procesu karnego – pokrzywdzony nie jest przed sądem stroną, z mocy prawa. Aby się nią stać, musi podjąć kroki prawne w celu wejścia w rolę oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego (albo kumulatywnie obu tych stron). A. Murzynowski zbiorczo określił postawę oskarżyciela posiłkowego, prywatnego i powoda cywilnego w następujący sposób: „jako osoby prywatne nie mają one prawnego obowiązku działania na rzecz wykrycia prawdy materialnej oraz potraktowania oskarżonego w sposób racjonalny i sprawiedliwy, tj. nieraz wyrozumiały. Działalność stron, które same zostały pokrzywdzone przestępstwem, będzie nieraz cechowało jednostronne dążenie do jego skazania i surowego ukarania”¹. Zarazem jednak, nie ulega wątpliwości, że udział pokrzywdzonego w postępowaniu sądowym w charakterze strony zwiększa kontradyktoryjność postępowania, co przyczynia się do bardziej wszechstronnego wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy².

W świetle obowiązujących przepisów, oskarżycielem posiłkowym jest pokrzywdzony, który w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego może w stadium jurysdykcyjnym działać jako strona obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego (art. 53 KPK)³. Innymi słowy, może on wystąpić w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego lub oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego.

Art. 53. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.

Art. 54. § 1. Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

§ 2. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego.

Art. 55. § 1. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przepis art. 488 § 2 stosuje się odpowiednio. Przepisów art. 339 § 3 pkt 4 i art. 397 nie stosuje się.

§ 2. ⁽³⁴⁾ Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego, z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i 333 § 1.

§ 3. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania.

§ 4. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator.

Art. 59. § 1. Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

§ 2. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.

Art. 62. Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.

41.Przedstawiciel społeczny – pojęcie, zakres działania oraz uprawnienia

Art. 90. § 1. W postępowaniu sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego udział w postępowaniu może zgłosić przedstawiciel organizacji społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka.

§ 2. W zgłoszeniu organizacja społeczna wskazuje przedstawiciela, który ma reprezentować tę organizację, a przedstawiciel przedkłada sądowi pisemne upoważnienie.

§ 3. Sąd dopuszcza przedstawiciela organizacji społecznej, jeżeli leży to w interesie wymiaru sprawiedliwości.

Art. 91. Dopuszczony do udziału w postępowaniu sądowym przedstawiciel organizacji społecznej może uczestniczyć w rozprawie, wypowiadać się i składać oświadczenia na piśmie

42.Oskarżony, podejrzany, osoba podejrzana. Obowiązki dowodowe oskarżonego i osoby podejrzanej

Art. 71. § 1. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

§ 2. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

§ 3. Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia "oskarżony", odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego.

Art. 72. ⁽³⁸⁾ § 1. Oskarżony ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim.

§ 2. Tłumacza należy wezwać do czynności z udziałem oskarżonego, o którym mowa w § 1.

§ 3. Oskarżonemu, o którym mowa w § 1, postanowienie o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, akt oskarżenia oraz orzeczenie podlegające zaskarżeniu lub kończące postępowanie doręcza się wraz z tłumaczeniem; za zgodą oskarżonego można poprzestać na ogłoszeniu przetłumaczonego orzeczenia kończącego postępowanie, jeżeli nie podlega ono zaskarżeniu.

Art. 73. § 1. Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie.

§ 2. W postępowaniu przygotowawczym prokurator udzielając zezwolenia na porozumiewanie się może w szczególnie uzasadnionym wypadku zastrzec, że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona.

§ 3. Prokurator może również zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą.

§ 4. Zastrzeżenia, o których mowa w § 2 i 3, nie mogą być utrzymywane ani dokonane po upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego.

Art. 74. § 1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

§ 2. ⁽³⁹⁾ Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:

1)   oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom,

2)   badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt 3,

3)   pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.

§ 3. ⁽⁴⁰⁾ W stosunku do osoby podejrzanej można dokonać badań lub czynności, o których mowa w § 2 pkt 1, a także, przy zachowaniu wymagań określonych w § 2 pkt 2 lub 3, pobrać krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne wydzieliny organizmu.

§ 4. ⁽⁴¹⁾ Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i sposób poddawania oskarżonego oraz osoby podejrzanej badaniom, a także wykonywania z ich udziałem czynności, o których mowa w § 2 pkt 1 i 3 oraz § 3, mając na uwadze, aby gromadzenie, utrwalanie i analiza materiału dowodowego były dokonywane zgodnie z aktualną wiedzą w zakresie kryminalistyki i medycyny sądowej.

Art. 75. § 1. Oskarżony, który pozostaje na wolności, jest obowiązany stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, o czym należy oskarżonego uprzedzić przy pierwszym przesłuchaniu.

§ 2. ⁽⁴²⁾ W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego można zatrzymać go i sprowadzić przymusowo.

§ 3. ⁽⁴³⁾ Przepisy art. 246 stosuje się odpowiednio. Zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów.

Art. 76. Jeżeli oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje, może podejmować na jego korzyść wszelkie czynności procesowe, a przede wszystkim wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

43.Pełnomocnik

Art. 87. § 1. Strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika.

§ 2. Osoba nie będąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu.

§ 3. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, o którym mowa w § 2, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów osoby nie będącej stroną.

Art. 88. ⁽⁵²⁾ Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny. Do pełnomocnika stosuje się odpowiednio art. 77, 78, 83, 84 i 86 § 2.

Art. 89. W kwestiach dotyczących pełnomocnika, a nie unormowanych przez przepisy niniejszego kodeksu, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym

44.Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich i Prokuratora Generalnego w procesie karnym

USTAWA O RPO:

Art. 8. ⁽⁴⁾ Rzecznik podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania.

Art. 9. Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje:

1)   na wniosek obywateli lub ich organizacji,

2)   na wniosek organów samorządów,

2a)   na wniosek Rzecznika Praw Dziecka,

3)   z własnej inicjatywy.

Art. 10. Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Art. 12. Podejmując sprawę Rzecznik może:

1)   samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,

2)   zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej,

3)   zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.

Art. 13. 1. Prowadząc postępowanie, o którym mowa w art. 12 pkt 1, Rzecznik ma prawo:

3)   żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia,

Art. 14.1 Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:

4)   żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi,

5)   żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,

KPK:

Art. 60. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

Art. 64. Prokurator, w terminie przewidzianym w art. 62, wytacza powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby, o której mowa w art. 63 § 1, albo popiera wytoczone przez pokrzywdzonego lub tę osobę powództwo, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

Art. 328. § 1. Prokurator Generalny może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego w stosunku do osoby, która występowała w charakterze podejrzanego, jeżeli stwierdzi, że umorzenie postępowania było niezasadne. Nie dotyczy to wypadku, w którym sąd utrzymał w mocy postanowienie o umorzeniu.

§ 2. Po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu Prokurator Generalny może uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść podejrzanego.

Art. 521. ⁽³⁷⁵⁾ Prokurator Generalny, a także Rzecznik Praw Obywatelskich, może wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie.

Art. 567. § 1. Postępowanie o ułaskawienie może wszcząć z urzędu Prokurator Generalny, który może żądać przedstawienia sobie akt sprawy z opiniami sądów albo przedstawić akta Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej bez zwracania się o opinię.

§ 2. Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej akta sprawy lub wszczyna z urzędu postępowanie o ułaskawienie w każdym wypadku, kiedy Prezydent tak zadecyduje

45.Obrona obligatoryjna i obrona z urzędu, organ właściwy do wyznaczenia obrońcy z urzędu

Art. 77. Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców.

Art. 78. § 1. Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

§ 2. ⁽⁴⁴⁾ Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono.

Art. 79. § 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

1)   jest nieletni,

2)   jest głuchy, niemy lub niewidomy,

3)   zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

4)   ⁽⁴⁵⁾ (uchylony).

§ 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.

§ 3. W wypadkach, o których mowa w § 1 i 2, udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

§ 4. ⁽⁴⁶⁾ Jeżeli w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego zarówno w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy. Prezes sądu, a na rozprawie sąd, może wówczas cofnąć wyznaczenie obrońcy.

Art. 80. ⁽⁴⁷⁾ Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.

Art. 81. ⁽⁴⁸⁾ § 1. Jeżeli w warunkach określonych w art. 78 § 1, art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obrońcę z urzędu.

§ 2. Na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy może wyznaczyć nowego obrońcę w miejsce dotychczasowego

46.Obrońca oskarżonego

Art. 82. Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury.

Art. 83. § 1. Obrońcę ustanawia oskarżony; do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego.

§ 2. Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne.

Art. 84. § 1. Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń.

§ 2. ⁽⁴⁹⁾ Wyznaczenie obrońcy z urzędu nakłada na obrońcę obowiązek podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakończenia postępowania. Jeżeli jednak czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu, prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może wyznaczyć dla dokonania tej czynności innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów.

§ 3. ⁽⁵⁰⁾ Obrońca wyznaczony z urzędu w postępowaniu kasacyjnym lub w postępowaniu o wznowienie postępowania powinien sporządzić i podpisać kasację lub wniosek o wznowienie postępowania albo poinformować na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania. Jeżeli kasacja lub wniosek zostaną wniesione, obrońca ten jest uprawniony do udziału w toczącym się postępowaniu.

Art. 85. § 1. Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności.

§ 2. Stwierdzając sprzeczność sąd wydaje postanowienie, zakreślając oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców. W wypadku obrony z urzędu sąd wyznacza innego obrońcę. Na postanowienie przysługuje zażalenie.

§ 3. ⁽⁵¹⁾ W postępowaniu przygotowawczym uprawnienia sądu określone w § 2 przysługują prezesowi sądu właściwego do rozpoznania sprawy.

Art. 86. § 1. Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego.

§ 2. Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego

47.Odstąpienie od oskarżenia przez oskarżyciela publicznego, posiłkowego i prywatnego

Art. 57. § 1. W razie odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania.

§ 2. O odstąpieniu oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora. Nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie postępowania.

48.Konsekwencje śmierci stron postępowania

Art. 52. ⁽³³⁾ § 1. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu.

§ 2. W wypadku gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach najbliższych dla pokrzywdzonego, powinien pouczyć o przysługujących uprawnieniach co najmniej jedną z nich.

Art. 58. § 1. Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.

§ 2. W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, stosuje się odpowiednio art. 61.

Art. 61. § 1. W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego.

§ 2. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie.

Art. 63. § 1. W razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą w terminie określonym w art. 62 wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia majątkowe wynikające z popełnienia przestępstwa.

§ 2. W razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących im roszczeń. Niewstąpienie tych osób nie tamuje biegu postępowania; sąd wydając orzeczenie kończące postępowanie pozostawia wówczas powództwo cywilne bez rozpoznania.

49.Wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody

Art. 49. § 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

§ 2. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej.

§ 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.

§ 3a. ⁽³⁰⁾ W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art. 218-221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

§ 4. W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

Art. 49a. ⁽³¹⁾ Jeżeli nie wytoczono powództwa cywilnego, pokrzywdzony, a także prokurator, może aż do zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej złożyć wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego.

50.Ingerencja prokuratora w postępowanie prywatnoskargowe

Art. 60. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

§ 2. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego; do pokrzywdzonego, który przedtem nie wniósł oskarżenia prywatnego, stosuje się art. 54, 55 § 3 i art. 58.

§ 3. Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego.

§ 4. Pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd umarza postępowanie.

51.Podstawowe obowiązki procesowe oskarżonego

Art. 74. § 1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

§ 2. ⁽³⁹⁾ Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:

1)   oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom,

2)   badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt 3,

3)   pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.

§ 3. ⁽⁴⁰⁾ W stosunku do osoby podejrzanej można dokonać badań lub czynności, o których mowa w § 2 pkt 1, a także, przy zachowaniu wymagań określonych w § 2 pkt 2 lub 3, pobrać krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne wydzieliny organizmu.

§ 4. ⁽⁴¹⁾ Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i sposób poddawania oskarżonego oraz osoby podejrzanej badaniom, a także wykonywania z ich udziałem czynności, o których mowa w § 2 pkt 1 i 3 oraz § 3, mając na uwadze, aby gromadzenie, utrwalanie i analiza materiału dowodowego były dokonywane zgodnie z aktualną wiedzą w zakresie kryminalistyki i medycyny sądowej.

Art. 75. § 1. Oskarżony, który pozostaje na wolności, jest obowiązany stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, o czym należy oskarżonego uprzedzić przy pierwszym przesłuchaniu.

§ 2. ⁽⁴²⁾ W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego można zatrzymać go i sprowadzić przymusowo.

§ 3. ⁽⁴³⁾ Przepisy art. 246 stosuje się odpowiednio. Zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów.

52.Przedstawiciel ustawowy oskarżonego i pokrzywdzonego. Rodzic jako przedstawiciel ustawowy w procesie karnym

Art. 76. Jeżeli oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje, może podejmować na jego korzyść wszelkie czynności procesowe, a przede wszystkim wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

Art. 51. § 1. Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu.

§ 2. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje.

§ 3. ⁽³²⁾ Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje.

53.Zasady udziału stron i innych podmiotów w posiedzeniach sądu

Art. 96. ⁽⁵⁴⁾ § 1. Strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy.

§ 2. W pozostałych wypadkach mają one prawo wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią, chyba że ustawa stanowi inaczej

54.Ogłaszanie i doręczanie orzeczeń oraz zarządzeń

Art. 100. § 1. Orzeczenie lub zarządzenie wydane na rozprawie ogłasza się ustnie.

§ 2. Orzeczenie lub zarządzenie wydane poza rozprawą należy doręczyć prokuratorowi, a także stronie i osobie nie będącej stroną, którym przysługuje środek zaskarżenia, jeżeli nie brali oni udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu; w innych wypadkach o treści orzeczenia lub zarządzenia należy powiadomić strony.

§ 3. Wyrok zapadły na posiedzeniu oraz postanowienie z uzasadnieniem w wypadku wskazanym w art. 98 § 2 doręcza się stronom.

§ 4. Jeżeli ustawa nie zwalnia od równoczesnego sporządzenia uzasadnienia, orzeczenie doręcza się lub ogłasza wraz z uzasadnieniem; w wypadku określonym w art. 98 § 2 po ogłoszeniu postanowienia podaje się ustnie najważniejsze powody rozstrzygnięcia.

§ 5. Jeżeli sprawę rozpoznano z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa, zamiast uzasadnienia doręcza się zawiadomienie, że uzasadnienie zostało sporządzone.

§ 6. ⁽⁵⁵⁾ Po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu. Oskarżonego, o którym mowa w art. 335 lub 387, należy także pouczyć o treści art. 443 w związku z art. 434 § 3.

Art. 128. § 1. Orzeczenia i zarządzenia doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje ich doręczenie.

§ 2. Wszelkie pisma przeznaczone dla uczestników postępowania doręcza się w taki sposób, by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym.

55.Wymogi formalne pism procesowych i skutki ich niedopełnienia

Art. 119. § 1. Pismo procesowe powinno zawierać:

1)   oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,

2)   oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,

3)   treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,

4)   datę i podpis składającego pismo.

§ 2. Za osobę, która nie może się podpisać, pismo podpisuje osoba przez nią upoważniona, ze wskazaniem przyczyny złożenia swego podpisu.

Art. 120. § 1. Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym w art. 119 lub w przepisach szczególnych, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, albo brak polega na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wzywa się osobę, od której pismo pochodzi, do usunięcia braku w terminie 7 dni.

§ 2. W razie uzupełnienia braku w terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia. W razie nieuzupełnienia braku w terminie, pismo uznaje się za bezskuteczne, o czym należy pouczyć przy doręczeniu wezwania.

Art. 121. Jeżeli osoba uczestnicząca w czynności procesowej odmawia podpisu lub nie może go złożyć, organ dokonujący czynności zaznacza przyczynę braku podpisu

56.Termin zawity, prekluzyjny i instrukcyjny, procedura przywrócenia terminu

W prawie karnym procesowym nazwa „termin” jest określeniem wieloznacznym, a kodeks postępowania karnego używa jej w różnym znaczeniu. Przede wszystkim przez „termin” rozumie się pewien czas na dokonanie oznaczonej czynności, a zatem okres przestrzeni czasowej, która ma swój początek i koniec. W takim znaczeniu nazwy tej używa się w rozdziale 14 k.p.k.

Oprócz innych jeszcze znaczeń nazwy „termin”, ze względu na temat opracowania, podkreślić należy jej użycie w odniesieniu do sytuacji, kiedy przepis ustawy oznacza końcowy moment, w którym najpóźniej czynność może być dokonana. W tych sytuacjach nie określa się pewnej rozpiętości czasowej na dokonanie czynności (np. w godzinach, dniach, miesiącach czy latach), lecz poprzestaje się na oznaczeniu pewnego momentu procesowego, do którego możliwe jest dokonanie czynności procesowej. Przykładami takiego unormowania są przepisy art. 41 § 2, 54 § 1, 62, 90 § 1 k.p.k. Rodzi się pytanie: do jakiej kategorii należy zaliczyć terminy tak właśnie określone w ustawie?

Generalnie rzecz ujmując, w doktrynie przyjmuje się, że terminy można podzielić na:

stanowcze, do których należą:

1. terminy zawite,

2. terminy prekluzyjne,

3. pozostałe terminy stanowcze;

niestanowcze, do których należą terminy porządkowe (instrukcyjne)

Wyodrębnienie kategorii terminów prekluzyjnych jest przez niektórych autorów w literaturze kwestionowane. Za trafne uznać należy jednak stanowisko, że: „ze względu na swoistość terminów należących do tej grupy ich wyodrębnienie jest celowe. Do tej grupy należą terminy o charakterze bardziej stanowczym w porównaniu z terminami zawitymi, gdyż nie podlegają one przywróceniu (np. przewidziane w art. 328 § 2, art. 524 § 3 k.p.k.).Inaczej mówiąc, termin prekluzyjny to termin ostateczny, którego upływ powoduje wygaśnięcie określonego uprawnienia procesowego.

Moment rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie w sądzie pierwszej instancji powoduje wygaśnięcie kilku uprawnień procesowych, a zatem nie będą one mogły być realizowane w późniejszym toku procesu. Możliwość ich zrealizowania zostaje zamknięta i to ostatecznie.

Art. 122. § 1. Czynność procesowa dokonana po upływie terminu zawitego jest bezskuteczna.

§ 2. Zawite są terminy do wnoszenia środków zaskarżenia oraz inne, które ustawa za zawite uznaje.

Art. 123. § 1. Do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin.

§ 2. Jeżeli termin jest oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach, koniec terminu przypada na ten dzień tygodnia lub miesiąca, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma takiego dnia, koniec terminu przypada na ostatni dzień tego miesiąca.

§ 3. Jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy, czynność można wykonać następnego dnia.

Art. 124. ⁽⁶⁶⁾ Termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego, w polskim urzędzie konsularnym lub złożone przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji odpowiedniego zakładu, a przez członka załogi polskiego statku morskiego kapitanowi statku.

Art. 125. ⁽⁶⁷⁾ Pismo omyłkowo wniesione przed upływem terminu do niewłaściwego sądu, prokuratora, organu Policji albo innego organu postępowania przygotowawczego uważa się za wniesione z zachowaniem terminu.

Art. 126. § 1. Jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana; to samo stosuje się do osób nie będących stronami.

§ 2. W kwestii przywrócenia terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności.

§ 3. Na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie.

Art. 127. Wniosek o przywrócenie terminu nie wstrzymuje wykonania orzeczenia, jednakże organ, do którego wniosek złożono, lub organ powołany do rozpoznania środka zaskarżenia może wstrzymać wykonanie orzeczenia; odmowa wstrzymania nie wymaga uzasadnienia.

57.Zasady doręczenia pism procesowych oraz wezwań i zawiadomień

Art. 128. § 1. Orzeczenia i zarządzenia doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje ich doręczenie.

§ 2. Wszelkie pisma przeznaczone dla uczestników postępowania doręcza się w taki sposób, by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym.

Art. 129. § 1. W wezwaniu należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do zawiadomień.

§ 3. Jeżeli od dnia doręczenia pisma biegnie termin wykonania czynności procesowej, należy pouczyć o tym adresata.

Art. 130. Pisma doręcza się za pokwitowaniem odbioru. Odbierający potwierdza odbiór swym czytelnym podpisem zawierającym imię i nazwisko na zwrotnym pokwitowaniu, na którym doręczający potwierdza swym podpisem sposób doręczenia.

Art. 131. § 1. ⁽⁶⁸⁾ Wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy, doręcza się przez pocztę lub inny uprawniony podmiot zajmujący się doręczaniem korespondencji albo pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności - przez Policję.

§ 2. Jeżeli w sprawie ustalono tylu pokrzywdzonych, że ich indywidualne zawiadomienie o przysługujących im uprawnieniach spowodowałoby poważne utrudnienie w prowadzeniu postępowania, zawiadamia się ich poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji.

§ 3. ⁽⁶⁹⁾ Jeżeli istnieje obowiązek doręczenia postanowienia, przepis § 2 stosuje się odpowiednio. Należy jednak zawsze doręczyć je temu pokrzywdzonemu, który w zawitym terminie 7 dni od dnia ogłoszenia o to się zwróci.

Art. 132. § 1. Pismo doręcza się adresatowi osobiście.

§ 2. W razie chwilowej nieobecności adresata w jego mieszkaniu, pismo doręcza się dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było - administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi.

§ 3. ⁽⁷⁰⁾ Pismo może być także doręczone za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. W takim wypadku dowodem doręczenia jest potwierdzenie transmisji danych.

Art. 133. § 1. ⁽⁷¹⁾ Jeżeli doręczenia nie można dokonać w sposób wskazany w art. 132, pismo przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego, a przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy.

§ 2. ⁽⁷²⁾ O pozostawieniu pisma w myśl § 1 doręczający umieszcza zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni; w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz; tak samo należy postąpić w razie doręczenia pisma administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi.

§ 3. Pismo można również pozostawić osobie upoważnionej do odbioru korespondencji w miejscu stałego zatrudnienia adresata.

Art. 134. § 1. ⁽⁷³⁾ Pisma adresowane do żołnierzy oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Celnej i Służby Więziennej można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwania przeznaczone dla żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się stosownie do wezwania.

§ 2. Osobom pozbawionym wolności doręcza się pismo za pośrednictwem administracji odpowiedniego zakładu.

§ 3. Pismo przeznaczone dla adresata nie będącego osobą fizyczną albo dla obrońcy lub pełnomocnika doręcza się w biurze adresata osobie tam zatrudnionej.

Art. 135. Prokuratora zawiadamia się o rozprawach i posiedzeniach przez doręczenie wykazu spraw, które mają być w danym dniu rozpoznane.

Art. 136. § 1. W razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; wówczas doręczenie uważa się za dokonane.

§ 2. Pismo nie przyjęte przez adresata zwraca się organowi wysyłającemu.

Art. 137. W wypadkach nie cierpiących zwłoki można wzywać lub zawiadamiać osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach odpis nadanego komunikatu z podpisem osoby nadającej.

Art. 138. ⁽⁷⁴⁾ Strona, a także osoba niebędąca stroną, której prawa zostały naruszone, przebywająca za granicą, ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nieuczynienia tego pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju albo, jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy uważa się za doręczone.

Art. 139. § 1. Jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone.

§ 2. ⁽⁷⁵⁾ (uchylony).

§ 3. ⁽⁷⁶⁾ Przepis § 1 nie dotyczy pism wysłanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskarżonego.

Art. 140. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom.

Art. 141. ⁽⁷⁷⁾ Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw łączności, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb doręczania pism sądowych, mając na uwadze konieczność zapewnienia sprawnego toku postępowania, a także właściwej realizacji gwarancji procesowych jego uczestników.

Art. 142. Doręczenie bez zachowania przepisów niniejszego rozdziału uważa się za dokonane, jeżeli osoba, dla której pismo było przeznaczone, oświadczy, że pismo to otrzymała

58.Sposób utrwalania czynności procesowych+59.Protokół jako sposób utrwalania czynności procesowych

Protokoły

Art. 143. § 1. ⁽⁷⁸⁾ Spisania protokołu wymagają:

1)   przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie,

2)   przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora,

3)   dokonanie oględzin,

4)   dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu,

5)   przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,

6)   przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informatycznych,

7)   otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów,

8)   zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym,

9)   przyjęcie poręczenia,

10)  przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa,

11)  przebieg rozprawy.

§ 2. Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej.

Art. 144. § 1. Protokół rozprawy spisuje aplikant lub pracownik sekretariatu. Protokół może też spisać asesor sądowy, jeżeli nie należy do składu orzekającego.

§ 2. Inny protokół spisać może, poza osobami wymienionymi w § 1, osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność lub sam przeprowadzający czynność.

§ 3. Od osoby przybranej, która nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie, odbiera się przyrzeczenie następującej treści: "Przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki protokolanta wykonam sumiennie".

Art. 145. § 1. ⁽⁷⁹⁾ Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą stenogramu, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Stenograf przekłada stenogram na pismo zwykłe, przy czym czyni wzmiankę, jakim posługiwał się systemem; pierwopis stenogramu oraz jego przekład stają się załącznikami do protokołu.

§ 2. Przepis art. 144 § 3 stosuje się odpowiednio.

Art. 146. § 1. Protokolant i stenograf ulegają wyłączeniu z tych samych powodów co sędzia.

§ 2. O wyłączeniu orzeka w toku rozprawy lub posiedzenia sąd, a w innych wypadkach osoba, która przeprowadza czynność protokołowaną.

Art. 147. § 1. Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynności.

§ 2. ⁽⁸⁰⁾ Jeżeli względy techniczne nie stoją na przeszkodzie:

1)   przesłuchanie świadka lub biegłego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, gdy:

a)  zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu,

b)  przesłuchanie następuje w trybie określonym w art. 396,

2)   przesłuchanie pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a, oraz świadka, o którym mowa w art. 185b, utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk.

§ 3. ⁽⁸¹⁾ Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu.

§ 4. Strona ma prawo otrzymać na swój koszt jedną kopię zapisu dźwięku lub obrazu. Nie dotyczy to przesłuchania na rozprawie odbywającej się z wyłączeniem jawności albo w postępowaniu przygotowawczym.

§ 5. ⁽⁸²⁾ Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposób przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów, mając na uwadze konieczność właściwego zabezpieczenia utrwalonego obrazu lub dźwięku przed utratą dowodu, jego zniekształceniem lub nieuprawnionym ujawnieniem.

Art. 148. § 1. Protokół powinien zawierać:

1)   oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,

2)   przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,

3)   wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu,

4)   w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.

§ 2. ⁽⁸³⁾ Wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez organ prowadzący postępowanie zamieszcza się w protokole z możliwą dokładnością. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów.

§ 3. W protokole nie wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się do innych protokołów.

§ 4. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi wciągniętych do protokołu.

Art. 149. § 1. Protokół rozprawy oraz posiedzenia podpisują niezwłocznie przewodniczący i protokolant.

§ 2. Stenogram oraz jego przekład podpisuje stenograf, a ponadto przewodniczący rozprawy lub przeprowadzający czynność.

§ 3. Jeżeli przewodniczący nie może podpisać protokołu, protokół podpisuje za niego jeden z członków składu orzekającego, zaznaczając przyczynę braku podpisu przewodniczącego.

Art. 150. § 1. Z wyjątkiem protokołu rozprawy lub posiedzenia protokół podpisują osoby biorące udział w czynności. Przed podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę.

§ 2. Osoba uczestnicząca w czynności może podpisując protokół zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści; zarzuty te należy wciągnąć do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną.

Art. 151. ⁽⁸⁴⁾ § 1. Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia poczynione w protokole wymagają omówienia podpisanego przez osoby podpisujące protokół.

§ 2. Jeżeli protokół nie został należycie podpisany bezpośrednio po zakończeniu czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty ich złożenia i przyczyn opóźnienia.

Art. 152. Strony oraz osoby mające w tym interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy i posiedzenia, wskazując na nieścisłości i opuszczenia.

Art. 153. § 1. Przewodniczący po wysłuchaniu protokolanta może przychylić się do wniosku i wydać zarządzenie o sprostowaniu protokołu; w przeciwnym razie w przedmiocie sprostowania protokołu orzeka, po wysłuchaniu protokolanta, sąd w składzie, który rozpoznawał sprawę.

§ 2. Jeżeli nie można utworzyć tego samego składu, postanowienie nie zapada, a poszczególni jego członkowie oraz protokolant składają do akt sprawy oświadczenie co do zasadności wniosku.

§ 3. W razie uwzględnienia wniosku należy w sprostowanym protokole umieścić odpowiednią wzmiankę, którą podpisują przewodniczący i protokolant.

§ 4. Wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy lub posiedzenia pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli został złożony po wysłaniu akt sprawy do wyższej instancji.

Art. 154. Sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych w protokole może nastąpić na wniosek lub z urzędu w każdym czasie; przepis art. 153 stosuje się odpowiednio.

Art. 155. § 1. O treści sprostowania zawiadamia się strony, a o odmowie sprostowania osobę, która zgłosiła wniosek o sprostowanie.

§ 2. Wniosek o sprostowanie, niezależnie od sposobu jego załatwienia, dołącza się do protokołu.

60.Wniosek dowodowy – wymogi formalne i rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku

Art. 169. § 1. We wniosku dowodowym należy podać oznaczenie dowodu oraz okoliczności, które mają być udowodnione. Można także określić sposób przeprowadzenia dowodu.

§ 2. Wniosek dowodowy może zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu.

Art. 170. § 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:

1)   przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,

2)   okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,

3)   dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,

4)   dowodu nie da się przeprowadzić,

5)   ⁽⁹⁴⁾ wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.

§ 2. Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić.

§ 3. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia.

§ 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności.

Art. 315. § 1. ⁽²³²⁾ Podejrzany i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa.

§ 2. Stronie, która złożyła wniosek, oraz jej obrońcy lub pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają. Przepis art. 318 zdanie drugie stosuje się.

Art. 358. Jeżeli nie przemawia przeciw temu wzgląd na prawidłowość postępowania, sąd na wniosek strony wyraża zgodę na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.

61.Inicjatywa dowodowa w procesie karnym, pojęcie ciężaru dowodu i obowiązku dowodzenia

Art. 167. ⁽⁹³⁾ Dowody przeprowadza się na wniosek stron, podmiotu określonego w art. 416 albo z urzędu.

Art. 168. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak zwrócić na nie uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego.

Z zasady rozkładu ciężaru dowodu wynikają naczelne założenia taktyki obrony stron procesu.
Pojęcie „formalny ciężar dowodowy”(prawny obowiązek dowodzenia wyraźnie przewidziany w ustawie - onus probanci) – w różnym sensie
1) obowiązek dowodzenia faktów w odniesieniu do okoliczności składających się na byt przestępstwa (niekorzystnych dla oskarżonego) spadający na barki oskarżyciela albo oskarżyciela i sądu.
2) obowiązek dowodzenia faktów zarówno korzystnych, jak i niekorzystnych dla oskarżonego – wówczas konsekwentnie traktuje się go jako powinność oskarżyciela publicznego i sądu (choć w niektórych interpretacjach spotkałam się z tym, że ciąży on wyłącznie na organach procesowych, tak więc nie odnosi się do oskarżyciela prywatnego, oskarżyciela posiłkowego ani powoda cywilnego, gdyż podmioty te nie są organami procesowymi)
3) obowiązek dowodzenia faktów w ogóle, spoczywa na oskarżycielu publicznym i sądzie oraz w odniesieniu do okoliczności korzystnych dla oskarżonego – na obrońcy.
Pojęcie „materialny ciężar dowodu” - istota sprowadza się do tego, kto ponosi skutki braku dowodu lub nie dowodzenia okoliczności mającej znaczenia dla rozstrzyganej sprawy.
M. Cieślak określa go w sposób następujący: „Staraj się udowodnić swoją tezę, gdyż w razie jej nieudowodnienia (przez kogokolwiek) zostanie ona odrzucona”.
Niekorzyść braku dowodu lub nie dowodzenia okoliczności obciąża stronę czynną, a więc oskarżyciela i powoda cywilnego. Na pewno niekorzyść ta w innym stopniu obciąża oskarżyciela publicznego, gdyż „...nie jest on zainteresowany konkretnym rozstrzygnięciem, ale uniewinnienie oskarżonego jest procesową ujemną konsekwencją, odrzucającą jego tezę oskarżenia. Gdy chodzi o pozostałych oskarżycieli i powoda cywilnego, to konsekwencje braku lub niewykazania istnienia dowodu są jeszcze dalej idące, gdyż na nich spada obowiązek ponoszenia kosztów procesu”.
Ciężar dowodowy z zasady nie dotyczy ani oskarżonego ani jego obrońcy. Jedynie w sprawach o pomówienie ciężar dowodowy może obciążać oskarżonego
W skrócie:
Obowiązek dowodzenia okoliczności niekorzystnych dla oskarżonego spoczywa w polskim postępowaniu przygotowawczym wyłącznie na prokuratorze, w postępowaniu sądowym – na stronie czynnej, a częściowo również na sądzie.
Obowiązek dowodzenia okoliczności korzystnych dla oskarżonego w postępowaniu przygotowawczym obciąża prokuratora oraz obrońcę (jeśli działa), w postępowaniu sądowym – przede wszystkim obrońcę i sąd. Niekiedy obowiązek ten może spoczywać na prokuratorze, który stwierdzi, iż wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów oskarżenia. Jeżeli sąd nie podzieli oceny prokuratora odstępującego od oskarżenia, a według tego ostatniego można przeprowadzić dowód niewinności oskarżonego, wydaje się, że oskarżyciel publiczny jest uprawniony, a wręcz zobowiązany do wnioskowania o stosowną czynność. W konsekwencji prokurator powinien także, jeśli zachodzą po temu podstawy, wnioskować o uniewinnienie oskarżonego.
Z powyższego zatem wynika oczywiste stwierdzenie, że obowiązek dowodzenia jakichkolwiek okoliczności nigdy nie spoczywa na oskarżonym.
Niekorzystne skutki związane z nieprzeprowadzeniem lub nieudanym przeprowadzeniem dowodu obciążającego spoczywają na stronie czynnej. Oznacza to, że obrona (oskarżony i jego obrońca) może zachowywać bierność, czekając na błąd przeciwnika. Jednak kiedy dowód oskarżenia zostanie przeprowadzony, obrona – oprócz dalszej taktyki wyczekiwania – może wysunąć kontrtezę.

62.Zasady uzasadniania orzeczeń i zarządzeń

Art. 98. § 1. Uzasadnienie postanowienia sporządza się na piśmie wraz z samym postanowieniem.

§ 2. W sprawie zawiłej lub z innych ważnych przyczyn można odroczyć sporządzenie uzasadnienia postanowienia na czas do 7 dni.

§ 3. Nie wymaga uzasadnienia dopuszczenie dowodu, jak również uwzględnienie wniosku, któremu inna strona nie sprzeciwiła się, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu.

Art. 99. § 1. Tryb i formę uzasadnienia wyroku określają przepisy szczególne.

§ 2. Zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia, jeżeli podlega zaskarżeniu.

Art. 114. § 1. Przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie.

§ 2. Zdanie odrębne może dotyczyć również samego uzasadnienia orzeczenia; wówczas zdanie to zaznacza się przy podpisywaniu uzasadnienia.

§ 3. Jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

Art. 115. § 1. Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które orzeczenie wydały, nie wyłączając osoby przegłosowanej.

§ 2. ⁽⁶¹⁾ W sprawach rozpoznawanych w składzie sędziego i dwóch ławników uzasadnienie podpisuje tylko przewodniczący, chyba że zgłoszono zdanie odrębne. W sprawach rozpoznawanych w składzie dwóch sędziów i trzech ławników uzasadnienie podpisują obaj sędziowie, chyba że zgłoszono zdanie odrębne.

§ 3. Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego, jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z zaznaczeniem przyczyny tego faktu.

63.Konsekwencje niestawiennictwa w toku czynności procesowych osób wezwanych i uprawnionych od udziału w nich

Art. 117. § 1. Uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 2. Czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 2a. ⁽⁶²⁾ Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego.

§ 3. W razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo jest obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 4. ⁽⁶³⁾ (uchylony).

§ 5. ⁽⁶⁴⁾ Przepisu § 2a nie stosuje się do osób pozbawionych wolności, których zasady usprawiedliwiania niestawiennictwa regulują odrębne przepisy.

Art. 117a. ⁽⁶⁵⁾ § 1. Jeżeli strona ma więcej niż jednego obrońcę lub pełnomocnika, czynność procesową można przeprowadzić w wypadku stawiennictwa przynajmniej jednego z nich, chyba że strona wyrazi zgodę na przeprowadzenie czynności bez udziału obrońcy lub pełnomocnika, których udział nie jest obowiązkowy.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do pełnomocników osoby niebędącej stroną, o której mowa w art. 87 § 2, oraz podmiotu określonego w art. 416.

64.Udostępnianie akt postępowania przygotowawczego

156§ 5. ⁽⁸⁸⁾ Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom.

§ 5a. ⁽⁸⁹⁾ W toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się akta sprawy w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody na udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem dowodów fałszywych, groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności opreacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób.

§ 6. ⁽⁹⁰⁾ Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłaty za wydanie kserokopii dokumentów oraz uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy, mając na uwadze koszty wykonania takich kserokopii.

65.Udostępnianie akt postępowania sądowego

Art. 156. § 1. ⁽⁸⁵⁾ Stronom, podmiotowi określonemu w art. 416, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom.

§ 2. ⁽⁸⁶⁾ Na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy. Kserokopie takie można wydać odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, podmiotowi określonemu w art. 416, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym.

§ 3. ⁽⁸⁷⁾ Prezes sądu może w razie uzasadnionej potrzeby zarządzić wydanie odpłatnie uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy.

§ 4. Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej, przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kserokopii odbywa się z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Uwierzytelnionych odpisów i kserokopii nie wydaje się, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 5. ⁽⁸⁸⁾ Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom.

§ 5a. ⁽⁸⁹⁾ W toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się akta sprawy w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody na udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem dowodów fałszywych, groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności opreacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób.

§ 6. ⁽⁹⁰⁾ Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłaty za wydanie kserokopii dokumentów oraz uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy, mając na uwadze koszty wykonania takich kserokopii.

66.Odmowa zeznań, odmowa odpowiedzi na pytanie oraz zwolnienie z zeznawania

Art. 182. § 1. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.

§ 2. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.

§ 3. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.

Art. 183. § 1. ⁽¹⁰³⁾ Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

§ 2. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.

Art. 185. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.

67.Obowiązki świadka, sankcje za ich niedopełnienie

Art. 177. § 1. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.

§ 1a. ⁽⁹⁹⁾ Przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość. W postępowaniu przed sądem w czynności bierze udział sąd, o którym mowa w art. 396 § 2; przepis art. 396 § 3 stosuje się odpowiednio.

§ 2. Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu.

Art. 178. Nie wolno przesłuchiwać jako świadków:

1)   ⁽¹⁰⁰⁾ obrońcy lub adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,

2)   duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

PLUS ZACHOWANIE TAJEMNICY

68.Tryb przesłuchania świadka

Art. 171. ⁽⁹⁵⁾ § 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

§ 2. Prawo zadawania pytań mają, prócz organu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli oraz podmiot określony w art. 416. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej.

§ 3. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie.

§ 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.

§ 5. Niedopuszczalne jest:

1)   wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,

2)   stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

§ 6. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4, jak również pytania nieistotne.

§ 7. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.

69.Świadek małoletni w procesie karnym

Art. 185a. ⁽¹⁰⁵⁾ § 1. ⁽¹⁰⁶⁾ W sprawach o przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI Kodeksu karnego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.

§ 2. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Osoba wymieniona w art. 51 § 2 ma prawo również być obecna przy przesłuchaniu, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego.

§ 3. ⁽¹⁰⁷⁾ Protokół przesłuchania odczytuje się na rozprawie głównej; jeżeli został sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania, należy go odtworzyć.

Art. 185b. ⁽¹⁰⁸⁾ § 1. Świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, można przesłuchać w warunkach określonych w art. 185a w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa określone w rozdziale XXV Kodeksu karnego, jeżeli zeznania tego świadka mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu zabronionego, o który toczy się postępowanie karne.

70.Świadek anonimowy – podstawy i sposób anonimizacji

Art. 184. ⁽¹⁰⁴⁾ § 1. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową. W postanowieniu pomija się okoliczności, o których mowa w zdaniu pierwszym.

§ 2. W razie wydania postanowienia określonego w § 1 okoliczności, o których mowa w tym przepisie, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność - również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w § 1.

§ 3. Świadka przesłuchuje prokurator, a także sąd, który może zlecić wykonanie tej czynności sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu - w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w § 1. W przesłuchaniu świadka przez sąd lub sędziego wyznaczonego mają prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca. Przepis art. 396 § 3 zdanie drugie stosuje się odpowiednio.

§ 4. W razie przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, w protokole czynności z udziałem specjalistów należy wskazać ich imiona, nazwiska, specjalności i rodzaj wykonywanej czynności. Przepisu art. 205 § 3 nie stosuje się.

§ 5. Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności, o których mowa w § 1, świadkowi i oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi, przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową.

§ 6. W razie uwzględnienia zażalenia protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu; o zniszczeniu protokołu należy uczynić wzmiankę w aktach sprawy.

§ 7. Świadek może, do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji, wystąpić z wnioskiem o uchylenie postanowienia, o którym mowa w § 1. Na postanowienie w przedmiocie wniosku służy zażalenie. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio. W razie uwzględnienia wniosku protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości.

§ 8. Jeżeli okaże się, że w czasie wydania postanowienia, o którym mowa w § 1, nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie, prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu sądowym sąd, na wniosek prokuratora, może uchylić to postanowienie. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio. Protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości.

§ 9. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, sposób i warunki składania wniosku o wydanie postanowienia, o którym mowa w § 1, przesłuchania świadka, co do którego wydano to postanowienie, oraz sporządzania, przechowywania i udostępniania protokołów przesłuchania tego świadka, a także dopuszczalny sposób powoływania się na jego zeznania w orzeczeniach i pismach procesowych, mając na uwadze zapewnienie właściwej ochrony tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka przed nieuprawnionym ujawnieniem.

71.Regulacje kodeksowe zapewniające ochronę świadka w polskim procesie karnym

Rozdział 21 - Świadkowie

Art. 177. § 1. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.

§ 1a. ⁽⁹⁹⁾ Przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość. W postępowaniu przed sądem w czynności bierze udział sąd, o którym mowa w art. 396 § 2; przepis art. 396 § 3 stosuje się odpowiednio.

§ 2. Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu.

Art. 178. Nie wolno przesłuchiwać jako świadków:

1)   ⁽¹⁰⁰⁾ obrońcy lub adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,

2)   duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

Art. 179. § 1. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony.

§ 2. Zwolnienia wolno odmówić tylko wtedy, gdyby złożenie zeznania wyrządzić mogło poważną szkodę państwu.

§ 3. Sąd lub prokurator może zwrócić się do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tajemnicy.

Art. 180. § 1. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

§ 2. ⁽¹⁰¹⁾ Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

§ 3. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.

§ 4. Przepisu § 3 nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego.

§ 5. Odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych, o których mowa w § 3, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się publikując informację.

Art. 181. § 1. W wypadkach przewidzianych w art. 179 i 180 sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem jawności.

§ 2. ⁽¹⁰²⁾ Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, sposób sporządzania, przechowywania i udostępniania protokołów przesłuchań oskarżonych, świadków, biegłych i kuratorów, a także innych dokumentów lub przedmiotów, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy państwowej, służbowej albo związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji, jak również dopuszczalny sposób powoływania się na takie przesłuchania, dokumenty i przedmioty w orzeczeniach i pismach procesowych, mając na uwadze konieczność zapewnienia właściwej ochrony tajemnicy przed nieuprawnionym ujawnieniem.

Art. 182. § 1. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.

§ 2. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.

§ 3. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.

Art. 183. § 1. ⁽¹⁰³⁾ Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

§ 2. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.

Art. 184. ⁽¹⁰⁴⁾ § 1. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową. W postanowieniu pomija się okoliczności, o których mowa w zdaniu pierwszym.

§ 2. W razie wydania postanowienia określonego w § 1 okoliczności, o których mowa w tym przepisie, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność - również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w § 1.

§ 3. Świadka przesłuchuje prokurator, a także sąd, który może zlecić wykonanie tej czynności sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu - w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w § 1. W przesłuchaniu świadka przez sąd lub sędziego wyznaczonego mają prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca. Przepis art. 396 § 3 zdanie drugie stosuje się odpowiednio.

§ 4. W razie przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, w protokole czynności z udziałem specjalistów należy wskazać ich imiona, nazwiska, specjalności i rodzaj wykonywanej czynności. Przepisu art. 205 § 3 nie stosuje się.

§ 5. Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności, o których mowa w § 1, świadkowi i oskarżonemu, a w postępowaniu przed sądem także prokuratorowi, przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową.

§ 6. W razie uwzględnienia zażalenia protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu; o zniszczeniu protokołu należy uczynić wzmiankę w aktach sprawy.

§ 7. Świadek może, do czasu zamknięcia przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji, wystąpić z wnioskiem o uchylenie postanowienia, o którym mowa w § 1. Na postanowienie w przedmiocie wniosku służy zażalenie. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio. W razie uwzględnienia wniosku protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości.

§ 8. Jeżeli okaże się, że w czasie wydania postanowienia, o którym mowa w § 1, nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie, prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu sądowym sąd, na wniosek prokuratora, może uchylić to postanowienie. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio. Protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości.

§ 9. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, sposób i warunki składania wniosku o wydanie postanowienia, o którym mowa w § 1, przesłuchania świadka, co do którego wydano to postanowienie, oraz sporządzania, przechowywania i udostępniania protokołów przesłuchania tego świadka, a także dopuszczalny sposób powoływania się na jego zeznania w orzeczeniach i pismach procesowych, mając na uwadze zapewnienie właściwej ochrony tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka przed nieuprawnionym ujawnieniem.

Art. 185. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.

Art. 185a. ⁽¹⁰⁵⁾ § 1. ⁽¹⁰⁶⁾ W sprawach o przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI Kodeksu karnego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego.

§ 2. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Osoba wymieniona w art. 51 § 2 ma prawo również być obecna przy przesłuchaniu, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego.

§ 3. ⁽¹⁰⁷⁾ Protokół przesłuchania odczytuje się na rozprawie głównej; jeżeli został sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania, należy go odtworzyć.

Art. 185b. ⁽¹⁰⁸⁾ § 1. Świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, można przesłuchać w warunkach określonych w art. 185a w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa określone w rozdziale XXV Kodeksu karnego, jeżeli zeznania tego świadka mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu zabronionego, o który toczy się postępowanie karne.

Art. 186. § 1. ⁽¹⁰⁹⁾ Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone.

§ 2. Sporządzone w postępowaniu karnym protokoły oględzin ciała podlegają ujawnieniu na rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została od nich zwolniona na podstawie art. 182 lub art. 185.

Art. 187. § 1. Przyrzeczenie od świadka może odebrać tylko sąd lub sędzia wyznaczony.

§ 2. Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem zeznań.

§ 3. Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia od świadka, jeżeli obecne strony nie sprzeciwiają się temu.

Art. 188. § 1. Świadek składa przyrzeczenie powtarzając za sędzią słowa: "Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będą mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome".

§ 2. W czasie składania przyrzeczenia wszyscy, nie wyłączając sędziów, stoją.

§ 3. Osoby nieme i głuche składają przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia.

§ 4. Świadkowi, który w danej sprawie składał już przyrzeczenie, sąd przypomina je przy przesłuchaniu, chyba że uzna za potrzebne ponowne odebranie przyrzeczenia.

Art. 189. Nie odbiera się przyrzeczenia:

1)   od osób, które nie ukończyły 17 lat,

2)   gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia,

3)   gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany,

4)   gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie.

Art. 190. § 1. Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.

§ 2. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności.

Art. 191. § 1. Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron.

§ 2. Świadka należy uprzedzić o treści art. 182, a o treści art. 183 oraz art. 185, jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tymi przepisami.

§ 3. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres.

Art. 192. § 1. Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym.

§ 2. Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić.

§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się do osób, które odmówiły zeznań lub zostały od nich zwolnione na podstawie art. 182 § 1 i 2 lub art. 185.

§ 4. Dla celów dowodowych można również świadka, za jego zgodą, poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu.

Art. 192a. ⁽¹¹⁰⁾ § 1. ⁽¹¹¹⁾ W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów można pobrać odciski daktyloskopijne, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Po wykorzystaniu w sprawie, w której dokonano pobrania lub utrwalenia, pobrany lub utrwalony materiał zbędny dla postępowania należy niezwłocznie usunąć z akt i zniszczyć.

§ 2. W wypadkach, o których mowa w § 1, za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby.

§ 3. ⁽¹¹²⁾ Badania i czynności, o których mowa w § 1 i art. 192 § 1, wykonuje się odpowiednio w warunkach i w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 74 § 4.

72.Zakres obowiązków dowodowych obciążających pokrzywdzonego oraz wynikających z art. 192a KPK

73.Konfrontacja

Art. 172. Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności. Konfrontacja nie jest dopuszczalna w wypadku określonym w art. 184.

74.Okazanie

Art. 173. § 1. Osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania. Okazanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestię.

§ 2. W razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną.

§ 3. Podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby.

§ 4. ⁽⁹⁶⁾ Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określi, w drodze rozporządzenia, warunki techniczne przeprowadzenia okazania, mając na uwadze konieczność zapewnienia sprawnego toku postępowania, a także właściwej realizacji gwarancji procesowych jej uczestników.

75.Tajemnica zawodowa w procesie karnym

Art. 180. § 1. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

§ 2. ⁽¹⁰¹⁾ Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

§ 3. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.

§ 4. Przepisu § 3 nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego.

§ 5. Odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych, o których mowa w § 3, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się publikując informację

76.Tajemnica adwokacka i radcy prawnego w procesie karnym

Tajemnica adwokacka

Art. 6. 1. Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej.

2. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.

3. Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

4. ⁽⁷⁾ Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 oraz z 2004 r. Nr 62, poz. 577) - w zakresie określonym tymi przepisami.

Tajemnica radcowska

Art. 3. 1. Zawód radcy prawnego może wykonywać osoba, która spełnia wymagania określone niniejszą ustawą.
2. Radca prawny wykonuje zawód ze starannością wynikającą z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki radcy prawnego.
3. Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej.
4. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.
5. Radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.
6. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 oraz z 2004 r. Nr 62, poz. 577) - w zakresie określonym tymi przepisami

77. Tajemnica lekarska w procesie karnym

Tajemnica lekarska – termin prawniczy wprowadzony ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza.

Art. 40. 1. Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:

1)   tak stanowią ustawy,

2)   badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje,

3)   zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób,

4)   pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia,

5)   zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń,

6)   jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych,

7)   jest to niezbędne dla celów naukowych,

8)   zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu,

ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.

3. Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa w ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta.

4. Lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody.

78. Tajemnica dziennikarska w procesie karnym

Tajemnica dziennikarska – prawo prasowe

Art. 15.
1. Autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego nazwiska.
2. Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:
1. danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych,
2. wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich.
3. Obowiązek, o których mowa w ust. 2, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i prasowych jednostkach organizacyjnych.
Art. 16.
1. Dziennikarz jest zwolniony od zachowania tajemnicy zawodowej, o której mowa w art. 15 ust. 2, w razie gdy informacja, materiał prasowy, list do redakcji lub inny materiał o tym charakterze dotyczy przestępstwa określonego w art. 254 Kodeksu karnego albo autor lub osoba przekazująca taki materiał wyłącznie do wiadomości dziennikarza wyrazi zgodę na ujawnienie jej nazwiska lub tego materiału.
2. Zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i innych prasowych jednostkach organizacyjnych.
3. Redaktor naczelny powinien być w niezbędnych granicach poinformowany o sprawach związanych z tajemnicą zawodową dziennikarza; powierzoną mu informację albo inny materiał może ujawnić jedynie w wypadkach określonych w ust. 1.

79.Tajemnica bankowa w procesie karnym

Art. 104. 1. Banki i osoby w nich zatrudnione oraz osoby, za których pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe, są obowiązane zachować tajemnicę bankową, która obejmuje wszystkie wiadomości:

1)  dotyczące czynności bankowych i osób będących stroną umowy, uzyskane w czasie negocjacji oraz związane z zawarciem umowy z bankiem i jej realizacją, z wyjątkiem wiadomości, bez których ujawnienia nie jest możliwe należyte wykonanie zawartej przez bank umowy,

2)  dotyczące osób, które, nie będąc stroną umowy, o której mowa w pkt 1, dokonały czynności pozostających w związku z zawarciem takiej umowy, z wyjątkiem przypadków, gdy ustawa przewiduje ujawnienie takich czynności.

2. Banku nie obowiązuje zachowanie tajemnicy wobec strony umowy. Osobom trzecim wiadomości te nie mogą być ujawnione, poza przypadkami określonymi w art. 105 oraz w art. 106 ust. 3, a także gdy osoba będąca stroną umowy na piśmie upoważni bank do przekazania określonych informacji wskazanej przez siebie osobie.

Art. 105. 1. Bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową wyłącznie:

1)  innym bankom o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych w zakresie, w jakim informacje te są niezbędne w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń oraz czynnościami obrotu dewizowego, a także w związku z konsolidacją sprawozdań finansowych - bankom należącym do bankowej grupy kapitałowej,

2)  na żądanie:

a)    osób upoważnionych uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego w zakresie, o którym mowa w ust. 3, oraz inspektorów nadzoru bankowego w zakresie, o którym mowa w art. 139 ust. 1 pkt 2,

b)    sądu lub prokuratora w związku z toczącym się przeciwko posiadaczowi rachunku będącemu osobą fizyczną postępowaniem karnym lub karnym skarbowym,

c)    sądu lub prokuratora w związku z toczącym się postępowaniem karnym lub karnym skarbowym o przestępstwo popełnione w związku z działaniem osoby prawnej lub jednostki nie mającej osobowości prawnej - w zakresie rachunków bankowych i czynności bankowych realizowanych przez tę osobę prawną bądź jednostkę,

d)    sądu w związku z prowadzonym postępowaniem spadkowym lub o podział majątku między małżonkami albo prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy sprawą o alimenty lub o rentę o charakterze alimentacyjnym,

e)    Prezesa Głównego Urzędu Ceł w związku z toczącą się:

-        sprawą karną lub karną skarbową przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy zawartej z bankiem,

-        sprawą karną lub karną skarbową o przestępstwo popełnione w zakresie działalności osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, która jest posiadaczem rachunku,

f)    Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania kontrolnego określonego w ustawie z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. z 1995 r. Nr 13, poz. 59, z 1996 r. Nr 64, poz. 315, Nr 89, poz. 402 oraz z 1997 r. Nr 28, poz. 153, Nr 79, poz. 484, Nr 96, poz. 589, Nr 121, poz. 770 i Nr 133, poz. 883),

g)    Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd w zakresie nadzoru na podstawie ustawy, o której mowa w art. 27 ust. 1,

h)    Prezesa Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w zakresie określonym ustawą, o której mowa w art. 56 ust. 2 pkt 1,

i)    biegłego rewidenta upoważnionego do badania sprawozdań finansowych banku na podstawie zawartej z bankiem umowy,

j)    Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi w zakresie nadzoru nad wykonywaniem przez bank funkcji depozytariusza na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. Nr 139, poz. 934).

2. Zakres oraz zasady udzielania informacji przez banki organom podatkowym lub organom kontroli skarbowej regulują odrębne ustawy.

3. Banki, organy państwowe i osoby, którym ujawniono wiadomości stanowiące tajemnicę bankową, są obowiązane wykorzystać te wiadomości wyłącznie w granicach upoważnienia określonego w ust. 1.

4. Banki mogą utworzyć instytucję do zbierania i udostępniania bankom informacji o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych w zakresie, w jakim informacje te są potrzebne w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń.

5. Bank ponosi odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia tajemnicy bankowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem.

6. Bank nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wynikającą z ujawnienia tajemnicy bankowej przez osoby i instytucje upoważnione przez ustawę do żądania od banków udzielania informacji stanowiących tajemnicę bankową.

Art. 106. 1. Bank jest obowiązany przeciwdziałać wykorzystywaniu swojej działalności dla celów mających związek z przestępstwem, o którym mowa w art. 299 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 i Nr 128, poz. 840), lub w celu ukrycia działań przestępczych.

2. W razie uzasadnionego podejrzenia zaistnienia okoliczności, o których mowa w ust. 1, bank zawiadamia o tym prokuratora.

3. W razie otrzymania zawiadomienia dotyczącego wykorzystania banku do celu, o którym mowa w ust. 1, prokurator może:

1)  żądać informacji o obrotach i stanach rachunków bankowych klienta, którego dotyczy zawiadomienie, także w toku czynności podejmowanych na podstawie art. 307 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555),

2)  zawiesić wypłaty środków pieniężnych z rachunku bankowego klienta na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

4. Bank jest obowiązany do prowadzenia rejestru wpłat gotówkowych powyżej określonej kwoty oraz danych o osobach dokonujących wpłaty i na których rzecz wpłata została dokonana.

5. Komisja Nadzoru Bankowego ustala, w drodze uchwały, tryb postępowania banków w przypadkach, o których mowa w art. 299 ustawy wymienionej w ust. 1, oraz ustala wysokość kwoty i warunki prowadzenia rejestru, o którym mowa w ust. 4.

Art. 107. Pracownik banku, który wbrew swoim obowiązkom nie zawiadamia o okolicznościach wymienionych w art. 106 ust. 1, nie przestrzega zasad postępowania określonych w art. 106 ust. 4, ponosi odpowiedzialność porządkową, co nie wyłącza odpowiedzialności karnej, jeżeli czyn wypełnia znamiona przestępstwa.

Art. 108. Bank nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, która może wyniknąć z wykonania w dobrej wierze obowiązków określonych w art. 106 ust. 1 i 3. W takim przypadku, jeżeli okoliczności, o których mowa w art. 106 ust. 1, nie miały związku z przestępstwem lub ukrywaniem działań przestępczych, odpowiedzialność za szkodę wynikłą ze wstrzymania czynności bankowych ponosi Skarb Państwa.