Wstęp

Większość osób pracujących stale przez wiele godzin dziennie przy komputerze skarży się na bóle głowy, kręgosłupa, łzawienie oczu, napięcie mięśni i ogólne rozdrażnienie. Są to przykre konsekwencje nieprzystosowania się organizmu ludzkiego do przyjmowania nieprawidłowej, wymuszonej postawy. Nawet najlepiej zorganizowane stanowisko pracy z komputerem zmusza nas do wielogodzinnego przebywania w pozycji siedzącej, co nie pozostaje bez wpływu na organizm człowieka. Pozostałe czynniki materialne środowiska pracy dzielą się na:

fizyczne obejmujące: mikroklimat, oświetlenie, zanieczyszczenie fizyczne i chemiczne powietrza, promieniowanie, hałas itp.

rzeczowe obejmujące urządzenia, ich konstrukcję, kształt i inne cechy decydujące o dopasowaniu do pracownika.

Spis treści

ZAGROŻENIE DLA WZROKU

Obciążenie wzroku jest podstawową obok nieruchomej i wymuszonej pozycji ciała, uciążliwością Długotrwała praca zwłaszcza przy złej jakości monitora i niewłaściwym oświetleniu zewnętrznym powodować może nadmierne zmęczenie wzroku. Objawia się ono pieczeniem oczu, łzawieniem lub przejściowym osłabieniem widzenia. Prowadzi to do spadku ostrości widzenia, podwójnego widzenia, migotania itp. Dolegliwościom tym zazwyczaj towarzyszy ból głowy. Na pewno duży wpływ na wzrok wywiera właściwości techniczna ekranu: jaskrawość ekranu, kontrast, migotanie, koloryt i wielkość. Nie można w tym miejscu pominąć wpływu oświetlenia ogólnego i czasu pracy. Brak natomiast dowodów na wpływ promieniowania elektromagnetycznego na organ wzroku.

Spis treści

ZAGROŻENIA DLA UKŁADU MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWEGO

Drugą z najważniejszych uciążliwości pracy przy komputerze jest nieruchoma i wymuszona pozycja ciała. Powoduje ona bóle pleców, szyi rąk, a także drętwienie, sztywność lub drżenie mięśni. Najczęściej uważa się, że dolegliwości mięśniowo-szkieletowe wywołane są nieprawidłową pozycją ciała. Może powodować ona: skrzywienie kręgosłupa, w okolicy szyjnej oraz piersiowej. Wynikają one głównie z niewłaściwego ustawienia monitora oraz złego rozwiązania siedziska i ograniczenia przestrzeni roboczej. Nadmierne zginanie rąk w stawach łokciowych i zwiększenie odwodzenia nadgarstka powodowane jest złą lokalizacją i kształtem klawiatury. Mogą one prowadzić do zmian zwyrodnieniowych w stawach kończyn górnych. Badania ergonomiczne wykazały również związek bólu rąk i ramion - z wysokością umieszczenia klawiatury, bólu ramion - z odwodzeniem łokciowym powyżej 20 stopni, a dolegliwości barku, ramion i szyi - z brakiem podparcia dla przedramion i zwiększonym pochyleniem głowy.

Spis treści

ZAGROŻENIA DLA UKŁADU NERWOWEGO

Odnotowano też wpływ czasu pracy przy monitorze na występowanie bólu głowy. Za czas graniczny uznano 4 godziny. Zbyt długi czas pracy zwiększa też ryzyko powstania skłonności do złości, frustracji, drażliwości, dezorientacji, agresji i trudności koncentracji. Wtórne do wymienionych zaburzeń mogą być schorzenia somatyczne: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, wzrost napięcia mięśniowego, zakłócenie rytmu serca, objawiające się nadmierną potliwością i zaburzeniem snu. Badania wykazały, że wymienione dolegliwości dotyczą około 50% populacji zbytnio obciążonej pracą przy komputerze. Dlatego, tak ważne jest ograniczanie dzieciom i młodzieży, korzystania z komputera.

Spis treści

STANOWISKO PRACY

Podstawowymi elementami stanowiska są stół, siedzisko, monitor i klawiatura. Jako elementy dodatkowe, stosowane w zależności od potrzeb i możliwości użytkownika, występują: podnóżek, podłokietnik, uchwyt na dokumenty itp. Poprawne rozmieszczenie dodatkowego wyposażenia technicznego, jak: dodatkowa stacja dysków, drukarki, plotery, skanery, głośniki, kamery i pojemniki na dyskietki czy płyty CD, wpływa bezpośrednio na wygodę użytkowania, ale także ze względu na wzajemne odległości i orientacje ma znaczny wpływ na funkcjonalność struktury przestrzennej stanowiska pracy. Konstrukcja stanowiska powinna umożliwiać dostosowanie jego wymiarów do indywidualnych właściwości fizycznych pracownika oraz wielkości i ilości obsługiwanego sprzętu. Rozwiązania konstrukcyjne sprzętu komputerowego zmieniają się, a tym samym funkcjonalność stanowiska pracy może ulec pogorszeniu. Należy też uwzględnić wykonywanie dodatkowych czynności równolegle z obsługą sprzętu np. wykonywanie notatek. Wówczas należy zarezerwować na stole, co najmniej 60 cm dodatkowego wolnego miejsca. W optymalnych warunkach pracy używa się blatów o wymiarach 80x160 cm. Szczególną uwagę należy zwrócić na to, aby ustawiony na stanowisku sprzęt nie wystawał ani jeden centymetr poza jego krawędź. Wszystko, co wystaje poza obręb stołu jest potencjalnym źródłem zagrożenia i prowadzić może do zniszczenia sprzętu lub urazu. Mając na uwadze przedstawione założenia, można sformułować wniosek ogólny, że projektując optymalne warunki pracy na stanowisku z komputerem należy dążyć do tego, aby jego główne parametry można było regulować w jak największych zakresach. Aby zapobiec urazom, wszystkie kanty i narożniki biurka powinny być lekko zaokrąglone, a uchwyty i klucze umieszczone w zagłębieniach. Należy także unikać błyszczącej faktury blatu powodującej dodatkowe odbicia i refleksy męczące wzrok.

Spis treści

SIEDZISKO - KRZESŁO DO PRACY

Podstawowym warunkiem przydatności krzesła do pracy przy stanowisku komputerowym jest możliwość regulacji wysokości siedziska w zakresie od 28-55 cm. Musi być ono stabilne, obrotowe, zawierające co najmniej 5 rolek, o podstawie, niepowodującej potykanie się o elementy konstrukcyjne. Rolki powinny być właściwie dobrane - do podłogi twardej rolki miękkie, o do wykładziny dywanowej rolki twarde. Zapobiega to niekontrolowanemu przesuwaniu się siedziska po podłodze. Siedzisko powinno również zawierać mechanizm regulacji wysokości i kąta pochylenia oparcia, a pokrętła i dźwignie regulacyjne powinny być tak umieszczone, żeby możliwe było łatwe dokonywanie zmian ich parametrów w pozycji siedzącej. Przy prawidłowo ustawionym krześle, ramiona siedzącego powinny swobodnie zwisać, a przedramiona tworzyć z nimi kąt, co najmniej 90 stopni. Podpórki dla rąk mają odciążać kręgosłup oraz mięśnie ramion i karku. Stopy powinny dotykać podłoża (podnóżka) całą swoją powierzchnią, a nie tylko czubkami palców. Kolana powinny być lekko ugięte, a głębokość siedziska tak zgrana z oparciem, aby zlikwidować ucisk nogi pod kolanem czołową krawędzią siedziska. Zadaniem dobrze wyprofilowanego oparcia jest odciążenie kręgosłupa. Dlatego powinno być ono tak ustawione, aby podpierało część lędźwiową kręgosłupa znajdującą się na wysokości 10 do 15 cm nad powierzchnią siedziska. Złe ustawienie oparcia jest przyczyną garbienia się i kulenia przy pracy. Powoduję to nierównomierne obciążenie tarcz międzykręgowych - wyłącznie ich przedniej części, co może wywołać powstanie bolesnej rwy kulszowej. Wskazane jest, aby krzesło posiadało amortyzator, chroniący kręgosłup przed wstrząsami przy siadaniu. Natomiast zaokrąglenia tapicerki na krawędziach zapobiegają uciskowi krzesła na uda. Zaleca się aby tapicerka była wykonana z materiałów naturalnych, które zapewniają przepuszczalność pary wodnej i powietrza.

Spis treści

PODNÓŻEK

Podnóżek jest niezbędny wtedy, gdy mimo optymalnego ustawienia krzesła stopy nie mogą być całą powierzchnią oparte o podłogę. Zapewnia on wygodną pozycją nóg przy pracy. Nie powinien być na stałe związany ze stołem. Uniemożliwiałoby to ustawienie go w najkorzystniejszym miejscu względem siedziska. Minimalne wymiary podnóżka wynoszą 30x40 cm, a jego nachylenie powinno być regulowane w zakresie od 0 do 25 stopni. Płyta podnóżka powinna być pokryta materiałem przeciwpoślizgowym. Nieprzydatne są podnóżki, których płyta jest wykonana ze szczebelków, ponieważ nie zapewniają one pełnego kontaktu stopy z podłożem.

Spis treści

PODSTAWKA POD DOKUMENTY

Niewłaściwe wzajemne usytuowanie miejsca z dokumentami, ekranu i klawiatury powoduje nadmierne obciążenie wzroku, wynikające z konieczności częstych zmian akomodacji oczu. Właściwe ustawienie dokumentów umożliwia podstawka, wyposażona w oś z regulacją kąta nachylenia ich powierzchni, w zakresie od 15 do 75 stopni w stosunku do powierzchni blatu. Podstawka może być umieszczona na wysięgniku lub na blacie stołu między klawiaturą, a monitorem. Zależy to głównie od tego, czy uwaga operatora ma być skupiona na dokumencie, czy na informacjach wyświetlonych na monitorze. Jeżeli ekran i dokumentacja wymagają tyle samo uwagi, wówczas monitor i podstawkę ustawia się z boku po obu stronach osi klawiatury. Warto także pomyśleć o uchwycie mocującym dokumenty do górnej krawędzi podstawki.

Spis treści

KLAWIATURA

Budowa klawiatury ma wpływ na szybkość wprowadzania danych oraz stopień obciążenia rąk. Nie powinna się ona ślizgać po powierzchni blatu. Jej wysokość w części środkowej nie ma przekraczać 3 cm, a powierzchnia robocza powinna być pochylona do operatora pod kątem 5 do 15 stopni. Przy zachowaniu tych parametrów wystarczy 5 do 10 cm wolnej przestrzeni do krawędzi blatu dla oparcia dłoni. Siła oporu klawiszy jest sprawą indywidualną. W sprzedaży są klawiatury: twarde, średnie i miękkie. Badania wykazały, że osoby pracujące dużo na tradycyjnej klawiaturze, cierpią na schorzenia, wynikające z nienaturalnego ułożenia dłoni. Dlatego skonstruowano klawiaturę, w której lewa i prawa strona są ustawione względem siebie pod odpowiednim kątem. Są one nazywane klawiaturami ergonomicznymi. Posiadają one najczęściej także wyprofilowaną podpórkę pod dłonie, odciążającą nadgarstki.

Spis treści

EKRAN MONITORA

Kupując nowy zestaw komputerowy warto szczególną uwagę zwrócić na wybór monitora. Monitor posłuży nam dłużej niż jednostka centralna, która starzeje się bardzo szybko. Jego jakość ma wpływ na komfort pracy oraz nasze zdrowie (ból oczu, głowy i ogólne zmęczenie). W chwili obecnej zaleca się kupowanie monitorów o przekątnej minimum 17 cali. Warto także kierować się przy zakupie znanymi i sprawdzonymi markami. Nie chodzi tu o snobizm, ale o parametry techniczne, które nie wszystkie możemy sprawdzić np. emisję promieniowania elektromagnetycznego, która powinna być zgodna z normą TCO'99 (ciągle aktualna). Kupując monitor, zwracajmy także uwagę na ostrość obrazu i jego kontrast. Zależą one między innymi od rodzaju użytego luminoforu i rozdzielczości ekranu. Rozdzielczość zalecana dla monitorów siedemnastocalowych wynosi 1024x768 pikseli. Równie ważna jest stabilność świetlna (migotanie, płynięcie) i częstotliwości odświeżania ekranu (minimum 85 HZ). Nie bez znaczenia dla komfortu pracy jest kształt monitora. Zależy on od typu kineskopu. Im bardziej jest płaski tym obraz mniej zniekształcony. Na uwagę zasługują monitory ciekłokrystaliczne LCD. Są one płaskie, zajmują mało miejsca na biurku, nie występuje w nich migotanie ekranu i nie emitują szkodliwego dla człowieka promieniowania. Wadą ich jest wolne odświeżanie ekranu (75 Hz) i wysoka cena.

Spis treści

CZYNNIKI KOMFORTU PRACY

Nie należy lekceważyć innych czynników takich jak: mikroklimat pomieszczenia, hałas, oświetlenie, promieniowanie elektromagnetyczne, pole elektrostatyczne i higiena pracy.

Przez mikroklimat rozumiemy: temperaturę powietrza, wilgotność, prędkość powietrza oraz promieniowanie cieplne. Łączny efekt działania tych czynników odczuwany jest subiektywnie jako uczucie ciepła lub zimna. Zalecana temperatura w pomieszczeniach z komputerem powinna wynosić od 21-22 stopni Celsjusza. Aby zapobiec nadmiernemu promieniowaniu cieplnemu od strony okien, należy wyposażyć je w żaluzje. Będą one przydatne także do regulacji oświetlenia pomieszczeń. Chronią one także nas przed olśnieniami. Należy także dbać o właściwą wilgotność powietrza. Wilgotność powyżej 50% ma znaczny wpływ na zmniejszenie niekorzystnego pola elektrostatycznego wytworzonego przez monitory. Suche powietrze obniża naszą sprawność psychofizyczną i jest uciążliwe dla alergików.

Pomiary hałasu urządzeń komputerowych wykazały, że najbardziej uciążliwe pod tym względem są drukarki oraz urządzenia z wymuszonym chłodzeniem. Wybierając drukarkę pamiętajmy, że najciszej pracuje drukarka laserowa. Zaleca się, aby jedno urządzenie przypadało na około 5 m2. Jeżeli jest to możliwe, należy najbardziej hałaśliwe urządzenia umieszczać jak najdalej od operatora.

Zbyt duża różnica między jasnością pomieszczenia, a jasnością ekranu zmusza wzrok do znacznego wysiłku i w efekcie obniża ostrość widzenia. Dużą uciążliwość wywołują także olśnienia, pochodzące od opraw oświetleniowych, okien oraz odbicia od płaszczyzn jaśniej oświetlonych. W dłuższym okresie czasu czynniki te mogą prowadzić do trwałych zmian chorobowych oczu. Polska Norma zaleca najmniejsze dopuszczalne natężenie oświetlenia w pomieszczeniach pracy z komputerem ustala 500 Lx. Oprócz wyżej wymienionych czynników zawsze należy pamiętać o ustawianiu monitorów tyłem do źródła światła i odchylaniu ich lekko od pionu (około 10 stopni).

Nikt jednoznacznie nie wypowiedział się na temat szkodliwości środowiska elektromagnetycznego, wytwarzanego przez monitor, na zdrowie człowieka. Badania wykazały jedynie, że ekspozycja operatora stanowiska komputerowego na wymienione pole jest mniejsza, o kilka rzędów wielkości, od aktualnie obowiązującej w Polsce i na świecie wartości. Pewne jest, że odsunięcie operatora od monitora ogranicza znacznie "szkodliwy" wpływ wszelkiego promieniowania. Należy dążyć do tego, aby odległości ekranu od oczu mieściły się w granicach 400-700 mm, a kąt między linią wzroku a poziomem, nie powinien być większy od 20 stopni. Przy organizowaniu stanowisk pracy dla kilku operatorów, należy je tak rozmieścić względem siebie, aby operator każdego z nich był w jak najmniejszym stopniu narażony na pole sąsiednich monitorów. Należy przy tym wiedzieć, że silniejsze pole jest wytwarzane za monitorem. Dlatego dobrym rozwiązaniem jest ustawianie monitorów tyłem do ściany lub parami tyłem do siebie.

Spis treści

HIGIENA PRACY

Praca z komputerem to nie tylko wysiłek intelektualny, ale także zmęczenie statyczne. Na wielogodzinne siedzenie organizm nasz reaguje bólami mięśni, kręgosłupa oraz zaburzeniami krążenia. Dlatego wskazane jest, co jakiś czas, wykonywanie ćwiczeń fizycznych, takich jak skręty ciała, wyciąganie ramion, zwieszanie głowy, naprężanie i rozluźnianie mięśni nóg, głębokie oddechy, masaż dłoni, palców, skroni i karku. Ponadto należy pamiętać o następujących zasadach:

nie wolno pracować przy monitorze dłużej niż 4 godz. dziennie,

po każdej godzinie pracy powinna nastąpić 15 minutowa przerwa,

przerwy w pracy należy wykorzystywać racjonalnie np. przewietrzać pomieszczenie, wykonywać ćwiczenia rozluźniające, spróbować wyłączyć się psychicznie.

Spis treści

PRAWIDŁOWO ZORGANIZOWANE STANOWISKO DO PRACY Z KOMPUTEREM