Bonsai do mieszkań

Większość roślin, z których formuje się bonsai, dla zachowania dobrej kondycji musi spędzać zimę na dworze, ale są i takie, które można trzymać w mieszkaniu przez cały rok. Klasyczne chińskie lub japońskie bonsai formowane jest z roślin występujących tam w warunkach naturalnych i eksponowane przez cały rok w ogrodach. Sztuka ta dawno już wyszła poza granice Azji, a w ostatnich latach stała się bardzo popularna na Zachodzie, gdzie zwyczaj uprawy roślin w mieszkaniach jest mocno zakorzeniony. Są jednak pewne problemy z "udomowieniem" wielu roślin. Gatunki tradycyjnie wykorzystywane do formowania, jak sosny, dęby lub klony, wymagają przejścia zimowego spoczynku w niskiej temperaturze i powinny być na ten czas dołowane w ogrodzie.  Co więc powinni zrobić ci, którzy nie mają własnego skrawka ziemi? Z tym problemem poradzili sobie amerykańscy ogrodnicy. Doszli oni do wniosku, że do formowania bonsai doskonale nadają się rośliny strefy subtropikalnej i tropikalnej. Zapewnienie im odpowiednich warunków w pomieszczeniach nie nastręcza większych trudności, zwłaszcza osobom, które mają już doświadczenie w ich pielęgnowaniu w "normalnej" formie. Również w Europie pod koniec lat osiemdziesiątych dzięki Paulowi Leśniewiczowi, założycielowi Centrum Bonsai w Heidelbergu (Niemcy), na rynku pojawiło się wiele gatunków, które można formować jako indoor bonsai, czyli bonsai do mieszkań. W tym artykule omawiamy rzadkie gatunki roślin, które sprowadzane są do Polski jako bonsai do mieszkań. W dostępnej literaturze brakuje wiadomości, jak je uprawiać.

Przepis na sukces

Miłośnik bonsai musi wykazać się wiedzą ogrodniczą i być bardzo cierpliwy, ponieważ efekt w postaci pięknie uformowanego drzewka osiąga się po kilku lub kilkunastu latach, a praca ta właściwie nie ma końca.
Podlewanie. Japończycy twierdzą, że umiejętne nawadnianie bonsai jest kluczem do prawidłowego ich rozwoju. Każdy błąd w tej dziedzinie może spowodować fatalne skutki i prowadzić nawet do obumarcia rośliny. Doniczki powinny mieć nóżki i duże otwory w dnie. Dzięki temu swobodnie odpływa nadmiar wody, a jednocześnie powietrze ma dostęp do korzeni, co zapobiega ich gniciu. Do podlewania i zraszania roślin musimy używać odstałej wody, nie zawierającej substancji toksycznych, np. chloru. Najskuteczniejsze jest podlewanie przez zanurzenie całej doniczki w misce wypełnionej wodą, do momentu, aż przestaną uchodzić pęcherzyki powietrza (tj. przez 2-3 minuty). Trzeba również wiedzieć, że rośliny potrzebują najwięcej wody w okresie wegetacji, czyli od wiosny do jesieni. Najodpowiedniejszą porą na podlewanie są godziny przedpołudniowe. Jednak podczas upałów okazy w małych pojemnikach wymagają nawadniania nawet 2-3 razy dziennie.
Światło. Rośliny w mieszkaniach niejednokrotnie cierpią na brak światła. Doniczki powinniśmy więc ustawiać bezpośrednio na parapecie okiennym lub w jego pobliżu, najlepiej od strony wschodniej i południowej, a niektóre gatunki - północnej. Najgorsze warunki mają rośliny przy zachodnich oknach, gdzie często się przegrzewają, co prowadzi do uszkodzeń liści i korzeni. Idealnym roz-wiązaniem jest zbudowanie w pobliżu okna regału z półkami wykonanymi z grubego szkła. Jeżeli nie możemy zapewnić roślinom odpowiedniej ilości światła naturalnego, możemy doświetlać je specjalnymi żarówkami typu Agro, świetlówkami lub tzw. żarówkami energooszczędnymi. Do doświetlania nie nadają się zwykłe żarówki, gdyż pasmo światła, które emitują, nie jest wykorzystywane przez rośliny w procesie fotosyntezy.
Temperatura i wilgotność powietrza. Latem w mieszkaniach rośliny na ogół dobrze się czują. Problemy pojawiają się zimą, podczas sezonu grzewczego. Temperatura otoczenia jest dla nich za wysoka, a powietrze zbyt suche. Rośliny najlepiej wtedy przenieść w chłodniejsze miejsce, np. na klatkę schodową, ganek. Jeśli jednak nie mamy takiej możliwości, musimy przynajmniej zwiększyć wilgotność powietrza, często zraszając rośliny albo ustawiając je na akwarium z wodą lub na tacy wysypanej wilgotnym keramzytem czy żwirem. Nie ma gotowych recept na postępowanie z roślina-mi w zimie, ponieważ w każdym mieszkaniu panują inne warunki. Musimy więc metodą prób i błędów wypracować własne sposoby.

Pistacja (Pistacia vera)
Pochodzi z rejonów śródziemnomorskich Azji i Afryki. Lubi stanowiska nasłonecznione. Temperatura w pomieszczeniach powinna wynosić 20-22°C (zimą możemy ją obniżyć do 15°C). W okresie wegetacji podlewamy roślinę umiarkowanie, później oszczędnie. Pistacja wymaga gleby mocno zdrenowanej, nawet suchej, np. mieszaniny ziemi kompostowej, torfu i piasku (1:1:1). Młode pędy przycinamy, gdy wytworzą 5-6 liści, za pierwszą lub drugą ich parą. Gałązki przeznaczone do formowania korony możemy drutować przez cały rok. Pistację rozmnaża się z nasion wiosną lub z sadzonek półzdrewniałych latem.

Carmona microphylla
Pochodzi z południowo-wschodniej Azji. Uprawia się ją w pomieszczeniach, gdzie temperatura wynosi 20-24°C, lub trochę chłodniejszych (minimum 15°C), w miejscach dobrze oświetlonych. Podczas większych upałów trzeba ją cieniować. Na lato roślinę można wynieść do ogrodu lub na balkon i ustawić w miejscu osłoniętym od wiatru. Carmona jest bardzo wrażliwa na brak wody, dlatego przez cały okres wegetacji podlewamy ją tak, aby podłoże było stale lekko wilgotne. Nawozimy ją od marca do końca sierpnia nawozami wieloskładnikowymi co 2-3 tygodnie. Młode rośliny przesadzamy wiosną co roku, starsze co dwa lata do mieszanki ziemi darniowej, liściowej, piasku i torfu w proporcji 2:2:1:2. Cięcie pielęgnacyjne młodych pędów przeprowadzamy po każdym kwitnieniu, pozostawiając od 1 do 2 oczek. Cięcie formujące i drutowanie możliwe jest przez cały rok. Roślinę tę rozmnażamy z nasion oraz zielonych i półzdrewniałych pędów.

Wiąz drobnolistny (Ulmus parvifolia)
Mimo pokrewieństwa z naszym rodzimym gatunkiem wiąz ten powinien być uprawiany jak domowa roślina doniczkowa. Pochodzi ze wschodniej Azji (Chiny, Japonia). Wymaga bardzo dobrze oświetlonego stanowiska, ale rośliny ustawione na parapetach zachodnich okien latem należy cieniować. Wiąz podlewamy w sezonie umiarkowanie, tak aby podłoże było wyraźnie wilgotne, a zimą w zależności od temperatury panującej w pomieszczeniach (wiązy tolerują wtedy od 6 do 22°C). Jeżeli stoi w pokoju ciepłym - podlewamy go podobnie jak latem, gdy w zimnym - bardzo oszczędnie (nie wolno jednak dopuścić do przesuszenia bryły korzeniowej). Od wiosny do jesieni bardzo dobrze czuje się na balkonie lub w ogrodzie. Latem nawozimy go co 2 tygodnie, zimą co 5-6 tygodni. Roślinę przesadzamy co 2 lata do mieszanki ziemi ogrodowej, torfu i piasku (2:2:1), najlepiej w lutym lub marcu. Jednocześnie przycinamy korzenie. Drutowanie, cięcie formujące oraz pielęgnacyjne można przeprowadzać w ciągu całego roku, najlepiej jednak w czasie intensywnego wzrostu rośliny. Rozmnażanie - z nasion lub odkładów powietrznych.

Serissa foetida
Pochodzi z południowo-wschodniej Azji, gdzie ze względu na kształt kwiatów jest nazywana drzewem tysiąca gwiazd. Kwiaty są zazwyczaj białe, ale zdarzają się również odmiany o kwiatach różowych. W optymalnych warunkach kwitnienie może trwać cały rok. Serissa najlepiej rośnie w miejscach dobrze oświetlonych (latem w czasie upałów wymaga lekkiego cieniowania). Wiosną po ustąpieniu przymrozków możemy roślinę ustawić na zewnątrz w miejscu osłoniętym przed nadmiernym nasłonecznieniem i silnym wiatrem. Serissa dobrze się czuje w temperaturze od 12 do 20°C (nie niższej niż 7°C, ponieważ jest bardzo wrażliwa na chłód). W okresie wegetacji podlewamy roślinę obficie, a zimą tak, aby podłoże było stale lekko wilgotne. Od wiosny do jesieni nawozimy ją co 2 tygodnie, a zimą co 6 tygodni. Przesadzamy co 2 lata, najlepiej w marcu lub kwietniu, przy okazji lekko przycinając korzenie. Jako podłoża używamy ziemi darniowej, liściowej, piasku i torfu zmieszanych w równych proporcjach, o pH 5,5-5,8. Ciąć oraz drutować pędy możemy przez cały rok. Przeznaczone do formowania młode pędy przycinamy za pierwszą lub drugą parą liści, gdy osiągną 5-6 cm długości. W celu zmuszenia roślin do obfitego kwitnienia znacznie skracamy gałęzie - wtedy powstaje dużo młodych pędów z zawiązkami pąków kwiatowych. Roślinę tę rozmnaża się w lutym i marcu z sadzonek zielnych i zdrewniałych lub przez cały rok z odrostów korzeniowych.

Murraya paniculata
Roślina ta, zwana też pomarańczo-jaśminem, pochodzi z Indonezji, Chin i Indii. Powinna stać w jasnym i przewiewnym miejscu. Dla prawidłowego wzrostu wymaga temperatury 18-25°C (nie mniej niż 15°C). O powodzeniu uprawy decyduje utrzymanie stałej wilgotności podłoża. Roślinę nawozimy równomiernie co 14 dni od kwietnia do września, a zimą raz na 6 tygodni. Przesadzanie i jednoczesne delikatne przycięcie korzeni przeprowadzamy na wiosnę. Najodpowiedniejszym podłożem jest mieszanina ziemi liściowej, darniowej, torfu i piasku (2:2:1:1). Cięcie pielęgnacyjne wykonujemy, gdy Murraya wytworzy na młodych pędach od 5 do 7 liści (tniemy za 1-2 liściem). Przycinanie i drutowanie możliwe jest w ciągu całego roku. Roślinę można rozmnażać przez cały rok przede wszystkim z nasion, ale też z sadzonek zielnych.

Sageretia theezans
Roślina ta pochodzi z południowych Chin. Bardzo dobrze czuje się w mieszkaniach, w temperaturze 18-20°C. Wymaga dużo światła. Najlepszym stanowiskiem są okna wschodnie i południowe. Latem podlewamy ją obficie, tak aby podłoże było stale wilgotne, zimą zaś nieco oszczędniej, ale za to często zraszamy liście, szczególnie jeśli powietrze jest suche. Roślinę nawozimy od wiosny do jesieni co 2 tygodnie, zimą co 6-8 tygodni. Młode okazy przesadzamy co roku, a starsze co dwa lata, jednocześnie przycinając korzenie. Najlepsze podłoże to mieszanina ziemi liściowej, darniowej, torfu i piasku (2:2:2:1). Cięcie formujące, pielęgnacyjne oraz drutowanie możemy przeprowadzać przez cały rok. Młode pędy przycinamy za 2-3 parą liści. Od początku czerwca do września Sageretia może być wystawiana na zewnątrz, lecz w miejscu dobrze osłoniętym przed wiatrem i ostrym słońcem. Rozmnaża się ją przez cały rok z nasion lub wiosną z sadzonek zielnych i półzdrewniałych.

Podocarpus macrophyllus
Należy do klasy roślin szpilkowych (Coniferae) i występuje wyłącznie na półkuli południowej. Jego liście - igły - są okazałe i gęsto osadzone na łodygach. Rośnie powoli. Jest podatny na formowanie, ma niezwykle oryginalny kształt korony. Należy ustawić go w miejscu dobrze oświetlonym, gdzie temperatura wynosi 20-22°C. Zimą powinno być nieco chłodniej (16-18°C). Możemy także umieścić Podocarpus w zimnej szklarni, w temperaturze 10°C. Podlewamy go umiarkowanie tak, aby woda nie zalegała w ziemi, jednocześnie uważając, by korzenie zupełnie nie przeschły, bo grozi to obumarciem rośliny. Podocarpus nawozimy regularnie co 2 tygodnie, a zimą co 6 do 8 tygodni (okazy zimujące w niskiej temperaturze nie wymagają nawożenia). Przesadzamy go wczesną wiosną do mieszaniny ziemi darniowej, liściowej, torfu i piasku (2:1:1:1). Cięcie przeprowadzamy wtedy, gdy nowe pędy osiągną 6-8 cm długości i skracamy je do 2-4 cm. Pędy, z których zamierzamy formować koronę, drutujemy wtedy, gdy są już dobrze zdrewniałe. Roślinę rozmnażamy z nasion wczesną wiosną.

Rośliny polecane na bonsai do mieszkań
azalia, bluszcz, Carmona, chryzantema, cissusy, cytrusy (cytryny, grejpfruty, pomarańcze), fikusy, fuksja, gardenia, granat, Grevillea, grubosz, kamelia, kawa, ligustr chiński, Malphia, mirt, Murraya, oliwka, pelargonia, Podocarpus, Polyscias, rozmaryn, róża chińska (Hibiscus), Sageretia, Serissa, szeflera, wilczomlecz.