Nizina Mazowiecka

Nizina Mazowiecka
Województwo mazowieckie ma obszar 35 597 km2, co stanowi 11,4% powierzchni kraju i sprawia, że województwo to jest jednym z największych regionów europejskich. Zamieszkiwany jest przez 1,6 mln osób, czyli ma pierwsze miejsce w kraju pod względem ilości mieszkańców, ale piąte jeśli chodzi o gęstość zaludnienia.
Nizina Mazowiecka to historyczna dzielnica Polski zamieszkiwana niegdyś przez plemiona Mazowszan. Po podziale dzielnicowym przez Bolesława III Krzywoustego w pierwszej połowie XI wieku powstało Księstwo Mazowieckie, które po licznych najazdach wrogów uległo znacznemu zniszczeniu. W 1526r utworzono województwo mazowieckie, którego stolicą i główną siedzibą władz została Warszawa. Zagarnięte przez zaborców Mazowsze (w większej części przez Prusy) powróciło do odrodzonej Polski w roku 1918.

Województwo mazowieckie graniczy z województwami: warmińsko-mazurskim (płn.), podlaskim (płn.- wsch.), lubelskim (płd.- wsch.), świętokrzyskim (płd.), łódzkim (płd.- zach.) i kujawsko-pomorskim (płn.- zach.). Jest położone na Nizinie Mazowieckiej. Stolicą województwa i Polski jest położona nad Wisłą Warszawa. Kolejne duże miasta regionu to m.in.: Radom, Płock, Ostrołęka, Siedlce.

Nizina Mazowiecka stanowi pod względem ukształtowania powierzchni rozległą, ale płaską kotlinę, której centralną część zajmuje Kotlina Warszawska. Tektonicznie Nizina Mazowiecka położona jest w strefie niecki brzeżnej, zwanej w tej części niecką mazowiecką. Niecka mazowiecka utworzona w osadach mezozoicznych, wypełniona jest naprzemianległymi, przepuszczalnymi i nieprzepuszczalnymi osadami trzeciorzędowymi. Główne rysy rzeźby Niziny Mazowieckiej zostały wykształcone w wyniku działania lądolodu skandynawskiego podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Zmienność zasięgu lądolodu w poszczególnych stadiach tego zlodowacenia, przyczyniła się do istotnego zróżnicowania krajobrazowego północnej i południowej części niziny. Formy utworzone w wyniku działalności lodowców, zwłaszcza w południowej i wschodniej części Niziny Mazowieckiej, uległy znacznemu zdenudowaniu w warunkach klimatu peryglacjalnego.

Panował on tu w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Nowymi, peryglacjalnymi formami rzeźby są często spotykane doliny i niecki denudacyjne, powodujące porozcinanie zwartych dotąd ciągów morenowych. Pod koniec zlodowacenia bałtyckiego i w chłodniejszych okresach holocenu wytworzone zostały kompleksy wydm parabolicznych. Większe nagromadzenia tych form występują w Kotlinie Warszawskiej, dolinie Radomki i Pilicy oraz na Równinie Kurpiowskiej, stanowiąc jeden z najbardziej charakterystycznych składników krajobrazu.

Gleby Niziny Mazowieckiej zaliczane są w większości do mało urodzajnych. Na przeważającym obszarze występują bielice rozwinięte na piaskach, glinach oraz osadach zastoiskowych. Pozostałe tereny zajmują mady (w dolinach większych rzek), gleby bagienne oraz najlepsze ze wszystkich tu spotykanych - czarne ziemie (okolice Sochaczewa, Grójca i Błonia).

Jeszcze kilkaset lat temu tereny Niziny Mazowieckiej zajęte były przez rozległe puszcze. Dzisiaj obszar ten odznacza się jednym z najmniejszych w kraju wskaźników lesistości. Pozostałościami dawnych lasów są nieliczne już kompleksy, z których największymi są puszcze: Kampinowska, Kurpiowska, Biała i Kozienicka. Lasy zostały na tym obszarze silnie przekształcone przez człowieka i są to monokultury sosnowe. Na Nizinie Mazowieckiej występują największe obszary bagienne w Polsce. Są to bagna nad Biebrza. Obszary słabo zalesione. Pozostałości po dawnych puszczach : Kampinowska, Kurpiowska, Biała, Zielona.

Sieć rzeczna odznacza się układem promienistym, zbiegając się ku środkowi krainy. Jednak źródła wszystkich ważniejszych rzek tego regionu, do których trzeba zaliczyć: Wisłę, Narew, Bug, Pilicę, Wieprz czy Wkrę; znajdują się poza jego granicami.

Nizina Mazowiecka charakteryzuje się dość znacznymi różnicami termicznymi, ale głównie w zimie. Latem średnie wartości temperatur są wyrównane i wahają się od 18 °C do 18,5 °C. Opady są tu jednymi z najniższych w Polsce i wynoszą często poniżej 500 mm rocznie. Nieco większe ilości ( 500 - 600 mm ) występują przy południowych i północnych krańcach krainy.

Drugą pod względem wielkości jednostką koncentracji przestrzennej przemysłu w Polsce jest okręg warszawski. Obejmuje on niemal całe woj. warszawskie, w którym zatrudnienie w przemyśle w 1990 r. wynosiło 324 tys. osób, a także część terenów województw skierniewickiego i siedleckiego. Ustępuje mu jedynie Górnośląski Okręg Przemysłowy. W jego skład wchodzi 35 miast, które zamieszkuje 2.3 mln osób. Początki tego okręgu sięgają XIX wieku, kiedy czynnikiem przyciągającym przemysł była koncentracja ludności. Warszawa w drugiej połowie tego wieku była największym miastem na ziemiach polskich. W wyniku II wojny światowej przemysł całkowicie podupadł, aby w latach 50-tych i 60-tych dynamicznie się rozwinął. Czynnikiem, który ograniczał rozwój był niedobór mieszkań, a więc i siły roboczej. Okręg Warszawski różni się od GOP-u ponieważ wyspecjalizowany jest w gałęziach typowych dla obszarów wielkomiejskich. Nie rozwiną się ze względu na wydobywane surowce, gdyż ich tam nie ma, jak w przypadku GOP-u. Szczególnie dużą rolę odgrywa w nim przemysł elektromaszynowy, na który w latach osiemdziesiątych przypadało ok. 50% zatrudnionych. Aczkolwiek skupia się on przede wszystkim w Warszawie, to liczącymi się jego ośrodkami Są także Piaseczno, Pruszków, Błonie, Ożarów, Mińsk Mazowiecki. Charakterystyczną cechą omawianego przemysłu w okręgu warszawskim jest znacznie większy niż w pozostałych okręgach udział przemysłu elektrotechnicznego i elektronicznego oraz precyzyjnego w całokształcie produkcji. Pod względem stopnia ich koncentracji nie dorównuje mu żadna aglomeracja przemysłowa kraju. Zakłady tych przemysłów dostarczają m.in. półprzewodników, kineskopów do telewizorów kolorowych, telewizorów, radioodbiorników, sprzętu optycznego i fotooptycznego, medycznego, przyrządów pomiarowych, akumulatorów. Większość tych wyrobów jest wytwarzana w dużych zakładach. Wiele tych wyrobów cechuje jednak niska jakość lub zbyt wysokie ceny, co czyni je mało konkurencyjnymi w stosunku

do importowanych. Poprawę sytuacji w tym zakresie można osiągnąć w znacznej mierze w drodze częściowej tylko modernizacji parku maszynowego i urządzeń produkcyjnych. Czysto także bez dużych nakładów inwestycyjnych możliwe jest wprowadzanie do produkcji nowych wyrobów. Istotnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi przemysłu elektronicznego i precyzyjnego w okręgu warszawskim jest znaczna koncentracja kadr o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Stały ich dopływ zapewnia Politechnika Warszawska, a także liczne szkoły średnie. Ostatnio zaowocowało to, aczkolwiek w niewielkim jeszcze zakresie, powstawaniem w Warszawie i na jej obrzeżu niewielkich zakładów podejmujących produkcję nowych rodzajów wyrobów, w tym o relatywnie wysokim standardzie. Okręg warszawski charakteryzował się do niedawna także największą w kraju koncentracją przemysłu środków transportu. Znajdują się tu bowiem: Fabryka Samochodów Osobowych i Zakłady Mechaniczne "Ursus" w Warszawie, zakłady naprawcze taboru kolejowego w Pruszkowie i Mińsku Mazowieckim oraz liczne zakłady dostarczające części i zespoły dla przemysłu motoryzacyjnego oraz lotniczego. Większość przeżywa obecnie głęboki kryzys. Duże znaczenie ma również przemysł maszynowy i metalowy, w tym produkcja obrabiarek, łożysk tocznych, pomp, a uprzednio także maszyn i urządzeń dla budownictwa.
Rozwinięte w okręgu dziedziny przemysłu elektromaszynowego odznaczają się dużym udziałem kadr kwalifikowanych w całokształcie zatrudnienia, silnie rozwiniętą kooperacją. Należą one zarazem do energo- i surowcooszczydnych. Zaplecze surowcowe stanowią dla nich w pewnej mierze huta stali szlachetnych oraz walcownia metali nieżelaznych w Warszawie.

Na Nizinie Mazowieckiej uprawia się żyto, owies, pszenżyto (krzyżówka pszenicy i żyta), ziemniaki (roślina okopowa) oraz hoduje bydło, hodowlane konie i drób.

Ukształtowanie i struktura geologiczna [edytuj]

Nizina Mazowiecka jest jedną z największych pod względem powierzchni krainą Polski. Stanowi ona fragment rozległego, równoleżnikowego pasa nizinnego zwanego Krainą Wielkich Dolin. Spośród wielu czynników wpływających na dzisiejszy obraz tego obszaru należy wymienić kilka o największym znaczeniu.

Nizina Mazowiecka stanowi pod względem ukształtowania powierzchni rozległą, ale płaską kotlinę, której centralną część zajmuje Kotlina Warszawska. Tektonicznie obszar ten leży w strefie niecki brzeżnej, zwanej w tej części niecką mazowiecką. Niecka mazowiecka utworzona w osadach mezozoicznych, wypełniona jest naprzemianległymi, przepuszczalnymi i nieprzepuszczalnymi osadami trzeciorzędowymi. Główne rysy Niziny Mazowieckiej zostały wykształcone w wyniku działania lądolodu skandynawskiego podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Zmienność zasięgu lądolodu w poszczególnych stadiach tego zlodowacenia, przyczyniła się do istotnego zróżnicowania krajobrazowego północnej i południowej części niziny. Formy utworzone w wyniku działalności lodowców, zwłaszcza w południowej i wschodniej części Niziny Mazowieckiej, uległy znacznej denudacji w warunkach klimatu peryglacjalnego. Panował on tu w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Nowymi, peryglacjalnymi formami rzeźby są często spotykane doliny i niecki denudacyjne, powodujące porozcinanie zwartych dotąd ciągów morenowych. Taka struktura geologiczna tłumaczy obecność licznych studni artezyjskich.

Pod koniec zlodowacenia bałtyckiego i w chłodniejszych okresach holocenu wytworzone zostały kompleksy wydm parabolicznych. Większe nagromadzenia tych form występują w Kotlinie Warszawskiej, dolinie rzeki Radomki i Pilicy oraz na Równinie Kurpiowskiej, stanowiąc jeden z najbardziej charakterystycznych składników krajobrazu.

Gleby [edytuj]

Gleby Niziny Mazowieckiej zalicza się w większości do mało urodzajnych. Na przeważającym obszarze występują bielice rozwinięte na piaskach, glinach oraz osadach zastoiskowych. Wyjątkiem są doliny rzek, gdzie miejscowo występują urodzajne mady rzeczne.

Sieć rzeczna [edytuj]

Sieć rzeczna odznacza się układem promienistym, zbiegając się ku środkowi krainy. Jednak źródła wszystkich ważniejszych rzek tego regionu, do których trzeba zaliczyć Wisłę, Narew, Bug, Pilicę, Wieprz czy Wkrę, znajdują się poza jego granicami. Rzeki mają układ dośrodkowy to znaczy, że płyną do środka krainy geograficznej.

Klimat [edytuj]

Nizina Mazowiecka charakteryzuje się dość znacznymi różnicami termicznymi, ale głównie w zimie. Latem średnie wartości temperatur są wyrównane i wahają się od 18 °C do 18,5 °C. Opady są tu jednymi z najniższych w Polsce i wynoszą często poniżej 500 mm rocznie. Nieco większe ilości (500-600 mm) występują przy południowych i północnych krańcach krainy.

Przyroda [edytuj]

Jeszcze kilkaset lat temu tereny Niziny Mazowieckiej zajęte były przez rozległe puszcze. Dzisiaj obszar ten odznacza się jednym z najmniejszych w kraju wskaźników lesistości. Pozostałościami dawnej puszczy są nieliczne już kompleksy leśne. Lasy zostały na tym obszarze silnie przekształcone przez człowieka i są to monokultury sosnowe. Na nizinie tej znajdują się następujące puszcze: Kampinoska, Kurpiowska, Biała i Kozienicka.

Podział [edytuj]

Nizina Mazowiecka podzielona jest jeszcze na obszary:

Nizina Mazowiecka

NIZINA MAZOWIECKA - charakterystyka ogólna

Nizina Mazowiecka to kraina geograficzna w pasie nizin środkowopolskich, mimo sporego udziału terenów równinnych , ma duże zróżnicowanie krajobrazu. Jest to związane z występującymi tutaj formami rzeźby polodowcowej a więc ukształtowanej przez lądolód. Najmniej zróżnicowana rzeźba to środkowa część regionu, tutaj bowiem płynie najdłuższa rzeka Polski- Wisła, i tutaj są jej dopływy, więc: rzeka Narew razem z Bugiem , dalej Wkra , rzeki Bzura oraz Pilica . Dominują tutaj równiny o dość szerokich , często płaskich dnach , czasami bagniste . Na niższych terasach zalewowych znajdują się siedliska roślinności łąkowej , zaś wyżej duże tereny wydm piaszczystych . Południowa część tej niziny to przede wszystkim mało zróżnicowane wysoczyzny , a czasami też zróżnicowane tzw. wzgórzami morenowymi . Wyraźnie zaznaczone formy całej rzeźby polodowcowej spotykamy na północy regionu (czyli łańcuchy ciekawych wzgórz morenowych ; a tu np. wał moreny o nazwie Czerwonego Boru , jego wysokość to 225 m. n. p. m. ;czy też ostańce) , a ten rejon opada stromą krawędzią do doliny rzeki Wisły oraz Narwi . Specyficzne walory krajobrazowe są w okolicach dawnych średniowiecznych miast, takich jak: Mławy , dalej Płońska , czy Sierpca , dalej Ciechanowa oraz Płocka . W rejonie doliny rzeki Narwi jest znane zabytkowe miasto czyli Pułtusk , zaś pomiędzy Narwią a rzeką Bug miasto Ostrów Mazowiecki oraz Wyszków , zaś w górnym biegu rzeki stare osady średniowieczne czyli Ostrołęka oraz Łomża .

R E K L A M A czytaj dalej ↓

KRÓTKI OPIS

Mińsk Mazowiecki położony jest na Nizinie Mazowieckiej, 39 km na wschód od Warszawy, przy trasie międzynarodowej /E-30/ Warszawa - Moskwa. Przebiegają tutaj międzynarodowe magistrale: kolejowa – Berlin – Warszawa - Moskwa. Przy granicy zachodniej miasta biegnie droga krajowa nr 50. Mińsk pełni funkcję centrum administracyjnego dla 12 gmin - Mińsk Mazowiecki, Cegłów, Dębe Wielkie, Dobre, Halinów, Jakubów, Kałuszyn, Latowicz, Mrozy, Siennica, Stanisławów, Sulejówek .

Położenie geograficzne: Mińsk Mazowiecki leży - pomiędzy 21°30'23" a 21°36'23" długości geograficznej wschodniej i 52°09'43" a 52°11'57" szerokości geograficznej północnej.

Przez miasto przepływa rzeka Srebrna - dopływ rzeki Mieni.

ZABYTKI I MUZEA

ZABYTKOWA ARCHITEKTURA MIASTA

Kościół rzymskokatolicki p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z końca XVI wieku. Parafia erygowana w 1422 roku. Ostatnia przebudowa w stylu neobarokowym w latach 1908 - 1912, dokonana przez J. Piusa Dziekońskiego. Z wyposażenia kościoła na szczególną uwagę zasługuje:

Pałac barokowo - klasycystyczny, murowany z początku XVII wieku. Przebudowa z I połowy XIX wieku nadała mu styl klasycystyczny. Wokół pałacu zabytkowy park krajobrazowy im. Dernałowiczów, ukształtowany po 1867 roku.

Kolumna - kapliczka, u zbiegu ul. Kościelnej i Budowlanej. Postawiona przez hr. Jezierskiego w miejscu zniszczonego podczas "Potopu szwedzkiego" drewnianego kościoła p.w. Św. Krzyża, którym opiekowali się Franciszkanie. Kościół zlokalizowany był nieopodal wzgórza zamkowego (dziś cmentarza parafialnego).

Budynek dawnego Starostwa przy pl. J. Kilińskiego. Styl klasycystyczny, wymurowany w latach 1847 - 1853 wg projektu architekta H. Markoniego.

Poczta - ul. Warszawska. Obiekt klasycystyczny z pocz. XIX wieku,          

Kościół mariawicki. Obiekt murowany z pocz. XX wieku,

Układ przestrzenny Mińska z okresu lokacji ze Starym Rynkiem,

Układ przestrzenny Sendomierza z rynkiem tego miasteczka - obecnie pl.J. Kilińskiego,

Cmentarz parafialny – nagrobki (wszystkie n/w nagrobki były wykonane w piaskowcu. Napisy dziś trudne do odczytania):

Nagrobki (macewy) na cmentarzu żydowskim (kirkucie) - od końca XIX wieku,

 

INNE CIEKAWE OBIEKTY W MIEŚCIE

 

WARTO ZOBACZYĆ W OKOLICY

GMINA CEGŁÓW

GMINA DOBRE

GMINA DĘBE WIELKIE

GMINA HALINÓW

GMINA JAKUBÓW

GMINA KAŁUSZYN

GMINA LATOWICZ

GMINA MIŃSK MAZOWIECKI

GMINA MROZY

GMINA SIENNICA

GMINA STANISŁAWÓW

MIASTO SULEJÓWEK

INNE ATRAKCJE

Rezerwaty przyrody

Rezerwat "Jedlina" - gmina Cegłów - rezerwat leśny, pow. 70,40 ha - ochroną objęto las wielogatunkowy o charakterze naturalnym z udziałem jodły, która występuje tu poza północno-wschodnią granicą jej naturalnego zasięgu. Występują tu również tak rzadkie zbiorowiska roślinne jak bór trzcinnikowy i dębniak turzycowy.

Rezerwat "Bagno Pogorzel" - gmina Mińsk Maz. - rezerwat torfowiskowy, pow. 48,60 ha -ochronie podlega naturalny zbiornik retencyjny oraz występujące w jego zasięgu rośliny. Rezerwat obejmuje śródleśne bagno z kilkoma lustrami wody. Występują tu m.in. grzybieni północne, rosiczka okrągłolistna i widłak jałowcowaty.

Rezerwat "Rudka Sanatoryjna" - gmina Mrozy - rezerwat leśny, pow. 125,64 ha - rezerwat utworzony w celu ochrony lasu mieszanego z udziałem jodły. Wśród gatunków chronionych występują tu: lilia złotogłów, pomocnik baldaszkowaty, turówka leśna i marzanka wonna.

Rezerwat "Florianów" - gmina Mrozy - rezerwat przyrody nieożywionej, pow. 406,04 ha -utworzony w celu ochrony ciekawych form geomorfologicznych pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego: pokładów ozu, moreny czołowej oraz wydmy parabolicznej.

Rezerwat "Przełom Witówki" - gminy: Mrozy i Kałuszyn - rezerwat florystyczny, pow. 92,30 ha -celem ochrony jest zachowanie dobrze wykształconych zbiorowisk roślinnych porastających dolinę rzeki Witówki z dopływami; do zespołów tych należą m.in.: ols porzeczkowy, łęg przystrumykowy, łęg wiązowo-jesionowy. Występują tu m.in. wawrzynek wilczełyko, widłak jałowcowaty, lilia złotogłów.

Rezerwat "Rogoźnica" - gmina Mrozy - rezerwat leśny, pow. 77.89 ha - ochronie podlegają olsy o cechach naturalnych oraz bagno porośnięte roślinnością torfowiskową.

Rezerwat (przyrody nieożywionej) "Wólczańska Góra" - gmina Siennica /częściowo/ - rezerwat przyrody nieożywionej, pow. 4,72 ha - ochronie podlegają fragmenty ozu w miejscowości Wólka Dłużewska oraz malownicze wzgórza nad rzeką Świder.

Rezerwat "Świder" - gmina Siennica - rezerwat krajobrazowy o pow. 238 ha - celem ochrony jest zachowanie naturalnego charakteru rzek Świder i Mienia tworzących liczne przełomy, zakola i wodospady oraz zachowanie nadbrzeżnej roślinności a także bogatej fauny wodnej i nadwodnej. Występują tu objęte ochroną grzybienie białe, swoje gniazda ma zimorodek, spotkać tu można również wydrę i łasicę.

Obszary chronionego krajobrazu

Miński Obszar Chronionego Krajobrazu - utworzony jest na terenie powiatów - mińskiego (gminy: Cegłów, Dębe Wielkie, Jakubów, Kałuszyn, Mińsk Mazowiecki, Mrozy i Siennica) i siedleckiego (gmina Kotuń). Występuje tu wiele roślin podległych ochronie całkowitej (m.in. widłak goździsty i jałowcowaty, lilia złotogłów, tojad smukły, pióropusznik strusi, rosiczka okrągłolistna, wawrzynek wilczełyko, kruszczyk szerokolistny i błotny) lub częściowej (m.in. płucnica islandzka, grzybienie białe, marzanka wonna i konwalia majowa). Znajdują się tu stawy rybne w Rudzie, Ryczycy i Gołębiówce należące do najcenniejszych terenów ze względu na gniazdujące tu chronione gatunki ptaków, są to m.in.: rybitwy czarne, bączki, zielonki, czernice, perkozy (perkoz dwuczuby i rdzawoszyi) oraz ogorzałki.

Za obszar chronionego krajobrazu został uznany także w 1992 roku teren miasta Sulejówka.

NA WYCIECZKI

Szlaki turystyczne - piesze

KRÓTKI OPIS

Kampinoski Park Narodowy leży w województwie mazowieckim tuż przy północno zachodnich rogatkach Warszawy. Obejmuje rozległe tereny Puszczy Kampinoskiej w pradolinie Wisły w zachodniej części Kotliny Warszawskiej. Jest jednym z dwu parków narodowych w świecie położonych w bezpośrednim sąsiedztwie stolicy państwa. Takie położenie nie jest bez znaczenia dla Warszawy. Przy wiatrach wiejących głównie z zachodu, statystycznie co trzy dni nad miasto nawiewane jest świeże powietrze znad Puszczy Kampinoskiej, jest więc ona "Zielonymi płucami Warszawy".

Kampinoski Park Narodowy utworzony został uchwałą Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 r. (atualna podst. prawna ochrony i funkcjonowania parku - rozporządzenie rady ministrów w sprawie KPN z dnia 25.09.1997 r. Dz U 132 poz 876). Pierwotnie zajmował prawie 40700 ha. Największe zasługi w jego utworzeniu mieli Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy na terenie Puszczy Kampinoskiej w latach 30-tych prowadzili szerokie badania florystyczno-fitosocjologiczne (R.Kobendza) i geomorfologiczno-geologiczne (J.Kobendzina).

Aktualna powierzchnia parku wynosi 38544 ha, w tym 68 ha zajmuje Ośrodek Hodowli Żubrów im. prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim. Pod ochroną ścisłą 4 636 ha (22 wydzielone obszary). Ustanowiona w 1977 r. strefa ochronna wokół Parku, zwana otuliną, ma powierzchnię 37 756 ha.

Ponad 70% powierzchni Parku zajmują lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominującym siedliskiem bór świeży. W krajobrazie Parku, niezwykle urozmaiconym, dominują dwa kontrastujące ze sobą elementy - wydmy i bagna. Park jest obszarem sieci NATURA 2000 oraz Rezerwatem Biosfery (UNESCO MaB ).

WYDMY są najważniejszym elementem budowy terenu Puszczy. Występują one w dwóch formach: łukowej (parabolicznej) oraz wałów wydmowych. Najczęściej spotykane są wydmy paraboliczne, o zwróconym ku wschodowi czole i ramionach wyciągniętych ku zachodowi i północnemu zachodowi.

TERENY BAGIENNE powstały w odciętych od głównego nurtu korytach Prawisły. W zbiornikach stojących następowało odkładanie się substancji organicznej i postępował proces wypłycania się. Żyzne i wilgotne podłoże opanowywała roślinność bagienna i szuwarowa. Z ich obumarłych szczątków zaczęły tworzyć się pokłady torfu, co doprowadziło do powstania torfowisk niskich. w późniejszych okresach część z nich została opanowana przez roślinność leśną - bagienne lasy olchowe i brzozowe, reszta pozostała w stanie otwartym. Pierwotne stosunki przyrodnicze zakłócił dopiero na przestrzeni ostatnich dwóch stuleci człowiek, przez osuszenie i zamianę bagien na łąki i pastwiska.

ZABYTKI I MUZEA

Celem powołania Kampinoskiego Parku Narodowego obok ochrony przyrody była ochrona pamiątek historii i kultury znajdujących się na terenie Puszczy Kampinoskiej. Położenie geograficzne puszczy przesądziło o tym, że jej dzieje są szczególnie związane z historią wojen i powstań, jakich los nie szczędził Polsce. Każde z tych dramatycznych wydarzeń miało w podstołecznej puszczy swój – pisany patriotyzmem, determinacją walki o Ojczyznę, bohaterstwem i krwią – scenariusz..         

W 1410 r. zachodnim skrajem puszczy Władysław Jagiełło podążał pod Grunwald. 30 czerwca na wysokości Czerwińska przeprawił się wraz z rycerstwem małopolskim przez Wisłę po tzw. moście łyżwowym, czyli zbudowanym na łodziach. Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. północnym obrzeżem puszczy podążały z Warszawy przez Kazuń i Wilków do Wielkopolski wojska gen. Henryka Dąbrowskiego. W październiku w rejonie Brochowa i Kamionu doszło do walk z Prusakami. Puszcza dała schronienie powstańcom 1863 r. Tutaj warszawska młodzież chroniła się przed branką do carskiego wojska. Dworek w Kampinosie był siedzibą sztabu Zygmunta Padlewskiego. Tu organizowano powstańcze oddziały, stąd szły dyrektywy na województwo. Powstańczy oddział „Dzieci Warszawy” 14 IV 1863 r. stoczył bitwę z wojskami carskim pod Budą Zaborowską.

Najwięcej śladów pozostawiła jednak w Puszczy Kampinoskiej II wojna światowa. W dniach 9–20 IX 1939 r. rozegrała się nad Bzurą największa bitwa kampanii wrześniowej: armie polskie „Poznań” i „Pomorze” starły się z wojskami niemieckimi. Po początkowych sukcesach wojsk polskich, wojska niemieckie rozpoczęły natarcie, większość sił polskich została okrążona i rozbita, część oddziałów polskich przebiła się z okrążenia i 14/15 IX przekroczyła Bzurę pod Brochowem. Droga przez puszczę do Warszawy nie była łatwa, wolno poruszające się piaszczystymi drogami wojska napotykały liczne umocnione pozycje wroga, były dziesiątkowane przez niemieckie czołgi i samoloty. 19 IX rozbitym oddziałom drogę na Warszawę utorowała brawurowa szarża 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich pod Wólką Węglową. Wrześniowy szlak żołnierzy znaczony jest wojennymi cmentarzami oraz mogiłami rozsianymi po całej puszczy. W puszczy i na jej przedpolach poległo ok. 9,5 tys. żołnierzy, co stanowi ok. 15% ogólnych strat Wojska Polskiego we wrześniu 1939 r.

Począwszy od XII 1939 do VII 1941 r. na terenie dawnych magazynów broni w okolicach wsi Palmiry hitlerowcy dokonywali masowych egzekucji więźniów Pawiaka i innych więzień warszawskich. Przez okres okupacji puszcza była schronieniem i miejscem szkolenia żołnierzy AK. Do zgrupowania AK Kampinos dołączyło zgrupowanie Stołpecko-Nalibockie, tworząc liczącą ponad 2500 partyzantów „Grupę Kampinos”. W puszczy powstaje obóz warowny obejmujący wiele wsi. Teren ten, całkowicie wolny od okupanta, przyjęło się wówczas nazywać „Niepodległą Rzeczpospolitą Kampinoską”; stąd partyzanci przez 2 miesiące nieśli pomoc walczącej Warszawie.

Na terenie Parku i jego strefy ochronnej znajduje się 39 obiektów zabytkowych, w tym tak znane w świecie, jak dom urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli. To wzajemne przenikanie się przyrody i historii wyróżnia KPN na tle innych parków narodowych, a zarazem stanowi o jego niepowtarzalnej specyfice. 

Brochów
Gotycko-renesansowy kościół o charakterze obronnym z połowy XVI w, miejsce ślubu rodziców Fryderyka Chopina i chrztu kompozytora.

Górki
Pomnik upamiętniający setki poległych i zamordowanych mieszkańców okolicznych wiosek i całej Puszczy Kampinoskiej

Czerwińsk nad Wisłą
Zespół opactwa Kanoników Regularnych (obecnie klasztor Salezjanów): bazyliką w stylu romańskim z XII w., klasztor z XV w.; najstarszy i najcenniejszy zabytek architektury obrzeża Puszczy.

Granica

Kampinos

Laski
Drewniana kaplica z 1925 r. projektu Łukasza Wolskiego; wzniesiona na terenie Zakładu dla Niewidomych. Na terenie cmentarz założycieli zakładu, sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża oraz wielu wybitnych Polaków.

Leszno

Leoncin

Lipków

Łomna
Klasycystyczny kościół z 1872 r. projektu Henryka Marconiego.

Secymin-Nowiny

Stare Babice
Barokowy kościół z 1728 r., przed świątynią XIX-wieczna figura św. Kingi.

Tułowice
Dwór klasycystyczny z ok. 1800 r. otoczony zabytkowym parkiem, obecnie własność artysty malarza Andrzeja Novaka-Zemplińskiego.

Zaborów

Zakroczym

Zamczysko
Grodzisko obronne z XIII w.

Żelazowa Wola
Dworek, miejsce urodzenia Fryderyka Chopina, obecnie muzeum kompozytora; wokół dworku zabytkowy park utworzony w latach 1931-1937.

INNE ATRAKCJE

Do dyspozycji zwiedzających Park przygotował Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny im. J. i R. Kobendzów w Granicy. W skład Ośrodka wchodzą: muzeum Puszczy Kampinoskiej, stała wystawa „Polskie parki narodowe" eksponowana w gablotach przed budynkiem muzeum, ścieżka dydaktyczna biegnąca skrajem najstarszego obszaru ochrony ścisłej „Granica", cmentarz żołnierzy Września 1939 r., zabudowania parku etnograficznego, parking z dwoma obozowiskami. Ośrodek prezentuje przyrodę, historię i kulturę terenów Puszczy Kampinoskiej oraz prowadzi działalność edukacyjną w muzeum, na terenie Ośrodka i w pobliskiej okolicy. Prowadzone są lekcje przyrodnicze, pokazy filmów video o tematyce przyrodniczej, działalność dydaktyczna „na wyjeździe" w formie prelekcji, wykładów, odczytów, organizacja wystaw czasowych w szkołach, domach kultury i innych placówkach kulturalnych.

W Izabelinie w siedzibie dyrekcji KPN działa otwarte w 2000 r. Centrum Edukacji, które organizuje lekcje i wycieczki terenowe, gry i zabawy ekologiczne dla dzieci, projekcje filmów i przezroczy, wystawy o tematyce przyrodniczej (fotografia, malarstwo, grafika), szkolenia i zajęcia warsztatowe.

Na parkingach w Dąbrowie Leśnej, Roztoce i Granicy są punkty małej gastronomii. W Granicy można skorzystać z wypożyczalni rowerów, przejechać się bryczką konną po lesie, koniem w siodle lub na lonży.

Na terenie Kampinoskiego Parku znajdują się również miejsca noclegowe: Julinek - dawna Baza Cyrkowa, Łubiec - Szkolne Schronisko Młodzieżowe, Stara Dąbrowa - Szkoła Instruktorów Chorągwi Stołecznej ZHP. W bliskim sąsiedztwie Puszczy, w gminach Czosnów, Kampinos i Leszno funkcjonuje 6 gospodarstw agroturystycznych.

NA WYCIECZKI

Kampinoski Park Narodowy zwiedza w ciągu roku około jeden milion turystów. Do ich dyspozycji jest około 360 km znakowanych pieszych szlaków turystycznych. Szlaki uwzględniają pasowy układ Puszczy Kampinoskiej. Równoleżnikowo prowadzone są tzw. szlaki główne np. czerwony prowadzący od Dziekanowa Leśnego do Brochowa i łączący najbardziej atrakcyjne miejsca Parku, ukazując wszystkie typy i rodzaje krajobrazu. Na północnym i południowym pasie wydmowym przebiega szlak niebieski i zielony. Trzy szlaki równoleżnikowe łączą przystanki autobusów miejskich na granicach Warszawy z trzema miejscowościami w zachodniej części rejonu, gdzie znajdują się wartościowe zabytki architektoniczne - w Brochowie, Kampinosie i Żelazowej Woli. Kilka szlaków spełnia rolę tras łącznikowych wiodących od punktów wyjściowych w kierunku szlaków równoleżnikowych np. żółty z Wólki Węglowej, żółty z Nowin, czarny z Dąbrowy Leśnej. Część szlaków w rejonie położonym najbliżej Warszawy spełnia rolę tras przechadzkowych np. czerwony z Wólki Węglowej do Izabelina. Szlaki umożliwiają dowolne kombinacje tras wycieczkowych.

Na terenie KPN istnieje 14 obozowisk i 14 parkingów. Wyposażono je w podstawowe urządzenia turystyczne: deszczochrony, stoły, ławy. Na obozowisku w Opaleniu jest plac zabaw dla dzieci.

Dozwolona jest również turystyka rowerowa. Służą jej znakowane szlaki rowerowe o długości 200 km. Dopuszcza się także turystykę konną na określonych trasach po uzyskaniu zezwolenia Parku.

Samochodami i motocyklami nie wolno wjeżdżać na drogi leśne. Ruch pojazdów dopuszczony jest po drogach publicznych przechodzących przez Park. Pojazdy należy pozostawiać na wyznaczonym parkingu lub na obrzeżu Parku.

W wypadku organizacji imprez zbiorowych, rajdów, zlotów itp. konieczne jest pisemne zezwolenie Dyrekcji Parku. Obozowanie w namiotach jest dopuszczalne na wyznaczonych miejscach również po uprzednim uzyskaniu zezwolenia Dyrekcji Parku, określającego liczbę namiotów oraz terminu obozowania.          

Ze względu na naturalne utrudnienia terenowe (np. piaszczyste lub grząskie drogi) turystyka terenowa nie jest polecana osobom niepełnosprawnym na wózkach. Osobom takim możemy polecić ścieżkę dydaktyczną z Izabelina (z polany przy dyrekcji KPN) do Leśnego Ogródka Botanicznego w Laskach.

Główny Szlak Puszczy Kampinoskiej

Dziekanów Leśny - Brochów - 55,8 km - znaki czerwone          

Szlak o znaczeniu ponadregionalnym, wiedzie przez cały Kampinoski Park Narodowy ze wschodu na zachód. Na trasie wszystkie charakterystyczne typy krajobrazu Puszczy, z wyjątkowo efektownymi odcinkami na pograniczu wydm i bagien. Bardzo dużo lasu z fragmentami starodrzewu, zwłaszcza w dwóch największych obszarach ochrony ścisłej: "Sieraków" i "Krzywa Góra". Wczesnośredniowieczne grodzisko "Zamczysko" i kilkusetletni Dąb Profesora Kobendzy. Słynna Sosna Powstańców 1863 r., pamiątki z okresu II wojny światowej: cmentarz-mauzoleum Palmiry i cmentarz partyzancki w Wierszach. W Brochowie obronny kościół renesansowy z XVI w., a w Tułowicach szlachecki dwór klasycystyczny z ok. 1800 r.

Na przebycie całego szlaku potrzeba, co najmniej dwóch dni. Przenocować można we własnym namiocie na polu biwakowym w Roztoce albo w całorocznym schronisku młodzieżowym PTSM we wsi Łubiec (20 min. drogi od szlaku). Z Roztoki można też podjechać autobusem do Julinka koło Leszna, gdzie działa hotel o standardzie turystycznym. Korzystając ze szlaków łącznikowych można podzielić trasę na kilka wycieczek jednodniowych i przebyć ją na raty.
Trasa interesująca przez cały rok, najpiękniejsza wczesną wiosną, kolorową jesienią, śnieżną zimą. Szlak jest przydatny dla turystyki rowerowej, zimą narciarskiej, lecz przede wszystkim jest przeznaczony dla pieszych.          

0,0 km  Dziekanów Leśny
0,7 km  Uroczysko Szczukówek
        uroczysko Młynisko
0,5 km  Mogilny Mostek
5,5 km  Cmentarz Palmiry - muzeum pamięci narodowej
9,4 km  Ćwikowa Góra
10,3 km uroczysko Karczmisko
        Warszawska Droga
15,4 km Wiersze, cmentarz, partyzancki
17,0 km Pod Wierszami
20,3 km Roztoka
23,5 km Posada Łubiec
25,2 km Karpaty
26,6 km Zamczysko, grodzisko średniowieczne
28,8 km Górki, Sosna Powstańców 1863 r.
34,5 km Posada Cisowe
35,2 km Demboskie Góry
38,0 km Dąb Kobendzy (obszar ochrony ścisłej "Krzywa Góra")
39,7 km Leśniczówka Krzywa Góra
44,3 km Famułki Królewskie, obszar ochrony ścisłej "Czapliniec"
50,8 km Tułowice, Osada Puszczańska PTTK (sezonowo).
55,8 km Brochów

Północny Szlak Leśny im. Teofila Lenartowicza

Śladów - Janówek - 39,6 km - znaki niebieskie          

Na odcinku do Cybulic Dużych szlak o znaczeniu ponadregionalnym. Nosi imię "lirnika mazowieckiego", poety Teofila Lenartowicza (1822-1893), który w młodości wędrował po Puszczy Kampinoskiej. Zaczyna się na brzegu Wisły w Śladowie, dokąd można przeprawić się przez rzekę łodzią z Czerwińska. Po kilku kilometrach wędrówki przez taras zalewowy wkracza w bory sosnowe północnego pasa wydmowego, które nadają charakter najładniejszemu odcinkowi trasy. Aż do Cybulic Dużych leśnymi drogami i ścieżkami. Pod Górkami i Starą Dąbrową przez porośnięty częściowo starodrzewem potężny zespół piaszczystych wydm śródlądowych, jakich nie ma nigdzie indziej w Polsce. Za Cybulicami polnymi drogami do następnego kompleksu lasów Parku. Uwaga: na wschód od Cybulic rozważane jest przeniesienie szlaku na trasę bardziej malowniczą, omijającą wieś Czeczotki. Po telefonicznym uzgodnieniu można po drodze zanocować w budynku szkoły instruktorów ZHP w Starej Dąbrowie lub rozstawić obok niego namiot. Szlak na każdą porę roku dla pieszych, zimą przyjemna trasa dla turystów na nartach śladowych. Kolarzom zaleca się raczej korzystanie z zielono oznakowanego szlaku kolarskiego, również łączącego Kromnów z Cybulicami Dużymi i Janówkiem.          

0,0 km  Śladów, brzeg Wisły
6,0 km  Kromnów,
        Kurlancka Góra
10,8 km Piaski Królewskie
15,8 km Posada Cisowe
19,0 km Górki (Wilkowska Góra)
23,6 km Stara Dąbrowa środek ZHP
28,2 km Jakubowszczyzna
30,4 km CybuliceDuże
32,6 km Czeczotki
37,5 km Małocice
39,6 km Janówek

Południowy Szlak Leśny
 
Żelazowa Wola - Dziekanów Leśny - 56,1 km - znaki zielone          

Szlak znaczenia ponadregionalnego, o wyjątkowych walorach krajobrazowych i krajoznawczych, przebiegający od domu urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli przez Puszczę Kampinoską do granic Warszawy. Na trasie można zobaczyć wszystko, co najbardziej wartościowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Różnorodny krajobraz: tereny rolnicze wokół Żelazowej Woli, łąki na torfowiskach dziczejące dzięki ochronie rezerwatowej, liściaste lasy bagienne, wyniosłe wydmy ze starym borem sosnowym, liczne i okazałe drzewa-pomniki przyrody i historii, obszary ochrony ścisłej, mateczniki dzikich zwierząt puszczańskich. W Granicy interesujący ośrodek dydaktyczno-muzealny KPN, pod Zaborowem Leśnym powstańcza mogiła z 1863 r., w Pocieszę mogiła żołnierzy Armii Krajowej.
Szlak przydatny dla wędrówki pieszej i zimą narciarskiej, do turystyki kolarskiej raczej się nie nadaje. Najładniej tu wiosną i latem. Trasa na dwa dni; we własnym namiocie można zanocować na polu biwakowym w Roztoce lub dojechać z Roztoki autobusem (5 min.) do Julinka koło Leszna, gdzie jest hotel klasy turystycznej.     

     

0,0 km Żelazowa Wola, muzeum Chopina
5,7 km wieś Pindal, granica KPN
8,0 km Borowa Góra koło Lasocina
9,7 km Izabelin Leśny
13,5 km Dąb Powstańców 1863 r. koło Bielin
17,3 km Granica
17,8 km Granica, ośrodek dydaktyczno-muzealny KPN
18,8 km rez. "Granica"
25,4 km Górki, Sosna Powstańców 1863 r.
29,2 km Babska Górka
33,0 km Roztoka
35,5 km Wierszowska Droga pod Dębową Górą
37,2 km Ławska Góra
41,4 km Wyględy Górne - uroczysko Kalisko
43,8 km Zaborów Leśny
44,6 km Mogiła Powstańców 1863 r.
47,1 km Karczmisko
48,1 km Ćwikowa Góra
49,4 km Pociecha, Krzyż Jerzyków
52,7 km Stary Dąb w Posadzie Sieraków
54,2 km uroczysko Na Miny
55,4 km uroczysko Szczukówek
56,1 km Dziekanów Leśny

Południowy Szlak Krawędziowy
 
Dąbrowa Leśna - Kampinos - 49,8 km - znaki niebieskie        

Bardzo atrakcyjna trasa o ponadregionalnym znaczeniu, wzdłuż południowych obrzeży Kampinoskiego Parku Narodowego od granic Warszawy do najważniejszych miejsc kampinoskiej turystyki " puszczańskiego muzeum w Granicy i wsi Kampinos, "stolicy" Puszczy. Wiele fragmentów krajobrazu dużej urody, np. bagienne łąki w okolicach Zaborowa Leśnego i Kampinosu, lasy koło Zaborowa i Leszna. W rezerwacie "Nart" najstarszy w KPN zwarty drzewostan w wieku ponad 200 lat. Liczne pomniki przyrody, leśny ogródek botaniczny w Laskach, wczesnośredniowieczne grodzisko w Zamczysku, miejsca pamięci narodowej i zabytki w Lipkowie, Zaborowie, Lesznie i Kampinosie.
Szlak dla pieszych, godny poznania o każdej porze roku, najładniejszy jednak na przełomie przedwiośnia i wiosny oraz barwną jesienią.

Trasę można podzielić na kilka odcinków jednodniowych, korzystając z dojazdów autobusem do punktów etapowych (Lipków, Zaborów, Leszno, Kampinos). Zanocować można tylko w hotelu w Julinku koło Leszna.      

0,0 km Dąbrowa Leśna
1,1 km Przedłużę
2,7 km uroczysko Łuża
4,5 km Góra Ojca
6,5 km Laski, ogródek leśny KPN
9,8 km Lipków
14,3 km Mały Truskaw
17,4 km Zaborów Leśny, leśniczówka, uroczysko Kalisko
19,8 km Wyględy Górne
23,6 km Zaborów
27,4 km uroczysko Zielona Karczma
32,6 km Leszno
38,3 km "Karpaty", obszar ochrony ścisłej
39,7 km "Zamczysko", obszar ochrony ścisłej, grodzisko
42,9 km "Nart", obszar ochrony ścisłej
44,9 km rez. "Granica"
45,9 km Granica, ośrodek dydaktyczno-muzealny KPN
46,4 km Granica
49,8 km Kampinos

Szlak im. Powstańców Warszawskich

Leszno - Wiersze - Truskaw - 19,5 km - znaki żółte        

Wycieczka przez miejscowości i miejsca związane z polskimi powstaniami narodowymi i partyzantką. Jedna z najpopularniejszych jednodniowych tras warszawiaków. Zmienny krajobraz, wysokie wydmy, lasy o różnorodnym charakterze. Szlak interesujący o każdej porze roku, najładniejszy jesienią i śnieżną zimą. Dla turystów pieszych, przy ośnieżeniu także dla narciarzy na nartach śladowych. Dla rowerzystów tylko na odcinku do Wierszy.      

0,0 km Leszno
4,4 km Rózin, "Debły", obszar ochrony ścisłej
7,4 km Wierszowska Droga
8,7 km Pod Wierszami, Wiersze, kościół
11,2 km Wiersze, cmentarz partyzancki, uroczysko Mosionka
14,7 km Mogiła Powstańców 1863 r.
15,5 km Zaborów Leśny, Truskawska Droga
18,8 km Truskaw, początek wsi
19,5 km Truskaw, centrum

Szlak im. Aleksandra Janowskiego
 
Leoncin - Stara Dąbrowa - Leszno - znaki żółte, pieszo - ok. 21 km
 
Jest to szlak o znaczeniu ponadregionalnym, jeden z najbardziej reprezentatywnych dla Kampinoskiego Parku Narodowego. Jest to także wycieczka do Ľródeł zorganizowanej polskiej turystyki nizinnej. Tutaj właśnie się zaczęła w 907 r. I choć tamta, pierwsza wycieczka sprzed stu lat zaledwie dotknęła skraju Puszczy, nie wnikając zanadto w jej głąb, to zaczynający się w Leoncinie znakowany szlak turystyczny został nazwany imieniem głównego jej organizatora, Aleksandra Janowskiego (1866-1944), współzałożyciela Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i pioniera krajoznawstwa w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Na jego grobowcu w Alei Zasłużonych na Powązkach wyryty jest symboliczny zarys drogi.

Trasa ta jest szczególnie interesująca, dlatego, że szlak przebiega południkowe przez wszystkie strefy puszczańskie: taras zalewowy, pasy wydmowe, bagienne i taras wysoki. Daje to możliwość ujrzenia w czasie jednej wędrówki wszystkich typów krajobrazu Kampinoskiego Parku Narodowego. Turyści o zainteresowaniach przyrodniczych znajdą tu niemal wszystko, co godne uwagi w Puszczy. Przy szlaku znajduje się aż pięć obszarów ochrony ścisłej: "Czarna Woda" z lasami łęgowymi i dąbrową świetlistą, "Rybitew" z lasami mieszanymi i grądami, "Wilków" ze starodrzewami sosnowymi, "Biel" z torfowiskami niskimi i przejściowymi, "Żurawiowe" z bagiennymi olsami i łanami zawilców na grądach. Ma się tutaj niemałe szansę spotkania oko w oko z potężnymi łosiami lub dzikami, zwinnymi kunami leśnymi, tajemniczymi czarnymi bocianami i królewskimi żurawiami. Jest to trasa sympatyczna o każdej porze roku, przydatna szczególnie dla pieszych. Da się nią przejechać zwykłym rowerem turystycznym (chociaż będą fragmenty nieco uciążliwe). Przy dobrym śniegu warto tędy wędrować na nartach biegowych. W Starej Dąbrowie, zwłaszcza poza sezonem wakacyjnym, można zanocować i zjeść obiad w budynku harcerskiej Chorągwianej Szkoły Instruktorów (koniecznie po uprzedniej rezerwacji telefonicznej: (0-22) 621 65 14). Choć trasa ma około 20 km długości, w praktyce może okazać się dłuższa, ze względu na bardzo ciekawe wypady boczne w obszarach ochrony ścisłej.

0,0 km Leoncin
2,2 km Teofile, granica KPN
7,0 km ur. Bielą
8,3 km Stara Dąbrowa, szkoła instruktorów ZHP
8,5 km Stara Dąbrowa
11,5 km Nowa Dąbrowa, kanał Łasica, "Żurawiowe", obszar ochrony ścisłej
14,3 km Babska Górka
16,0 km Posada Łubiec
17,0 km Łubiec
21,0 km Leszno

Szlak im. Zygmunta Padlewskiego

Kampinos - Nowe Polesie - 16,3 km - znaki żółte       

Szlak nosi imię Zygmunta Padlewskiego (1835-1863), jednego z przywódców powstania styczniowego, organizatora i dowódcy oddziałów na zachodnim Mazowszu, który przez jakiś czas miał siedzibę w dworku w Kampinosie. Wiedzie przez Puszczę Kampinoską z południa na północ, niemal cały czas lasem. Na trasie ośrodek dydaktyczno-muzealny KPN w Granicy, miejsca związane z walkami w 1939 r., zabytkowy dąb i obszary ochrony ścisłej w Granicy i pod Krzywą Górą. Trasa a każdą porę roku, o bardzo puszczańskim charakterze w pełni lata, o dużym uroku przedwiośniem i późną jesienią.  Wycieczka dla pieszych i kolarzy, dla narciarzy mniej atrakcyjna, gdyż pozbawiona urozmaicających wzniesień.     

0,0 km Kampinos
3,2 km Granica, muzeum KPN
3,8 km Granica
4,0 km Granica, cmentarz wojenny
8,5 km Kanał Łasica pod Rzepową Górą
10,7 km Demboskie Góry
11,4 km Posada Cisowe
15,0 km Denny Las
16,3 km Nowe Polesie Dworu Maz.

Szlak im. Stefana Żeromskiego

Wólka Węglowa - ur. Na Miny - 7,3 km - znaki żółte       

Jeden z najpopularniejszych podwarszawskich szlaków pieszych nosi imię wielkiego pisarza Stefana Żeromskiego (1864--1925), gorącego propagatora utworzenia parku narodowego w Puszczy Kampinoskiej. Wiedzie od granic Warszawy ku najpiękniejszemu obszarowi ochrony ścisłej w Parku. W uroczysku Łuża, na ubogich, piaszczystych glebach rosną przy szlaku karłowate sosny pospolite o fantastycznych kształtach i wysokie jałowce. Prawdziwa puszcza, w której bytują łosie i bobry, dochodzi do głosu w obszarze ochrony ścisłej "Sieraków", noszącym imię prof. Romana Kobendzy (1886-1955), dzięki któremu już w 1937 r. utworzono tam rezerwat. We wrześniu 1939 r. w tej okolicy toczone były krwawe walki, pełno jest okopów i lejów po bombach, są też miejsca pamięci narodowej, m.in. Kamień Ułanów Jazłowieckich w uroczysku Nadłuże. Szczególnie tu ładnie porą zimową, latem drogi są piaszczyste i uciążliwe. Trasa dla pieszych, zimą także dla narciarzy. Dla kolarzy szlak nieprzydatny.     

0,0 km Wólka Węglowa, brama zachodnia Cmentarza Północnego
0,4 km granica lasu
0,7 km granica KPN
1,0 km Polana Turystyczna - miejsce na ognisko, plac sportowy
1,7 km Opaleń, osada służbowa KPN
2,7 km uroczysko Michałówka
3,6 km uroczysko Łuża
5,4 km uroczysko Nadłuże
7,5 km uroczysko Na Miny - obszar ochrony ścisłej "Sieraków"

Podwarszawski Szlak Pamięci

Laski - Wólka Węglowa - 11,7 km - znaki czarne       

Osiedla i wioski, piaszczyste drogi, sosnowe bory podmiejskich lasów wokół tego szlaku pełne są miejsc pamięci związanych z dramatycznymi wydarzeniami II wojny światowej. Tutaj, na przedpolach Warszawy, pod Laskami i Sierakowem zacięte bitwy toczyli we wrześniu 1939 r. żołnierze polscy z wojskami hitlerowskimi. Tutaj, na polach pod Dąbrową i Wólką Węglową, miała miejsce słynna szarża Ułanów Jazłowieckich we wrześniu 1939 r. Są też liczne miejsca związane mocno z konspiracją i walką podziemną w okresie okupacji hitlerowskiej i Powstaniem Warszawskim 1944 r. Dla turystyki rowerowej trasa się nie nadaje. Tym szlakiem wędrować się powinno pieszo, ewentualnie zimą przy dużym ośnieżeniu na nartach śladowych. Ze względu na bliskość Warszawy i dogodne dojazdy autobusowe jest to wycieczka dobra szczególnie w porze roku, gdy dni są krótsze. Najbardziej stosowną porą będzie wrzesień, miesiąc większości wydarzeń, które miały tu miejsce, a także czas około Dnia Zadusznego " właściwy, aby zapaleniem lampki uczcić tych, którzy oddali w tej okolicy życie za Polskę. Jednak najładniej jest tutaj po świeżym opadzie zimowym, gdy gałęzie drzew okryje śnieżna okiść; najzwyklejsza nawet sosenka wygląda wtedy, jakby przybyła pod Warszawę ze świata baśni.

0,0 km Laski
1,2 km Uroczysko Jakubów
2,0 km Izabelin, dyrekcja i Centrum Edukacji KPN
4,0 km Sieraków
7,5 km Nadłuże
9,3 km Dąbrowa Leśna
10,4 km Uroczysko Przedłużę
11,7 km Wólka Węglowa, brama zachodnia Cmentarza Północnego

Szlak Przechadzkowy

Izabelin-Wólka Węglowa - 7,3 km - znaki czerwone       

Pośród podmiejskich lasów na skraju Kampinoskiego Parku Narodowego, wzdłuż zamaskowanej wydmami i lasem krawędzi doliny Wisły. Kilka miejsc atrakcyjnych turystycznie. Liczne skrzyżowania z innymi szlakami. W Opaleniu przyjemnie zagospodarowane miejsce wypoczynku. Trasa wyłącznie do wędrówki pieszej, polecana dla turystyki rodzinnej. 

0,0 km Izabelin, ul. 3 Maja, róg ul. Krasińskiego
2,2 km Góra Ojca, uroczysko Michałówka
4,7 km Jeziorko Opaleń
6,1 km Polana Turystyczna w Opaleniu
7,3 km Wólka Węglowa, ul. Estrady

Szlak im. Antoniego Trębickiego

wieś Palmiry - Mogilny Mostek - 2,6 km - znaki żółte       

Krótki szlak prowadzący przez dawną Puszczę Lomieńska " łączące się z Puszczą Kampinoską lasy prywatne dóbr Łomna, których dzierżawcą był w swoim czasie Antoni Trębicki (1764-1834), światły obywatel i propagator nowoczesnych form gospodarki rolnej.      

0,0 km wieś Palmiry, granica KPN
       Sejmikowa Droga
2,6 km Mogilny Mostek (obszar ochrony ścisłej "Sieraków")

Szlak im. Kazimierza W. Wójcickiego

Truskaw- wieś Palmiry - 11,5 km - znaki czarne       

Kazimierz W. Wójcicki (1807-1879), należał do pierwszych ludoznawców polskich, pisał powieści oparte na folklorze i notował baśnie i legendy, które opublikował w 1848 r. w Przejażdżce chwilowej po Mazowszu. Trasa wartościowa krajoznawcze i atrakcyjna krajobrazowe, prowadząca wśród zmiennej scenerii leśnej, zasługującej na poznanie o każdej porze roku. Za Truskawiem kładki nad okresowymi rozlewiskami, wśród wydm cmentarz-mauzoleum Palmiry, w końcowej części wspaniałe drzewostany sosnowe. Szlak tylko do wędrówki pieszej.     

0,0 km Truskaw
0,7 km Truskaw, granica KPN, uroczysko Paśniki
3,1 km Uroczysko Karczmisko
4,0 km Ćwikowa Góra
4,9 km Cmentarz Palmiry
8,0 km Janówek, kapliczka, Kościelna Droga
11,5 km Wieś Palmiry, granica KPN

Palmirski Szlak Łącznikowy

Cmentarz Palmiry - Truskaw - 3,5 km - znaki niebieskie       

W okolicy Pociechy wspaniałe, stare drzewostany obszarów ochrony ścisłej, przy drodze do Truskawia lasy w większości zasadzone już po utworzeniu Parku w 1959 r., częściowo na terenach porolnych i dawnych wiejskich pastwiskach. Obfitość miejsc związanych z wydarzeniami lat 1939-44. Szlak dla pieszych i rowerzystów. Uwaga: przewiduje się likwidację znakowania na publicznej drodze jezdnej łączącej Pociechę z Truskawiem.      

0,0 km Cmentarz Palmiry, muzeum pamięci narodowej
1,4 km Pociecha, Krzyż Jerzyków
3,5 km Truskaw

Szlak Borowy

Nowiny - Krzywa Góra - 4 km - znaki żółte       

Jeden z najbardziej praktycznych szlaków łącznikowych w Puszczy; dojście od końcowego przystanku autobusów z Warszawy do dwóch ważnych węzłów, przez które przebiegają główne szlaki turystyczne KPN.     

0,0 km Nowiny
1,0 km Piaski Królewskie
4,0 km Krzywa Góra, leśniczówka

Brochowski Szlak Łącznikowy

Brochów - Borowa Góra - 8,3 km - znaki niebieskie       

Przez wsie, wśród pól, łąk, zagajników i lasu w krainę borów na wysokich wydmach; praktyczne dojście od zabytkowego kościoła obronnego w Brochowie do Kampinoskiego Parku Narodowego. Trasa polecana pieszym turystom od kwietnia do października.      

0,0 km Brochów, Sianno
7,0 km Famułki Brochowskie
8,3 km Borowa Góra koło Lasocina

KRÓTKI OPIS

Gmina Nadarzyn– położona jest w południowo-zachodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie pruszkowskim. Nadarzyn to miejsce dla tych, którzy cenią sobie spokój i ciszę, bliskość malowniczych terenów zielonych i lasów.

Dodatkowym atutem jest bliskość Warszawy i lokalizacja przy trasie katowickiej. Z każdym rokiem Nadarzyn zyskuje miejski charakter. W szybkim tempie wzrasta liczba nowych zabudowań, powstają nowe ulice domów jednorodzinnych i willi. Intensywnie rozwija się sieć handlowo-usługowa w samym Nadarzynie i w innych miejscowościach znajdujących się na terenie gminy.

ZABYTKI I MUZEA

Wśród zabytków na uwagę zasługują: kościół św. Klemensa w Nadarzynie z drewnianą dzwonnicą, która, jako prowizoryczna budowla powstała po wybudowaniu kościoła, zespół pałacowo-parkowy w Młochowie, park i pałac w Rozalinie (obecnie znajduje się w rękach prywatnego właściciela).

 

 

 

 

 

INNE ATRAKCJE

Na terenie gminy są zabytkowe parki w Bielinach, Paszkowie, Młochowie i Rozalinie (ze szczególnie cennymi alejami lipowymi w Młochowie i Rozalinie). Zespół modrzewi w Lesie Młochowskim oraz znajdujące się – zarówno w lasach jak i parkach - pomniki przyrody znacznie podnoszą walory przyrodnicze całej gminy.

Rezerwaty przyrody
Rezerwaty przyrody (Młochowski Grąd i Młochowski Łęg) oraz fragmenty lasów w okolicach Wolicy i Paszkowa są częścią „zielonego pierścienia Warszawy”.

Dwa znajdujące się na terenie gminy Nadarzyn rezerwaty przyrody Młochowski Grąd i Młochowski Łęg są cennymi obiektami badań przyrodniczych i jednocześnie udostępnione są dla turystyki i spacerowiczów, którzy mogą podziwiać bogactwo środowiska przyrodniczego i  korzystać z dróg leśnych oraz szlaków turystycznych , przebiegających przez najpiękniejsze zakątki tych rezerwatów.

Młochowski Grąd – jego nazwa pochodzi od nazwy uroczyska leśnego „Młochów”, zwanego potocznie Lasami Młochowskimi, gdzie przeważają liściaste-grądowe zbiorowiska leśne. Rezerwat ten ustanowiony został Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dn. 24.11.1983 r. Powierzchnia jego wynosi 27 ha. Celem utworzenia rezerwatu, typu leśnego było zachowanie resztki naturalnych zbiorowisk leśnych z zespołem grądu wysokiego i fragmentem boru mieszanego kontynentalnego. Północno - zach. część rezerwatu porasta stuletni bór mieszany.
W drzewostanie - dominują sosna z domieszką dębu szypułkowego i bezszypułkowego.
W warstwie dolnej  przeważa dąb szypułkowy i bezszypułkowy.
W warstwie krzewiastej – występuje kruszyna z dębem, jarzębina.
W runie przeważają - borówka czarna, poziomka, szczawnik zajęczy, konwalijka dwulistna, kosmatka wełnista.
Na pozostałym terenie dominuje roślinność grądu wysokiego ze 120-160 letnim drzewostanem dębowo-sosnowym i dębowym (wyjątkiem jest fragment młodnika dębowego o pow.ok.3,5 ha).
Warstwa górna drzewostanu – tutaj przeważa dąb szypułkowy i bezszypułkowy, sosna zwyczajna z pojedynczą domieszką grabu, brzozy, osiki i lipy drobnolistnej.
Warstwę krzewiastą stanowi dąb, grab, leszczyna i jarzębina.
Warstwa runa – zawilec gajowy, perłówka zwisła, fiołek leśny, wiechlina gajowa, narecznica samcza i turzyca palczasta.

Młochowski Łęg - jego nazwa podobnie jak nazwa poprzedniego pochodzi od nazwy uroczyska Młochów, na terenie, którego się znajduje, łęg określa zbiorowiska roślinne, które się w nim znajdują. Rezerwat ten utworzony został na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dn. 4.08.1984 r., w celu ochrony lasu łęgowego jesionowo-olszowego oraz fragmentu lasu gradowego w dolinie rzeki Utraty. Jego powierzchnia wynosi 12,04 ha.
Drzewostan -  składa się prawie wyłącznie z olszy czarnej, sporadycznie spotyka się świerk i jesion wyniosły. Wiek drzew oceniony jest na ok.80 lat.
Dolne piętro drzew nie wykształciło się, co jest normalne dla tego rodzaju lasów łęgowych.
Warstwa krzewów jest słabo wykształcona, ale spotkać można czeremchę zwyczajną, malinę zwyczajną, porzeczkę czarną i czerwoną, trzmielinę europejską oraz jarzębinę.
Runo - charakterystyczne dla łęgów, nie obfituje w gatunki jednak rośliny osiągają tu swoje maksymalne wielkości. Występują tu: pokrzywy, niecierpek pospolity, wietlica samcza, wiązówka błotna, kozłek lekarski. Urozmaiceniem jest nasza liana – chmiel – pnąca się po krzewach i drzewach.
Teren rezerwatu w dolinie rzeki Utraty wraz z rosnącymi przy jej brzegach olszami, których korzenie często wystają spod powierzchni ziemi i występującą tu roślinnością, nadają tej części rezerwatu malowniczą dzikość. W Utracie, której czyste wody zabarwione są jedynie humusem wymywanym z torfowisk, w pobliżu, których rzeka przepływa, żyją pospolite gatunki ryb oraz mięczaki.
W pozostałej,  południowo-zachodniej części rezerwatu drzewostan jest zróżnicowany wiekowo, z przewagą dębu szypułkowego, grabu, sosny, miejscowo świerka. W dolnym piętrze przeważa dąb z domieszką brzozy.
Warstwa krzewów - tu najczęściej spotkać można leszczynę, grab, jarzębinę i bez czarny, a w warstwie runa dominują: zawilec gajowy, wiechlina, niecierpek pospolity, lokalnie pojawia się borówka czarna, poziomka, kostrzewa owcza i czerwona.
Większość terenu pokrywają zbiorowiska grądu niskiego, mniejsze powierzchnie opanowała roślinność grądu wysokiego.
Rezerwat Młochowski Łęg podobnie jak inne rezerwaty pozwala poznać pierwotną szatę roślinną charakterystyczną dla regionu Mazowsza. Jest otwarty dla turystów, dla których wytyczono szlak.
Na terenach leśnych , w zbiornikach wodnych i ich okolicach oraz na pozostałym obszarze gminy występują następujące gatunki zwierząt:
- ptaki: perkoz, zausznik, łyska, krzyżówka, czernica, czapla, bocian biały, dzięcioły, sowy (uszatka, puszczyk, pućka) oraz drapieżne (myszołów, jastrząb, kobuz, błotniak)
- ssaki: dziki, sarny, daniele, lisy, zające, wiewiórki, jeże.
- gady: zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka.
Na terenie całej gminy jest ok.20 bocianich gniazd, ustawianych i konserwowanych na zlecenie Urzędu Gminy Nadarzyn lub przez osoby prywatne (aktualnie zasiedlonych jest 6-8 gniazd).

NA WYCIECZKI

Znaki czerwone: Zaborów – Kopytów - Rokitno – Brwinów – Podkowa Leśna – Lasy Nadarzyńskie – Na Dębaku – Popówek – Paszków – Lasy Sękocińskie – Marylówka – Magdalenka.

Znaki niebieskie (szlak im. Jarosława Iwaszkiewicza): Brwinów – Stawisko – Podkowa Leśna – Karolin – Lasy Nadarzyńskie – rez. Zaborów – Nadarzyn – Lasy Sękocińskie – Paszków – uroczysko Chlebów – Komorów.

Znaki niebieskie (szlak dolinek mazowieckich): Radziejowice – Grzymek – Ojcówek – Kulkówka Zarzeczna – Grodziska Mazowiecki – Przeszkoda – gajówka Rozalin – Las Młochowski – Krakowiany – dolina Turczynki – Tarczyn – Prace Duże – Łoś – uroczysko Łoś – Głosków Zielone.

Znaki zielone (wzdłuż krawędzi Wysoczyzny Rawskiej): Młochów – Krakowiany – Nowiny – Żelechów – rezerwat „Skulski Las” – Skuły – Grzegorzewice – Radziejowice.

Znaki żółte (przez Las Młochowski): Krakowiany – Las Młochowski – Rozalin

RÓTKI OPIS

Powiat radomski usytuowany jest w południowej części województwa mazowieckiego. Północną część powiatu obejmuje Nizina Kozienicka, część południową Przedgórze Iłżeckie, zaś środkową część stanowi Nizina Radomska. Spośród 13 jednostek samorządowych większość to gminy typowo wiejskie: Gózd, Jastrzębia, Jedlińsk, Jedlnia Letnisko, Kowala, Pionki, Przytyk, Wierzbica, Wolanów, Zakrzew; dwie są gminami miejsko-wiejskimi: Iłża i Skaryszew; natomiast dwudziestotysięczne Pionki są gminą miejską.

Na terenie Powiatu Radomskiego znajdują się bardzo cenne przyrodniczo obszary: Puszczy Kozienickiej, lasy Iłżeckie oraz torfowiska o specyficznym mikroklimacie. Wiele miejscowości położonych w samej Puszczy lub na jej obrzeżach, znanych ze swych walorów rekreacyjnych - Jedlnia Letnicko, położona nad sztucznym zbiornikiem wodnym i krajobrazowych - wyznaczone i oznakowane szlaki w lasach iłżeckich. W 2001 roku baza wypoczynkowa poszerzyła się o sztuczny zbiornik wodny w Domaniowie.

ZABYTKI I MUZEA

Radom (nie wchodzi w skład powiatu, ale na pewno wart odwiedzenia)
W Radomiu skupionych jest wiele obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Najbardziej znaczący to m.in. pochodzący z przełomu XII i XIII w. odbudowany dziś kościół św. Wacława na Starym Mieście. Do cennych zabytków należą również: zamek radomski -pełniący niegdyś rolę królewskiej rezydencji, ratusz z sąsiadującymi z nim Domami Gąski i Esterki, kościół św. Jana, budynek byłego kolegium pijarskiego (II połowa XVII w.) -w którym obecnie mieści się Muzeum Okręgowe.
Będąc w Radomiu należy też koniecznie odwiedzić położone 8 km od centrum miasta, przy międzynarodowej trasie E-77, Muzeum Wsi Radomskiej, gdzie zlokalizowano m.in. wiele obiektów zabytkowej architektury ludowej.

Miasto Pionki
W latach 30. XX w. powstało kilka budynków, które służą do dziś, choć z upływem czasu nabyły status zabytków, np. neorenesansowa willa z iat 1930/1931, neobarokowy kościół pod wezwaniem św. Barbary projektu znanego architekta Stefana Szyllera; w pięknym budynku mieściła się również stacja kolejowa. Najbardziej reprezentacyjnym obiektem w mieście było jednak „Kasyno".

Iłża
Osada, która dala początek miastu, zlokalizowana w obrębie gródka zwanego „Kopcem Tatarskim" pochodzi zapewne z XI w. W zamierzchłych wiekach Iłża związana była ze średniowiecznym zamkiem biskupów krakowskich, po którym dziś zostały urokliwe ruiny z charakterystyczną basztą - najbardziej rozpoznawalnym symbolem miasta. Będąc w lłży należy koniecznie udać się na spacer po zabytkowym Rynku, zobaczyć kościół św. Ducha - niestety, wnętrze kościoła jest niedostępne dla turystów, czy też kościół farny (fot. 2) wraz z zabudowaniami parafialnymi. To właśnie ta świątynia jest najcenniejszym zabytkiem w powiecie. Warto też przypomnieć, że jeszcze do niedawna funkcjonowała -wybudowana w latach 50. - Starachowicka Kolej Dojazdowa, wzorowana na XIX-wiecznych kolejkach leśnych. Być może wkrótce znów wyruszy, tym razem dla turystów. O dawnych garncarskich tradycjach można się dowiedzieć oglądając zabytkowe piece -najstarszy przy ul. Wójtowskiej i nieco późniejsze z lat 20. i 30. XX w. przy ul. Błazińskiej. W Muzeum Regionalnym prezentowana jest stała ekspozycja poświęcona przeszłości miasta.

Skaryszew
Mimo zawirowań historii miasto odradzało się i rozwijało, szczególnie dzięki przywilejowi organizowania jarmarków. „Pozostałością" po tym przywileju są do dziś organizowane i znane nie tylko w Polsce targi końskie, tzw. „Wstępy", które zwyczajowo odbywają się w pierwszy poniedziałek i wtorek po środzie popielcowej. Ale „Wstępy" to nie jedyny ślad historii. Godny uwagi jest pochodzący z XVII w. kościół Św. Jakuba w Skaryszewie, a w nim kopia obrazu Van Dycka „Naigrywanie". Charakterystyczne dla architektury miasteczka są domy z tzw. bramą wjazdową. Dzięki zadaszeniu można było „w Dramie" pozostawić konia i zaprzęg bez względu na pogodę. W Odechowie można zwiedzie zabytkowy kościół, którego początki sięgają czasów Jana Długosza, natomiast na pobliskim cmentarzu jest kilka nagrobków z początku XIX w. opatrzonych szczegółowymi inskrypcjami, W Gębarzowie po dworskich zabudowaniach pozostały zaledwie nieliczne ślady, ale istniejący do dziś park ma duże walory zabytkowe i przyrodnicze.

Będąc w tych stronach warto zobaczyć znajdujący się w Makowie zespół dworski z XVIII i XIX w. Składają się nań: dwór, spichlerz, lamus i gorzelnia (w otoczeniu parku). Warto się tam wybrać, choćby po to, by zobaczyć klasycystyczny dwór, który jest w stosunkowo dobrym stanie.

Przytyk
Na ziemi przytyckiej zachowało się kilka zabytkowych miejsc i obiektów. W samym Przytyku obejrzeć można wybudowany w latach 30. XX w. kościół zaprojektowany przez Stefana Szyllera, a także cmentarz żydowski. To jedyny ślad po tak licznej tutaj przed II wojną społeczności żydowskiej, która swoją odrębnością, inną kulturą, religią wzbogacała społeczny obraz miasteczka.

W miejscowości Oblas znajduje się dwór Krasińskich z XIX w., niestety w dużym stopniu zdewastowany. Jest tam również zabytkowy spichlerz, szkoda, że w podobnym do dworku stanie. W odległości 3 km od Przytyka - w miejscowości Zameczek -usytuowany jest dwór z poł. XIX w. projektu M. Lanciego. Od niedawna obiekt ma nowych właścicieli; to zabytkowe siedlisko, z troską odrestaurowane, odzyskało pierwotny wygląd.

Bodaj najstarszą budowlą w regionie jest kościół św. Wawrzyńca we Wrzosie, wybudowany w 1420 r., a rozbudowany na początku XX w.

Jedlińsk
O bogatej historii Jedlińska i okolic świadczą liczne zabytki, miejsca oraz zapiski w dokumentach. W samym Jedlińsku najcenniejszym zabytkiem jest barokowy kościół pw. Apostołów Piotra i Andrzeja wystawiony przez Stanisława Witowskiego, z obrazem „Powołanie Apostołów", namalowanym w Rzymie przez Tadeusza Kunze Konicza, ufundowanym przez Andrzeja Załuskiego. W pobliżu istnieje do dziś nekropolia z najstarszymi nagrobkami, jeszcze z 1800 r. W niedalekim Lisowie natomiast znajduje się kościół z 1881 r. pod wezwaniem Nawiedzenia NMP. Ziemia jedlińska to nie tylko zabytki sakralne. Inne to np. park i dwór Sołtyków w miejscowości Piastów. Kolejny park, ale o blisko wiek starszy, bo z I połowy XVIII w., znajduje się w miejscowości Jedlanka. W zabytki „obfituje" miejscowość Wsola, gdzie znajduje się: secesyjny pałac Gombrowiczów z bogato rzeźbionymi detalami architektonicznymi, park oraz neoromański kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja.

Kowala
To niewielka, bo zaledwie 10-tysięczna gmina. Miejscowość wymieniona jest po raz pierwszy w źródłach historycznych w 1400 r. przez Jana Długosza. Nad osadą góruje zabytkowy kościół, a na pobliskim cmentarzu można odnaleźć rodzinne grobowce tutejszych ziemian, także słynnej rodziny Niecieckich (w niedalekim Kosowie znajduje się dworek należący do tego rodu). Naprzeciw kościoła usytuowane jest grodzisko z przełomu XIII i XIV w., gdzie archeolodzy odkryli m.in. pozostałości wieży. W pobliżu znaleziono pozostałości placówki krzemieniarskiej z epoki kamienia i brązu. Innym ciekawym obiektem na terenie gminy jest modrzewiowy kościół w Bardzicach. Jego niecodzienna historia sprawia, że tym bardziej zasługuje na obejrzenie. „Przywędrował" w to miejsce z odległych o kilkadziesiąt kilometrów Białobrzegów-tam został wybudowany w XVIII w., zaś do Bardzie został przeniesiony, po uprzednim zdemontowaniu, w latach 50. XX w.

Gmina Pionki
Do czasów współczesnych dotrwały zabytkowe obiekty we wsi Poświętne, m.in. XIX-wieczny budynek wikariatu, a także pobliski cmentarz „stary", na którym znajduje się zbiorowa mogiła powstańców z 1863 r. Nie zachował się średniowieczny zamek, który służył królom, głównie Jagiellonom, podczas polowań, jak też do przyjmowania gości i poselstw. Znajdowała się tu ponadto znana w XIX w. fabryka fajansu.

Wierzbica
Zabytki gminy Wierzbica to obiekty dość zróżnicowane, jest wśród nich nawet... kopalnia krzemienia z epoki mezolitu, odkryta w trakcie wydobywania wapienia jurajskiego. W miejscowości Ruda Wielka znajduje się cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej (założony w 1915 r.). Na cmentarnych krzyżach do dziś zachowały się oryginalne inskrypcje. Inna wyjątkowa nekropolia to rzymskokatolicki cmentarz epidemiczny, który został założony w 1831 r. w związku z szalejącą w mieście epidemią cholery.

Wolanów
O przeszłości regionu przypomina XIX-wieczny dwór w Strzałkowie, który byt własnością rodziny Deskurów, czy wybudowany w 1665 r. kościół w Mniszku (wraz z pobliskim cmentarzem), na uwagę zasługuje również znajdująca się tam figura pochodząca z XVII w. Wyjątkowym i rzadkim obiektem we współczesnym krajobrazie są młyny. Taką unikatową budowlę można zobaczyć w miejscowości Soszyn. Jest to młyn wodny z XIX w., częściowo zachowało się w nim również oryginalne wyposażenie. Świadkiem historii okolicy z pewnością jest stary, rozłożysty dąb we wsi Wacławów, nie jedyny zresztą pomnik przyrody w tych okolicach. Inne to choćby XIX-wieczne parki w Strzałkowie i Młodocinie Większym.

Zakrzew
Niedawno przeprowadzone badania archeologiczne dowiodły, że odkryte tutaj ślady człowieka sięgają osadnictwa z czasów rzymskich. Znaleziono min. unikatową zapinkę z III w. p.n.e. wykonaną na terenie imperium rzymskiego, przechowywaną obecnie w Muzeum Okręgowym w Radomiu. Nieco młodsza historycznie, bo z XII w., jest siedziba rycerska w Taczewie; przypomina o niej kopiec, tzw. gródek. Inny zabytek materialny gminy to kościół w Zakrzewie. Ta renesansowa budowla ufundowana została przez rodzinę Kochanowskich. Historyczną wartość ma także kościół w Cerekwi, wybudowany w latach 20. XX w. wg projektu Stefana Szyllera. Ponadto w gminie zobaczyć można aż cztery XVI II-wieczne parki - w samym Zakrzewie, w Taczowie, w Milejowicach i w Jaszowicach. Przejawem dbałości o lokalne dziedzictwo i tradycję jest Szkolne Muzeum Regionalne zlokalizowane w miejscowej szkole w Zakrzewie. Zgromadzono tu liczne przedmioty - niegdyś codziennego użytku - zaaranżowano wnętrza na wzór tych z ubiegłych stuleci.

INNE ATRAKCJE

Dużą atrakcją turystyczną powiatu jest również jeden z największych na Mazowszu sztuczny zbiornik wodny w Domaniowie, wokół którego dynamicznie rozwija się działalność agroturystyczna. Zalew, już teraz nazywany Domaniowskim Morzem, ma w założeniu pełnić wiele funkcji, w tym retencyjną i rekreacyjną. Jest tu także produkowana energia elektryczna, a to dzięki elektrowni, która w ciągu roku wytwarza 1,2 min kilowatogodzin.

Przytyk wraz z kilkoma sąsiednimi gminami należy do największego w kraju zagłębia uprawy papryki. Miejscowość jest również gospodarzem dorocznych Ogólnopolskich Targów Papryki.

Powiat radomski kojarzy się z wieloma wyjątkowymi i niepowtarzalnymi imprezami handlowymi i kulturalnymi, często o wielowiekowej tradycji. Jedną z nich są skaryszewskie „Wstępy" -targi końskie odbywające się w pierwszy poniedziałek i wtorek Wielkiego Postu. Przywilej organizacji targów sięga XV w. Od dziesięcioleci przybywają na nie obok polskich hodowców kupcy z Włoch, Niemiec oraz liczna grupa turystów.

Równie barwną imprezą jest tradycyjny obrzęd „Ścięcia Śmierci", który odbywa się wraz z nadejściem wiosny w Jedlińsku. Osada posiadała niegdyś prawa miejskie, a także cenione prawo miecza. Ten unikalny obrzęd przyciąga każdego roku nie tylko mieszkańców Jedlińska, lecz także liczne grono zainteresowanych z całego kraju oraz media.

NA WYCIECZKI

Gozd
Niewątpliwym atutem gminy jest położenie przy trasie Radom-Lublin, czyli na szlaku komunikacyjnym łączącym wschodnią i zachodnią granicę państwa. Przeszłość w zasadzie nie pozostawiła na terenie gminy materialnych śladów. O historii tych stron i ludziach, którzy tu niegdyś mieszkali, można co najwyżej dowiedzieć się z zapisów w starych księgach parafialnych. Współcześnie najważniejsze i największe działania tutejszych władz dotyczą dbałości o środowisko naturalne (w Gózdzie działa oczyszczalnia ścieków). Właśnie natura i jej różnorodność stanowią o atrakcyjności gminy. Okolice Czarnego Lasku i Karszówki wyróżniają się specyficznym mikroklimatem i pokładami torfu, a jeśli dodamy, że stąd już tylko symboliczny krok do Puszczy Kozienickiej, nie trzeba będzie nikogo przekonywać, że to wspaniałe miejsce do wypoczynku i rekreacji. Teren gminy to także malownicze przestrzenie, doskonałe do wycieczek rowerowych, długich wędrówek. Można tu bowiem znaleźć nieprzeciążone nadmiernym ruchem pojazdów drogi i rozległe równinne krajobrazy.
Nieliczne, lecz warte obejrzenia, są zabytkowe obiekty - w KIwatce znajduje się pochodząca z drugiej połowy XVIII w. kaplica, zaś w Kuczkach cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej.

Jedlnia Letnisko
Z początkiem XX w. Jedlnia Letnisko zaczęła pełnić rolę rekreacyjno-wypoczynkową. Na letni wypoczynek przybywali tu m.in. zamożni radomianie, z myślą o których powstawały wygodne, drewniane wille. Podobnie jest obecnie, gdyż latem przybywa tu wielu turystów i  mieszkańców Radomia i okolic, chcących skorzystać z wolnych chwil w przyjemnym otoczeniu. Stąd chyba tak duża popularność tego miejsca na krótki weekendowy wyjazd. Ważne jest także dogodne położenie Jedlni -wzdłuż linii kolejowej Radom-Dęblin, z dogodnym dojazdem i częstymi połączeniami autobusowymi. Letniskowo-wypoczynkowy charakter gmina zachowuje dzięki walorom zalewu w Siczkach, a także odpowiedniej infrastrukturze. Tuż nad zalewem jest hotel i restauracja, poza tym zachętą do wypoczynku w tym miejscu są znakomite walory przyrodnicze. Dla ekologów i turystów z pewnością interesujące okażą się: rezerwat starodrzewia, źródełka wody mineralnej, dęby i buki, które są pomnikami przyrody. Wędrówki po okolicy ułatwiają oznaczone szlaki turystyczne na skraju Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Gmina Pionki
Gmina posiada znakomite walory turystyczne, które zawdzięcza swemu położeniu na obrzeżach Puszczy Kozienickiej. Lasy zajmują aż 60% powierzchni gminy! Ze względu na bogactwo flory i fauny istnieje tu kilka rezerwatów przyrody. Z myślą o turystach wyznaczono i oznakowano szlaki turystyczne, co znacznie ułatwia wędrówkę po tej malowniczej, pełnej uroku krainie. Piękno tutejszych okolic, a jednocześnie bliskie sąsiedztwo Pionek wyposażonych w niezbędną dla turystów bazę gastronomiczną i noclegową sprawiają, że wypoczynek w tym miejscu to najlepszy sposób na odreagowanie stresów dnia codziennego.

Radom

    KRÓTKI OPIS     ZABYTKI I MUZEA    INNE ATRAKCJE     NA WYCIECZKI     PRZYDATNE INFO    

 

KRÓTKI OPIS

Położenie: centralna Polska, Nizina Mazowiecka, Równina Radomska (150 - 200 m n.p.m.);
dorzecze środkowej Wisły i Pilicy, nad rzeką Mleczną, południowa część województwa mazowieckiego.

Miasto leży na przecięciu głównych szlaków komunikacyjnych ze wschodu na zachód i z północy na południe, prowadzących do granic państwa. Krzyżują się tu drogi krajowe: droga nr E77, 7 (Gdańsk - Kraków), droga nr E371, 9 (Radom - Rzeszów), droga nr 12 (Łódź - Lublin). Tranzytowe przejazdy ułatwiają obwodnice, omijające centrum miasta. Odległości do wybranych miast polskich: Warszawa - 100 km, Łódź - 135 km, Kraków - 192 km, Wrocław - 321 km, Poznań - 358 km, Gdańsk - 442 km.

ZABYTKI I MUZEA

Grodzisko „Piotrówka” 
Najstarszym obiektem trwałym w Radomiu jest grodzisko „Piotrówka”, pozostałość grodu obronnego położonego w dolinie rzeki Mlecznej. Gród otoczony fosą i prawdopodobnie podwójnym pierścieniem wałów drewniano-ziemnych powstał w drugiej połowie X w. Obecnie wzgórze liczy u podstawy 135 m i wznosi się nad doliną na ok. 8 m. Nazwa pochodzi od istniejącego tu już we wczesnym średniowieczu kościoła p.w. św. Piotra. Później na wzgórzu była osada produkcyjna obróbki żelaza, w XVIII i na początkach XIX w. istniał cmentarz grzebalny, następnie prochownia.

Kościół p.w. św. Wacława
Najstarszy zabytek murowany to kościół p.w. św. Wacława na Placu Stare Miasto. Wybudowany w XIII w. w stylu gotyckim, pierwotnie drewniany. Był kościołem parafialnym Starego Radomia. Rozbudowany w XIV i XV w. W XIX w. utracił dawny wygląd i funkcje, będąc kolejno: magazynem wojskowym, aresztem, szpitalem psychiatrycznym i oddziałem muzeum. W latach 1978–86 został przebudowany i doprowadzony do stanu obecnego pod kierunkiem prof. Wiktora Zina.
 
Miasto Kazimierzowskie
Na obszarze założonego w XIV w. Nowego Radomia (obecnie Miasto Kazimierzowskie) przetrwały tylko nieliczne relikty średniowiecznego założenia miejskiego. Jest to przede wszystkim zachowany układ ulic i dawnego rynku, na którym stał niegdyś ratusz (w miejscu, gdzie obecnie wznosi się odtworzony Pomnik Czynu Legionów). Pierścień murów obronnych opasujący miasto średniowieczne ocalał w małym stopniu i widoczny jest tylko przy ul. Wałowej, gdzie na południowej ścianie dawnego Kolegium Pijarów możemy oglądać mury obronne w ich pełnej wysokości i poznać kolejne fazy ich wznoszenia. Obok widoczne są odkopane przez archeologów pozostałości bramy iłżeckiej i przedbramia. Zwraca uwagę budowa murów wzniesionych z kamienia i cegły. Także przy ul. Wałowej (obecny budynek plebanii kościoła farnego) przetrwały resztki dawnego zamku starościanskiego, zwanego też królewskim, niegdyś włączonego w system obronny miasta. Zamek, wzniesiony w czasach kazimierzowskich, był kilkakrotnie remontowany i rozbudowywany m. in. przez Szydłowieckich w XVI w. Wygląd zamku znany jest tylko z opisów (ilustracje z XVI w.), nie ma żadnego przedstawienia ikonograficznego budowli. Znane są natomiast, zachowane w pozostałościach tzw. Domu Wielkiego (plebania) dość liczne znaleziska kamieniarki gotyckiej i renesansowej, resztki naczyń ceramicznych i szklanych, monety, kafle, a nawet damski komplet złotych ozdób. Prowadzone w ostatnich latach prace archeologiczne i architektoniczne mają na celu zabezpieczenie i wyeksponowanie zachowanych reliktów zamku.

Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela
Z okresu początków miasta pochodzi kościół p.w. św. Jana Chrzciciela (farny) fundacji Kazimierza Wielkiego. Zbudowany w stylu gotyckim, wielokrotnie przebudowany. Tu miały miejsce istotne wydarzenia dla historii miasta, funkcjonowała szkoła. Godne uwagi jest zabytkowe uposażenie świątyni: malowidła, obrazy, rzeźby, epitafia, naczynia i szaty kościelne. Przed kościołem: epitafia w ścianach i figury kamienne z 1752 i 1838 r.

Dom Gąski i Dom Esterki
W rynku na szczególną uwagę zasługują: mieszczańskie kamienice, w tym najstarsze z XVI- i XVII- wiecznym rodowodem: Dom Gąski i Dom Esterki (obecnie siedziba Muzeum Sztuki Współczesnej); dawne Kolegium Pijarów, rozbudowane w XVIII i XIX w. Z uwzględnieniem założeń projektowych Antoniego Solariego (obecnie Muzeum im. Jacka Malczewskiego); ratusz zbudowany po rozebraniu ratusza pierwotnego, w latach 1847-1848 wg projektu Henryka Marconiego w typie włoskiego, renesansowego „palazzo municipale” (obecnie siedziba archiwum).
 
Kościół ewangelicki
Na fundamentach baszty miejskiej stoi kościół ewangelicki, gruntownie przebudowany pod koniec XIX w. Poprzednio istniała w tym rejonie drewniana kaplica (XIV w.), a od 1784 r. kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Na początku XX w. mieścił się tu magazyn, potem teatr publiczny.

Kościół i klasztor oo. Bernardynów
Wybudowany na dawnym Przedmieściu Lubelskim kościół i klasztor oo. Bernardynów to najcenniejszy zabytek Radomia. Późnogotycki zespół budynków ceglanych powstał w drugiej połowie XV w., rozbudowany w XVI w. Zabytkowe uposażenie to m.in.: cenny zespół późnogotyckich rzeźb w ołtarzu głównym, epitafia, portrety trumienne, obrazy, przybory liturgiczne. W murach dawnego cmentarza zwracają uwagę stacje Drogi Krzyżowej, a przed kościołem -  kamienne figury i kapliczka pełniąca jednocześnie funkcję bramy. Klasztor był miejscem manifestacji patriotycznych w okresie powstania styczniowego. W 1981 r. złożono tu w sarkofagu szczątki Dionizego Czachowskiego, bohatera powstania.

Kościół p.w. św. Trójcy
Położony tuż za dawną fosą kościół p.w. św. Trójcy jest częścią zespołu klasztornego pp. benedyktynek, ufundowanego w 1616 r. Wzniesiony z cegły, w stylu barokowym, po pożarze został odbudowany według projektu Tylmana z Gameren w latach 1678 – 1691. Od początku XIX w. budynki klasztorne użytkowano jako lazaret i więzienie, obecnie, po likwidacji aresztu mieści się tu  Centrum Duszpastersko-Administracyjne Diecezji Radomskiej. Kościół pełnił rolę cerkwi i był magazynem. Świątynię przebudowano po I wojnie światowej w stylu neobarokowym. Najcenniejszym elementem wyposażenia jest obraz „Św. Trójca”.

Zabudowa powstała w XIX w. i początku XX w.
Zasadnicza część obecnego śródmieścia Radomia powstała w XIX w. i początku XX w.  - okresie istotnego wzrostu roli administracyjno-gospodarczej miasta. Wybudowano wówczas wiele domów i rezydencji mieszczańskich, gmachy administracyjne i budynki użyteczności publicznej.

Na uwagę zasługują niewątpliwie: klasycystyczny gmach Komisji Województwa Sandomierskiego (ul. Żeromskiego 53) wzniesiony wg projektu Antoniego Corazziego; budynek Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (obecnie budynek szkolny); budynek poczty przy ul. Malczewskiego; budynek dawnej loży masońskiej „Jutrzenka Wschodząca” (obecnie Prokuratura Okręgowa), gmach  dawnej Resursy Obywatelskiej (obecnie siedziba ośrodka Kultury i Sztuki), gmach sądu przy ul. Piłsudskiego. Z budowli nowszych (koniec XIX w. i początki XX w.) wymienić należy: katedrę p.w. Opieki NMP wzniesioną w stylu neogotyckim, kościół garnizonowy przebudowany z dawnej cerkwi prawosławnej, budynek dworca kolejowego, gmach sądu przy ul.  Żeromskiego, budynek Urzędu Miejskiego przy ul. Moniuszki, halę targową przy Placu Jagiellońskim (obecnie dom towarowy „Senior”), wieżę ciśnień oraz pozostałości dawnych zakładów przemysłowych (browary, garbarnie).
 
Dotrwały do czasów obecnych dwie XIX-wieczne rogatki miejskie: warszawska przy ul. Malczewskiego – dziś galeria sztuki Politechniki Radomskiej oraz lubelska przy ul. Żeromskiego – dziś Klub Środowisk Twórczych „Łaźnia”. XIX-wieczny rodowód mają parki miejskie: Stary Ogród i Park im. Tadeusza Kościuszki. Z tego okresu pochodzą też zabytkowe cmentarze Radomia.
 
Pozostałości zabudowy mieszczańskiej najlepiej zachowały się przy ulicy Żeromskiego,  Malczewskiego, Moniuszki, Piłsudskiego i 25 Czerwca. Najbardziej okazale prezentuje się dom przy Placu Konstytucji 3 Maja 5. Wybudowany w XIX w. przez radomskich przemysłowców Karscha i Wickenhagena, z bogatym wystrojem rzeźbiarskim, ma charakter wielkomiejskiego pałacu. Domy mieszczańskie reprezentują różne style: od klasycyzmu, poprzez eklektyzm do secesji. Zwraca uwagę ich wystrój: dekoracje rzeźbiarskie elewacji, żeliwne kraty i balkony, barwne polichromie na klatkach schodowych i w pomieszczeniach reprezentacyjnych.

W mieście odnaleźć można inne pamiątki przeszłości: mauzoleum Dionizego Czachowskiego przy ul. Wernera, tablice pamiątkowe Józefa Brandta, Jacka Malczewskiego, Walerego Przyborowskiego, pomnik Czynu Legionów, pomnik poświęcony pamięci Żydów Radomia, ofiarom zbrodni hitlerowskich, pomnik „Trzy Kamienie” upamiętniający protest robotniczy z czerwca 1976 r., pomnik Jacka Malczewskiego przed Resursą, gdzie także znajduje się „Dąb Wolności”, pomnikowe drzewo i pamiątkowy kamień przypominające odzyskanie niepodległości w 1918 r.

INNE ATRAKCJE

Miasto Radom posiada 9 parków miejskich o łącznej powierzchni ponad 50 ha oraz 4 kompleksy wpisane do rejestru zabytków o powierzchni 18,55 ha. Najciekawsze z nich, to: Park Planty położony w południowej części centrum miasta w sąsiedztwie dworca kolejowego, Park Leśniczówka, którego północna część jest przecięta przez rzekę „Potok Północny”, Park im. Tadeusza Kościuszki – który postanowiono założyć wraz z budową gmachu Komisji Województwa Sandomierskiego w 1827r. jako ogród angielski, który miał się rozciągać po przeciwległej stronie ul. Lubelskiej i stanowić tło dla tej reprezentacyjnej budowli, „Stary Ogród” - położony w północno-zachodniej części Radomia między ulicami Nowospacerową, Mireckiego, Wernera, w dolinie rzeki Mlecznej.

Ogólnopolski rozgłos przynosi miastu działalność Muzeum im. Jacka Malczewskiego, mieszczącego się w odremontowanym gmachu dawnego Kolegium Pijarów. Muzeum gromadzi i przechowuje dobra kultury polskiej w zakresie archeologii, literatury, historii, sztuki, z uwzględnieniem sztuki nieprofesjonalnej (oraz sztuki autorów tworzących poza granicami kraju), ponadto z dziedziny numizmatyki, medalierstwa, falerystyki, sfragistyki i przyrody. Filią Muzeum J. Malczewskiego jest Muzeum Sztuki Współczesnej mieszczące się w zabytkowych kamienicach Gąski i Esterki. Ta niewielka placówka organizuje wiele ciekawych wystaw indywidualnych i zbiorowych artystów krajowych i zagranicznych oraz gromadzi dzieła wybitnych współczesnych artystów, malarzy, rzeźbiarzy i grafików. Kolekcja Muzeum Sztuki Współczesnej jest jedną z najciekawszych w kraju. W zbiorach jej znajdują się prace między innymi Alfreda Lenicy, Artura Nacht-Samborskiego, Jerzego Nowosielskiego, Jana Tarasina.

Wielkim zainteresowaniem odwiedzających cieszy się także Muzeum Wsi Radomskiej. Niezwykle malowniczo położony skansen zgromadził na swym terenie 61 obiektów zabytkowej architektury ludowej z XVIII i XIX wieku, cenną kolekcję wiejskich powozów, sań i bryczek oraz skansen bartniczo - pszczelarski.

W Orońsku nieopodal Radomia w XIX-wiecznym zespole dworskim mieści się Centrum Rzeźby Polskiej. Tu w latach 1887-1915 Józef Brandt prowadził tzw. Wolną Akademię. Centrum promuje współczesną rzeźbę poprzez stałą wystawę rzeźby współczesnej, prowadzenie salonów wystawowych, organizację międzynarodowych plenerów rzeźbiarskich i wyspecjalizowane pracownie różnorodnych technik rzeźbiarskich.

Wkrótce w dworku w podradomskiej Wsoli zostanie otwarte Muzeum Witolda Gombrowicza jako oddział Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza. Przed wojną dworek należał do Aleksandry Pruszak, żony Jerzego Gombrowicza, brata Witolda, który często spędzał tu wakacje. Każda z sal wystawowych będzie poświęcona innemu okresowi życia pisarza. Muzeum Literatury już zgromadziło część eksponatów, niektóre z nich to dary przekazane przez Ritę Gombrowicz, wdowę po Witoldzie.        

NA WYCIECZKI

WYCIECZKA PO PLANTACH

Trasa wycieczki przebiega przez: ul. Traugutta
Centrum Sztuki Współczesnej ”Elektrownia” - pierwszym właścicielem elektrowni było Rosyjskie Towarzystwo Elektryczne „Union” S. A. Z Petersburga, z którym 14 kwietnia 1900 r. magistrat miasta Radom zawarł umowę na budowę i eksploatację stacji elektrycznej. Miasto zostało po raz pierwszy oświetlone światłem elektrycznym 16 marca 1901 roku, a energia ta została wytworzona właśnie w tym budynku. W czasie I wojny światowej, w 1915 roku, wycofująca się przed wojskami niemiecko-austriackimi administracja rosyjska nakazała demontaż i wywiozła do Rosji 60% urządzeń elektrowni. W maju 1921 roku całkowity zysk z lat 1918-1920 udziałowcy przeznaczyli na renowację budynku. Kolejna przebudowa i modernizacja budynku elektrowni trwała cztery lata (1924-1928) i wiązał się z budową w Radomiu państwowego przemysłu tytoniowego i zbrojeniowego oraz osiedla „Planty”. Po krótkim ożywieniu sytuacji gospodarczej (1937-39) związanym z powstaniem Centralnego Okręgu Przemysłowego wybuchła wojna i znów nastąpiła bezwzględna eksploatacja elektrowni przez, tym razem, niemieckiego okupanta. Niemcy zdemolowali i częściowo wywieźli dwa z trzech agregatów prądotwórczych. Trzeci uruchomiono kilka dni po wyzwoleniu miasta. 16 marca 1946 r. wygasła koncesja dla RTE i elektrownię przejęła Gmina Miasta Radomia. Przez trzy następne lata wyremontowano dwa kotły i turbiny, jednak elektrownia powoli traciła swoje znaczenie, aż do całkowitego unieruchomienia – w 1956 roku. W latach 1956 – 1963 opuszczony budynek dawnej elektrowni miejskiej niszczał, do czasu, gdy zaczęto w nim wytwarzać energię cieplną. W 1963 roku uruchomiono w nim ciepłownią miejską Nr 3 zasilająca w ciepło i parę technologicznną szpital miejski na ulicy Tochtermana. Od 1966 budynkiem zarządzało miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, zmienione w 1975 r. na wojewódzkie „WPEC” o od stycznia 1999 r. na Radomskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej „Radpec”. Ciepłownia nr 3 zakończyła swoją działalność na koniec sezonu grzewczego 1997/1998. Pod koniec lat 90. w budynku lokują się biura różnych miejskich agencji i instytucji. 24 maja 2005r. Gmina Miasta Radomia przekazała obiekt i działkę Zarządowi Województwa Mazowieckiego. Wówczas dawna elektrownia miejska stała się siedzibą Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Radomiu. Zadaniem Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Radomiu jest promocja wydarzeń z zakresu sztuki współczesnej, szeroko pojmowana edukacja twórcza (warsztaty, konferencje). Mamy nadzieję, że będzie tu miejsce na projekty twórcze, także interdyscyplinarne, a „Elektrownia” stanie się regionalnym centrum sztuki, integrującym wszystkich zainteresowanych sztuką, zwłaszcza ludzi młodych.

ul. Kościuszki

  • siedziba gestapo

  • Park Planty - dawna łaźnia

ul. Dowkonta

  • tablica upamiętniająca Kazimierza Ołdakowskiego, legendarnego dyrektora przedwojennej Fabryki Broni

  • rzeźba Łucznika

  • pomniki poświęcone pamięci radomian powieszonych w dniach 12 - 15  października 1942 roku na terenie Fabryki Broni

 

RADOM DZIEWIĘTNASTOWIECZNY

Trasa wycieczki przebiega przez:
ul. Piłsudskiego - dawna ul. Szeroka, później Nowotki, wytyczona prostopadle do ul. Żeromskiego, jednolita stylowo z zabudową z przełomu XIX/XX w.
Na uwagę zasługują tutaj kamienice:

  • pod nr 12 - neoklasycystyczna willa ogrodowa z czterokolumnowym portykiem, obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Józefa A. i Andrzeja S. Załuskich;

  • pod nr 15 - w stylu neogotyckim dawny budynek Kasy Przemysłowców Radomskich z 1897r., z zachowanym wewnątrz pierwotnym wystrojem, obecnie budynek Banku PeKaO SA;

  • pod nr 10 - wzniesiony w 1894r. gmach sądu, w stylu neorenesansowym z zachowanymi ryzalitami bocznymi zwieńczonymi tympanonami, we wnętrzu klatki schodowej znajduje się plafon z boginią sprawiedliwości, obecnie siedziba Sądu Okręgowego;

  • pod nr 9 - kamienica Tyszkiewiczowej - córki Józefa Brandta, gdzie malarz przebywał i zmarł (na elewacji znajduje się tablica upamiętniająca artystę);

  • na klatce schodowej w bramie można zobaczyć ciekawe polichromie z wizerunkami prawdopodobnie Juliusza Słowackiego i Adama Mickiewicza;

  • pod nr 7 - kamienica z 1895r. z fasadą o dużej ilości detali architektonicznych;

  • pod nr 5 - kamienica z tablicą pamiątkową poświęconą Stanisławowi Wernerowi, uczniowi Szkoły Handlowej, członkowi Organizacji Bojowej PPS, rozstrzelanemu w wieku 18 lat, w Lesie Kapturskim w 1906r., za zamach dokonany wraz ze Stanisławem Hemplem na komendanta żandarmerii gubernialnej - płk. von Płotto; w narożu ul. Piłsudskiego i ul. Traugutta dom rodziny Zajdensznirów z 1911r. w stylu secesyjnym.

 

ul. Sienkiewicza, na uwagę zasługują tutaj:

  • Katedra pw. Opieki NMP położona przy skrzyżowaniu ulic: Sienkiewicza i Mickiewicza, wybudowana na przełomie XIX/XX w. w stylu neogotyckim - bazylikowa z transeptem, wydzielonym prezbiterium, oszkarpowana z dwoma wieżami o wys. 72 m, wzorowanymi na wieżach kościoła Mariackiego w Krakowie. Wystrój wnętrza kościoła to cztery ołtarze, główny - rzeźbiony w drewnie dębowym, figura Najświętszej Marii Panny z białego marmuru, w przedsionku katedry - sarkofag z popiersiem ks. bp Jana Chrapka - ordynariusza diecezji radomskiej, który zginął w wypadku samochodowym w 2002r.

  • Od 1921r. kościół parafialny, od 1981r. konkatedra diecezji sandomierskiej, a od 1992 r. katedra diecezji radomskiej;

  • kamienica pod nr 13 - budynek kancelarii radomskiej Katedry ONMP, na elewacji którego znajdują się tablice upamiętniające życie i twórczość ks. Władysława Paciaka (1952-1979) - artysty malarza oraz ks. Włodzimierza Sedlaka (1952-1993) - profesora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego - myśliciela, naukowca, twórcy bioelektroniki, katechety i rekolekcjonisty, autora licznych publikacji;

  • kamienica pod nr 12 - dom rodziny Macieja Glogiera, według projektu Józefa Piusa Dziekańskiego, eklektyczny z wpływami modernizmu z efektowną elewacją z piaskowca;

  • pod nr 11 - budynek dawnego Powiatowego Związku Samorządowego (Sejmik), wzniesiony w 1927r. w stylu klasycystycznym, z czterokolumnowym portykiem wg projektu Alfonsa Pino, obecnie Pałac Ślubów.

  • Park im. Tadeusza Kościuszki (altana – pierwsza budowla żelbetonowa w Radomiu, pomnik im. Fryderyka Chopina, głaz narzutowy z pamiątkową tablicą poświęconą rocznicy przysięgi Tadeusza Kościuszki.

ul. Żeromskiego, dawniej ul. Lubelska, reprezentacyjna ulica miasta, obecnie miejsce spacerów, festynów, koncertów i imprez lenerowych. Na uwagę zasługują tutaj kamienice z charakterystyczną zabudową lasycystyczną z XIX w.:
 

  • pod nr 2 - w XVII i XVIII w. mieścił się zajazd z pokojami gościnnymi, jadłodajnią, stajnią i szopą na sanie i wozy, a w XIX w. siedziba dawnej Resursy Obywatelskiej i teatru;

  • pod nr 5 - Apteka "Pod Białym Orłem" założona przez Jana Konrada Burcharda, z zachowaną XIX w. polichromią przedstawiającą orła w koronie i berłem w szponach, w okresie Powstania Styczniowego - punkt kontaktowy; pod nr 15 - dawniej Hotel "Rzymski", po II Wojnie Światowej - Liceum Pedagogiczne Przedszkoli z internatem, obecnie redakcja "Gazety Wyborczej i mieszkania lokatorskie;

  • pod nr 28 - budynek z czerwonej cegły, dawniej siedziba drukarni Jana Kantego Trzebińskiego (1818r.) z wizerunkiem wynalazcy druku - Gutenberga, litografii Senefeldera, i tarczy z monogramem założyciela oficyny drukarskiej;

  • pod nr 36 - dawny Pałacyk Kierzkowskich, wybudowany według projektu arch. Stefana Balińskiego, nawiązujący do tradycji szlacheckich (kartusz herbowy z panopliami); pod nr 46 - pałacyk wybudowany w I poł. XIX w. dawna siedziba biblioteki sejmikowej, a potem Towarzystwa im. S. Hempla;

  • pod nr 47 - do niedawna kino "Hel" - dawniej kino "Iluzjon", powstało w 1918 r.;

  • pod nr 51 - dawny skład win, restauracja, po przebudowie mieściła tam się siedziba redakcji "Życia Radomskiego",;

  • pod nr 53 - wybudowany w latach 1825-1827 wg projektu Antonio Corazziego dawny gmach Komisji Województwa Sandomierskiego, obecnie Urzędu Miejskiego. Tu swoją siedzibę mają: Delegatura Urzędu Województwa Mazowieckiego, Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej, Sala Kocertowa i Galeria Dziedzictwa Kulturowego Radomia z makietą miasta w skali 1:500 oraz inne instytucje;

  • pod nr 56 na rogu ul. Żeromskiego i Słowackiego znajduje się budynek dawnej rogatki miejskiej, gdzie pobierano opłaty za wjazd do miasta tzw. "myto", później łaźna publiczna, a obecnie siedziba Klubu Środkowisk Twórczych "Łaźnia".

Plac Konstytucji 3 Maja, dawniej Plac Zielony, zwany Sobornym

z kościołem Garnizonowym pw. św. Stanisława w centralnym punkcie - pierwotna ceriew prawosławna św. Mikołaja z początku XXw., przebudowana wg proj. arch. K. Prokulskiego. We wnętrzu znajdują się: krucyfiks w stylu gotyckim, ambona w kształcie łodzi, w oknach witraże Serca Jezusowego, liczne tablice pamiątkowe poświęcone żołnierzom WP i partyzantom AK i BCh, w podziemiach kościoła - Mauzoleum św. Maksymiliana Kolbe i od ul. Piłsudskiego - rzeźba Chrystusa dźwigającego krzyż. Przed wejściem głównym do kościoła znajduje się odbudowany w 1995 r. pomnik Grób Nieznanego Żołnierza.
 
Na uwagę zasługują także kamienice:

  • na rogu ul. Focha i Żeromskiego z zespołem kaskadowych fontann; budynek nr 35 dawnego Banku Ziemiańskiego później Gimnazjum Krawieckie, kasyno niemieckie, po II Wojnie Światowej Zespół Szkół Odzieżowych, obecnie Zespół Szkół Plastycznych;

  • pod nr 8 - Dom Staniszewskich - dawniej siedziba Miejskiej i Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, dzisiaj sklepy, banki, zakłady usługowe;

  • pod nr 5 monumentalna kamienica "pałac z atlantami" rodziny Karschów z apteką, w XIX w. była tu Fabryka Preparatów Farmaceutycznych i Galenowych z urządzeniami parowymi - pierwsza na terenie Królestwa Polskiego; obecnie Orbis, apteka, księgarnia i inne sklepy oraz mieszkania lokatorskie. W budynku przylegającym do pałacu w 1899 r. aptekarz Feliks Jagodziński założył Hotel "Europejski", upaństwowiony w 1954 r., a po 1990 r. zamknięty.

 

RADOM ŚREDNIOWIECZNY

Trasa wycieczki przebiega przez:

Grodzisko „Piotrówka” z przeł. IX/X w. uznane za kolebkę dzisiejszego Radomia, pozostałość po kasztelanii radomskiej; na przełomie XVIII/XIX w. cmentarz grzebalny dla starego i nowego Radomia. Nazwa pochodzi od pierwszego kościoła rzymsko-katolickiego pod wezwaniem św. Piotra (X/XI w.). Obecnie pomnik - głaz narzutowy z wizerunkiem Mieszka I i z pierwszym godłem Państwa Polskiego, nawiązujący do początków tworzenia się państwa.

Stare Miasto wraz z pierwszym murowanym XIII - wiecznym kościołem rzymsko-katolickim pw. św. Wacława - najstarszy zabytek architektoniczny Radomia, wybudowany z fundacji Leszka Białego, a uposażony, jak przekazuje tradycja, przez księcia Bolesława Wstydliwego, niemy świadek nadania prawa miejskiego "średzkiego" ok. 1300r. Kościół ten był kościołem parafialnym "Starego Radomia", a od 1802r. magazynem, więzieniem, a nawet oddziałem szpitala psychiatrycznego. Po licznych przebudowach kościół został odrestaurowany w l. 1980-1985 pod kierunkiem prof. Wiktora Zina i przywrócony do odwiecznej funkcji. Znajduje się tu również tajemnicza kamienna płyta nagrobna z reliefem miecza oraz obrazy, witraże, malowidła ścienne, ciekawe żyrandole i kandelabry z wizerunkiem godła polskiego, nawiązujące do historii Polski.
 
Nowe Miasto - MIASTO KAZIMIERZOWSKIE
powstało na "surowym korzeniu" za czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego około 1340 r.; lokowane ok. 1350r., a od 1364r. na prawach magdeburskich. Miało trzy bramy: Lubelską, Piotrkowską i Krakowską. Zachowane z tego okresu: fragmenty murów obronnych (rozebranych w l. 1816-1818) oraz zarys bramy krakowskiej można obecnie zobaczyć na tyłach Muzeum im. Jacka Malczewskiego od strony ul. Wałowej; Zamek królewski z poł. XIVw.

Kościół farny pw. Św. Jana Chrzciciela z XIV w., przebudowany przez Józefa Piusa  Dziekońskiego wzniesiony ok. 1360-1370r., z fundacji króla Kazimierza Wielkiego w stylu gotyckim, jednonawowy, rozbudowany w XV i XVI w. przez dostawienie pięciu kaplic; do dziś zachowały się: kaplica Różańcowa, kaplica Kochanowskich w stylu późnorenesansowym, późnogotycki portal z prezbiterium do zakrystii, drzwi żelazne okute skośną kratą z rozetami, Orłem Polskim, herbem Odrowąż i monogramem Chrystusa, chrzcielnica z poł. XV w., obraz "Ukrzyżowanie", a na placu przykościelnym znajduje się rzeźba św. Jana Nepomucena.

Budynek parafialny - pozostałość gotyckiego zamku królewskiego z XIV w. - róg ul. Wałowej i Grodzkiej, obecnie plebania parafii p.w. św. Jana Chrzciciela, opisywany w XVIw. jako "wielki dom z krużgankami", zniszczony podczas potopu szwedzkiego, stracił swoją świetność i w XIXw. został oddany w dzierżawę parafii p.w. św. Jana Chrzciciela. W latach 1481-1482 przebywał na zamku i sprawował władzę namiestniczą syn króla Kazimierza Jagiellończyka, królewicz św. Kazimierz, w 1602r. kanonizowany - patron Radomia i diecezji radomskiej, a w 1505r. Sejm uchwalił tu Konstytucję "Nihil Novi";

Rynek Miasta Kazimierzowskiego zachował czytelny układ urbanistyczny, charakterystyczny dla miast zakładanych w Europie na prawie magdeburskim; w rynku znajdują się: kamienice neoklasycystyczne - Dom Gąski (barok) i Dom Esterki (neobarok) - obecnie siedziba Muzeum Sztuki Współczesnej. Obok nich neorenesansowy Ratusz z XIX w., wybudowany według projektu architekta Henryka Marcconiego, z wieżą zegarową wygrywającą melodię "Alleluja" XV-wiecznego kompozytora Mikołaja z Radomia, aktualnie Archiwum Państwowe.
W centralnym punkcie rynku można zobaczyć odbudowany w 1998r. pomnik Czynu Legionów Józefa Piłsudskiego. Po przeciwnej stronie placu znajduje się Muzeum im. Jacka Malczewskiego, dawniej Kolegium Pijarów, wzniesione w latach 1737-1756 według projektu Antonio Solari z dawnym kościołem pw. św. Jana Kantego, w nim średniowieczne lochy i warsztat szewski. Obecnie w muzeum ciekawe ekspozycje. Na budynku znajdują się pamiątkowe tablice, z których jedna jest poświęcona Tytusowi Chałubińskiemu, uczniowi Kolegium.

Średniowieczny trakt lubelski – ulica Stefana Żeromskiego 6/8: kościół pw. Św. Katarzyny i klasztor - najcenniejszy zabytek późnego średniowiecza; znajduje się na wschód od Rynku, wybudowany w latach 1468-1507 z fundacji króla Kazimierza Jagiellończyka w stylu późnogotyckim; dawniej radomska twierdza patriotyzmu. W kościele można zobaczyć typowe dla stylu gotyckiego sklepienia krzyżowo -żebrowe w prezbiterium i gwiaździste w nawie głównej, XV- wieczną rzeźbioną grupę pasji - krucyfiks, Matka Bolesna, Jan Ewangelista oraz stalle z XVIw., portrety trumienne, tablice epitafijne z XVIw., sarkofag z prochami Dionizego Czachowskiego - naczelnika wojsk województwa sandomierskiego w Powstaniu Styczniowym.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Nizina Mazowiecka
Nizina Mazowiecka
Nizina Mazowiecka1
Nizina Mazowiecka jest największa polską niziną
Nizina Mazowiecka
Nizina Mazowiecka jest największa polską niziną
Skansen żeki Pilcy w Tomaszowie Mazowieckim
Mazowieckie Studia Humanistyczn Nieznany (11)
Mazowieckie Studia Humanistyczne r2001 t7 n2 s157 160
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1996 t2 n1 s165 173
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1998 t4 n1 s79 101
Mazowieckie Studia Humanistyczn Nieznany (14)
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1997 t3 n1 s290 292
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1996 t2 n1 s113 126
Mazowieckie Studia Humanistyczne r2002 t8 n2 s109 114
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1998 t4 n2 s167 170
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1996 t2 n1 s223 232

więcej podobnych podstron